Jedną z pionierskich i dynamicznie rozwijających się gałęzi tradycyjnej kryminologii lub jak wolą niektórzy autorzy całkowicie odrębną gałęzią nauk penalnych jest tzw. zielona kryminologia (ekokryminologia). Autorzy zajmujący się tą problematyką stawiają sobie za cel podniesienie wiedzy przeciętnego obywatela na temat zagrożeń ekologicznych występujących w wyniku działalności przestępczej. Badają nowe, często bardzo wyrafinowane formy aktywności przestępczej. Wskazują na hermetyczność, wyspecjalizowanie i bezwzględność sprawców oraz nierzadko funkcjonowanie w ramach zorganizowanych struktur przestępczych. Podkreślają, iż zjawisko przestępczości przeciwko środowisku niesłusznie lokowane jest w obszarze tzw. przestępstw bez ofiar oraz stereotypowo odbierane jako mniej groźne niż klasyczna przestępczość kryminalna. Niewątpliwie zadaniem kryminologii jest wskazywanie obszarów zagrożonych zjawiskami patologicznymi i podejmowanie inicjatyw mających na celu przeciwdziałanie im. Zielona kryminologia wykraczając poza ramy tradycyjnej kryminologii prezentuje interdyscyplinarne, innowacyjne i nieszablonowe podejście do współczesnych zagrożeń ekologicznych. Skala i dynamika zjawisk kryminalnych występujących na płaszczyźnie szeroko rozumianej ochrony środowiska wymaga podjęcia zintensyfikowanej działań właściwych służb, instytucji, organów. W szczególności wobec faktu funkcjonowaniu w tym obszarze zorganizowanych grup przestępczych o charakterze transgranicznym, transkontynentalnym lub wręcz globalnym. Jednocześnie zgodnie z regułą, iż „praktyka bez teorii jest ślepa, a teoria bez praktyki bezcelowa” konieczne jest opracowanie naukowych podstaw powyższych działań.
25-lecie ratyfikowania przez Polskę konwencji waszyngtońskiej o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora – CITES) było znakomitą okazją do zorganizowania spotkania naukowego poświęconego podsumowaniu dotychczasowego dorobku nauki i praktyki w obszarze ochrony środowiska naturalnego. Konferencja zorganizowana wspólnie przez Wydział Administracji Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Katedrę Kryminologii i Polityki Kryminalnej Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie oraz Biuro Służby Kryminalnej Komendy Głównej Policji odbyła się w dniach 15-16 czerwca w Bibliotece Głównej Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie.
Celem konferencji było przedyskutowanie w gronie praktyków i przedstawicieli nauki roli oraz zadań organów administracji publicznej w ochronie środowiska naturalnego i w zwalczaniu zorganizowanych form przestępczości przeciwko środowisku oraz podsumowanie operacji Cobra III. Analizie poddane zostały również prawne regulacje dotyczące powyższej tematyki. Współczesne prawo ochrony środowiska jest bowiem obszernym zbiorem przepisów administracyjnych, karnych, cywilnych i międzynarodowych, które łącznie mają zapewnić realizację jednego z podstawowych zadań państwa jakim jest zapewnienie obywatelom bezpiecznego środowiska naturalnego. Szerokie spektrum przepisów karnych z zakresu ochrony środowiska odnoszące się m. in. do niewłaściwego gospodarowania odpadami, zanieczyszczeniami i zniszczeniami w świecie roślinnym i zwierzęcym stanowi zatem tylko jeden z aspektów ochronnych. Przedsięwzięcie adresowane było do przedstawicieli ośrodków naukowych, instytucji i organów administracji rządowej, samorządowej, organizacji działających na rzecz ochrony zwierząt i środowiska naturalnego oraz organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Dążeniem organizatorów konferencji było stworzenie forum wymiany poglądów i dobrych praktyk pomiędzy przedstawicielami powyższych podmiotów. Konferencja umożliwiła również dyskusję na temat zróżnicowanych form przestępczości przeciwko środowisku, koncepcji ochrony środowiska naturalnego oraz filozofii ochrony przyrody, w tym problematyki etycznego traktowania zwierząt.
Patronat nad konferencją objął I Zastępca Komendanta Głównego Policji nadinsp. Mirosław Schossler. W skład Komitetu Naukowego weszli: insp. dr Piotr Bogdalski (Przewodniczący) – Komendant-Rektor WSPol, dr hab. Tomasz Aleksandrowicz, prof. WSPol, mł. insp. dr Janusz Bryk – Dziekan Wydziału Administracji WSPol, dr hab. Ewa Czech, prof. WSPol, kom. dr hab. Jacek Dworzecki, prof. WSPol, nadkom. dr Dominik Hryszkiewicz – Dyrektor Instytutu Nauk Społecznych Wydziału Administracji WSPol, doc. JUDr., PhD. Stanislav Križovský – Dyrektor Instytutu Bezpieczeństwa, Prawa i Prewencji Kryminalnej, Wyższa Szkoła Zarządzania Bezpieczeństwem w Koszycach, doc. JUDr., PhD Lucia Kurilovská – Rektor Akademii Korpusu Policji w Bratysławie, nadkom. dr Dorota Mocarska – Dyrektor Instytutu Prawa i Administracji Wydziału Administracji WSPol, insp. dr hab Izabela Nowicka, prof. WSPol – Prorektor ds. studenckich WSPol, dr Juliusz Piwowarski – Rektor Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego „Apeiron” w Krakowie, dr hab. Wiesław Pływaczewski, prof. UWM, prof. WSPol, Doc. Mgr. Ing., Ph.D., Radomír Ščurek – Kierownik Katedry Służb Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego Uniwersytetu Technicznego w Ostrawie, insp. Mariusz Wiatr – Dyrektor Biura Służby Kryminalnej KGP, mł. insp. Krzysztof Kot – Naczelnik Wydziału do Walki z Przestępczością Gospodarczą BSK KGP, plk. JUDr., Ph.D David Zámek – Dziekan Wydziału Bezpieczeństwa i Prawa, Akademii Policji Republiki Czeskiej w Pradze.
Komitet Organizacyjny stanowili: dr Monika Kotowska, mgr Joanna Narodowska, nadkom. dr Aleksandra Nowak, nadkom. dr Monika Porwisz, mgr Maciej Duda, podinsp. Sławomir Miszkiewicz oraz podkom. Wojciech Bilewicz.
W pierwszym dniu konferencji obrady podzielone zostały na 3 sesje plenarne. Przewodniczącymi I sesji zatytułowanej „Konwencja waszyngtońska. Przestępczość przeciwko dzikiej faunie i florze” byli kom. dr hab. Jacek Dworzecki, prof. WSPol oraz Stanislav Križovský, doc. JUDr., PhD. W tej części swoje wystąpienia przedstawili:
dr hab. Wiesław Pływaczewski (Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie)
Współpraca policji w zakresie przeciwdziałania przestępczości przeciwko faunie i florze – bilans dokonań z perspektywy Konwencji Waszyngtońskiej
Bogdan Meina (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie)
Rola i zadania inspekcji ochrony środowiska w zakresie kontroli podmiotów korzystających ze środowiska oraz przestrzegania przepisów o ochronie środowiska
Karol Wolnicki (Ministerstwo Środowiska)
Konwencja Waszyngtońska i przestępczość w zakresie handlu fauną i florą gatunków zagrożonych wyginięciem
dr Piotr Ochman (Uniwersytet Wrocławski)
Ochrona karna dzikich zwierząt i roślin w Polsce w świetle implementacji konwencji CITES
Po przerwie kawowej kontynuowano obrady II sesji pt. „Zadania organów administracji w zakresie ochrony gatunków CITES – aspekty praktyczne” pod przewodnictwem dr hab. Wiesława Pływaczewskiego, prof. UWM i dra Piotra Ochmana. Panel ten obejmował referaty:
dr Edyta Drzazga (Uniwersytet Jagielloński)
Nielegalny obrót dziką fauną i florą w świetle zielonej kryminologii
Wojciech Jakubowski (Komenda Wojewódzka Policji w Bydgoszczy)
Nielegalny handel okazami CITES
Justyna Alejska, mł. ekspert Służby Celnej (Izba Celna w Poznaniu)
Wpływ edukacyjnej działalności Izby Celnej w Poznaniu na spadek ilości zatrzymanych okazów CITES
dr inż. Małgorzata Czesak (Izba Celna w Przemyślu)
Działania Podkarpackiej Służby Celnej w zakresie CITES
Anna Hentrich (Izba Celna w Olsztynie)
Działania polskiej Służby Celnej w zakresie gatunków zagrożonych wyginięciem w latach 1998-2015
Piotr Chorbot (Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego)
Wyzwania i zagrożenia na płaszczyźnie problematyki zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Perspektywa międzynarodowa
W III sesji, która odbyła się po przerwie obiadowej podjęto problematykę „Humanitarna ochrona zwierząt”. Przewodniczącymi panelu byli podinsp. dr hab. Mariusz Nepelski, prof. WSPol oraz nadkom. dr Aleksandra Nowak. Referaty wygłosili:
dr Barbara Błońska (Uniwersytet Warszawski)
Przemoc wobec zwierząt jako przejaw przemocy domowej
dr inż. Elżbieta Zębek (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie)
Prawne i organizacyjne instrumenty przeciwdziałania nielegalnej gospodarce odpadami
prof. dr hab. Adam Kupczyk (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego)
Wybrane przypadki z zakresu: traktowania zwierząt hodowlanych, odnawialnych źródeł energii, opłat klimatycznych (turystyka) i innych w miejscowościach wypoczynkowych
Agnieszka Gruszczyńska (Uniwersytet SWPS)
em>Idea nowoczesnego ogrodu zoologicznego – regulacje prawne a uwarunkowania etyczne, społeczne i ekonomiczne
Paweł Rawicki (Stowarzyszenie „Otwarte Klatki”)
Współpraca organizacji ochrony zwierząt i funkcjonariuszy policji przy interwencjach na fermach przemysłowych zwierząt
Dyskusję, które rozgorzały po wystąpieniach prelegentów przeniosły się również w kuluary i miały swoją kontynuację podczas uroczystej kolacji, która odbyła się w jednej ze szczycieńskich restauracji.
W drugim dniu konferencji odbyły się dwie sesje plenarne rozdzielone przerwą kawową. Sesja IV poświęcona była zagadnieniu „Nielegalne praktyki związane z odpadami – doświadczenia polskie i międzynarodowe”. Rolę przewodniczących obrad pełnili dr Monika Kotowska oraz dr Mariusz Róg. W tej części konferencji wśród prelegentów znaleźli się:
dr Paweł Łabuz i st. asp. dr Mariusz Michalski (Centralne Biuro Śledcze Policji, Wyższa Szkoła Prawa i Administracji Rzeszów – Przemyśl, KMP Kielce)
Aspekty prawnokryminologiczne przestępczości zorganizowanej w sferze gospodarowania odpadami i inwestycjami drogowymi tzw. mafie śmieciowe i autostradowe
Mariusz Karpiński (Nadleśnictwo Szczytno)
Ochrona przyrody a zagrożenia z nią związane na przykładzie PGL LP Nadleśnictwo Szczytno
dr hab. Jacek Dworzecki Wydział Administracji WSPol
Zadania wybranych formacji mundurowych Republiki Słowackiej w zakresie ochrony środowiska. Zarys
Stanislav Križovský doc. JUDr. PhD. (Wyższa Szkoła Zarządzania Bezpieczeństwem w Koszycach)
Roma and environment. A case study – Community Rudňany
Ostatnia, V sesja konferencji zatytułowana była „Rola i zadania organów administracji w zakresie ochrony środowiska, ochrony zwierząt oraz gatunków CITES”. Przewodnictwo panelu objęli insp. dr hab. Izabela Nowicka, prof. WSPol oraz nadkom. dr Monika Porwisz. W tej części referaty przedstawili:
dr Mariusz Róg (Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie)
Kara pieniężna za usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości
starszy aspirant celny Jarosław Wojewoda
Izba Celna w Białej Podlaskiej Rola Izby Celnej w Białej Podlaskiej w ochronie gatunków fauny i flory zagrożonej wyginięciem
asp. Katarzyna Marczak (Komenda Wojewódzka Policji w Łodzi)
Przestępczość przeciwko środowisku naturalnemu
dr hab. Izabela Nowicka, nadkom. dr Aleksandra Nowak, nadkom. dr Monika Porwisz (Wydział Administracji WSPol)
Raport z badań prowadzonych w WSPol i na Słowacji
Jakub Bryk
Zupa z płetwy rekina – upodobania kulinarne a ochrona zagrożonych gatunków
Podkreślić należy, iż obrady w każdej z sesji kończyły się ożywioną dyskusją. Dyskutanci zgodni byli co do faktu, iż dotychczas największe doświadczenie i dorobek w zakresie zwalczania przestępczości CITES ma Służba Celna, a jednocześnie podkreślali konieczność szkolenia się w tym zakresie pozostałych organów, służb i instytucji z uwagi na rosnące zagrożenie oraz pojawianie się nowych form i technik przestępczych w tym obszarze. Uzasadniony wydaje się również dotychczasowy model ulokowania jednostek odpowiedzialnych za zwalczanie przestępczości CITES w ramach wydziałów do walki z przestępczością gospodarczą. Zastanawiano się ponadto nad zasadnością powołania zunifikowanej Straży Ochrony Przyrody, która mogłaby łączyć kompetencję wszystkich dotychczasowych straży. Wielu dyskutantów podkreślało rolę organizacji pozarządowych w przeciwdziałaniu patologiom w ochronie środowiska. Zaaprobowany został również pogląd, iż w przypadku przestępczości przeciwko środowisku od surowości zapadających wyroków istotniejsze jest ujawnianie przestępstw i skuteczne wykrywanie sprawców. W zakresie prewencji dużą rolę odgrywać powinna natomiast edukacja społeczna gdyż w przypadku przestępczości CITES często występuje nieświadomość karalności zachowań takich jak np.: przywożenie fragmentów rafy koralowej jako pamiątki z podróży, zakup przedmiotów wykonanych z kości słoniowej lub skóry chronionych gatunków zwierząt jako luksusowych prezentów, sprowadzanie do hodowli egzotycznych lecz objętych konwencją waszyngtońską gatunków papug.
Podsumowując konferencję w imieniu organizatorów prof. Wiesław Pływaczewski zwrócił uwagę na brak udziału w konferencji, pomimo zaproszenia, przedstawicieli prokuratury i wymiaru sprawiedliwości. Jest to symptomatyczne gdyż często pomimo wysiłku służb i organów na poziomie postępowania przygotowawczego sprawy są umarzane lub sprawcy uniewinniani. Na wyzwania stojące przed organami i służbami w zakresie przestępczości CITES zwrócił natomiast uwagę mł. insp. Krzysztof Kot. Uroczystego zamknięcia konferencji dokonała insp. dr hab. Izabela Nowicka, prof. WSPol – Prorektor ds. studenckich Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie.
Reasumując, uznać należy konferencję za interesującą, potrzebną i pionierską. Jednocześnie jej uczestnicy podkreślili konieczność kontynuacji badań nad tytułową tematyką. Przedstawione w wygłoszonych referatach i dyskusjach zagadnienia wskazują bowiem na ogromną skalę i zróżnicowane formy zagrożeń przestępczych uzasadniające dalszą naukową analizę zagadnienia.
Zaznaczyć należy, iż merytoryczny dorobek konferencji utrwalony zostanie w postaci monografii naukowej, zawierającej artykuły przygotowane przez uczestników, której ukazanie się planowane jest jesienią bieżącego roku.