Opis projektu badawczego, zwianego ze stażem dr. R. Goduńko w UWM w Olsztynie (Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska – opiekun naukowy dr hab. S. Czachorowski prof. UWM)

Staż finansowany przez

Kasę im. J. Mianowskiego oraz Fundację Popierania Nauki

Wstęp

            Ukraina – pod względem fauny chruścików (Insecta: Trichoptera) – należy do najsłabiej poznanych obszarów Europy. Większość dotychczasowych danych pochodzi z badań Dziędzielewicza, prowadzonych w Karpatach w drugiej połowie XIX wieku i na początku XX. Nieliczne późniejsze dane dotyczą jedynie Krymu (jedna publikacja). Ukraina, pod względem zoogeograficznym, stanowi bardzo interesujący obszar. W części ukraińskich Karpat (Karpaty Wschodnie) występuje kompleks gatunków górskich, w tym cześć endemitów, w północnej części liczne są grupy gatunków związanych z torfowiskami (ukraińska cześć Polesia), zaś w południowej części gatunki pierwotnie związane ze stepem (element pontyjski). Z tego względu Ukraina jest bardzo interesującym obiektem do badań nad zoogeografią Trichoptera Europy (tak jak i innych bezkręgowców).

            Największy wkład wniosły badania Dziędzielewicza. Część zbiorów po wojnie znalazła się w Krakowie i zostały one dobrze opracowane (Szczęsny 1980). Jednakże blisko 50% została we Lwowie i do dnia dzisiejszego nie zostały powtórnie przejrzane. W oparciu o zebrane okazy Dziędzielewicz opisał kilka gatunków: Drusus carpathicus (1911), Potamophylax carpaticus (1912), Acrophylax vernalis (1912), Chionophylax czarnohoricus (1911), Annitella chomiacensis (1908), Isogamus czarnohorensis (1912). Opisy wspomnianych gatunków nie zawsze są precyzyjne. Zaś do tej pory okazy typowe nie były dostępne dla specjalistów z Europy, m.in. z powodu braku dostępnych informacji o miejscu przechowywania wspomnianych zbiorów (informacji dostępnych w krajach Europy Zachodniej). Zachodzi więc konieczność powtórnego opisania i wyznaczenia lektotypów i paralektotypów. Celowym jest także przejrzenie kilku innych gatunków w celu porównania z okazami z innych regionów Europy (w tym Karpat), dla zweryfikowania i zrewidowania, czy są to różne gatunki, czy też dotyczy zmienności wewnątrzgatunkowej (np. gatunki z rodzaju Chaetopteryx).

            Ze względu na słaby stan zachowania kolekcji Dziędzielewicza celowym jest zmiana sposobu konserwacji: z okazów preparowanych na sucho na okazy konserwowane w roztworze alkoholu etylowego. Zbiory preparowane „na mokro” łatwiej jest opracowywać oraz są trwalsze.

            Dla ułatwienia eksploracji trichopterofauny Ukrainy niezbędne jest uporządkowanie stanu wiedzy i stanu poznania regionalnego rozmieszczenia trichopterofauny.

 

Cel badań

            Celem wyjazdu studyjnego do Olsztyna jest:

  1. Przeniesienie zachowanych okazów do „alkoholu” (zmiana sposobu konserwacji zbiorów Dziędzielewicza),
  2. Powtórne przejrzenie i opisanie niektórych okazów, w celu ustanowienia lektotypów i paralektotypów,
  3. Badania porównawcze wybranych gatunków (analiza zmienności geograficznej),
  4. Ustalenie listy gatunków chruścikmów Ukrainy ( w oparciu o dane publikowane jak i dane własne, niepublikowane),
  5. Ustalenie stopnia zbadania trichopterofauny poszczególnych regionów Ukrainy.

 

Materiał i metody

            W badaniach wykorzystany zostanie fragment kolekcji Dziędzielewicza, znajdujący się w Muzeum Przyrodniczym we Lwowie (1568 osobników, 74 gatunki – wg informacji kustosza, dane dotyczące gatunków nie musza być aktualne). Prof. S. Czachorowski (www.uwm.edu.pl/wbiol/kadra/stacza) prowadzi badania nad Trichoptera już od kilkunastu lat, w tym badania na terenie Rosji (Obwód Kaliningradzki), Białorusi, Litwy i Łotwy. Badania zaowocowały licznymi publikacjami.  W Katedrze Ekologii i Ochrony Środowiska UWM w Olsztynie znajduje się bogata kolekcja larw i imagines Trichoptera, pokaźne zbiory publikacji dotyczących chruścików. W ostatnim czasie w Olsztynie rozpoczęto wydawanie specjalistycznego newslettera – Trichopteron (www.uwm.edu.pl/trichopteron) .

 

Oczekiwane rezultaty

            W wyniku wizyty studyjnej w Olsztynie wykonane zostanie:

  1. zabezpieczenie kolekcji Dziędzielewicza, poprzez zmianę sposobu konserwacji
  2. powtórne opisanie wybranych gatunków (endemitów karpackich)
  3. ustalenie aktualnej listy gatunków Trichoptera Ukrainy.
  4. Przygotowanie polsko-ukraińskich badań terenowych dotyczących poznania Trichoptera Ukrainy.

 

Wymiernym efektem będzie przygotowanie do druku 1-2 publikacji naukowych.

 

Spis publikacji Romana Goduńka za ostatnie 5 lat

1.        Goduńko R. 1997. Wstępne badania nad jętkami (Ephemeroptera) Ukraińskiej części Bieszczdów. [Premilinary investigation of mayflies (Ephemeroptera) of the Ukrainian part of the Bieszczady Mts.]. Roczniki Bieszczadzkie. 6: 385-389. (in Polish, English summary).

2.        Hodun’ko R. J. 1997. Four species Ephemeroptera (Insecta) new for Ukraine. In: D. W. Mitner (Ed.): Conservation and biodiversity in Ukraine. A national Conference. Egham-Kiev, p 69.

3.        Godunko R. J. & Danko M. M. 1997. Goryzontal’nyї rozpodil amfibiotychnykh komakh rytrali riky Mizunky. [Horizontal distribution aquatic insects of ritral of the Mizunka river]. In J. M. Berko (Ed.): Suchasni problemy biologii, veterynarnoi medetsyny, zooinzhenerii ta tekhnologii produktiv tvarynnytstva. L’viv. pp, 172-174. (in Ukrainian).

4.        Godunko R. J. & Lesnik V. V. 1997. Lychynky odnodenok (Ephemeroptera) yak komponent ratsionu deyakykh vydiv ryb. [Mayflies larvae as components of the ration of some of fishes]. Proc. of State Nat. Hist. Museum. 13: 43. (in Ukraine).

5.        Godunko R. J. 1998. Stan vyvchenosti efemeropterofauny Ukrainy. [State study Ephemeroptera fauna in Ukraine]. Proc. of State Nat. Hist. Museum. 14: 98-101. (in Ukraine, English summary).

6.        Goduńko R. 1998. Mayflies collection of J. Dziędzielewicz in the State Museum of Naural History of National Academy of Science of Ukraine (Lviv). 1. Baetidae, Oligoneuriidae, Caenidae, Ephemerellidae, Leptophlebiidae, Palingeniidae, Polymitarcyidae, Ephemeridae, Potamanthidae. Roczniki Bieszczadzkie.7: 417-422.

7.        Godunko R. J. 1998. First record of Symbiocladius rhithrogenae (Diptera, Chironomidae) in Ukraine. In: V. Brunnhofer & T. Soldán (Eds.): Book of Abstracts, VIth Eur. Congr. Entomol. České Budĕjovice, pp. 420-421.

8.        Godunko R. J. 1999. Species of the Alpinus Group of the Genus Baetis (Ephemeroptera, Baetiidae) from Ukraine. Vestnik zoologii. 33(4-5): 23-28.

9.        Goduńko R. 1999. Mayflies Ephemeroptera collection of J. Dziędzielewicz in the State Museum of Natural History of National Academy of Science of Ukraine (Lviv). 2. Heptageniidae. Roczniki Bieszczadzkie. 8: 393-404.

10.    Godunko R. J. 2000. Little Known Species of the Genera Rhithrogena and Electrogena (Ephemeroptera, Heptageniidae) from Ukraine. Vestnik zoologii. Suppl. 14: 60-66.

11.    Godunko R. J. 2000. Istorychni zminy fauny ta pytannya okhorony odnodenok (Ephemeroptera, Insecta) Ukrains’kykh Karpat. [Historycal changes of the fauna and questions of reservation of mayfly (Ephemeroptera, Insecta) of Ukrainian Carpathians]. Proc. of State Nat. Hist. Museum. 15: 158-168. (in Ukrainia, English summary).

12.    Godunko R. J. 2000. Predposylki k sozdaniyu ekomorfologicheskoї klassifikatsii podenok (Insecta, Ephemeroptera). Respublikans’ka konferenciya, prysvyachena 50-ї richnytsi zasnuvannya Ukrains’kogo entomologichnogo tovarystva. Nizhyn, p. 26. (in Russian).

13.    Godunko R. J. & Prokopov G. A. 2000. Porivnyal’na kharakterystyka fauny odnodenok (Insecta, Ephemeroptera) Ukrains’kykh Karpat ta girs’koi i predgornoї chastyny Krymu. Materialy I respublikanskoї konferencii molodykh uchenykh Kryma. Simferopol’, pp. 76-77. (in Ukraine).

14.    Godunko R. J. 2001. Strukturno-funktsional’na organizatsiya ugrupovan’ odnodenok (Insecta, Ephemeroptera) richkovych ekosystem Ukrains’kykh Karpat. [Structural and functional organization of mayfly communities (Insecta, Ephemeroptera) of river ecosystems in the Ukrainian Carpathians. Uchenye zapiski TNU. Series: Biology, 14(1): 31-35. (in Ukraine, English summary).

15.    Godunko R. J. 2001. Strukturno-funktsional’na organizatsiya ugrupovan’ odnodenok (Insecta, Ephemeroptera) richkovyh ekosystem Ukrains’kych Karpat. [Structural and functional organisation of mayfly communities (Insecta, Ephemeroptera) of river ecosystems in the Ukrainian Carpathians]. Thesis for a candidate’s scientific degree by speciality 03.00.16 – ecology. Yuri Fed’kovych Chernivtsi National University, Chernivtsi: 222 pp. + 138 pp. App. (in Ukrainian).

16.    Godunko R. J. 2001. Biodiversity of mayflies (Insecta: Ephemeroptera) of the Crimean Peninsula. In: E. Gaino (Ed.): 2001 International Joint Meeting. X International Conference on Ephemeroptera and XIV International Symposium on Plecoptera. Perugia, pp. 80-81.

17.    Godunko R. J. & Klonowska-Olejnik M. 2001. Contribution to the taxonomy, ecology and biogeography o the Central European species of Rhithrogena loyolaea species-group (Ephemeroptera, Heptageniidae). In: E. Gaino (Ed.): 2001 International Joint Meeting. X International Conference on Ephemeroptera and XIV International Symposium on Plecoptera. Perugia, pp. 81-82.

18.    Godunko R. J. & Soldán T. 2001. Lectotype fixation and male distinguishing characters of Rhithrogena gorganica (Ephemeroptera: Heptageniidae). Klapalekiana. 37: 41-48.