Czachorowscy z Czachorowa wielkopolskiego

Czachorowo, 1) wieś, pow. krobski, 13 domów, 97 mieszkańców., 11 ewangelików, 86 katolików, 29 analfabetów, 2) Cz. gm. domin., pow. krobski, pod t.z. wzgórz. Gostyńskiemi, 2507 morg. Rozl; 3. miejsc.; 1) Cz. wieś szlach., 2) Cz. Młyn; 3) Poraj czyli Czachorowski folw. (Urtelswalde), 7 dm., 146 mk., 5 ew., 141 kat., 57 analf. Stac. Poczt. Gostyń o 6 kil. St. kol. żel Bojanowo o 22 kil. Własność Prota Budziszewskiego

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich

Wydany pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego. Tom 1. W-wa 1880

Jedyna wzmianka o Czachorowskich wywodzących się z Czachorowa wwielkopolskiego:

„1405 Trestram Czachorowski zeznaje, że zręczył Mik. Lubiatowskiemu na sumę

1000 grz. za kogo ? (KoscZ 2, 95) ; 1405 Franciszek mieszcz. z Kościana

upomina się u Trestrama z Czachorowa o 18 grz.; Mik. Lubiatowski protestuje przeciw

temu, gdyż jemu wcześniej przysadzono 250 grz. z Cz. (ZSW nr 931, 975)”

„Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu” (część 1, zeszyt 2, str. 272)

Kim był Trestram? Czy był właścicielem (dziedzicem?) Czachorowa, czy też tam czasowo przebywał. Chyba nie był poddanym? Ale czy poddany mógł się zadłużyć (poręczyć) na kwotę 1000 grzywien? Czy suma ta była w owych czasach pokaźna?

Co się z nim dalej działo z Trestramem? Czy całkiem stracił Czachorowo (za długi? a może w postawi wiana?), czy też zginąwszy bez męskiego potomka podczas wojny Polski z Zakonem (może nawet i pod Grunwaldem) Czachorowo przeszło w inne ręce? Jeśli wyemigrował, to i tak zmienił nazwisko od nowych dóbr, bo był to początek wieku XV a nazwiska nie były jeszcze ustabilizowane.

Późniejsze zapiski wspominają o Czachorowie folwarku i Czachorowie wsi szlacheckiej (ze słownika geograficznego). Folwark-dominium wskazuje na rycerza-dziedzica. Ale drobnica mogła też zamieszkiwać w Czachorowie wsi szlacheckiej. Poniższe zapiski wskazują, że Czachorowo jako całość było dziedziczone i przekazywane (potem także połowa i czwarta część). Ale czy całe Czachorowo (dziedzic całego Czachorowa) odnosi się do całości czy tylko do folwarku?

W 1439 i 1444 właścicielem Czachorowa był Pan Janusz de Gostin, dziedzic ½ miasta Gostynia z przedmieściem i fortyfikacją oraz wsi: Daleszyn, Brzezie, Duschina (?), Podrzecze, Czajkowo, Bodzewo, Czachorowo, Poszegowo w powiecie kościańskim. Zaprawdę duży majątek. Ale może w tych wsiach jacyś jego lennicy siedzieli? Sytuacja jakżesz odmienna od mazowieckiej, gdzie w każdej wsi nie tylko jeden dziedzic majętności miał. W mazowieckim Czachorowie w połowie XVI wieku około 10 zagród było, w tym co najmniej 5-6 do różnych Czachorowskich należało). Faktem jest, że szlachty zagrodowej bardzo mało było na Wielkopolsce - w porównaniu do Mazowsza. Z czego taka sytuacja wynikała?

Od 1444 (na drodze wymiany lub posagu) ½ Gostynia wraz z wsiami przyległymi przechodzi w ręce Macieja Borka z Osieczny. Pod koniec XV wieku zaczynają się pojawiać już nazwiska: Piotr Gostyński, Mikołaj Osiecki vel Borek z Osieczny (1491). W tym też roku Czachorowo w części nabywają Dobiesław z Kociug, Jan z Jarocina. Od początku XVI wieku właścicielami Czachorowa są: Mikołaj Lasota Zaborowski, Andrzej z Górki, Dobrogost Jezierski. Widać też stopniowe rozdrabnianie majątku. Czachorowo staje się fragmentem coraz mniejszych dóbr (występuje w coraz mniejszym sąsiedztwie wsi, aż w końcu ostaje się samo a nawet tylko w części). W połowie XVI w. właścicielami Czachorowa zostają Bogusławscy, potem ponownie Gostyńscy Borek (1586-1624). W XVII w. pojawiają się Pigłowscy, Miastkowscy, Goślińscy i Daleszyccy. Ci ostatni dość długo, bo aż do początku XVIII. Potem pojawiają się Chlebowscy, zaś pod koniec XVIII w. Goczałkowscy. W XIX są już Bojanowscy, Budziszewscy. Ani słowa o żadnych Czachorowskich. Dlaczego? Czyżby ich tam w ogóle nie było?

W XV w. i na początku XVI Czachorowo należało do większego majątku (pośród połowy miasta i kilku innych wsi) i przechodziło z rąk do rąk. Właściciele przybierali nazwisko raczej od ważniejszych miejscowości, tak jak Gostyńscy: Maciej Gostyński (1491) syn Janusze de Gostin (1439, 1444). Późniejsze rozdrobnienie i „usamodzielnienie się” Czachorowa nastąpiło w czasie, gdy nazwiska już się ukształtowały. Nikt więc już nie przyjął nazwiska „Czachorowski” od Czachorowa wielkopolskiego.

Skąd się wziął więc Trestram Czachorowski z Czachorowa w roku 1405? Był dziedzicem we wsi rycerskiej czy tylko poddanym zamieszkałym w Czachorowie?

O poddanych z Czachorowa (zbiegłych?) mowa jest tylko dwukrotnie: Franciszek Chudzicki i Andrzej Nawrocki (1721). W tym czasie Czachorowo należało do Chlebowskich. Obaj pracownicy, poddani z Czachorowa, nosili nazwiska szlacheckie lub do szlacheckich podobne. Kim byli – chłopami czy drobną szlachtą-komornikami?

W wieku XVII w okolicach (Wielkopolska) pojawia się Stanisław Czachorowski, ale możliwe że są to przybysze z Mazowsza, za pośrednictwem Ziemi Dobrzyńskiej:

„1695 \REGESTY\KSIEGI\KONIN.X#11550 (Nr. 69) G. Piotr Paprocki, ol. Jana P. z

Magdal. Gorzuchowskiej syn, sume 2. 000 zlp. ol. Mateuszowi P-mu, zezn.

bratu rodz. bp. †-mu przez Magdalene Dambske, wd. po Piotrze Zeromskim, 2-o v. po

ol. Zygm. Ciosnowskim zapis. w gr. kruow. 1680 r., ceduje Andrzejowi

Zeromskiemu (f. 562) Dorota z. Mich. Brzesckiego Ewa, z. Stanisl.

Czachorowskiego, siostry rodz. zezn (f. 562)”

Nieco później pojawiają się dwie wzmianki z Poznania:

„1773.12/5. \REGESTY\METRYKI\M4.X#25394 (Poznań - O.O.Reformaci) 1773.12/5. poch. GD. Wojciech Czachorowski z Kierzęcina

1774.14/4. \REGESTY\METRYKI\M4.X#25399 (Poznań - O.O.Reformaci) 1774.14/4. poch. MD. Onufry Czachorowski l. 16”

Dotychczas odnalezione informacje, wskazują, że linia Czachorowskich z Czachorowa wielkopolskiego bezpotomnie i bez śladu w nazwisku zanikła. Wszyscy więc Czachorowscy wywodzą się z Czachorowa mazowieckiego, tegoż koło Gozdowa.

Jeśli znasz inne fakty lub masz inne przypuszczenia, hipotezy – napisz a_czach@wp.pl , z góry dziękuję.

Stanisław Czachorowski, 6 stycznia A.D. 2003.