Specjalnością tegorocznego Dnia Chruścika była kawa z chruścikiem. Co prawda rysunek nie bardzo jeszcze przypomina chruścika, ale trening czyni mistrza.

Ale i tak nic nie przebije małego Adasia. 11 grudnia takiego esemesa dostałem:

„witam panie profesorze. Najlepszego z okazji Dnia Chruścika. Chyba nikt nie uczcił tego dnia jak ja – urodziłam dziś synka – Adasia. Teraz mogę podwójnie uczcić 11.12”

A to już przesłane poczta elektroniczną:

„Przedstawiam naszego synka Adasia, który zjawił się po trudach 41 tygodni ciąży - 11 grudnia 2006 roku, ważył 4180 g, mierzył 57 cm i jak widać na załączonym zdjęciu jest przesłodkim małym mężczyzną.
JiK”

Jakby nie patrzył, istny chruścik wystawiający główkę z domku…

Ze słonecznej Hiszpanii – Carlos Rodrigues

Na półroczny staż, finansowany z programu Leonardo da Vinci II, do Olsztyna zawitał Carlos Rodrigues Sanchez-Beato, absolwent Uniwersytetu de Castilla la Mancha w Toledo (Hiszpania). Poza chruścikami zainteresowany jest metodami ochrony przyrody i projektami prośrodowiskowymi. Mam nadzieję, że coś ciekawego i nowego powstanie w najbliższych miesiącach.

Wręczenie dyplomów 2006

Cztery lata mojej strony – czyli rocznicowe podsumowanie

Kiedy cztery lata temu zakładałem swoją stronę domową, był to dla mnie eksperyment i próba nauczenia się czegoś nowego. Swego rodzaju poszukiwanie nowych możliwości. Sporo się od tego czasu w treści strony zmieniło. Niektóre działy zniknęły, pojawiły się zupełnie nowe. Ciągle się coś zmienia. Aktualizacja zabiera sporo czasu, ale chyba warto było. Z perspektywy tych czterech lat mogę powiedzieć, że strona jako sposób komunikacji i edukacji na odległość jest wystarczająco skuteczna (pomino wielu usterek i braków).

Z całą pewnością od strony technicznej jest już ona trochę zacofana. Na początku tworzyłem stronę wyłącznie w Wordzie. Teraz część już edytuje w Front Page’u. Ciągle uczę się czegoś nowego a i tak jest „do tyłu”. Najważniejsza jest jednak treść.

W sumie: 13898, max: 558, średnio: 302 miesięcznie

Ostatnie 4 lata (początek: środa, 01 stycznia 2003, godz. 00:00:00)

Oglądalność strony jest duża – jak na stronę domową osoby. Zaczęło się od blisko trzech tysięcy wejść rocznie, ale systematycznie rośnie. Teraz jest już ponad cztery tysiące odwiedzin. Oczywiście duża część to „autoodwiedziny”. Liczba użytkowników zewnętrznych jest zapewne o połowę mniejsza.

Na te stronę wchodzili użytkownicy z blisko 40 krajów świata. Z oczywistych względów najwięcej z Polski (ok. 85%), sporo odwiedzin z Niemiec (144 wejść, ok. 1%), Finlandii (46), Holandii (28), Wielkiej Brytanii (27). Po kilka-kilkanaście wejść z komputerów z Białorusi, Czech, Francji, Litwy, Szwecji, Ukrainy, Brazylii, Turcji, Australii, Szwajcarii, Argentyny i Hiszpanii. Chyba będę musiał zaktualizować i znacznie uzupełnić część angielsko- i rosyjskojęzyczną. Bo jak chyba widac moja strona przydatna jest nie tylko studentom kontynuującym naukę gdzieś w różnych zakątkach Europy i świata.

Z polskich miejscowości (łącznie 129 pozycji) najwięcej rozpoznanych wejść do tej pory było z Olsztyna (4512 wejść, 32%), Łodzi (1275, 9%), Warszawy (538), Gdańska (261), Lublina (242), Krakowa (230), Poznania (148, ok. 1%), Wrocławia (133), Bydgoszczy (131), Elbląga (119), Katowic (118), w sumie z 50 miejscowości było ponad 60% wejść.

Ciekawie przedstawia się statystyka wejść z wyszukiwarek:

Najczęściej występujące słowa kluczowe w wejściach z wyszukiwarek
1.	czachorowski	423	39.28 %
2.	czachor	179	16.62 %
3.	stanisław	161	14.95 %
4.	www.uwm.edu.pl	48	4.46 %
5.	chruściki	38	3.53 %
6.	domowa	24	2.23 %
7.	strona	24	2.23 %
8.	stanislaw	12	1.11 %
9.	trichoptera	10	0.93 %
10.	wiersze	10	0.93 %
	Wyświetlono 10 z 76	929	86.26 %

Najczęściej występujące frazy w wejściach z wyszukiwarek
1.	czachorowski	243	32.71 %
2.	stanisław czachorowski	112	15.07 %
3.	czachor	109	14.67 %
4.	chruściki	34	4.58 %
5.	www.uwm.edu.pl/czachor	29	3.90 %
6.	czachorowski stanisław	27	3.63 %
7.	czachor uwm	8	1.08 %
8.	stanislaw czachorowski	8	1.08 %
9.	wiersze o ekologii	8	1.08 %
10.	strona domowa	7	0.94 %
	Wyświetlono 10 z 113	585	78.73 %

Ktoś, kto mnie szuka, na pewno bez trudu znajduje. Także, gdy szuka czegoś o chruścikach. Główny cel strony jest chyba osiągnięty. Teraz pozostaje wytrwała kontynuacja.

Marcin Krejctant – nowy doktorant

Zaczął się nowy rok akademicki. Wracam do rozwiązywania starych problemów z nową nadzieją i nową energią. Może tym razem będę miał dobry pomysł? Bo jak nauczyć studentów odwagi naprawiania świata, gdy samemu chciałoby się uciec do „lepszego świata”?

Ale na bok smęty i refleksje. Mój były magistrant – obecnie już mgr Marcin Krejckant – rozpoczął studia doktoranckie na Wydziale Biologii. Teraz zajmie się chruścikami i wykorzystaniem ich w monitoringu. Liczę na współpracę z kolegami z Niemiec. W sumie Europa okazuje się taka malutka… Wspólnie zawsze można osiągnąć więcej i na dodatek jest to przyjemniejsze.

Elena Dyatlova (Odessa, Ukraina) – ponownie chruściki Ukrainy

Na czteromiesięczny staż z dalekiej Odessy do Olsztyna przyjechała mgr Elena Dyatlova. Staż finansowany jest przez Kasę im. Józefa Mianowskiego i Fundację Popierania Nauki. Pierwotnie planowany był staż całoroczny, udało się uzyskać dofinansowanie na pobyt czteromiesięczny: od września do końca grudnia 2006 r. Z konieczności nie wszystko, to co zaplanowała wcześniej pani Elena, uda się jesienią i zimą w pełni zrealizować. Liczę jednak na dłuższą i owocną współpracę. Jest nadzieja na kolejnego specjalistę trichopterologa na Ukrainie. Na początek przybędzie trochę informacji o chruścikach dolnego odcinka Dunaju, bo takie materiały (larwy i imagines) przywiozła ze sobą p. Dyatlova. Już widać, że będą nowe dla fauny Ukrainy gatunki chruścików. Pani Elena przywiozła także chruściki zebrane w Mołdawii – równie ciekawy materiał.

Planowany program stażu:

Fauna chruścików (Trichoptera) Ukrainy: poznanie metodyki badań chruścików

Определение и методики полевых исследование ручейников Украины и Польши

Owady amfibiotyczne (chruściki, ważki, jętki, i in.) dzięki następującym po sobie wodnej i lądowej fazie rozwoju oraz dużej biomasie wnoszą istotny wkład w krążenie materii w przyrodzie. Owady wodne i amfibiotyczne są ostatnio szeroko wykorzystywane w biomonitoringu środowiska przyrodniczego (Белышев др., 1989; Захаров, Кларк, 1993; Козиненко i in., 2003). Jedną z najliczniejszych i najważniejszych grup owadów amfibiotycznych są chruściki (Trichoptera).

Trichopterofauna Ukrainy poznana jest bardzo słabo. Dobrze zbadane są tylko ukraińskie Karpaty, głównie dzięki licznym pracom Dziędzielewicza z przełomu XVIII i XIX wieku. Inne regiony kraju pozostają praktycznie niezbadane lub badane były bardzo fragmentarycznie. W przypadku południowej Ukrainy najważniejsze prace dotyczące chruścików pochodzą z początku ubiegłego stulecia (Мартынов, 1912, Лепнева, 1932).

W krajach sąsiadujących z Ukrainą badania nad chruścikami rozwinięte są znacznie lepiej. Dowodem na to mogą być publikacje prezentujące dorobek polskich trichopterologów (Czachorowski 2003) lub współczesne informacje o badaniach trichopterologicznych w Polsce (Czachorowski, Pietrzak, 2003; Czachorowski, 1998). Zestawienia badań trichopterologicznych w Rosji znajdują się w materiałach Wszechrosyjskich Sympozjów na temat wodnych i amfibiotycznych owadów (Проблемы происхождения, систематики и экологии ручейников России и сопредельных территорий, 1997, Фауна, проблемы экологии, этологии и физиологии амфибиотических и водных насекомых России, 2000, Фауна, вопросы экологии, морфологии и эволюции амфибиотических и водных насекомых России, 2004). W ostatnich latach wydany został klucz do oznaczania larw chruścików Rosji, w którym opisano faunę chruścików północnych i wschodnich obszarów (Иванов i in., 2001). Również na Węgrzech, Rumunii i Białorusi działają aktywni trichopterolodzy, przez co trichopterofauna tych krajów poznana jest znacznie lepiej niż w przypadku Ukrainy.

Na południu Ukrainy nie są prowadzone badania nad fauną Trichoptera, nie ma też żadnej „szkoły trichopterologicznej”.

Dotychczasowe badania

Swoją działalność naukową rozpoczęłam od badań ważek południowo-zachodniej Ukrainy w latach 2002-2005. W ich trakcie zapoznałam się z metodyką badań larw i imagines Odonata. Stwierdziłam gatunki nowe dla regionu: Coenagrion scitulum, Libellula fulva, Sympetrum pedemontanum, Orthetrum coerulescens anceps, Lestes dryas (Dyatlova, 2004b; Дятлова, 2005c, Дятлова, 2005d w druku) oraz nowe stanowiska gatunków rzadkich i zagrożonych, np. Cercion lindeni i Anax imperator (Dyatlova, 2004c, Дятлова, 2005e w druku, Дятлова, 2005с). Analizowałam zmienność gatunku Calopteryx splendens (Дятлова, Микитюк 2004a; Музланов i in., 2003) i polimorfizm ubarwienia Ischnura elegans (Дятлова, 2004b, 2004c).

Badałam także faunę ważek dolnego Dunaju i Dniestru (Дятлова, 2005b, Дятлова, 2005 w druku). Uzyskane wyniki wskazują na dużą wartość przyrodniczą dolnego Dniestru i konieczność ochrony tego terenu dla zachowania występujących tu rzadkich gatunków. Część z nich wykazałam po raz pierwszy na obszarze Ukrainy.

Podczas sezonu badawczego 2004 – 2005 rozpoczęłam badania chruścików. Zebrałam materiały z naturalnych zbiorników wodnych Ukrainy i Mołdawii. Badaniami objęłam głównie południowo-zachodnią Ukrainę (Dunaj, Dniestr na południe od Odessy, rzeka Tiligul na północ od Odessy). Materiały zebrane w Mołdawii pochodzą z północno-wschodniej części kraju (rezerwat „Saharna” i środkowy Dniestr). Latem 2005 r. Pozyskałam także materiały z Kijowa (Dniepr).

Wstępne wyniki swoich badań przedstawiłam na międzynarodowej konferencji trichopterologicznej w Luksemburgu (1st Conference on Faunistics and Zoogeography of Trichoptera). Podczas konferencji poszerzyłam swą wiedzę na temat metodyki zbioru imagines i larw Trichoptera oraz identyfikacji zebranego materiału.

Konsultacje i weryfikacja wyników

Wyniki swoich badań nad ważkami prezentowałam na wielu konferencjach naukowych na Ukrainie, w Polsce i Rosji. Na konferencji w Luksemburgu przedstawiłam stan poznania chruścików na Ukrainie.

Konferencje w których wzięłam udział:

XII Международная конференция молодых ученых «Биология внутренних вод: проблемы экологии и биоразнообразия». Борок, Россия, 23-26 сентября, 2002 г.

Конференция «Актуальные вопросы современного естествознания». Симферополь, Украина, 11-13 апреля 2003 г.

Юбилейная научная конференция студентов, аспирантов и молодых ученых, посвященная 180-летию со дня рождения Л.С. Ценковского «Биоразнообразие. Экология. Эволюция. Адаптация». Одесса, Украина, 28 марта – 1 апреля, 2003 г.

Республиканская научная конференция «Экологические и социально-гигиенические аспекты среды обитания человека». Рязань, Россия, 5 июня, 2003 г.

II Всероссийский симпозиум по амфибиотическим и водным насекомым «Фауна, проблемы экологии, морфологи, этологии и происхождения амфибиотических и водных насекомых России». Воронеж, Россия, 15-17 сентября, 2003 г.

Badania ważek, chrząszczy i chruścikớw na obszarach chronionych: II Krajowe Sympozjum Odonatologiczne, XXIX Sympozium Sekcji Koleopterologicznej PTE, III Seminarium Trichopterologiczne, Urszulin, Польша, 21–23.05.2004 г.

Наукові читання, присвячені 170-річчю кафедри зоології та 100-річчю від дня народження професора О.Б. Кістяківського. Київ-Канів, Украина, 16-18 вересня 2004 р.

«Современные проблемы зоологии и экологии». Международная конференция, посвященная 140-летию основания Одесского национального университета им. И.И. Мечникова, кафедры зоологии ОНУ, Зоологического музея ОНУ и 120 годовщине со дня рождения Заслуженного деятеля науки УССР, профессора И.И. Пузанов (22-25 апреля 2005 года, Одесса).

Научная энтомологический конференция, посвященная памяти члена-корреспондента НАН Украины, доктора биологических наук, профессора В.Г. Долина (15-19 августа 2005 г., Львов)

«1st Conference on Faunistics and Zoogography of Trichoptera». Люксембург, 2-4 сентября 2005 г.

Głównym celem konferencji w Luksemburgu było spotkanie europejskich trichopterologów i dyskusja nad stanem wiedzy i zaawansowaniem badań trichopterologicznych w różnych krajach Europy. Planowane jest stworzenie atlasu chruścików Europy, który będzie bardzo istotny dla zrozumienia procesów rządzących zoogeograficznym rozmieszczeniem chruścików. W chwili obecnej praktycznie brak jest dokładnych danych o chruścikach Ukrainy. Fragmentaryczne dane opublikowane były ponad sto lat temu w języku rosyjskim i ukraińskim, co czyni je niezrozumiałymi dla badaczy z innych krajów.

Uzasadnienie konieczności odbycia stażu

Brak „szkoły trichopterologicznej”, specjalistów oraz współczesnego klucza do identyfikacji chruścików niezwykle utrudnia badania nad trichopterofauną Ukrainy.

Staż na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim pod kierunkiem prof. Czachorowskiego umożliwi mi identyfikację materiałów zebranych na Ukrainie. Pozwoli także na pełne poznanie metodyki zbioru larw i imgines tych owadów podczas badań terenowych prowadzonych przez Katedrę Ekologii i Ochrony Środowiska UWM na rzekach i jeziorach Polski. Podczas pobytu w Polsce będę mogła zapoznać się również z polską literaturą dotyczącą chruścików Ukrainy. Znaczna część informacji o chruścikach mojego kraju opublikowana została po polsku.

Uzyskane wyniki wykorzystane zostaną w tworzeniu atlasu chruścików Europy. Po zakończeniu stażu planuję kontynuować badania trichopterologiczne południowej Ukrainy wykorzystując wiedzę i doświadczenie zdobyte w Polsce. Dzięki temu pojawią się współczesne dane o chruścikach Ukrainy, które mogą być wykorzystane w planowaniu i tworzeniu obszarów chronionych.

Ponadto otrzymane wyniki zostaną włączone do mojej pracy doktorskiej n.t. „Owady amfibiotyczne południowo-zachodniej Ukrainy na przykładzie ważek (Odonata) i chruścików (Trichoptera)”, którą muszę przedstawić na zakończenie studiów doktoranckich w Odeskim Uniwersytecie Narodowym w 2008 r.

Wyniki moich badań mają również duże znaczenie dla rozwoju badań trichopterologicznych w Polsce. Brak dokładnych i pewnych danych o rozmieszczeniu chruścików Ukrainy utrudnia badania nad rozmieszczeniem zoogeograficznym chruścików w Europie. Ponadto materiały porównawcze z Ukrainy są bardzo ważne dla badań nad zmiennością geograficzną gatunków występujących w Polsce i Ukrainie.

Pobyt w Polsce umożliwi mi pełne wykorzystanie ważnych danych, które posłużą do tworzenia atlasu chruścików Europy.

Cele stażu i oczekiwane rezultaty

Podczas stażu, latem 2006 r., planuję wziąć udział w badaniach terenowych prof. Czachorowskiego w celu opanowania metodyki zbioru larw i imagines Trichoptera.

Wiosną i jesienią 2006 r. zamierzam studiować kolekcję entomologiczną Katedry Ekologii i Ochrony Środowiska oraz własne zbiory. Planuję identyfikację gatunków, analizę literatury i stworzenie własnej bazy danych ze wszystkimi danymi z własnych badań i źródeł literaturowych.

Główne rezultaty, które planuję osiągnąć:

opanowanie metodyki zbioru i przechowywania Trichoptera,

opanowanie metod identyfikacji chruścików (imagines i larw) pod kierunkiem wiodących specjalistów z Polski,

dokonanie analizy całej dostępnej literatury o faunie Ukrainy,

stworzenie na podstawie własnych danych listę nowych dla Ukrainy gatunków chruścików,

stworzenie listy rzadkich gatunków dla fauny Ukrainy i wskazanie niezbędnych działań ochronnych,

ocena podobieństwa i różnic między trichopterofauną Polski i Ukrainy,

publikacja artykułów naukowych w polskich i ukraińskich czasopismach we współpracy z prof. Czachorowskim.

Okres stażu - 2006/2007 учебный год

Plan pracy:

Zapoznanie się z najnowszą literaturą trichopterologiczną w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim. Opracowanie na podstawie literatury podsumowania o stopniu poznania chruścików Ukrainy.

Analiza kolekcji trichopterologicznej w Katedrze Ekologii i Ochrony Środowiska UWM. Opanowanie metod konserwacji i przechowywania zbiorów trichopterologicznych. Konsultacje z polskimi specjalistami.

Nauka identyfikacji imagines Trichoptera i metodyki preparacji okazów. Opanowanie nowych metod badań morfologicznych z wykorzystaniem związków zasadowych.

Przygotowanie wstępnego wykazu gatunków chruścików Ukrainy na podstawie własnej kolekcji imagines.

Nauka identyfikacji larw chruścików na podstawie kolekcji Katedry Ekologii i Ochrony Środowiska UWM oraz materiałów własnych.

Analiza gatunków chruścików pod kątem ich preferencji środowiskowych (rzeki o charakterze górskim i nizinnym, strumienie, jeziora, stawy, zbiorniki antropogeniczne, zbiorniki astatyczne).

Przygotowanie do badań terenowych, zaplanowanie wyjazdów badawczych.

Prowadzenie badań terenowych w celu opanowania metod badawczych i zebrania materiałów z różnych zbiorników wodnych Polski. Wstępne opracowanie zebranego materiału.

Identyfikacja zebranych larw i analiza preferencji siedliskowych poszczególnych gatunków.

Ocena uzyskanych wyników i włączenie ich do tworzonego atlasu chruścików Europy.

Publikacja wyników w polskich i ukraińskich czasopismach. Prezentacja uzyskanych wyników na konferencjach naukowych.

Przygotowanie sprawozdania z odbytego stażu dla Kasy im. Józefa Mianowskiego.

Elena Dyatlova, styczeń 2006 r.

Krzysztof Górecki – staż wrześniowy

Do Olsztyna przyjechał dr. inż. Krzysztof Górecki (Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska, Akademia Rolnicza w Poznaniu) na tygodniowy (4-9.09.2006) staż naukowy z zakresu ekologii i systematyki chruścików (Insecta: Trichoptera). Jest nadzieja, że przybędzie badaczy chruścików na Wielkopolsce i że znikną kolejne białe plamy „niewiedzy chruścikowej” z Polski. Dr Górecki przywiózł ze sobą chruściki zebrane do światła w Pieninach koło Czorsztyna. Jest to owoc nocnych odłowów lepidopterologów z Poznania. Dzięki temu mam okazję niektóre gatunki chruścików zobaczyć pod binokularem pierwszy raz. W najbliższej przyszłości dr K. Górecki zamierza się zająć wykorzystaniem chruścików w biomonitopringu wód płynących. Poza polskim indeksem biotycznym (BMWP-PL) planuje wykorzystać szczególnie chruściki, w tym imagines odławiane do światła. To drugie podejście może okazać się efektywne w odniesieniu do dużych rzek nizinnych (pobieranie prób bentosowych jest bardzo utrudnione). Zanosi się na owocną i ciekawą współpracę.

Olsztyńskie Dni Nauki

Wzorem lat ubiegłych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie przystępuje do zorganizowania Dni Nauki, włączając tym samym północno-wschodni region Polski do czwartej edycji ogólnopolskich Dni Nauki. Moją propozycją było, aby hasłem wiodącym w roku 2006 było: „Nauka i sztuka w Europie XXI w.” Za główny cel zaproponowałem popularyzację nauki i akademickiej sztuki w społeczności lokalnej regionu Warmii i Mazur z uwzględnieniem transferu innowacyjności do szeroko rozumianej gospodarki i pomocowych projektów unijnych. Poprzez zaangażowanie mediów (Internet, prasa, radio, telewizja) efekt informacyjny i edukacyjny miał być wydłużony (nie tylko 16 września) oraz rozszerzony krąg odbiorców.

Planowane imprezy naukowe, kulturalne, edukacyjne miały odbywać się będą na terenie miasteczka akademickiego oraz kilku miejscach poza uniwersytetem: na terenie starego miasta w Olsztynie, w Ornecie, w Bałdach (uniwersytecka stacja terenowa).

Na ile udaje się tą koncepcję zrealizować, można obejrzeć na stronie www.uwm.edu.pl/odn oraz tu http://www.uwm.edu.pl/pl/str.php?b=1&ids=2046 . Trochę czuję się jak kierowca, któremu dano samochód bez silnika J. Ale tak krawiec kraje, jak mu materii staje.

Propozycja programowa, zgłoszona przez poszczególne wydziały obejmuje szereg wykładów o różnorodnej tematyce z zakresu nauk przyrodniczych, rolniczych, technicznych, ekonomicznych, humanistycznych, pedagogicznych, wiele zajęć warsztatowych i pokazów, prezentacje nowoczesnych laboratoriów, imprezy artystyczne plenerowych oraz wycieczki terenowe. Zaproponowane elementy programowe mają przybliżyć różnorodne osiągnięcia naukowe i kulturalne oraz pokazać perspektywy społeczeństwa informacyjnego oraz gospodarki opartej na wiedzy.

Dlaczego dzień Nauki?

Dla podkreślenie znaczenia kobiety, dla swoistego uhonorowania i wydobycia ważnej roli z cienia niedostrzegania, ustanowiono Dzień Kobiet. I nie chodzi o to, żeby kobiety szanować i zwracać na nie uwagę przez jeden dzień w roku. Sensem Dnia kobiet jest zwrócenie uwagi, przypomnienie. Podobnych „dni” wymyślono więcej, m.in. Dni Nauki, Dzień Chruścika, Dzień owada itd. Dzień Nauki nie ma jeszcze ustalonego dnia w kalendarzu. Od kilku lat we wrześniu z inicjatywy ministerstwa w wielu ośrodkach akademickich organizowane są pikniki naukowe. Podobne festiwale naukowe odbywają się także i w innych terminach (np. Miniekopiknik, Dzień Ziemi, Z uniwersytetem na Ty – Orneta)), .

Można by zadać pytanie: dlaczego w wieku XXI, po ogromnych odkryciach naukowych i zastosowaniu ich w praktyce w wieku XX, dlaczego w wieku XXI określanym jako wiek gospodarki opartej na wiedzy i społeczeństwa informatycznego, w ogóle „emancypować” badania naukowe i poprzez Dzień Nauki zwracać na naukę uwagę społeczeństwa? Czyż wartość nauki nie jest widoczna i oczywista sama przez się? Czyż w społeczeństwie coraz lepiej wykształconym z rosnąca liczbą inżynierów, magistrów i doktorów warto jeszcze popularyzować badania naukowe? Czyż mało jest programów edukacyjnych w radio, telewizji, Internecie, czyż mało jest popularyzatorskich czasopism, aby jeszcze angażować w pokazywanie wyników badań samych naukowców i otwierać drzwi uniwersyteckich laboratoriów? Na wszystkie powyższe pytania można odpowiedzieć twierdząco: tak, trzeba, warto.

Badania naukowe nie są wiedzą tajemną i zastrzeżoną. Wiedza naukowa jest dla wszystkich. Co więcej, badania naukowe w Polsce są bardzo słabo finansowane – w porównaniu do innych krajów rozwiniętych. Zarówno jeśli chodzi o dotacje z budżetu (a więc z kieszeni podatnika), jak i wsparcie z gospodarki. Jeśli Polska ma się liczyć we współczesnym świecie i gospodarce opartej na wiedzy, musimy więcej inwestować. Żeby inwestować, ogół społeczeństwa musi rozumieć istotę badań naukowych i szybko poznawać efekty. Jak na razie wydatki na naukę przegrywają z różnymi innymi „pilnymi” potrzebami. O finansowaniu badań naukowych decyduje po pierwsze podatnik (a więc przeciętny Kowalski), po drugie przemysł i gospodarka. Taki jest właśnie sens Olszyńskich Dni Nauki – popularyzacja osiągnięć i wspieranie wielu innych, standardowych działań Uniwersytetu (jednym z przykładów jest ta strona oraz moje pisanie do Wiadomości Uniwersyteckich czy Gazety Uniwersyteckiej).

Jednym z przykładów wartości badań naukowych jest „przewrót kopernikański” – opracowanie nie tylko nowego modelu kosmologicznego (opisanie ruchów planet), ale dogłębne przewartościowanie systemu myślowego i filozoficznego. Zdawałoby się, że jeden człowiek, związany z Olsztynem, Mikołaj Kopernik w zaciszu pracowni dokonał genialnego odkrycia. Odkrycia, które zmieniło obraz cywilizacji. To oczywiście uproszczony i skrócony obraz odkrycia naukowego. Bo o ile odkrycia dokonał jeden człowiek, to w potwierdzanie, sprawdzanie i uzasadnianie zaangażowanych było setki, a raczej tysiące innych.

Często w opinii potocznej przedstawiany jest obraz Kopernika, który z obawy przed Kościołem opóźniał wydanie swojego dzieła (ukazała się na łożu śmierci). Więcej w tym schemacie ideologii niż zrozumienia istoty badań naukowych. Kopernik dość szybko w szkicu opublikował zarys swojego heliocentrycznego pomysłu. W tym czasie jednak ukazało się duże i kompleksowe dzieło z systemem ptolemeuszowskim. Sam Kopernik uznał, że aby przekonać do swojego pomysłu, do swojej idei, musi dokładniej uzasadnić i dokonać wielu obserwacji i pomiarów, że musi opracować równie obszerne i kompleksowe dzieło. Sprawdzanie i uzupełnianie zajęło mu kilkadziesiąt lat życia. A i tego było za mało – w koncepcji Kopernika było i wiele wyjątków, wiele niewiadomych. Do pełnej weryfikacji i przyjęcia za obowiązująca teorię potrzeba było jeszcze kolejnych 150 lat, potrzeba było opracowania nowej metodologii naukowej, wynalezienia teleskopu, opracowania nowych technik badawczych, potrzeba było Galileusza, Keplera i wielu innych mało znanych poszukiwaczy prawdy naukowej. Aby „wstrzymać Słońce i ruszyć Ziemię” potrzeba było nie tylko geniuszu Kopernika, Galileusza, Keplera, potrzebny był wielowiekowy rozwój nauki przed Kopernikiem, jak i wiele tysięcy „osobogodzin” mało widowiskowego ślęczenia w laboratorium.

Sensem Dni Nauki i różnego typu festiwali naukowych jest otwarcie „tajemniczych” laboratoriów naukowych i pokazanie owego żmudnego poszukiwania, sprawdzania, weryfikowania. Na jedno odkrycie, na jeden wynalazek przypada dziesiątki nieudanych prób, błądzenia, wiele nieudanych prototypów. Ale tak jak w dalekiej pielgrzymce, potrzebne są żmudne pojedyncze kroki, aby dojść do celu, tak i w badaniach naukowych potrzebne jest codzienna praca. Czyż nie jest intrygującym podejrzeć tą tajemniczą prace badawczą? A najlepiej samemu choć na krótko być współuczestnikiem?

Warto przy okazji przypomnieć, że badania naukowe to nie tylko skomplikowane przyrządy, droga aparatura czy wymyślne laboratoria. W badaniach naukowych najważniejszy jest sposób myślenia – choć myślenia nie można zobaczyć (jedynie wytwory).

Czym jest nauka rozumiana jako proces badawczy? Jest sposobem poznawania świata, a więc tym, czym w mniejszym lub większym stopniu zajmują się wszyscy ludzie od zarania dziejów. Wszyscy poznajemy świat z czystej tylko ciekawości oraz z chęci uczynienia świata wygodniejszym, bezpieczniejszym. Wiedzę naukowa można porównać do mapy – im lepsza wiedza (pełniejsza, dokładniejsza, bliższa rzeczywistości), tym łatwiej i szybciej trafić do wybranego celu, nie zbłądzić, uniknąć niebezpieczeństwa. Kiedy idziemy na spacer bez celu, dokładna mapa nie jest nam potrzebna. Kiedy jednak chcemy dotrzeć do określonego celu w szybkim czasie – im dokładniejsza mapa, tym lepiej. W gospodarce opartej na wiedzy „dokładne mapy” są nam niezwykle potrzebne i przynoszą nam wymierne korzyści ekonomiczne.

Badania naukowe są udoskonalonym, skodyfikowanymi i kontrolowanym „zwykłym” procesem ludzkiego poznania. Są jak traktor z wieloskibowym pługiem w porównaniu do sochy.

Wiedzę naukową porównać można do programu komputerowego – jako takiej nie widać. Kiedy komputer jest wyłączony lub program nie uruchomiony – trudno poznać wartość i przydatność takiego programu komputerowego. Gdy program działa (np. edytor tekstu, w którym piszę niniejszy artykuł) na ogół nie zdajemy sobie sprawy ile osób i jak długo pracowały i udoskonalały to narzędzie pracy. Nawet biblioteka – jeśli książki nie są czytane – jest tylko składem papieru.

Poprzez swoją wirtualną nieuchwytność wiedza naukowa jest najczęściej niedoceniana, niedostrzegana. Widzimy jedynie nośniki wytwory tej wiedzy.

Dni Nauki są więc takim włączeniem komputera i uruchamianiem programu, są otwieraniem zgromadzonych książek (przynajmniej żeby obejrzeć obrazki lub spis treści). Ale także nauką dla samych naukowców, nauką jak przystępnie opowiadać i pokazywać kulisy swojej pracy. Dni Nauki są jeszcze jednym elementem wypełniania misji uniwersytetu – upowszechniania i popularyzacji wiedzy naukowej.

Tak jak warto pamiętać o kobietach nie tylko 8. marca, tak warto uświadomić sobie, że mury uniwersyteckie dla społeczeństwa otwarte są nie tylko w jeden dzień w roku, a form „podglądania” naukowców przy ich pracy równie wiele.

Moja wycieczka w Łajsie

Na tegoroczny dzień nauki zaproponowałem wykład w terenie, w moim ulubionym Łajsie, wykład pt. biotechnologia ekosystemów – wykorzystanie zwierząt w biomanipulacji na poziomie krajobrazu.

Opis: W trakcie spaceru wokół torfowiska oraz przez krajobraz leśny i rolniczy, omówione będą zmiany, które zaszły na skutek działalności człowieka. Omówione będą zmiany na przestrzeni wieków (osadnictwo Gotów, Prusów, okres średniowiecza, intensyfikacja rolnictwa w wieku XIX i XX, zmiany w ostatnich dziesięcioleciach) i wskazane konsekwencje różnorodnego sposobu użytkowania terenu pod kątem rolniczym, leśny, turystycznym. Omówione będą zmiany w ekosystemach (typy roślinności, świat zwierzęcy) o różnej antropopresji. W ostatnich latach obserwować możemy porzucanie uprawy na niektórych gruntach rolnych. W konsekwencji obserwujemy spontaniczną sukcesję ekologiczną na tych terenach.

Nie tylko człowiek wpływa na ekosystemy. Wiele gatunków - zwłaszcza tak zwane gatunki zwornikowe – w sposób istotny wpływają na ekosystemy. Na przykładzie bobrów i zmian jakie dokonują w krajobrazie w wyniku podtopienia wcześniej zmeliorowanych terenów, omówione będą metody wykorzystania zwierząt w świadomych i pożądanych przekształceniach krajobrazów: biomanipulacja w jeziorach z wykorzystaniem ryb drapieżnych, wykorzystanie zwierząt roślinożernych w ochronie łąk kserotermicznych i Bagien Biebrzańskich oraz możliwości wykorzystania bezkręgowców jako swoistych „narzędzi” w biomanipulacjach na poziomie ekosystemu.

Pokazane będą nowo opracowane ścieżki przyrodniczo-turystyczne z myślą o rozwoju turystycznym regionu.

Termin: 16 września, godz. 11.00, Miejsce: Łajs k. Bałd, miejsce zbiórki – pensjonat Orzeł/Adler. Dojazd autobusem do Butryn lub Nowej Wsi (dalej pieszo spacer ok. 4 km), dla zorganizowanej grupy możliwość dowozu do Łajsu. Łatwy dojazd samochodem przez Nową Wieś, Maszewo lub Bałdy.

Ekologia Kłobuka i … czego tak na prawdę się uczymy

Zawiłe są dróżki kształcenia akademickiego. Czego i jak nauczyć studentów biologii, aby nie tylko rozumieli, ale potrafili działać i znaleźć sobie pracę po studiach? Czy lepszy jest napuszony formalizm z hermetycznym, lecz dostojnym językiem, czy może też efektywność i nauka przez działanie, pomimo pozorów trywialności? Z pewnością same wykłady nie wystarczą. Potrzebne jest wspólne działanie. Czasem pojawiają się trudne chwile zwątpienia. Ale gdy widać efekty, te bliższe i te dalsze, wraca ochota i wracają siły. Siły wracają gdy widać że „wagoniki” same już jadą i kierunek odnajdują.

Niżej dwa przykłady. Pierwszy dotyczy akcji edukacyjnej, pod nazwą „Mini-Eko Piknik”, zorganizowany głównie przez Michała Skrzypczaka i Anię Krysiak. Najważniejsze jest to, że studenci już w pełni samodzielnie zaplanowali, zorganizowali, znaleźli sponsorów, wykonali. Było radio, telewizja, prasa, był i prezydent miasta. I ja tam byłem, butelki malowałem i wspaniale się bawiłem. Głównym tematem edukacyjnym był recykling, ochrona drzew dziuplastych i pokaz tego, co w wodzie żyje.

Drugi tekst (jestem na stażu), to list od już pani magister. Niech będzie przykładem, że warto na studiach robić coś więcej niż „odrabiać lekcje”, że warto współtworzyć i współuczestniczyć w studenckim ruchu naukowym (i nie tylko naukowym). Co prawda do indeksu żadnych ocen się nie wpisuje, ale pozostaje coś znacznie ważniejszego.

II Mini-Eko Piknik

Studencko-Doktoranckie Koło Naukowe Ekologów „KNEKO" we współpracy z Gazetą Olsztyńską oraz Zakładem Gospodarki Odpadami Komunalnymi, 17 lipca na olsztyńskiej Starówce zorganizowało II Mini-Eko Piknik. Głównym pomysłodawcą imprezy i koordynatorem zeszłorocznego spotkania jest Michał Skrzypczak. Celem tego przedsięwzięcia jest szerzenie wiedzy ekologicznej (świadomości ekologicznej) wśród mieszkańców Olsztyna. Ponadto jest to swego rodzaju atrakcja dla odwiedzających nasze miasto turystów, tworząc w ich pamięci Olsztyn jako miasto otwarte na ekologię, którego władze i mieszkańcy zauważaj ą pewne problemy związane z degradacją środowiska związaną z działalnością człowieka. Opiekunem naukowym Koła jest prof. Stanisław Czachorowski, który wspierał członków koła nie tylko w przygotowaniach do imprezy, ale także podczas jej trwania pokazując przybyłym gościom (w tym także prezydentowi miasta - Czesławowi Małkowskiemu) technikę malowania na szkle.

Wśród sponsorów imprezy znaleźli się:

• Wydział Biologii (400 zł - wydruk plakatów)

• Urząd Miasta Olsztyn (1000 zł - siatki bawełniane)

• Olsztyńskie Centrum Edukacji Ekologicznej (200 zł - materiały malarskie)

• Zakład Gospodarki Odpadami Komunalnymi (600 zł - koszulki, materiały oraz dyplomy)

W dniu imprezy na olsztyńskiej Starówce zjawili się przedstawiciele takich mediów jak: Gazeta Olsztyńska, Gazeta Studencka, Radio Wa-Ma, Radio Olsztyn oraz TVP3. Dziennikarze przeprowadzali wywiady z uczestnikami, podglądali pracę, a nawet sami próbowali swoich sił w malowaniu czy robieniu kukiełek-Kłobuków. Dzięki nim nasza impreza została opisana i pokazana w mediach, co - miejmy nadzieję - przyczyni się do lepszego jej wypromowania. Zyskuje także na tym nasze koło naukowe, które dzięki tego typu akcjom ma szansę przyciągać młodych i chętnych do współpracy ludzi i wyjść w swoim działaniu poza obszar uczelniany. Na tegoroczny piknik przygotowaliśmy trzy stanowiska:

• malowanie na szkle, pod kierunkiem Pani Grażyny Borys, Prof. Stanisława Czachorowskiego oraz studentek Ewy Daniś i Karoliny Barszcz

• tworzenie kukiełek Kłobuka, w czym pomagała Justyna Byczkowska wraz z Panią Grażyną Borys

• pokaz owadów wodnych, gdzie swój ą pomocą służyli Aneta Pepławska, Michał Skrzypczak oraz Paweł Czachorowski

Przez cały czas towarzyszyła nam również Pani Katarzyna Ludwiszewska ze ZGOKu oraz prezenter Gazety Olsztyńskiej - Michał Piekarski, który poprowadził całe spotkanie. Pani Ludwiszewska przyniosła ze sobą plakaty oraz ulotki na temat prawidłowej segregacji śmieci. Tak jak na zeszłorocznej imprezie największym zainteresowaniem cieszyło się malowanie na szkle, jednak owady wodne wzbudzały nie mniejsze emocje. Piknik

zakończył się wspólnym zdjęciem o godzinie 15.30.

Anna Krysiak

Jestem na stażu!

Witam serdecznie Panie Profesorze!

Odzywam się z najnowszymi wieściami. Od dzisiaj jest stażystką w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w moim mieście. Pracuję na stanowisku referenta biurowego, na razie porządkuję dokumenty i wprowadzam je do systemu, potem stopniowo będę wtajemniczana w inne rzeczy. Jestem bardzo zadowolona, że udało mi się dostać ten staż, pracy po nim nie gwarantują ale przynajmniej będzie jakieś doświadczenie. Zatrudniona jestem na razie do końca listopada, może potem jeszcze przedłużą. Szybko mi się udało załapać na staż po dwóch miesiącach od obrony, bynajmniej tak mi się wydaje i to w całkiem konkretnej organizacji. Zostałam wybrana jako jedyna z kilkunastu kandydatek i dużo pomogło mi tu doświadczenie zebrane na wyjazdach obozowych a między innymi w Ełku, Kierownika bardzo zaciekawiło podczas rozmowy wstępnej to, co tam robiliśmy i dodatkowo temat mojej pracy magisterskiej, a na koniec zapytał co ma wspólnego biologia z rolnictwem, bo w ogłoszeniu o staż wyraźnie zaznaczono, że poszukują kogoś w wykształceniem rolniczym lub pokrewnym. Ostatecznie chyba jakiś związek zauważył, skoro wybrał właśnie mnie ;) czego się absolutnie nie spodziewałam i zostałam mile zaskoczona.

Tak więc proszę wpajać studentom od samego początku, że takie zwykłe obozy czy konferencje naukowe mogą nieoczekiwanie zagwarantować zdobycie jakiejś posady, zaciekawić pracodawcę i podnieść szanse chociaż o jeden punkt, który zaważy na końcowym wyniku. Serdecznie dziękuję Panu za motywację do pracy i czasem "popychanie" do działania, bo w głównej mierze właśnie to zagwarantowało mi teraz rozpoczęcie zdobywania doświadczenia.

Pozdrawiam serdecznie i życzę jak najwięcej studentów, którzy będą w przyszłości powodem do dumy i radości, i z łezką w oku będzie się ich wspominać, tak jak ja teraz wspominam niedawne czasy studenckie i między innymi Pana...

Paulina Kalinowska

I czy można nie być dumnym z takich studentów?

Doktorat w Dublinie

Miło usłyszeć o swojej magistrantce, że dostała się na studia doktoranckie w Irlandii. Pikanterii dodaje fakt, iż nie dostała się na studia doktoranckie na moim rodzimym wydziale ze względu na… język angielski! Coś chyba u nas z rekrutacją nie jest najlepiej J. Trzymam kciuki.

Dzień dobry Profesorze!
kłaniam się z Dublina. Jednak się udało i jestem na doktoracie w Irlandii :). Chciałam Panu bardzo gorąco podziękować za pomoc w uzyskaniu referencji i motywację do podjęcia się tak poważnego czynu.
Jak juz wcześniej wspomniałam, to zupełnie inna dziedzina, niż ta która się dotychczas zajmowałam, bo ekologia gleby. Badać będę bezkręgowce, których wcześniej nie rozpoznawałam do gatunku: roztocza (Mites, Acarina) oraz skąposzczety (earthworms)- jednak nie wszystkie Oligchaeta; jak bioróżnorodność 4 gatunków: 2 trawy i 2 roślin motylkowych działa na populacje roztoczy i skąposzczetów. Projekt jest duży, bo skupia dwóch doktorantów, a właściwie trojkę: część mikrobiologiczna, która zajmuje się koleżanka z Niemiec, część zoologiczna (czyli moja partia - koleżanka z Polski;)) i część statystyczna, z której będziemy korzystać wszystkie w rękach koleżanki z Irlandii. Część mikrobiologiczna na obejmować całe zbiorowisko mikroorganizmów, dekompozycje mineralizacje i demineralizacje azotowych związków w glebie.
Na razie ogrom przyszłej pracy przeraża. Czas na to przeznaczany to 3 lata. Niewielka liczba studentów się w nich mieści.. he he. Mam nadzieje, że mnie się nie wydłuży.
We wtorek zamierzam wraz z grupa pomocnych klejanek i kolegów jechać po próbki na południowo-zachodni kraniec Wyspy po roztocza. Będziemy kopać cały dzień, by wyłowić 100 kawałków ziemi:). Zamawiam słoneczną pogodę, co jest tu rzadkością, ale ostatnio wraz z moim przyjazdem dzieją się tu anomalne rzeczy, więc liczę na upalne słonce:)) a propos pogody, to nasze polskie lato jest najpiękniejsza pora na świecie i nasz suchy klimat najzdrowszy pod słońcem!! a Polacy maja taka tendencje do narzekania. Naprawdę powinniśmy przestać narzekać, są gorsze miejsca do życia:). Potem będą pobory skąposzczetów i tak dwa razy każdego roku studiów po każdym z dwóch taksonów. (…)
Załączam fotografie z ogrodu botanicznego w Dublinie: )i przesyłam serdeczne pozdrowienia z zielonej wyspy.
mam nadzieje, Że załogi UCD Dublin i UWM Olsztyn będą w kontakcie:)
Kasia Piotrowska

A będą. Ja na to również liczę. Europa staje się jakaś mniejsza… bardziej wielokulturowa.

Promocje doktorskie 2006

Prawa autorskie i oświadczenia magistrantów?

Czy oświadczenia pisemne rozwiążą sprawę?

Gdzie drwa rąbią tam i wióry lecą. Pierwszą przyczyną opisywanej sytuacji są różnego rodzaju punkty i rankingi. Suche rozliczanie z liczby publikacji, stosowanie najrówniejszych ilościowych algorytmów doprowadzać może do różnych kuriozalnych i niejednoznacznych sytuacji. Drugą przyczyna jest powszechność i masowość kształcenia uniwersyteckiego. Przy powstających rocznie tysiącach prac dyplomowych jak i publikacji naukowych zdarzać się mogą i prace wadliwe, zdarzać się mogą i sytuacje konfliktowe, niejednoznaczne. Z pozoru sytuacje szeroko dyskutowane i komentowane w prasie lokalnej i Internecie mogą wydawać się zupełnie nowymi. Jednak po głębszym rozważeniu można odnieść wrażenie, że są to problemy tak stare, jak wiekowa jest sama nauka i uniwersytety.

Jedno jest pewne – najważniejsze dyskusje powinny odbywać się w otwartym środowisku akademickim. Bo to także element dydaktyki – stwarzanie sytuacji i uczestniczenie w autentycznych sporach.

Wszystko zaczęło się po wskazaniu na możliwość popełnienia plagiatu przy pisaniu pracy habilitacyjnej i doktorskiej, plagiatu polegającego na przepisaniu fragmentów prac magisterskich. Sprawą zajęły się uczelniane ciała do tego powołane, ale równocześnie rozgorzała dyskusji w kuluarach, prasie lokalnej i Internecie. Wielość i różnorodność domniemanych sytuacji zrodziło działania zapobiegawcze – rady wydziału dla uniknięcia plagiatów jak i sytuacji niejednoznacznych zaproponowały podpisywanie przez studentów różnych oświadczeń – co wydział to inna koncepcja i inne propozycje. Jest to wyrazem poszukiwań. Niektóre z propozycji wydają się zupełnie zbędnymi.

Pomijając dyskusję na swojej radzie wydziału postanowiłem podzielić się przemyśleniami na łamach prasy akademickiej. Z szeroką, otwartą dyskusją nie można dłużej czekać. Bez osądzania i z rozwagą, ale pogłębioną refleksją. Milczenie w mediach mogłoby sugerować, że środowisko akademickie jest bierne i przyzwala na patologię – a przecież to jest nieprawda!

Nie chcę rozstrzygać, czy był plagiat czy nie. Od osądu są inne ciała. Ale wyrywkowe informacje i rozważanie hipotetycznych sytuacji rodzi działania zapobiegawcze niewłaściwym sytuacjom. Wśród tych działań są i zupełnie niepotrzebne, wynikają one z bezradności i niepewności. Sądzę, że wiele z proponowanych zapisów w oświadczeniach, jakie mieliby podpisywać magistranci, jest zupełnie zbędnych i niepotrzebnych. Dokładniejsze i spokojne zastanowienie się nad treścią oświadczenia, które mają podpisywać magistranci i licencjaci, skłoniło mnie do kilku refleksji.

Sądzę, że właściwe i pełne informacje dotyczące praw autorskich i sposobu ich wykorzystania i tak już znajdują się lub powinny znaleźć się w pracy dyplomowej. Zamiast oświadczeń powinniśmy dopilnować właściwej struktury i treści prac licencjackich i magisterskich.

Student stwierdza, że nie naruszył praw autorskich innych osób.

Zapis ten jest zbędny. Podpisując imieniem i nazwiskiem pracę magisterską (licencjacką) stwierdza praktycznie to samo. Czy analogicznie powinniśmy wymagać, aby w czasie egzaminu pisemnego lub kolokwium, student do swojej pracy pisemnej dołączał oświadczenie, że nie ściągał? Zapis o nie naruszaniu praw autorskich jest zbędną biurokracją. Nie zapobiegnie plagiatom. Jeśli student nieuczciwie wykorzysta cudzy tekst, to przecież nie przyzna się do tego także i w pisemnym oświadczeniu W przypadku wykrycia plagiatu w niczym to oświadczenie nam nie pomaga. Praca magisterska stanowiąca plagiat musi być unieważniona. A może pisemne oświadczenie ma przypomnieć studentowi o konieczności respektowania praw autorskich innych osób? Ale student podpisuje to po napisaniu pracy, a więc zbyt późno. Magistrant musi być poinformowany i nauczony rzetelności w czasie pisania pracy. Seminarium magisterskie do tego jest wystarczające a przynajmniej powinno być. W miejsce oświadczenia niezbędne jest właściwe informowanie studentów w czasie seminarium magisterskiego o wszystkich aspektach praw autorskich i sposobu właściwego korzystania z dorobku innych.

Jest jeszcze kwestia promotora: jeżeli student podpisuje takie oświadczenie, to po co jest promotor i za co bierze pieniądze? To promotor jest zobowiązany do nauczenia (poinformowania) o sposobie wykorzystania dorobku innych i właściwego korzystania z innych prac bez naruszania praw autorskich. Na promotorze jak i na recenzencie spoczywa obowiązek ocenienia pracy jak i wyłapanie ewentualnych plagiatów (czy pisania pracy na zamówienie oraz innych uchybień formalnych i merytorycznych). Wymagając takiego oświadczenia stwierdzamy, że jako promotorzy nie wypełniamy swoich obowiązków.

Wniosek: ten fragment jest zupełnie zbędną biurokracją oraz stawia promotora w niekorzystnym świetle (sugeruje, że nie wypełnia swoich obowiązków jako promotor).

Student stwierdza, że koncepcja i metodyka jest autorstwa promotora i student nie rości do nich sobie praw.

Zapis zbędny, nieprecyzyjny i niezręczny dla promotora. Także i promotorzy korzystają z dorobku naukowego całych pokoleń. Zapis taki wskazywałby na wyłączność opracowania koncepcji i metodyki przez promotora. W zdecydowanej większości będzie to „przywłaszczenie” dorobku i praw autorskich innych osób. Czy układ pracy magisterskiej z rozbiciem na odpowiednie rozdziały jest oryginalną koncepcją promotora? Precyzyjne wskazanie na koncepcję pracy jak i wykorzystane metody znajduje się w rozdziale „materiał i metody”: wypisanie wszystkich metod stosowanych w pracy z podaniem źródła (cytowanie prac). Jeżeli stosowane są metody opracowane przez promotora, to będą szczegółowo wymienione i cytowane, obok innych metod, opublikowanych przez innych autorów. Jeżeli jakaś metoda nie jest jeszcze opublikowana, to również powinna być odpowiednio cytowana (dane nie publikowane, informacja ustna). Nie ma więc najmniejszych obaw, że przez przypadek oryginalny dorobek promotora zostanie mu w jakikolwiek sposób odebrany. Koncepcyjna pomoc promotora udokumentowana może być także w „podziękowaniach”. Ogólny pomysł badań i uzasadnienie znajduje się w rozdziale „wstęp” (z przeglądem piśmiennictwa). Tam również mogą znaleźć się cytowania prac promotora.

Wniosek: dokładniej i precyzyjniej wykorzystanie koncepcji i metodyki zawarte jest w rozdziałach: „wstęp”, „materiał i metody” oraz „podziękowania”.

Student nie rości sobie (wyłącznych) praw do wyników zawartych w pracy.

Zapis w gruncie zbędny i niezrozumiały. Z wyników pracy korzystać może każdy – bo taka jest istota badań naukowych. Może korzystać odpowiednio cytując źródło. Nie powinniśmy wstydzić się cytować własnych magistrantów. Jeżeli natomiast jesteśmy (jako promotorzy) współwykonawcami przeprowadzonych obserwacji, eksperymentów, pomiarów – to taka informacja powinna znaleźć się w pracy magisterskiej w rozdziale „materiał i metody”. Równocześnie we własnej publikacji powinna się znaleźć wzmianka (np. w formie podziękowania) o wkładzie innych osób, w tym magistrantów. Jeżeli wykonujemy samodzielnie jakieś analizy, pomiary, eksperymenty i wyniki udostępniamy magistrantom do wykorzystania (i dalszej samodzielnej analizy), to odpowiednia informacja musi się znaleźć w pracy magisterskiej. Wyjątek mogą stanowić badania tajne lub wymagające z różnych przyczyn utajnienia (np. medyczne czy dotyczące danych osobowych). Ale przecież tekst pracy magisterskiej jest dostępny w czytelni. Obok odpowiedniego oświadczenia musiałoby pojawić się zastrzeżenie pracy i nieudostępnianie w bibliotece.

Student oświadcza, że wersja elektroniczna pracy jest identyczna z tą, jaką złożył w formie wydruku.

Jest to jedyny, sensowny zapis, który warto utrzymać. Zapis elektroniczny na CD nie może być łatwo porównany z wydrukiem, składanym w dziekanacie. Takie oświadczenia ważne byłoby z formalnego punktu widzenia.

Proponowane przez niektóre rady wydziałów propozycje oświadczeń podpisywanych przez magistrantów w rzeczywistości nie rozwiązują rzeczywistych problemów.

Wspomniane oświadczenia nie legalizuje plagiatów. Każdy plagiat wykryty: czy to plagiatowa praca magisterska, czy to plagiat popełniony przez promotora (wykorzystanie tekstu pracy magisterskiej bez odpowiedniego cytowania), rodzi konsekwencje prawne i dyscyplinarne. Wspomniane oświadczenie niczego nie załatwia. Groźne może być pisanie prac na zlecenia (inna osoba pisze, student podpisuje swoim nazwiskiem) – ale od tego jest promotor, aby w czasie pisania pracy należycie współpracował i kontrolował. Jeżeli praca powstaje pod okiem promotora, to może on ocenić i zauważyć wszelkie niesamodzielności studenta.

Prawa autorskie do tekstu pracy (a nie do wyników badań) zachowuje sam magistrant. Żadne oświadczenie nie może tych praw autorskich odebrać. Przy okazji stawia nas w niekorzystnym świetne, sugerując, że zamierzamy korzystać z pracy studenta w nieuprawniony sposób (sami publikacji nie potrafimy pisać i korzystamy z tekstu studenckiego?).

Czasem zdarza się niestety zbyt duża pomoc promotora – w dobrej wierze i życzliwości dla studenta. Promotor dopisuje dużo własnych przemyśleń, spostrzeżeń. Jest to niewłaściwa i nieuzasadniona pomoc (pisanie za studenta). Promotor ma pomagać a nie wręczać.

Problem sprowadza się do nauczenia studentów właściwego napisania pracy magisterskiej, nauczenia korzystania z dorobku innych, umieszczania odpowiednich cytowań i informacji oraz wkładzie innych osób w wykonanie badań i przygotowanie pracy.

Strukturę pracy dyplomowej udoskonalamy od wielu lat. Wynika to z jednej strony z rozwoju metodologii samej nauki, z drugiej z rosnących możliwości technicznych. Z biegiem lat prace dyplomowe nabierają coraz bardziej charakter nowoczesnych publikacji naukowych, wraz ze streszczeniami angielskimi i wersjami w wersji elektronicznej. Należy cieszyć się z takiego postępu. I oczywiście nadążać w sposobie prowadzenia seminariów dyplomowych, udostępniać więcej poradników dotyczących pisania prac magisterskich wraz z ze specyfiką różnych dyscyplin.

Problem wyniknął, gdy niektórzy pracownicy posądzeni zostali o plagiat w swoich pracach doktorskich i habilitacyjnych. Oświadczeniem nie zabezpieczymy się przed takimi posądzeniami – magistrant zachowuje prawa autorskie do tekstu. Z drugiej strony wykorzystywania wyników i rezultatów badań, jeśli jest adekwatnie cytowane, nie stanowi jakiegokolwiek naruszenia cudzych praw autorskich. Nie ma więc potrzeby „dmuchania na zimne”. Bo czy zdarzył się rzeczywisty przypadek, w którym jakikolwiek magistrant uniemożliwił opublikowanie wyników zawartych racy magisterskiej?

Praca magisterska (wyniki badań zawartych w pracy magisterskiej) powinny być publikowane w czasopismach naukowych. Świadczyć to może o wartości takich badań. Wyniki mogą być publikowane w całości lub tylko we fragmentach.

W zależności od wkładu pracy, dokładnie opisanego w odpowiednich rozdziałach pracy magisterskiej, wyniki z pracy dyplomowej mogą być opublikowane na kilka sposobów. Pracę magisterską może opublikować sam magistrant, zachowując oczywiście prawa autorskie innych osób i wkład promotora. Wkład dotyczący koncepcji oraz innych form pomocy znaleźć może się w podziękowaniach. Powinniśmy być zadowoleni, gdy nasi studenci samodzielnie publikują. Świadczy to o wysokim poziomie badań jak i bardzo dobrej dydaktyce. W przypadku braku aktywności samego studenta, wyniki z pracy może opublikować sam promotor. Wtedy autorami publikacji będzie promotor i magistrant(aci). Wkład pracy odzwierciedla kolejność autorów. W przypadku niewielkiego wkładu studenta, wystarczyć mogą same podziękowania i/lub cytowanie pracy magisterskiej.

Nie ma więc sytuacji, w której wartościowe wyniki pracy mogłyby być „zablokowane” przez magistranta. Nie ma więc najmniejszej potrzeby, wymagania pisemnego oświadczenia, że nie rości praw (wyłącznych) do wyników pracy magisterskiej.

Relacje między promotorem a magistrantem zawarte w oświadczeniu są takie same jak relacje między innymi badaczami. Praca magisterska uczy metodologii naukowej i pisania testów naukowych. Zwyczaje, sposoby postępowania i sposoby wykorzystywania dorobku innych, wypracowane przez stulecia przez środowisko naukowe i obecnie stosowane, w całości i w pełni odnoszą się także do pracy magisterskiej i relacji między magistrantem a promotorem. Nie ma najmniejszej potrzeby stosowania odmiennych standardów. Tym bardziej, że papierowa forma oświadczenia nie oddaje istoty sprawy i rodzi nieuzasadnione podejrzenia względem promotorów.

Zamiast wątpliwego oświadczenia powinniśmy skupić się na dokładniejszym i staranniejszym nauczeniu dobrych obyczajów w nauce.

Stanisław Czachorowski

Elektroniczny skrypt jest czytany

Skrypt w wersji elektronicznej umieściłem dla swoich magistrantów. Ale jak widzę jest wykorzystywany szerzej. To mnie mobilizuje, żeby zaktualizować wersję, poprawić i uzupełnić. A swoja droga to komunikacja poprzez Internet coraz bardziej mnie zaskakuje swoja dostępnością i powszechnością…

Dzień dobry!

Nazywam się (…) Karolina i jestem studentką V roku biologii na Uniwersytecie Rzeszowskim. Jestem w trakcie pisania pracy magisterskiej ( jej temat to "Motyle dzienne Rhopalocera Borku Starego"), a moim promotorem jest dr Tomasz Baran. Natknęłam się na pracę Pana autorstwa w Internecie "Opisywanie biocenozy- zoocenologia - skrypt elektroniczny”, w związku z tym mam do Pana pytanie: jeżeli nie dysponuję dokładnymi (czyli bezwzględnymi) danymi na temat liczebności określonych okazów danego gatunku, tylko wartościami względnymi, to czy poniższa tabelka jest prawidłowa?

OKREŚLENIE LICZEBNOŚCI	SYMBOL	WZGLĘDNA LICZBA GATUNKÓW
GATUNEK SPORADYCZNY	GS	Złapano bądź zaobserwowano od 1 do 3 osobników na całym badanym terenie
GATUNEK NIELICZNY	GN	Złapano bądź zaobserwowano od 4 do 10 osobników na całym badanym terenie
GATUNEK LICZNY	GL	Złapano bądź zaobserwowano od 11 do 40 osobników na całym badanym terenie
GATUNEK BARDZO LICZNY	GBL	Złapano bądź zaobserwowano powyżej 40 osobników na całym badanym terenie

Podobną tabelkę widziałam w pracy magisterskiej, również w internecie, której autor, podobnie jak ja nie posiadał dokładnych wartości liczbowych. Tabelka jest zmodyfikowana przeze mnie.

W swojej pracy wyliczyłam frekwencję gatunków na badanym terenie i współczynnik podobieństwa gatunkowego- wzór Sorensena.

Z góry dziękuję i niecierpliwie czekam na Pana odpowiedź.

Z poważaniem,

(…) Karolina.

Co zrobić z wyciętymi drzewami?

Aleje starych drzew to wartość krajobrazowa i przyrodnicza. Krajobrazowa – zwiększająca atrakcyjność turystyczną naszego regionu, co wyraża się w brzęczącej monecie. Po wycięciu trzeba zasadzić nowe drzewa i czekać kilkadziesiąt lat – potem też będzie ładnie.

Przyrodnicza – bo stare, dziuplaste drzewa są siedliskiem ginących gatunków. Tego już tak prosto spieniężyć się nie da.

W związku z modernizacja dróg nie da się ocalić przed siekierą drwala wielu drzew. Możemy tylko zabiegać, aby nie wycinano tam, gdzie to zbędne.

Niemniej jednak wielu drzew nie uratujemy. Trzeb się z tym pogodzić…

A co dzieje się z wyciętymi drzewami? Idą na opał. Wraz z wieloma porostami czy rzadkimi owadami. Prostymi zabiegami można zmniejszyć straty przyrodnicze. Wystarczy ścięte pnie drzew przewieść w inne miejsce i zostawić. Wiele organizmów dokończy swój cykl życiowy i zasiedli inne drzewa. Krajobrazu nie uratujemy, ale przynajmniej uratujemy wiele cennych gatunków. Gatunków, które wyginęły w wielu miejscach Europy.

Dlaczego próchniejące drzewa są wartością przyrodniczą? Są reliktem starej puszczy z unikalnym siedliskiem próchniejącego drewna, z wieloma rzadkimi grzybami, owadami itd.

Dlaczego to siedlisko jest rzadkie? Od XVIII wieku intensywnie prowadzimy gospodarkę leśną. W lesie próchniejące drzewa traktowane były jako coś zbędnego, wręcz zagrażającego zdrowiu innych drzew. Dlatego systematycznie lasy były czyszczone a dziuplaste drzewa – jako bezwartościowe w produkcji drewna – eliminowane. W rezultacie znacząco zmieniliśmy ekosystemy leśne w całej Europie, wymarło wiele gatunków. Teraz wydajemy grube miliony na przywracanie: i siedliska i samych gatunków.

Naturalna puszcza zachowała się jedynie w maleńkich fragmentach. Przykładem jest Puszcza Białowieska. Tam na uczymy się jak powinien wyglądać ekosystem leśny.

W normalny lesie jest dużo martwego drewna: uschniętych gałęzi, zamierających i próchniejących drzew z dziuplami, poprzewracanych i pni i butwiejących na ziemi. To ogromne bogactwo siedliskowe. I duża różnorodność biologiczna. Drzewo wzrasta i powoli umiera. To ważny proces ekologiczny,

Po szkodzie, w Europie zaczynamy naprawiać. Próchniejące drzewa zachowały się tylko w starych parkach, na cmentarzach w zadrzewieniach nie-leśnych, tam gdzie nie było gospodarki leśnej. Dla przywrócenia procesów ekologicznych w niektórych krajach europejskich ścina się zdrowe drzewa i… pozostawia. Niech próchnieją. Powoli przywraca się to unikalne siedlisko. Na to idą znaczne pieniądze.

Próchniejące i dziuplaste drzewa zachowały się m.in. w starych alejach przydrożnych. A w nich wiele ciekawych i rzadkich gatunków. Jeśli wytniemy te drzewa, to wraz z siedliskiem zabijamy zagrożone gatunki. Gdzie znajdą one inne dziuple i próchno?

Propozycja: wycięte drzewa przydrożne wystarczy przewieźć do innych zadrzewień nie wykorzystywanych w produkcji leśnej i tam pozostawić. Mogą to być stare parki, zadrzewienia itd. Być może udałoby się takie drzewa sprzedać na Zachód Europy. W zasadzie nie drzewa a gatunki występujące w tych drzewach. Bo nie tylko u siebie możemy odtwarzać siedlisko martwego drewna, ale także i setki kilometrów dalej.

Złożone na ziemi kłody mogą pełnić także i inne funkcje: schronienia dla płazów i drobnych zwierząt na odkrytym krajobrazie.

W Olsztynie proponuję, aby część martwego drewna złożyć np. w młodych zadrzewieniach (sztuczne nasadzenia) nad jez. Skanda, w parku Kusocińskiego, nad Łyną w planowanym parku, na Posortach. Być może także w Lesie Miejskim. W parkach miejskich potrzebna byłaby pomoc specjalistów od architektury i urządzania zieleni.

Jak powstaje las? Nie wystarczy zasadzić drzewa. Nie wystarczy, gdy drzewa urosną. Musi wytworzyć się także siedlisko martwego drewna. Przewożąc zbędne wycięte przydrożne drzewa do takich miejsc, wspomagamy odtworzenie niezbędnych procesów ekologicznych.

Z całą pewnością w Regionie znajdzie się wiele miejsc: starych parków, cmentarzy, śródpolnych zadrzewień itd. I myślę, że znaleźli by się młodzi ludzie, którzy do takiego projektu by się włączyli. Jestem przekonany, że można na to przedsięwzięcie znaleźć środki finansowe. Byłaby więc okresowa praca dla młodych i ambitnych ludzi bez pracy. Skoro są wykształceni, to niech lepiej nam naprawiają przyrodę niż jak wyjadą do Londynu zmywać naczynia.

Znalazłem już pierwszego chętnego do przyjęcia „niepotrzebnych”, wyciętych, starych drzew. W Łajsie, tuż przy granicy Rezerwatu Jezioro Kośno (www.lajs.com.pl).

To co „zbędne” (wycięte drzewa) może uzyskać nową wartość, zarówno w sensie przyrodniczym jak i społecznym.

Staż na wsi czyli tworzenie markowego produktu turystycznego

Ponownie jestem na stażu w maleńkiej, podolsztyńskiej wiosce (Łajs). Tym razem jest to staż półroczny, finansowany przez Fundację „Wspieranie i Promocja Przedsiębiorczości na Warmii i Mazurach” ( www.fp.olsztyn.pl ) ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz z budżetu państwa (staż w ramach projektu „staże dla absolwentów szkół wyższych i pracowników sektora badawczo-rozwojowego”, działanie 2.6 ZPORR).

Dlaczego na wsi w maleńkim pensjonaciku, a nie w renomowanym, zagranicznym ośrodku badawczym?

Po pierwsze dlatego, że jedno nie wyklucza drugiego. Po drugie, że w okolicy (Butryny, Łajs, Tylkowo, rezerwat „Las Warmiński”) prowadzę badania już od dłuższego czasu. Po trzecie dlatego, żeby sprawdzić czy potrafię wykorzystać swoją wiedzę i zastosować ją w praktyce (przyroda jako atrakcja turystyczna oraz metody ochrony przyrody poza rezerwatami). Jest to próba wcielenia w życie (i sprawdzenie na samym sobie najpierw) idei uniwersytetu przedsiębiorczego (ogólna dyrektywa ogólnoeuropejska silniejszego związania badań z gospodarką). Po czwarte jakżesz mam namawiać studentów do pozostawania na prowincji w roli nowoczesnych i profesjonalnych Judymów i Siłaczek, jeśli sam tego wcześniej nie spróbuję, nie rozpoznam, nie zrozumiem? Zamiast mówić „idźcie” chcę powiedzie „chodźcie, zrobimy to razem”.

To co robić próbuję, to czego się uczę, to nic innego jak transfer wiedzy, transfer innowacyjności. A cóż ja tam pośród pól i lasów robię? Dla siebie samego próbuję zrekonstruować zmiany środowiska na przestrzeni dziejów, wykorzystując wiedzę archeologiczną i historyczną próbuję odtworzyć zróżnicowaną antropopresję na krajobraz (w szczególności zbiorniki wodne). Na tej podstawie spróbuję opisać zmiany fauny chruścików (Insecta:Trichoptera). A w końcu próbował będę dopracować dobry wskaźnik monitoringu krajobrazu, renaturalizacji i synantropizacji ekosystemów z wykorzystaniem najpierw owadów wodnych. To w sferze naukowej abstrakcji. Bardziej przyziemnie spróbuję opracować i wdrożyć nową ofertę turystyczną, w oparciu o zasoby środowiska przyrodniczego. Sprowadzać się to będzie do opisania tras spacerowych, rowerowych i kajakowych, udostępnienia ich w formie posterów, pomostów widokowych, tablic informacyjno-edukacyjnych jak i w Internecie.

Na razie udało się opracować ścieżką z bobrami oraz procesami ekologicznymi dotyczącymi zbiorników wodnych. Na początku maja uruchomiony został inny pomysł „bookcrossing w lesie”, była telewizja kablowa Multimedia, temat podjęła Gazeta Wyborcza (pomysł jest nagłaśniany i zainteresowały się nim inne małe pensjonaty i gospodarstwa agroturystyczne w regionie).

Pogoda piękna, okolica także. Jeżdżę na rowerze, chodzę po lesie, doczytuje w archiwach i bibliotekach. Problem inspiruje mnie coraz bardziej.

Gdzież ten Łajs? Nad granicy Warmii i Mazur, na dawnej granicy między Galindami i Sasinami, na granicy między Prusami a północnym Mazowszem, na granicy między Wandalami a Bałtami, na granicy między Gotami a Bałtami: www.lajs.com.pl . Jednym słowem prowincja w Europie, Europa na prowincji. Wielokulturowość, pogranicze, zagubione gdzieś w lesie nad jeziorami.

Dzień Ziemi 2006 w Olsztynie

Referaty na seminarium:

S. Czachorowski „Dzień Ziemi 2006 – nauka przez działanie”

P. Liśniański „Ginąca fauna saproksylofagiczna i projekt jej ochrony na przykładzie Osmoderma eremita”

M. Kowalska „Akcja Skanda – jak, kiedy i dlaczego?”

Wyspy siedliskowe, Afryka, Rostock i perspektywy nowych badań

Na początku kwietnia odwiedził mnie prof. dr. Stefan Porembski z Uniwersytetu w Rostoku. Profesor jest kierownikiem Katedry Botaniki oraz opiekuje się uniwersyteckim ogrodem botanicznym. Profesora S. Porembskiego poznałem w czasie ubiegłorocznej wizyty w Rostocku. Zapoznałem się także z jago badaniami botanicznymi w Afryce nad roślinnością wyspowych wyniesień skalnych. Bliska mi była koncepcja wysp siedliskowych.

W czasie krótkiej wizyty w ramach programu Sokrates-Erasmus, profesor wygłosił dwa wykłady: “Tropical rock outcrops as terrestrial habitat islands” (pobierz slajdy z wykładu) oraz ”Drought adaptations of plants” (pobierz slajdy z wykładu). W obu wykładach znalazłem coś dla siebie. Nawet nie przypuszczałem, że ekologia wysp siedliskowych jest tak uniwersalna, zarówno dla roślinności wyniesień skalnych jak i drobnych zbiorników okresowych. Zachęca to do dalszych, ogólnoteoretycznych badań.

Poza wykładami był czas na długie rozmowy o wspólnych badaniach i zajęciach dydaktycznych, rozmowę z dziekanem – prof. dr hab. Czesławem Hołdyńskim (obaj panowie na zdjęciu obok), oraz na wizytę w arboretum w Kudypach.

Moja współpraca z Uniwersytetem w Rostocku trwa już 3 lata. Odbyły się zajęcia polsko-niemieckie dwa razy w Polsce, raz w Niemczech. W tym roku planowany jest wspólny wyjazd terenowy na Łotwę. W ubiegłym roku podpisaliśmy trzyletnią umowę o wymianie po jednym pracowniku rocznie z wykładami i 3 studentów na studia. Mój magistrant – Marcin Krejckan niedawno wrócił z jednosemestralnego stażu.

Przyjazd prof. S. Porembskiego właśnie w ramach takiej umowy. Prof. S. Porembski przyjedzie jeszcze pod koniec lipca br., wtedy znajdziemy więcej czasu na wyjazdy terenowe.

Jednym z rezultatów wizyty jest decyzja o zorganizowaniu wspólny zajęć pn. „Wyspy siedliskowe”. Zajęcia w wymiarze 45 h, w języku angielskim rozpoczną się już w 2007 roku. Wykłady poprowadzą: prof. S. Porembski i S. Czachorowski, zajęcia dla studentów z Rostocku i studentów biologii z UWM (+ chętni obcokrajowcy z Sokratesa-Erasmusa). W ramach zajęć prowadzone będą badania (wyspy leśne, drobne zbiorniki okresowe, itd.) w formie krótkich projektów studenckich. Dodatkowo podjęta zostanie próba napisania grantu dydaktycznego w ramach Sokrates-Erasmus na przygotowanie zajęć terenowych, wspólnie z Litwinami i Łotyszami.

Po długich dyskusjach zarysowały się perspektywy wspólnych badań:

	Badania nad związkami niektórych roślin z rodz. Ranunculacea z owadami (badania nad biologia rozwoju oraz zapyleniem); - *Trollius europaeus*. Na wyjazdy terenowe i konsultacje pieniądze już są. Poza inwentaryzacją stanowisk pełnika oraz badaniami w terenie być może spróbujemy zachęcić do współpracy biochemików i fizjologów, ale już w warunkach laboratoryjnych.
	Badania nad pokarmem roślin mięsożernych: pokarm roślin z rodzaju *Urticularia* (botanicy i zoolodzy, z udziałem studentów) – analiza jakościowa oraz ilościowa.
	Możliwość wspólnych wypraw do Afryki (Kamerun) – inwentaryzacja florystyczna wyniesień skalnych (Inselbergs, outcrops) oraz możliwość badań entomofauny rzek. Studenci, którzy w ramach Sokratesa w tym czasie podejmą studia w Rostocku wyjazd badawczy do Afryki będą mieli w całości sfinansowany przez stronę niemiecką.
	Współpraca w ramach tworzonego ogrodu Botanicznego UWM, wymiana sadzonek itp. (także dla arboretum w Kudypach),
	Badania nad fragmentacja krajobrazu leśnego i rolniczego oraz wyspami leśnymi.
	Analiza porównawcza flory i fauny miasta (Olsztyn, Rostock)

Osoby zainteresowane współpraca i przyłączeniem się do wspomnianych tematów badawczych proszę o kontakt.

Publiczna obrona pracy doktorskiej Tomasza Majewskiego

Na Wydziale Biologii UWM w Olsztynie w dniu 30 marca 2006 roku odbyła się publiczna obrona rozprawy doktorskiej Tomasza Majewskiego. Temat pracy: „Wpływ nieciągłości środowiska na kształtowanie się zgrupowania Trichoptera”. Promotor pracy - dr hab. Stanisław Czachorowski prof. UWM, recenzenci: prof. dr hab. Józef Banaszak (UKW, Bydgoszcz), dr hab. Alicja Boroń prof. UWM. Po zapoznaniu się z prezentacją, recenzjami oraz publiczną dyskusją Rada Wydziału nadała stopień doktora nauk biologicznych Tomaszowi Majewskiemu, który od 1 kwietnia rozpoczyna pracę w komputerowej firmie w Warszawie. Liczę, że nie porzuci chruścikowych zainteresowań.

Pobierz prezentację (3,7 MB)

Pobierz pracę doktorską (4,28 MB)

Męskie, chruścikowo-doktorskie grono z Olsztyna. Od prawej dr Tomasz Majewski – świeżo upieczony doktor, mgr Witold Szczepański (chruścikowy doktor w trakcie powstawania), dr Lech Pietrzak (chruścikowy doktor szukający pracy).

Listy różne

Moja praca sprowadza się do ciągłego słuchania i opowiadania. Opowiadamy słowem mówionym w rozmowach miej lub bardziej kameralnych, na wykładach z licznym audytorium, opowiadamy pismem drukowanym na papierze, a ostatnio pismem w wirtualnej przestrzeni. Poczta elektroniczna zastępuje tradycyjne listy. Ze względu na szybkość bardziej przypomina rozmowę niż spokojną, papierową korespondencję.

Listy między naukowcami wyewoluowały w pisma naukowe i publikacje papierowe jakie znamy. Czy wymiana myśli w internecie również utrwali się w jakiś bardziej uznany sposób?

Wbrew naszym iluzjom wszystko (te nasze opowieści, wypowiedzi) jest ulotne. Słowo dźwięczy kilka chwil. W wirtualnej przestrzeni (e-mail, fora dyskusyjne, czaty) słowa też szybko przemijają. Nawet na stronie www czy blogu przetrwa najwyżej kilka lat. Wydrukowane na papierze przetrwa lat kilkadziesiąt, góra 150.Przetrwa, ale czy będzie czytane?

Trwałe "dźwięczenie" myśli nie zależy od nośnika. Żeby przetrwać, myśl musi być "podniesiona" przez kogoś innego, myśl musi być odwzorowana. Nie szukaj więc trwałego kamienia do zapisania swoich myśli, raczej ludzi (uczniów, przyjaciół), którzy cię wysłuchają. Zapamiętają, mniej lub bardziej dokładnie przetworzą, odwzorują, zmodyfikują i opowiedzą innym.

Memy - tak jak geny - wędrują przez pokolenia...W tym dopatruję się podobieństw między ewolucją biologiczną i ewolucją kulturową.

Nawet wykute w kamieniu słowo ginie, jeśli zaginie język, w którym zostało ono napisane. Zapisane w pliku? Zmieniają się programy, standardy, technika. Za kilka lat może nie być urządzeń lub programów w użyciu, które pozwolą odczytać zapisane myśli. Kto pamięta stacje dysków 5 calowych czy edytory tekstu Tag, ChiWritter?

Trwale pisze się tylko w ludzkich sercach. Ale czy tu uda się zastosować jakikolwiek "indeks cytowań"? :)

Kiedy powstawała polska czerwona księga nie wiedziałem, że Semblis phalaenoides jeszcze w Polsce występuje. Potem pojawiło się piękne kolorowe zdjęcie K. Frąckiela. Nareszcie będzie chyba okazja wykorzystać:

Friday, March 24, 2006 4:23 PM

Dear professor Czachorowski,

(…) I was missing from all my works more than year because of one important reason you can see in the photos :) Tomorrow will be the first birthday of my daughter, but I will not return to institute till October because kindergarten deny so young children......

But, as always, I have recourse to you. We are preparing republication of Red Data Book of Lithuania, and I wrote some corrections for aquatic insects. Also we need pictures of them, but I can not find so good quality to publish. So I decided to ask a favor of you. Have you any quotable photo or picture (which we could use in our book) of larvae and imago of these insects? -

Ephemeroptera: Neoephemera maxima, Eurylophella karelica; Plecoptera: Capnopsis schilleri; Trichoptera: Philopotamus montanus, Semblis phalaenoides.(...)

All the best,

Giedre Visinskiene

Moja dysleksja przysparzała mi za zwyczaj wiele kłopotów. Okazuje się jednak, że indywidualne kłopoty i ich przezwyciężanie może być komuś potrzebne. Dobrze jest chyba, że niektóre myśli „dźwięczą” nieco dłużej… zanim bezpowrotnie przeminą.

Sent: Sunday, March 12, 2006 9:14 PM

Witam.

Zupełnie przez przypadek natrafiłam wczoraj na Pana stronę. Właściwie to poszukiwałam ciekawych ludzi zajmujących się zagadnieniami behawioru zwierząt, ponieważ zakładam listę dyskusyjną dotyczącą etologii. Co mnie urzekło? Poza stylem pisania, to otwartość i szczerość oraz zapiski z 19 sierpnia ubiegłego roku. I to one sprawiły, że zaczęłam dokładniej studiować Pańską stronę. Ja jestem również pracownikiem naukowym. Wykładam na Akademii Pedagogiki Specjalnej i borykam się od wielu, wielu lat z problemem ... dysleksji :-). Tak sobie kiedyś postanowiłam, że udowodnię światu, że dyslektyk to też człowiek, który może wiele osiągnąć. I tak jestem teraz cenionym pracownikiem, lubianym przez studentów prowadzącym zajęcia. Nigdy jednak nie miałam odwagi przyznać się do moich deficytów, więc gdy przeczytałam te zapiski, to było dla mnie ogromne przeżycie. Studenci lubią moje zajęcia, bo prowadzę je zazwyczaj w nietypowy sposób i teraz tak się zaczęłam zastanawiać, że może właśnie naukowcy - dyslektycy tak mają :-).

Znalazłam tez coś innego, co spowodowało zatrzymanie się i refleksję. To Wilno. Moi rodzice i jedna babcia pochodzą z Wilna, a druga babcia z Trok. Wilno to dla mnie miejsce magiczne, które znam tylko z niesamowitych babcinych opowieści. Choć nigdy w nim nie byłam, to mam wrażenie, że znam każdy jego zaułek. A tak naprawdę to jestem niezrealizowanym biologiem. Wprawdzie pracowałam 4 lata w laboratorium z pierwotniakami (tetrahymena), ale tak się losy potoczyły, że ostatecznie zostałam pedagogiem. Po 10 latach pracy w zawodzie, moje myśli znów powróciły do porzuconej tematyki. Pańska strona spowodowała zadumę nad różnymi rzeczami.

Wielkie dzięki za tą intelektualną i duchową ucztę :-).

Pozdrawiam.

Barbara Sokołowska

A mnie się wydaje, że jestem niezrealizowanym artystą. Być może dlatego zająłem się malowaniem butelek…

Polskie obyczaje na obcej ziemi

Cieszy mnie, że nasi studenci nie mają kompleksów. Nadeszła kolejna korespondencja od magistrantów przebywających Holandii w ramach programu Sokrates-Erasmus. Ech, a u nas wciąż jeszcze śnieg leży…

„21 marca to pierwszy dzień kalendarzowej wiosny. Tego dnia większość dzieci topi Marzannę i cieszy się z nadejścia nowej pory roku. Dzień ten znany jest też pod nazwą Dnia Wagarowicza. Nazwa jednak nie do końca prawdziwa, gdyż w szkole i tak być trzeba, chociażby po to by uczestniczyć w różnych zabawach zorganizowanych przez nauczycieli. Wszyscy pamiętamy to z czasów naszej „młodości”. Jak jednak starsi świętują ten starodawny obrządek? Przecież nie wypada im biegać ze słomianą kukłą po mieście. A szkoda, bo widok mógłby być ciekawy.

Skąd jednak wziął się ten zwyczaj? Jego korzenie sięgają czasów pogańskich, gdy Słowianie bardzo głęboko wierzyli w różnego rodzaju gusła. Nie wiadomo jednak kiedy dokładnie dopełniali obrzędu. Już za czasów chrześcijańskich, dokonywano tego w każdą czwartą niedzielę Wielkiego Postu. Według ówczesnych wierzeń zima staczała walkę z wiosną. Aby wesprzeć wiosnę, ludzie przygotowywali kukłę z siana, ustrojoną w białe szaty i wstążki. Następnie wychodzili z nią poza wioskę po czym palili, bądź topili. Lalka ta była dla nich personifikacją zimy-śmierci dlatego nazywali ją Zmora, Mara, Morena skąd wzięło się późniejsze Marzanna. Po zabiciu „zimy” mieszkańcy wioski uciekali do swoich domostw i nie daj Boże któryś by się przewrócił albo potknął. W takim wypadku oznaczało to dla niego ciężką chorobę lub nawet śmierć. Od tego momentu ludność wyglądała już wiosny. Dzieci rozglądały się za bocianami, których przylot oznajmiał przybycie wiosny. Aby jeszcze bardziej przybliżyć wiosnę przynoszono do domów zielone gałązki ustrojone we wstążki. Ile z tego zwyczaju pozostało do dzisiaj? Zapewne topienie Marzanny, która jednak nie jest już uosobieniem śmierci tylko raczej zimy. Symbolika pozostała, wraz z utopieniem słomianej kukły i pojawieniem się pierwszego bociana wszyscy spodziewamy się wiosny, ponadto owa przystrojona gałązka to dzisiejsza palemka betlejemska.

Śnieg zaczyna się topić w coraz cieplejszych promieniach słońca, spod ziemi z początku nieśmiało a potem coraz śmielej zaczynają wyłaniać się przebiśniegi i krokusy. W Polsce łatwo zauważyć przejście pomiędzy jedną porą roku a drugą. Jednak na przykład w Holandii gdzie zimy nie są zbyt surowe można odnieść wrażenie, że wiosna jest tu od dawna - krokusy dawno już rozkwitły, to samo z przebiśniegami, jedynie bociana jeszcze nie widziałam. W związku z tym (wraz z innymi Polakami) jesteśmy trochę rozstrojeni, więc dopiero trzy dni przed 21 marca zdaliśmy sobie sprawę, że rozpoczyna się nowa, przez wielu wyczekiwana pora roku. Co prawda jesteśmy trochę starsi niż dzieci z podstawówki, jednak będąc tutaj, bardzo chcemy podkreślić nasze zwyczaje i tradycje. Tym bardziej , że mamy międzynarodową publiczność.

W poniedziałek zamieściliśmy więc ogłoszenie o treści: „Dnia 21.03 odbędzie się Polish celebration – Marzanna”. Wszystkich to zaintrygowało. Mieliśmy więc już dobry podkład. W internecie znaleźliśmy wiele informacji na temat tego obrzędu - w końcu trzeba obcokrajowcom wytłumaczyć o co dokładnie chodzi. Przygotowałam (wraz z Michałem Skrzypczakiem) kukłę zrobioną ze starej choinki – swoją drogą, to dobry pomysł, bo wszyscy widzieli, że zima i związane z nią święta Bożego Narodzenia odchodzą.

Tuż przed rozpoczęciem zebrał się spory tłumek obcokrajowców. Wszyscy z podnieceniem czekali na rozwój wypadków. Słychać było rozmowy, każdy próbował się dowiedzieć od sąsiada co się będzie działo. Kiedy jednak zaczęłam opowiadać historię tej tradycji wszyscy umilkli i słuchali w skupieniu. Następnie skierowaliśmy się w stronę kanału (trzeba się dopasować do holenderskich warunków), po drodze napotkaliśmy Marzannę na widok której rozległy się śmiechy i okrzyki niedowierzania. Teraz, z Marzanną na przedzie, powędrowaliśmy dalej. Co chwilę jakieś flesze rozjaśniały ciemność, gwar rozmów stawał się głośniejszy, a głosy coraz bardziej podekscytowane. Nad brzegiem kanału, gdy wszyscy stworzyli półokrąg wokół naszej „bohaterki”, zaczęliśmy skandować: „Zimo precz”, „Zimo giń” itp. Po czym, ku ogólnej uciesze, kukła została podpalona. Lampy błyskały, a w blasku płonącej Marzanny widać było zafascynowane twarze uczestników. Kiedy leciała w stronę lustra wody odprowadzały ją ciekawskie spojrzenia. Co jeszcze się stanie? To był już koniec. Jednak nikt nie był zawiedziony.

To wydarzenie będzie długo tematem wielu dyskusji, nie tylko o polskich zwyczajach ale także i tych z innych krajów. Co jednak najważniejsze, czujemy się dumni z naszej tradycji oraz z tego, że mogliśmy się nią pochwalić. Tym bardziej, że dla większości z tych osób była to pierwsza i jedyna okazja aby zobaczyć polską Marzannę, i to dzięki nam!”

Anna Krysiak, V rok Biologii, obecnie na wymianie studenckiej Socrates – Erasmus w Holandii (Wageningen)

Wikipediowanie

Dlaczego wikipediuję? Bo jest w tym romantyzm średniowiecznej anonimowości autora (dzieło ważniejsze niż autor) oraz idealizm oświeceniowych encyklopedystów. W wikipediowaniu widzę realizację misji Uniwersytetu i transferu wiedzy 'pod strzechy'. Widzę także wspólnotę uczących i nauczanych wyrażającą się w nowym wymiarze społeczeństwa informatycznego oraz nauczaniu na odległość (e-learning). Sam się przy tym uczę. Bo nie ma efektywniejszego sposobu na uczenie się niż nauczanie innych.

Liczę, ze moim studenci wesprą mnie w tym zbożnym przedsięwzięciu.

Wikipediuję w chruścikach, czasem w owadach, entomologii, zoocenologii, ekologii i hydrobiologii. Przymierzam się także do genealogii rodzinnej i historii szlachty północnomazowieckiej.

Collegium Copernicanum

Pomysł, który zrodził się pod koniec ubiegłego roku, powoli nabiera kształtów. 25 stycznia w restauracji la boca na olsztyńskiej Starówce, odbyło się małe spotkanie. Przybyło jedenaście osób i przedyskutowało niżej opisany pomysł.

Zobacz prezentację (ok. 2 MB)

Zainteresowanych przyłączeniem się do opisywanych działań proszę o kontakt.

Collegium Copernicanum

Problem

W ciągu najbliższych kilkunastu lat, w związku z niżem demograficznym, należy spodziewać się spadku liczby studentów, w konsekwencji którego możemy spodziewać się coraz silniejszej konkurencji między szkołami wyższymi o studentów. Teoretycznie młodzież z regionu warmińsko-mazurskiego (oraz województw ościennych) to potencjalni studenci UWM. Atutem jest bliskość oraz stosunkowo niskie koszty utrzymania. Ale czy UWM dostatecznie dobrze jest promowana w tym środowiskach? Czy młodzież wie o ofercie edukacyjnej naszego uniwersytetu oraz czy nasza oferta jest atrakcyjniejsza niż uniwersytetów w Toruniu, Bydgoszczy, Gdańsku, Warszawie, Białymstoku? Pod uwagę trzeba wziąć także możliwości wyjazdów zagranicznych i studiowania w innych krajach Unii Europejskiej.

Wobec rosnącej konkurencji efektywniejsza promocja naszego Uniwersytetu staje się koniecznością, zwłaszcza promocja w szkołach średnich i gimnazjalnych.

O atrakcyjności studiowania w Olsztynie przesądzać będzie także możliwość znalezienia pracy w trakcie studiów oraz po studiach. Dobrą promocją naszego Uniwersytetu będą absolwenci znajdujący pracę. W tej mierze nasze kształcenie jest jeszcze dalece niewystarczające. Jedno biuro karier nie wystarczy. Studenci otrzymują w większości wiedzę teoretyczną i dopiero po studiach zaczynają szukać pracy. W pewnym sensie są już za starzy – mają dużo lat (więcej niż ich nie studiujący rówieśnicy szukający pracy) i praktycznie są bez jakiegokolwiek doświadczenia. Praktyki zawodowe są u nas nieliczne. Lepiej radzą sobie studenci, którzy w trakcie studiów podejmują dorywcze prace, odbywają staże i praktyki jako wolontariusze. Swoje uniwersyteckie kształcenie uzupełniają konkretnymi doświadczeniami, które wpisują do życiorysów. Lepiej sobie radzą studenci działający w kołach naukowych, stowarzyszeniach, klubach studenckich (turystycznych, fotograficznych), teatrach, współpracujący z radiem czy gazetami. Dobrym rozwiązaniem byłoby upowszechnienie takiej formy kształcenia. Wydaje mi się, że warto uzupełnić teoretyczne, tradycyjne kształcenie uniwersyteckie także kształceniem poprzez projekty. Uniwersytet oprócz wiedzy i umiejętności mógłby w większym stopniu wspomagać tworzenie biografii studentów (tzn. umożliwić zdobywania doświadczenia, które można wpisać do CV).

Podsumowując można stwierdzić, że poza promocją ważny jest także problem pracy dla absolwentów (ułatwianie kontaktu z potencjalnymi pracodawcami) i kształcenie poprzez projekty.

Nie należy także zapominać o misji uniwersytetu – kierowanie edukacji do całej społeczności lokalnej, krzewienie kultury w regionie oraz popularyzowanie osiągnięć naukowych. Pełniejsza realizacja tej misji w regionie z wykorzystaniem aktywności studentów byłaby jednocześnie znakomitą formą promocji oferty edukacyjnej UWM.

Wiele pozytywnych funkcji wypełniają liczne na UWM koła naukowe. Można jednak postawić sobie pytanie, dlaczego pełniejsze i bardziej otwarte kształcenie uniwersyteckie ma być zarezerwowane jedynie dla nielicznego odsetka naszych studentów? Dlaczego nie zwiększyć możliwości indywidualnych ścieżek kształcenia dla większej liczby studentów? Ograniczone możliwości kół naukowych wynikają z mniejszej liczby opiekunów–tutorów. Warto rozwijać także inne formy, zbliżające wykładowców do studentów. Z całą pewnością tej roli nie pełnią opiekunowie lat, gdyż na jednego opiekuna przypada zbyt liczna grupa studencka. Poza tym role opiekunów lat powierza się młodszym pracownikom uniwersyteckim. Przy coraz liczniejszych grupach kontakt studenta z profesorem (a więc najbardziej doświadczonym pracownikiem uniwersytetu) staje się coraz rzadszy i bardziej sporadyczny.

Propozycja – Collegium Copernicanum

Na bazie doświadczeń z działalności kół naukowych oraz akcji-projektów takich jak „Z Uniwersytetem na TY” czy „Lato z gazetą” można sądzić, że warto byłoby stworzyć międzywydziałowe koło naukowe. Kontakt studentów różnych kierunków w realizację konkretnego przedsięwzięcia jest bardzo owocny z dydaktycznego punktu widzenia. Studenci uczą się pracy w zespole oraz wzajemnie uzupełniają się swoją wiedzą i doświadczeniem. Tworzenie kolejnego koła naukowego o charakterze międzywydziałowym wydaje się jednak rozwiązaniem mało owocnym. Lepsza byłaby zupełnie inna formuła współpracy w realizacji różnorodnych projektów.

Dla realizacji wymienionych wyżej celów proponujemy powołać nową formę w postaci Collegium Copernicanum (wzorując na ogólnopolskim Collegium Invisibile, adresowanym do studentów nauk humanistycznych i ekonomicznych www.ci.edu.pl).

Głównym celem tego międzywydziałowego Collegium byłoby włączenie kształcenia poprzez projekty w grupach różnowydziałowych i różnowiekowych oraz stworzenie swoistego „koła” międzywydziałowego czy możliwości studiów międzywydziałowych.

Collegium Copernicanum

	Będzie dawało przynależności do elitarnej grupy i będzie umożliwiało pełniejszy kontakt z profesorem-tutorem oraz realizację indywidualnej ścieżki studiów
	Umożliwi lepszą współpracę kadry jako tutorów
	Nie będzie kolidowało z istniejącymi formami, w tym z kołami naukowymi
	Umożliwi pełniejszą aktywność studentów obcokrajowców przebywających na studiach w ramach Sokratesa-Erasmusa

Ramy organizacyjne – założenia wstępne

Przyjmowani będą studenci od drugiego roku studiów. Studenci zapisywać się będą do grup seminaryjnych konkretnych tutorów. Obowiązkiem studenta będzie udział w seminariach (nadprogramowe) oraz udział w przynajmniej jednym projekcie rocznie. Na koniec roku student napisze raport-sprawozdanie.

Obowiązkiem tutora będzie wygłoszenie co najmniej jednego wykładu dla studentów (wykłady otwarte) oraz pomoc w realizacji konkretnych projektów.

Tutorów będzie powoływać Rada Programowa (ewentualnie senat Uczelni). Rada Programowa stanowiłaby namiastkę Rady Wydziały – w tym jednak przypadku formuła umożliwiałaby pewną formę studiów międzywydziałowych. Tutorów wybierano spośród zgłaszających się pracowników dydaktycznych Uniwersytetu i/lub kierując pisemne propozycje do konkretnych pracowników (w tym przypadku stanowiłoby to dla pracownika formę wyróżnienia).

Tutor opiekowałby się maksymalnie 10-15 studentami. Byłaby to praca całkowicie społeczna (wolontariat) lub – tak jak w przypadku kół naukowych – można przewidzieć wymiar 15 godzin wliczanych do pensum dydaktycznego. W tym drugim przypadku tutor zobowiązany byłby do składania pisemnych rocznych raportów. Można także przewidzieć niezależne źródło finansowania i opłacania tutorów.

Formy działania

Formy działania: konferencje i seminaria studenckie, projekty naukowe i edukacyjne realizowane w terenie lub w Olsztynie (skierowane do społeczności lokalnej lub młodzieży)

Przewidzieć należy dodatkowe fundusze, kierowane na realizację konkretnych projektów ze środków UWM. Jednakże zasadniczą formą finansowania będą środki zewnętrzne, pozyskiwane na realizację konkretnych przedsięwzięć. Fundusze uczelniane przydatne byłyby na początek, umożliwiając zakup niezbędnych materiałów czy wykazanie się wkładem własnym.

Dlaczego Kopernik w nazwie Collegium? Z dwóch powodów, po pierwsze jest związany z Olsztynem i regionem, po drugie jako wszechstronny naukowiec dobrze ilustruje ideę interdyscyplinarności. Mikołaj Kopernik to wszechstronny naukowiec, łączący badania przyrodnicze z medycyną, ekonomią itd. jak i sprawny organizator i zarządca.

Stanisław Czachorowski, Olsztyn, 26 stycznia 2006 r.

Czyją własnością jest moja wiedza?

Czyli zawiłe ścieżki praw autorskich i własności intelektualnej

Jestem zatrudniony na pełnym etacie na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim. Jednocześnie w tym roku – w ramach umowy o dzieło – prowadzę wykłady w Wyższej Szkole Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie.

Często spotykam się z głosami krytycznymi i potępiającymi „dwu- i wieloetatowość”. Bo podobno wiąże się z tym gorsze nauczanie i nieetyczne działanie na rzecz konkurencji. Wtrącę i ja swoje trzy grosze.

Roszczenia do własności wiedzy profesorów

Czyją własnością jest moja praca intelektualna? Będąc zatrudnionym na UWM nie ceduję wszystkich praw autorskich na uniwersytet. Nie jestem niewolnikiem, a więc nie wszystko co posiadam w całości należy do „właściciela”. Moje wynagrodzenie w dużym stopniu dotyczy praw autorskich. Pytanie zasadnicze brzmi: czego dotyczy umowa o pracę i czy wywiązuję się z umowy?

Nie wykradam cudzej własności intelektualnej i nie przenoszę z jednej firmy do drugiej. Nie ma więc mowy o działaniu na rzecz konkurencji a więc działaniu nieetycznym.

UWM to w całości uczelnia państwowa. WSIiE to uczelnia założona przez stowarzyszenie, to uczelnia niepaństwowa. I jedna i druga jest uczelnią publiczną, i jedna i druga korzysta z dotacji budżetowych (a więc z kieszeni podatnika) oraz z opłat z czesnego (w różnym stopniu).

Konkurencja sprzyja podnoszeniu jakości

WSIiE i UWM to konkurenci na rynku usług edukacyjnych. Konkurują o studentów i o pieniądze z budżetu (czyli pieniądze podatnika). Ale konkurencja to nic złego, dzięki niej powstaje lepszy produkt edukacyjny dla społeczeństwa. Beneficjentem jest społeczność lokalna, podatnicy. Na tej konkurencji korzystają przede wszystkim konsumenci usług edukacyjnych u i usług naukowych (niższe ceny, lepsza jakość edukacji). Skoro moją wiedzę zdobyłem w dużym stopniu za pieniądze podatnika (nie licząc własnego wkładu i inwestowania), to największe prawa „własności” należą się społeczności (podatnikom), a nie jakieś jednej wybranej instytucji (ograniczonej grupie osób).

Moim zdaniem powinno być jeszcze więcej konkurencji w edukacji na poziomie wyższym! Tej zdrowej i uczciwej - bez kradzieży praw autorskich, czyichkolwiek i w jakikolwiek sposób. W gruncie rzeczy konkurują autorzy-naukowcy, oferując swoje usługi intelektualne. Powinno być także jeszcze więcej konkurencji wewnątrz UWM i WSIiE. O studentów i pieniądze de facto konkurują wydziały (na przykład kierunek ochrona środowiska jest na dwóch różnych wydziałach UWM ).

Powinni konkurować także wykładowcy – tak jak w wielu innych krajach o wysokim poziomie kształcenia. Powinno być więcej zajęć do wyboru, nie tylko w sensie różnych przedmiotów ale także taki sam kurs-wykład oferowany powinien być przez różnych autorów (profesorów). Konkurencja sprzyja rozwojowi nauki i edukacji na poziomie wyższym, co zostało bezdyskusyjnie w praktyce dowiedzione.

W badaniach naukowych konkurują także poszczególni naukowcy i zespoły badawcze o pieniądze (granty), o miejsce w pismach naukowych, konkurują o prestiż także na arenie międzynarodowej.

Niech o dobrych wykładowców (naukowców itd.) konkurują uczelnie, wydziały, katedry, itd. Lepsze jest wrogiem dobrego. W konkurencji liczy się przede wszystkim jakość a nie „układy” i koteryjne rozdawnictwo. Mam na myśli uczciwą konkurencję!

Nowy etap rozwoju szkolnictwa

W Polsce okres rozwoju ekstensywnego (ilościowego) mamy już za sobą. Po burzliwym wzroście ilościowym różnorodnych szkół wyższych po roku 1990, wobec wysycenia rynku i zaznaczającego się już niżu demograficznego, od kilku lat coraz silniej uwidacznia się rozwój intensywny poprzez konkurencję jakością.

Dwu- i wieloetatowość to tylko etap rozwoju szkolnictwa. Kiedy po roku 1990 ujawniły się duże potrzeby społeczeństwa polskiego do kształcenia na poziomie wyższym, ujawnił się także brak wystarczającej liczby pracowników w szkołach wyższych. Pojawiła się więc i praca na kilku uczelniach. Ten etap rozwoju przy deficycie kadry mamy już praktycznie za sobą. W ostatnim czasie mury uniwersytetów zaczęło opuszczać wielu dobrze przygotowanych doktorów (wkrótce można się spodziewać większej liczby habilitacji). Można śmiało powiedzieć, że wchodzimy w okres „nadprodukcji” młodych naukowców. Siłą rzeczy wieloetatowość będzie odchodzić w przeszłość, a konkurencja między wykładowcami i naukowcami będzie się nasilać.

Twórca czy wyrobnik?

Jestem twórcą a nie wyrobnikiem-niewolnikiem. Oferuję swoją wiedzę: wykłady, ćwiczenia (treść i rozwiązania dydaktyczne), koncepcje i programy dydaktyczne, badania naukowe, „punkty” dla jednostki macierzystej, wynikające z aktywności i dorobku naukowego (tytuł naukowy, publikacje, granty).

TWP to nie chałtura – zajęcia traktuję równie poważnie. Tacy sami studenci, ani głupsi ani gorsi, ani mniej ambitni (porównania poziomu studentów na UWM i WSIiE wypadają wcale niejednoznacznie). A ja przy okazji zdobywam niezbędne doświadczenie.

Lojalność

Lojalność wobec pracodawcy to przede wszystkim wywiązywanie się z obowiązków. Umowa o pracę przewiduje prowadzenie badań i realizację zajęć dydaktycznych. Uczelnia powierza sprzęt, pomieszczenie, ponosi koszty administracyjne, tworzy warsztat pracy, przeznacza pieniądze na badania, na kształcenie (udział w konferencjach, koszty przewodów doktorskich, habilitacyjnych, profesorskich).

Jak rozlicza pracodawca? Z tytułu zatrudnienia, z algorytmu otrzymuje pieniądze (liczą się doktorzy, doktorzy habilitowali, profesorowie). A zatem uczelnia otrzymuje pieniądze nie dla samej siebie, ale dla studentów i z tytułu zatrudnienia odpowiedniej kadry. Zatrudnienie na pierwszy etat to punkty do algorytmu, prawo do utrzymania kierunku kształcenia, prawa do doktoryzowania, habilitowania itd. Aktywność naukowa i dydaktyczna poza jednostką macierzystą nie czyni więc żadnego uszczerbku.

Pieniądze na badania wynikają z aktywności naukowej: liczby publikacji, jakości tych publikacji. Wywiązywanie się z obowiązków względem pracodawcy to publikowanie z afiliacją danej uczelni. Mądre władze uczelni i wydziału uzyskane pieniądze na badania dzielą według wkładu i jakości publikacji (dorobku naukowego), czyli im kto więcej pozyskuje pieniędzy, tym większą kwotą dysponuje. Czasem jednak zdarza się wzorzec socjalistyczny: nie ważne ile zrobisz (ile dzięki tobie pieniędzy uzyska dana jednostka) – pieniądze dzielone są wedle dowolnego widzimisię.

Kolejnym źródłem pieniędzy są granty pozaczelniane (krajowe, zagraniczne). Te wprost wynikają z inicjatywy i aktywności danego pracownika. Na dodatek uczelnia otrzymuje procent w formie kosztów ogólnych.

A co z dydaktyką? Na kształcenie łoży podatnik poprzez budżet. Uczelnia dostaje pieniądze na studenta z budżetu albo w postaci czesnego wprost od studenta. Tu również potrącana jest kwota kosztów ogólnych (umożliwia pokrycie kosztów administracyjnych i utrzymania bazy). Dobry wykładowca przyciąga studentów, zły odstrasza.

Jak rozlicza się pracownika? Okresowe oceny sprawdzają jego długofalowy rozwój. Nie zrobisz doktoratu czy habilitacji na czas – możesz trafić na bruk. Oceniani i rozliczani jesteśmy długofalowo, jak i co roku: z realizacji badań, publikowania, prowadzenia zajęć. Tylko tak można sprawdzić czy pracownik wywiązuje się z umowy.

Czas pracy? Dla pracowników naukowo-dydaktycznych nie jest limitowany. Bo przecież pracy intelektualnej nie udaje się zadekretować od ósmej do trzeciej (w tym czasie można być w pracy, co nie znaczy pracować intelektualnie). Z drugiej strony mózg pracuje cały czas. A my jesteśmy dyspozycyjni non stop. Teoretycznie prowadzimy 210 godzin dydaktycznych w roku. Byłoby tego z godzina dziennie. Do jednej zrealizowanej godziny zajęć dydaktyczny trzeba jednak doliczyć czas na przygotowanie (bezpośrednie i długofalowe). Ponadto często zajęcia odbywają się popołudniami, w dni wolne od pracy, ba nawet w terenie i wyjazdowo. To samo dotyczy udziału w konferencjach, badaniach, granach. Faktycznie rzecz biorąc sami musimy się kontrolować. Praktycznie rozliczani jesteśmy nie z okresu przebywania „w pracy”, ale z efektów pracy intelektualnej: jakości zajęć, publikacji, postępów w badaniach, kształceniu magistrantów, doktorantów itd.

Jeżeli pracownik wywiązuje się ze swoich obowiązków, to czy można mówić o jakiejś nielojalności? Czy ważne co robi „po godzinach”? Czy jednostka macierzysta, np. UWM może zabraniać aktywności twórczej i naukowej swojemu pracownikowi?

Dochody dodatkowe

Dodatkowe dochody (poza pensją) wynikają z dodatkowej pracy. Są to na przykład recenzje grantów (np. dla KBN), recenzje publikacji, recenzje doktoratów i habilitacji, praca w towarzystwach naukowych, praca przy organizacji konferencji naukowych. W końcu ekspertyzy naukowe, honoraria w grantach badawczych. To wszystko jest najczęściej pracą dla innego pracodawcy. Czy jest to nielojalność? Przecież są to niezbędne pola aktywności naukowej, które podnoszą prestiż także rodzimej placówki!

A co z wykładem zamawianym na konferencję? Albo wykładem okolicznościowym poza uczelnią? I w końcu dochodzimy do zajęć-wykładów realizowanych w innych uczeniach. Czym to się różni od grantów, recenzji, wykładów okolicznościowych? To także sprzedaż własnych wytworów intelektualnych.

Zajęcia na innych uczelniach mogą być realizowane na umowę o dzieło lub w formie zatrudnienia na drugi etat. Praktycznie różni się to tylko stopniem zaangażowania czasowego.

Absurdalne konsekwencje

Gdyby uznać, że wykłady na innej uczelni są formą nielojalności i działaniem dla konkurencji, należałoby także konsekwentnie:

- nie recenzować doktoratów spoza uczelni (bo za doktoraty inne uczelnie otrzymują punkty i pieniądze, byłoby to działanie na pożytek konkurenta),

- nie uczestniczyć w grantach koordynowanych przez inne uczelnie (bo to też byłoby działanie dla konkurenta),

- nie jeździć na konferencje organizowane przez inne uczelnie (j.w.),

- nie występować z wykładami okolicznościowymi,

- nie publikować w nieuczelnianych pismach naukowych i innych wydawnictwach płacących honoraria.

Przecież to wszystko byłoby absurdalne i szkodliwe dla samej nauki jak i rozwoju naukowego.

Właściciel wiedzy intelektualnej

Moja wiedza jest moją własnością i własnością ogólną społeczeństwa, które w ten czy inny sposób łożyło na moją edukację. Skoro finansował podatnik, to niech i podatnik będzie beneficjentem tej wiedzy, beneficjentem potencjału intelektualnego. Państwowe uczelnie - w myśl źle pojętej konkurencji - nie mają prawa tej wiedzy zawłaszczać i monopolizować.

Nie po to kupuje się samochód, aby stał cały rok w garażu. Niewykorzystany potencjał wiedzy profesora byłby podobnym społecznym marnotrawstwem.

Ocena jakości i doświadczenie

Kiepska jakość zajęć i usług naukowych nie wynika z „wielooetatowości”. Jakoś pracy łatwo ocenić. W niczym nie jest lepszy pracownik nie udzielający się na zewnątrz, jeśli jego zajęcia są kiepskie a publikacji nie ma w ogóle lub są mierne. Mierny, bierny ale wierny?

Praca na zewnątrz (granty, wykłady, ekspertyzy) to dodatkowe doświadczenia dla samego pracownika. To inwestowanie w jego wiedzę i doświadczenie. Doświadczenie przydatne dla instytucji!

Uniwersytet przedsiębiorczy

Europa chce dogonić Amerykę w rozwoju gospodarczym. Polska także. Możliwe jest to poprzez większa konkurencyjność nauki i szerszy transfer wiedzy z czelni do przedsiębiorstw. To właśnie akcentuje strategia lizbońska.

W najbliższych latach można spodziewać się ewolucji uczelni w kierunku uniwersytetów przedsiębiorczych. W tym nowym modelu polskich i europejskich uczelni wyższych większy nacisk położony jest na zastosowania wiedzy, natomiast struktura szkolnictwa stawać się będzie coraz bardziej horyzontalna i międzydyscyplinarna. Możemy spodziewać się sukcesywnej zmiany profilu edukacji: od specjalizacji w zawodzie do elastycznych umiejętności. Jesteśmy więc świadkami odchodzenia od uniwersytetu - „wieży z kości słoniowej” do uniwersytetu przedsiębiorczego.

A cóż to jest uniwersytet przedsiębiorczy? Jest on organizacją efektywnie tworzącą nową wiedzę. Jest konkurencyjny na globalnym „rynku” badań naukowych (a nie tylko regionalnym). Uczestniczy w procesie przekształcania wynalazku w innowację, a jego pracownicy są przedsiębiorczy, są innowacyjni w tworzeniu nowej wiedzy, są konkurencyjni na międzynarodowym rynku naukowym i skutecznie łączą rolę badaczy i przedsiębiorców. W końcu uniwersytet przedsiębiorczy jest powiązany z lokalnym otoczeniem: zwiększa jego atrakcyjność inwestycyjną; współpracuje z przedsiębiorstwami, podnosząc poziom ich zaawansowania technologicznego; współpracuje z władzą lokalną na rzecz rozwoju lokalnego i regionalnego.

Uczelnia stawać się będzie coraz bardziej konsorcjum twórców, oferujących usługi intelektualne. Jeśli mówimy o lojalności – to mówmy o lojalności udziałowców tego konsorcjum względem siebie i poszanowania własności intelektualne poszczególnych pracowników. Lojalność powinna być zdefiniowana bardziej jak w „cechu”, „stowarzyszeniu”, a nie względem abstrakcyjnej instytucji i zależności pan-poddany.

Misja uniwersytetu

Uniwersytet jest miejscem tworzenia i przechowywania wiedzy jak i rozpowszechniania tej wiedzy. To jest misją uniwersytetu. Tę misję realizujemy na wykładach i zajęciach (rozpowszechnianie poprzez studentów), w publikacjach naukowych, popularnonaukowych i innych, na wykładach okazjonalnych, na konferencjach, w dyskusjach. I ja też to czynię, bez kompleksów i z radością.

Cieszę się, że mogę część swej wiedzy przekazać studentom innych uczelni czy nie tylko studentom. Ja sam przy okazji wiele się uczę, poszerzam swoją wiedzę. Są to nowe wyzwania, bardzo kształcące i rozwijające.

Stanisław Czachorowski, Olsztyn 18 stycznia 2006 r.

Zima w Łajsie czyli transfer wiedzy

W styczniu jestem na stażu w lesie… Przejąłem się strategią lizbońską i strategią transferu wiedzy. W ramach projektu „Regionalny transfer wiedzy UWM – staże pracowników i absolwentów w firmach” (dofinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego) przez miesiąc będę tworzył innowacyjność, która ma podnieść konkurencyjność jednego małego pensjonaciku, zagubionego gdzieś pośród zalesionych pól.

Miejsce ciekawe. Wielokulturowe (co widać na zdjęciu). Przekształcenia krajobrazu wieloletnie i wielowymiarowe. Ale jak przełożyć teorie sukcesji na atrakcje turystyczne? Jest to dla mnie wyzwanie. Inspirujące wyzwanie.

Poza tym, namawiając swoich studentów do udziału w takich stażach, warto samemu na sobie wcześniej sprawdzić…

Starsze wiadomości (z lat ubiegłych)

Strona domowa

Cztery lata mojej strony – czyli rocznicowe podsumowanie

Zaczął się nowy rok akademicki. Wracam do rozwiązywania starych problemów z nową nadzieją i nową energią. Może tym razem będę miał dobry pomysł? Bo jak nauczyć studentów odwagi naprawiania świata, gdy samemu chciałoby się uciec do „lepszego świata”?

Jestem na stażu!

GS