Czachorowo

w „Słowniku historyczno – geograficznym województwa płockiego w średniowieczu ” (red. J. Wiśniewski) Wrocław 1980, zeszyt 1, s. 49-50, znajduje się następująca informacja: (wyszukał Maciej Ciachorowski z Rogóźna)

1. Nazwa obiektu, data pierwszej wzmianki z pierwszą formą nazwy, istotne odmiany nazwy w pisowni, źródła wymienione w kolejności chronologicznej, położenie geograficzne.

CZACHOROWO (1305-Czachorowo, Skackorava (!), Szczachorowo, Czechorowo ), 14 km na NWW od Bielska

2. Charakter osady (z wyjątkiem wsi), przynależność polityczno- i kościelno-administracyjna.

[ W ] 1305 r należy do parafii Gozdowo2 .

W 1436 r należy do districtus Płock3 .

W 1578 r należy do powiatu bielskiego4 .

3. Granice osady i znajdujące się na jej terenie obiekty fizjograficzne (rzeki, jeziora, lasy itd.) oraz komunikacyjne (drogi , mosty).

W 1583 roku pole naprzeciw Głuchowa, od wsi Czachorowo obok drogi wiodącej do Płocka; inne pole w miejscu zwanym Moczydła; trzecie pole z łąką w miejscu zwanym Mlekicze (?) i w miejscu zwanym Ośnik5 .

W 1596 w Głuchowie część siedliska od pałacu do granic Czachorowa·; droga obok Czachorowa w kierunku Głuchowa ; pole pod Bendorzynem7 .

4. Własność osady, jej obszar, zaludnienie, obciążenia mieszkańców, przywileje ekonomiczne, informacje o dworach, młynach, kompleksach majątkowych.

Własność szlachecka. W 1410 Maciej z Skackorava, poddany księcia Siemowita IV, wzięty do niewoli przez Krzyżaków w czasie wojny polsko-krzyżackiej8;

W 1412 Paweł z Szczachorowa 9;

W 1436 Andrzej i Maciej, synowie Piotra Borka,

Grzegorz syn Jakusza ,

Andrzej, Mikołaj, Wojciech synowie Scibora,

Piotr, Katarzyna, Małgorzata, Elżbieta, Swiąchna, dzieci Dominika, dziedzice z Czachorowa sprzedają Sędkowi dziedzicowi z Czachorowa wszystkie części ojcowizny z Czachorowa za 31 kóp groszy w półgroszach10.

W 1437 Jan z Czachorowa sprzedaje Wawrzyńcowi i Piotrowi, braciom z Czachorowa całą część ojcowizny w Czachorowie za 30 kóp groszy pospolitych11.

W 1441 Piotr z Czachorowa kupuje jeden włók w Cieślinie z częścią młyna za 20 kóp groszy pospolitych12. Wawrzyniec z Czachorowa pożycza Mikołajowi Błeszce z Łukoszyna 14 kóp groszy w nowych szelągach, które Błeszka zabezpiecza mu na 3 włóki w Łukoszynie13.

W 1443 Andrzej z Bożewa odwołuje sprzedaż 2,5 włóki w Bożewie, dokonaną przez Piotra syna zmarłego Szczepana z Czachorowa14.

W 1447 Jan z Czachorowa zabezpiecza Sędkowi z Czachorowa dług 29,5 kóp groszy na całej swojej części w Czachorowie15. Andrzej z Bożewa odwołuje tytułem praw bliższości sprzedaż 3 włók ( w Bożewie) dokonaną przez Mikołaja Bogatko Marcinowi, Adamowi, Janowi, Szczepanowi, Annie i Małgorzacie z Czachorowa 16.

W 1449 Piotr z Czachorowa sprzedaje Swiętosławowi z Cieślina 1 włók w Cieślinie z częścią młyna za 20 kóp pospolitych 17.

Michał z Głuchowa zastawia Piotrowi z Czachorowa całą swą część w Głuchowie, z wyjątkiem siedliska, w 2 kopach groszy na 4 lata pod przepadkiem 18.

W 1452 Sędek z Czachorowa kupuje 1 włók chełmiński pola z siedliskiem i częścią młyna w Obrębiu (Wielkim) za 9 kóp groszy w szelągach19.

W 1453 tenże Sędek ma zabezpieczony dług 6 kóp groszy w szelągach na 0,5 włóki w Obrębiu (Wielkim)20. Klemens z Głuchowa zabezpiecza Piotrowi z Czachorowa 12 kóp groszy pospolitych na połowie swojej części w Głuchowie pod przepadkiem21.

W 1469 Stanisław Białk z Czachorowa jako arbiter szlachty z Zdziemborza22.

W 1497 król Jan Olbracht daje Stanisławowi i Andrzejowi:

- skonfiskowane dobra Małgorzaty żony Budka i żony Stanisława z Kotarczyna z jej oprawą w Czachorowie i w Bendorzynie,

- dobra Anny i Doroty córek zmarłego Jana Budka w Czachorowie i w Bendorzynie,

- Jana z Cieślina i Jadwigi jego żony,

- Marcina Czedara,

- Jakuba i Katarzyny z Zakrzewa,

- Marcina i Andrzeja z Czachorowa wszystkie części tamże w Czachorowie,

- dobra Stanisława syna Marcina w Bendorzynie,

- Macieja Bugiela,

- Bartłomieja Szwiekiera,

- Jakuba syna Wojciecha Andrzychowicza

- Klemensa w Głuchowie

- Andrzeja i Jakuba synów zmarłego Piotra Grada w Głuchowie23.

W 1531 Marcin Gryf -1 włók folwarku ,

Mikołaj Jadejka - 0,5 włóka i 0,5 ćwierci folwarku ,

Szczepan i Bernard Supierowie -0,5 włóka i 0,5 ćwierci folwarku ,

Jakub Rogala -1 włók folwarku

Andrzej Rogala -1 włók folwarku

Małgorzata Kapuścina z dziećmi - 0,5 włóki folwarku

Sędek Kapusta - 0,5 włóki folwarku

Jan syn Dominika - 5 ćwierci folwarku

Maciej Szafran -1 włók folwarku24

5. Elementy kościelne i parafialne

W 1305 biskup płocki przyłącza wieś Czachorowo do nowo erygowanej parafii w Gozdowie25.

Czachorowo - wieś położona między Bożewem a Gozdowem, w połowie drogi między Płockiem a Sierpcem

„Czachorowo, wieś, powiat sierpecki, gmina Liszewo, parafia Gozdowo. W roku 1827 było tu 15 domów, 83 mieszkańców; obecnie liczy 16 domów., 168 mieszkańców, 1521 mórg obszaru.”

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Wydany pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego. Tom 1. W-wa 1880

Moim zdaniem wieś powstała gdzieś między X a XII wiekiem. Nazwa najprawdopodobniej bierze się od osadnika lub właściciela o imieniu Czachor. Wiele wsi okolicznych, tak jak i na Wielkopolsce (zwłaszcza w okolicach Czachorowa wielkopolskiego) ma nazwy zbliżone do dawnych przedsłowiańskich i słowiańskich imion. Imiona te często miały związek z przyrodą. Stąd Czachorowo mogłoby brać nazwę od podmokłego terenu, jak i od imienia. To drugie bardziej prawdopodobne. Wiele okolicznych wsi w drugim lub pierwszym członie ma nazwę „Rumunki”. Rumunki, to nic innego jak „rumosz”, „ruiny”. W okresie tworzenia się państwa piastowskiego, wyraźnej „rewolucji społecznej” i rozpadu struktury plemiennej (klanowej) mogło dojść do spalenia pierwotnych osad i grodów. Sprawcami oczywiście mogli być Piastowie. Sporo „Rumunek” znajduje się nad rzeką Skrwą. Osadnicy lub nowi właściciele z nadania Piastów mogli dać nazwy wsiom (pośrednio). Tak też mogła powstać nazwa Czachorowa. Najpewniej zakładanie nowych wsi wiązało się z nową organizacją państwową oraz kościelną. Wiele wskazuje, że Czachorowo swoje „korzenie” ma silnie związane z początkami polskiej państwowości jak i chrześcijaństwem.

Pierwsza znana mi wzmianka o Czachorowie pochodzi z 1305 roku. W II tomie Nowego Kodeksu Dyplomatycznego Mazowsza, można znaleźć dokument o uposażeniu w parafii w Gozdowie, z wymienionym Czachorowem.

Wielu ciekawych informacji dostarcza znakomita książka Jerzego Łempickiego: Łempicki J. 1997. Herbarz Mazowiecki. Tom I- Wprowadzenie, II - Powiat Płocki. Wyd. Heroldium, Tow. Gen.-Herald., Poznań

Z tej książki niżej wybrane zostały obszerniejsze cytaty i ciekawsze informacje, okraszone moimi domysłami i dygresjami.

Ziemia Dobrzyńska i Chełmińska należały pierwotnie do Mazowsza. Płock pełnił pierwotnie funkcje głównie kulturowe (tak jak Ślęża na Śląsku). Ziemie te należały do państwa Piastów, którzy z Płocka uczynili stolicę podbitego przez nich Mazowsza. Granica biegła na północy na rzece Działdówce vel Nidzie, oddzielającej Prusów od Mazowszan.

Parafie powstawały w ośrodkach dóbr duchownych, królewskich i rycerskich. Granice parafii pokrywały się z granicami powiatów co świadczy o oparciu podziału ziem na starych tradycjach.

Nazwy miejscowości były na przestrzeni wieków stałe. Drobne zmiany fonetyczne ustabilizowane zostały w XV wieku wraz ze wprowadzeniem pisma do urzędowego użytku. Od XVI wieku tylko kilkanaście miejscowości zanikło, nowe zaś pojawiały się na kolonizowanych bezludziach.

Przeważająca liczba nazw grodów nosi nazwy od rzek (Płona – Płońsk). Domniemać można, że kraj podzielony był w epoce plemiennej na terytoria tak zwanych małych plemion, obejmujące dorzecza małych rzek z główną osadą – grodem położonym nad daną rzeką i noszącym urobioną od nazwy rzeki nazwę. System taki obejmował jedynie tereny po prawej stronie Wisły i Pomorze, nie był znany w innych częściach kraju, choć rozpowszechniony był na Rusi. Można sądzić, że i nad Skrwą znajdowały się takie grody oraz wcześniejsze osady, po których potem zostały później tylko „Rumunki”.

Nazwy miejscowości odzwierciedlają proces kolonizacji. Nazwy osobowe młodszego typu, nazwy pochodzenia chrześcijańskiego, nazwy służebne oraz większości nazw topograficznych pochodzą z drugiego tysiąclecia. Wszystkie nazwy miejscowe związane z działalnością pierwszych Piastów, a więc nazwy służebne typu Psary, Kuchary, Koniary vel Konary, Karwosieki vel Karwo-sieki (Karwosiaki), a także nazwy związane z władztwem osób duchownych jak Proboszczewice, Miszewo vel Mniszewo, oraz wywodzące się z tych czasów nadania na rzecz Kościoła – położone są na południe od Bulkowa w ziemi wyszogrodzkiej przez Staroźreby i Zawidz na północ od Sierpca. Miejscowości o nazwie Osiek – to ślady granicznych umocnień i organizacją państwa pierwszych Piastów.

W Karwosiekach odnaleziono ślady wczesnego grodu nizinnego. A więc zupełnie blisko Czachorowa.

Nazwy miejscowe na Mazowszu, w większym niż innych częściach kraju stopniu, miały tendencje do dostosowywania się do stosunków własnościowych panujących w danej miejscowości. Do czasów współczesnych większe nieruchomości ziemskie noszą nazwy dzierżawne nowszego typu, zakończone na –ów, -owo, -in (Mochowo, Czachorowo, Ciachcin, Łukoszyn). Przed XVI wiekiem obserwować można niekiedy proces dostosowywania nazw do stosunków własnościowych, np. przez zastępowanie nazw rodowych zakończonych na –i (np. Biki) lub patrynonimicznych na –ice nazwami z końcówkami dzierżawczymi: Klimki-Klimków.

Podwójne nazwy charakterystyczne były dla wschodniego Mazowsza (organizowanie wsi na prawie niemieckim).

Do końca XVI wieku powstało ok. 1040 nazw miejscowych, z czego ok. 65% istniało przed połową XII w., reszta w wyniki intensywnej kolonizacji, zwłaszcza w powiecie Mławskim.

Nowa warstwa osiedli powstała w XVIII i XIX w. wraz ze wzrostem zaludnienia i postępem w produkcji rolnej. Tu również powstawały nazwy wsi związane z imionami np. Robertowo i wiązały się chyba z imionami osób wydzielających te grunty.

W XVII wieku wiele terenów Mazowsza należało do najsilniej wylesionych w kraju. Załamanie wzrostu ludności nastąpiło w połowie XVII w. i na początku XVIII na skutek wojen.

Grunty szlachty zagrodowej były dość liczne, na przykład w powiecie sierpeckim aż 23%, zaś bielskim nawet 36%. Czachorowo w tym czasie należało do powiatu bielskiego.

W połowie lat pięćdziesiątych XVII w. obserwuje się nagły i gwałtowny spadek liczby szlachty płockiej występującej w aktach (straty wojenne, w tym wynik pospolitego ruszenia na Szwedów w Modlinie...). W rodowodach obserwuje się wtedy wygaśnięcie wielu rodzin szlachty. Ciekawe jaki to wpływ miało na Czachorowskich rozsianych po licznych parafiach i powiatach? Po zakończeniu przeglądania archiwów można będzie coś więcej na ten temat powiedzieć. A każda informacja o Czachorowskich przydatną być może... Także ta, wyszukana przez Ciebie!

Aż do XIX wieku obowiązywała trójpolówka – wszystkie działy składały się z trzech części, co powodowało rozproszenie własności.

W wieku XIV posiadanie ziemi związane było z obowiązkiem służby wojskowej u księcia. Ziemia podzielona była na działy osadzone kmieciami, od których czynsze umożliwiały rycerzowi zachowanie gotowości bojowej. Zachowanie pocztu wymagało dochodów z 10 jednołanowych gospodarstw kmiecych, a więc wraz z zagrodą własną rycerza stanowiło ok. 200 ha gruntów rolnych. Z biegiem wieków, gdy pospolite ruszenie zastąpiono wojskami zawodowymi, rycerze zamienili się w ziemian, wielkość majątków uległa dywersyfikacji, jednak aż do wywłaszczeń przeciętna wielkość majątku oscylowała w granicach 200 ha. Obowiązek służby wojskowej był dziedziczony wraz z ziemią - w razie śmierci trzeba było znaleźć następcę (duża śmiertelność w czasie rozbicia dzielnicowego). Z czasem rycerz mógł liczyć tylko na łupy i łaskę księcia, a pociągające były nie tyle zyski co status społeczny rycerza. Z czasem związany był nie tyle z funkcją, co z urodzeniem.

W księstwie płockim istniał stały niedobór osób zdolnych i chętnych do pełnienia zawodu rycerza. Książę był zmuszony ściągać przybyszów. Z tego powodu pojawiały się nowe herby. Zapewne to jest przyczyną aż pięciu herbów jakimi pieczętowali się Czachorowscy. Ciekawe kiedy poszczególne rody (klejnoty) się pojawiały w Czachorowie? I skąd przybywały?

Pod koniec XV nastąpiła konfiskata dóbr drobnej szlachty, która zbojkotowała wyprawę Jana Olbrachta na Mołdawię. Być może wstrzymano egzekucję. Interesujące jest czy i w jakim stopniu dotknęło to Czachorowskich (lub dziedziców z Czachorowa).

W szczególnych przypadkach szlachcic mógł być poddanym innego dziedzica (szlachcica). Działo się to wtedy, gdy szlachcic żenił się z chłopką, poddana innego szlachcica. U siebie szlachcic był dziedzicem, zaś na gruntach żony poddanym innego.

W końcu XV istniała na Mazowszu pewna liczba wsi zasiedlona wyłącznie przez drobną szlachtę zagrodową (brak w nich stosunków właściwych dla wsi rycerskich). I nie nastąpiło to raczej w wyniku rozdrobnienia, bo było to głównie przy granicach państwa. Wydaje się, że zaścianki były wsiami (XIII w.) książęcymi, których mieszkańców w okresie narastającego zagrożenia najazdami Prusów i Litwinów książę zobowiązywał do pieszej służby wojskowej, w zamian za zwolnienie z pewnych danin i służb. Ich ludność zaliczona została do warstwy szlacheckiej.

Albo więc następowała nobilitacja kmieci, albo przyjeżdżali z różnych innych dzielnic i obszarów, otrzymując niewielki nadział ziemi w zamian za służbę wojskową w obronie granic. Na pograniczu mogła być większa śmiertelność niż w centralnych powiatach czy dzielnicach i bardziej „uciążliwe” życie. A wszystko sprzyjało „dopływowi świeżej krwi”.

Nazwiska

Po imieniu podawane były przydomki lub indywidualne przezwiska, imię ojca lub wreszcie miejsce pochodzenia. W woj. płockim ten ostatni sposób identyfikacji stał się w XV regułą i przybrał postać prawa zwyczajowego. Od ok. 1500 roku nazwiska były już używane w obecnym znaczeniu.

Nazwiska kończące się na -ski, -cki miały formę dzierżawną, a właściciel zmieniał je wraz z posiadłością. Wyraźnie widoczne jest to także u Czachorowskich (Gajewski, Kretkowski, Ruskowski, Kochański). Przez pewien czas w przypadku rozrodzonych rodzin szlachty zagrodowej, używano poza nazwiskiem również dziedzicznego przydomka, często identycznego z nazwą posiadanego przysiółka lub zagrody.

Domniemanie, że wszystkie osoby noszące to samo nazwisko należą do tej samej rodziny, nie zawsze jest uzasadnione. Przykładem może być kilka takich samych miejscowości. Ale to Czachorowa i Czachorwskich nie dotyczy. Najbliższe Czachorowo było na Wielkopolsce, a od tamtego Czachorowa współczesnych Czachorowskich nie ma. Trudne, a często niemożliwe do rozwiązania, problemy stwarza również powszechne nadawanie tego samego nazwiska współdziedzicom tej samej wsi. Szczególnie w wielodziedzicznych, bezkmiecych wsiach, gdzie zamieszkiwała szlachta, nie ma możności stwierdzenia, czy osoby o tym samym nazwisku były braćmi, szwagrami, czy też pochodziły od przybyszów z innych stron, nabywców części wsi. Z tym problemem spotykamy się przy analizowaniu historii i genealogii Czachorowskich.

Nazwiska ustalone w XVI w. przetrwały najczęściej w niezmienionej postaci. Rodziny nieszlacheckie aż do XVIII wieku najczęściej nie miały nazwisk (imię i zawód lub miejsce pochodzenia). U Czachorowskich nazwisko pojawia się już w połowie XVI wieku.

Herby

Herby były szczególnie ważne dla niepiśmiennych, nie były zastrzeżone dla szlachty. Włączenie do oddziału bojowego było równoznaczne z nadaniem herbu.

Na Mazowszu w pewnym momencie do służby wojskowej zobowiązano kmieci. Powstawały oddziały prowadzone przez rycerzy używających dawnej odznaki rodowej, jak i oddziały powołane do różnych specjalnych zadań, na przykład obrony wyznaczonych grodów czy terytoriów. Wydaje się, że zawołania bojowe były dziedziczone wraz z nadanymi dobrami i przynależnością do określonych oddziałów. Włączenie Mazowsza do Korony zbiegło się z czasem, w którym obrona została zorganizowana na odmiennych zasadach - wojsk zawodowych (zaciężnych). Zanikała stopniowo pamięć o oddziałach, w których służyli ojcowie, tak że nawet w wywodach szlachectwa, w których prawo wymagało określenia używanego herbu, pisano jedynie, że dana osoba jest „dobrym szlachcicem i naszym bratem”, gdyż znikła pamięć o używanym herbie.

Począwszy od XVI w. obserwuje się w aktach jedynie zupełnie wyjątkowe wzmianki o herbach, dopiero zaborcy wprowadzili w praktyce, jako warunek przynależności do stanu szlacheckiego, posiadanie herbu. Rodziny zmuszone były więc do ustalenia, do jakiego rodu heraldycznego należeli przodkowie, co nie zawsze prowadziło do ustaleń zgodnych ze stanem faktycznym. Być może i wywody Czachorowskich herbu Abdanka oraz Korab tym błędem są obarczone. Te fakty wyraźnie utrudniają ustalenie jakimi herbami posługiwali się Czachorowscy i ich poszczególne gałęzie. Im więcej zbierzemy danych i nawet luźnych informacji oraz im pełniej odtworzymy wszystkie powiązania genealogiczne, tym dokładniej można będzie ustalić pierwotne(y) herby Czachorowskich z Czachorowa.

Dlatego i Twoja pomoc jest potrzebna!

W okresie dzielnicowym częste było przesiedlanie się rycerzy i całych oddziałów. Trudno więc będzie rozwikłać wszystkie zagadki. Spośród herbów utworzonych zapewne na terenie woj. płockiego są: Zagłoba, Gozdawa. Herby pochodzące z innych części Mazowsza: Rogala, Cholewa. Herby przyniesione z innych dzielnic Polski, przeważenie za pośrednictwem ziemi dobrzyńskiej: Awdaniec (Abdank). Trzeba jeszcze ustalić pochodzenie herbu Trąby, występującego przy Czachorowskich. Korab „przywędrował” chyba z Wielkopolski.

Głównym motywem większość typowo mazowieckich herbów jest podkowa (też w herbie Zagłoba). Pierwotnie mógł być znak własnościowy (przesąd o pomyślności). Kilka rodów herbowych rozsiedlonych jest prawie wyłącznie na terenach woj. płockiego. Dotyczy to herbów Zagroba vel Zagłoba, skupiony wokół wsi parafalnej tej nazwy. Gozdawę wiązać można z Gozdowem k. Płocka

W książce Łempickiego (1997) w najbliższym sąsiedztwie Czachorowa odnaleźć możemy dziedziców Bożewa – pierwotnie Borzewa. Są to Borzewscy h. Lubicz. Mikołaj zwany Bogatko sprzedał 3 łany w Borzewie w 1447 roku dziedzicom z Czachorowa (sprzedaż tę odwołał Andrzej z Borzewa). Ten sam Andrzej - pisarz księcia Michała litewskiego - już wcześniej w 1445 r. odwołał sprzedaż 2,5 łana w Borzewie dokonaną przez Piotra s. Szczepana z Czachorowa.

Borzewscy linia A, potomstwo Niemierzy (..) 1544 Małgorzata, c. Mikołaja Fiol z Włoczewa, żona Marcina Koskowskiego, część dóbr we Włoczewie, Borzewie i Czachorowie sprzedała. Zaś Pęszyński Wojciech w 1597 r. wprowadzony do Czachorowa.

Jak widać w tym czasie Czachorowo w całości do dziedziców z Czachorowa nie należało. Zaś obecnie mieszka tylko jedna rodzina.

Ciekawym byłoby poznać współczesny obraz Czachorowa: jak wygląda (zdjęcia), kto w nim gospodarzy i skąd przybył. Na te i wszelkie inne informacje o Czachorowie współczesnym i tym dawnym znajdzie się miejsce. Przyślij: a_czacho@wp.pl

Stanisław Czachorowski, 6 stycznia A.D. 2003

3.Księgi Metryki Mazowieckiej (dalej MK )(posiadające wspólną z księgami Metryki Koronnej sygnaturę )rękopis w Archiwum Głównym Akt Dawnych (dalej AG )

4.ŹRÓDŁA Dziejowe, T.XVI , Mazowsze T.V . s.28. Warszawa 1895.

8Biskup M. „ Z badań nad wielką wojną z Zakonem Krzyżackim”

25 Księgi Oficjała Płockiego,rękopis w Archiwum Diecezji Płockiej (pergamin)(OP 180,87v-88;AC III nr.284)