Współczesne wyzwania związane ze wzmożonym napływem do Europy uchodźców i imigrantów wywołują szeroką dyskusję polityczną i społeczną. Unia Europejska, a pośrednio również Polska zetknęła się ze zjawiskiem niespotykanej dotychczas fali przybyszów o innej narodowości, pochodzeniu etnicznym, kolorze skóry, języku i wyznaniu. Rzetelna ocena tej nowej a jednocześnie skomplikowanej sytuacji wymaga wolnej od uprzedzeń i stereotypów dyskusji naukowej na temat możliwości i zagrożeń wynikających z wielkiej migracji ludnościowej. W związku z powyższym Katedra Kryminologii i Polityki Kryminalnej we współpracy z Fundacją Forum Dialogu Publicznego oraz Fundacją im. Róży Luksemburg zorganizowała ogólnopolską konferencję naukową pt. „Ochrona praw człowieka w polityce migracyjnej Polski i Unii Europejskiej”. W konferencji wzięli udział przedstawiciele Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Uniwersytetu w Białymstoku, Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz przedstawiciele praktyki: policji, prokuratury, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straży Granicznej.
Podkreślenia wymaga, iż konferencja stanowiła kontynuację debaty naukowej podjętej podczas ogólnopolskiej konferencji naukowej „Uchodźcy – nowe wyzwania dla bezpieczeństwa europejskiego na tle standardów praw człowieka”, która odbyła się w dniu 24 kwietnia 2014 r. w Auli Karmazynowej Centrum Konferencyjnego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Celem owej konferencji było ukazanie współczesnych wyzwań stojących przed polityką oraz systemem instytucjonalno-prawnym Polski oraz Unii Europejskiej, związanych z problematyką uchodźców, w kontekście ochrony praw oraz godności człowieka, przeciwdziałania przestępczości oraz bezpieczeństwa publicznego. Jak pokazały wydarzenia mające miejsce w 2015 r. wybór tematyki tego spotkania naukowego okazał się niezwykle trafny, aktualny i istotny. Podczas tegorocznej konferencji, która odbyła się w dniu 19 listopada 2015 r. w Bibliotece Uniwersyteckiej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, można natomiast było dokonać już pewnych ocen i komentarzy zachodzącego zjawiska.
Uroczystego otwarcia konferencji dokonali gospodarze spotkania w osobach prof. Piotra Krajewskiego – Prodziekana Wydziału Prawa i Administracji, prof. Wiesława Pływaczewskiego – Kierownika Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej oraz Sylwii Garbart – Prezes Fundacji Forum Dialogu Publicznego. Dokonano równocześnie prezentacji wydanej przez Katedrę Kryminologii i Polityki Kryminalnej oraz Fundację Forum Dialogu Publicznego monografii naukowej pt. „Uchodźcy – nowe wyzwania dla bezpieczeństwa europejskiego na tle standardów praw człowieka” pod redakcją Wiesława Pływaczewskiego oraz Marka Ilnickiego, która utrwaliła merytoryczny dorobek poprzedniej konferencji. Odczytano także listy gratulacyjne nadesłane przez Rzecznika Praw Dziecka – Marka Michalaka oraz Dyrektora Generalnego Urzędu ds. Spraw Cudzoziemców – Arkadiusza Szymańskiego, którzy podziękowali organizatorom za podjęcie trudu zorganizowania naukowej dyskusji dotyczącej tak istotnego zagadnienia społeczno-ekonomiczno-politycznego oraz życzyli uczestnikom konferencji owocnych obrad.
Pierwszą cześć konferencji stanowiła debata z udziałem przedstawicieli nauki i praktyki. Wzięli w niej udział: prof. Piotr Krajewski (UWM), prof. Wiesław Pływaczewski (UWM), dr Aleksandra Nowak (WSPol), dr Marek Ilnicki (UG) oraz Monika Falej (Przewodniczącą Rady Organizacji Pozarządowych Miasta Olsztyn). Funkcję moderatora pełniła Lidia Janiszewska z Fundacji Forum Dialogu Publicznego. Dyskutanci starali się odpowiedzieć na takie pytania jak: Czy opinia publiczna w Polsce ma właściwy obraz kryzysu uchodźczego jaki nastąpił w Europie? Jakie są faktyczne źródła masowego napływu imigrantów z krajów Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki? Czy jesteśmy świadkami zjawiska, które będzie się nasilać? Czy w kontekście zamachów we Francji i przywróceniu w wielu krajach europejskich kontroli granicznych rzeczywiście intensyfikacja kontroli skutecznie zabezpiecza przed działalnością terrorystów? Na ile liczne działania w sferze kontroli granicznych to skuteczne narzędzia wyłapywania osób niebezpiecznych, a na ile działania tylko tworzące wrażenie bezpieczeństwa? Czy uzasadnione są obawy mówiące o końcu Strefy Schengen i wspólnej europejskiej polityki zagranicznej? Jakie realne, pod względem politycznym, administracyjnym i prawnym, kroki na rzecz zmiany polityki imigracyjnej podjąć może Europa? Czy w ogóle możliwe jest tworzenie bezpiecznego i sprawiedliwego systemu przyjmowania imigrantów ekonomicznych, uchodźców i azylantów, które nie będzie dyskryminacyjne pod względem etniczno-religijnym? Jak należy patrzeć na zjawisko aktów i mowy nienawiści w świetle kryzysu uchodźczego?
Następnie rozpoczęły się obrady pierwszego panelu zatytułowanego „Etiologia zjawiska migracji” toczącego się pod przewodnictwem podinsp. dr Doroty Mocarskiej oraz prof. Wiesława Pływaczewskiego. Jego uczestnicy zastanawiali się nad przyczynami oraz implikacjami wielkiej fali migracji do Europy. W tej części konferencji zaprezentowane zostały następujące referaty:
- Ryszard Sztychmiler, prof. Elżbieta Szczot (UWM, KUL)
Kościół katolicki wobec wielkiej migracji ludnościowej w 2015 r.
- dr hab. Wiesław Pływaczewski (UWM)
Uchodźctwo klimatyczne na tle współczesnych zagrożeń cywilizacyjnych
- dr Piotr Chlebowicz (UWM)
Próba kryminologicznej oceny przyczyn migracji w XXI wieku
- dr Aleksandra Nowak (WSPol)
Filozofia państwa dobrobytu w kontekście dramatu uchodźców
- dr Jerzy Akińcza (UWM)
Zagrożenia terrorystyczne a migracja na obszar Unii Europejskiej
Drugi panel pt. „Służby i organy wobec zjawiska migracji” toczył się pod przewodnictwem dr. Piotra Chlebowicza. Zaprezentowano w nim spojrzenie na zjawisko migracji z perspektywy przedstawicieli praktyki. Ta cześć konferencji obejmował następujące wystąpienia:
- płk dr Paweł Lubiewski (ABW)
Problematyka stosowania praw człowieka w sferze nielegalnej migracji
- dr Bartłomiej Gadecki (PR Olsztyn-Północ)
Stosowanie przemocy oraz naruszenie nietykalności cielesnej osoby z powodów dyskryminacyjnych (wybrane zagadnienia)
- Sebastian Kajczyński (KWP w Olsztynie)
Ochrona praw człowieka a zadania Policji w odniesieniu do polityki migracyjnej Polski na przykładzie województwa warmińsko-mazurskiego
- SG Robert Łachacz (WMOSG)
Stosowanie wobec cudzoziemców środków alternatywnych do detencji w praktyce Straży Granicznej
- dr Lech Grochowski (UWM)
Ośrodek strzeżony dla cudzoziemców
- dr Monika Kotowska (UWM)
Czy polskie więzienia są przygotowane na imigrantów? Rozważania na tle art. 109§1 kodeksu karnego wykonawczego
Panel trzeci zatytułowany „Polska i Polacy wobec zjawiska migracji” odbył się pod przewodnictwem dr Moniki Kotowskiej. Poruszono podczas niego problematykę przestępstw z nienawiści oraz szczególnie drastycznych i medialnych aspektów zjawiska migracji. W trakcie panelu wygłoszono następujące referaty:
- dr Magdalena Perkowska (UwB)
Przekroczenie granicy państwa wbrew przepisom jako forma nielegalnej migracji – polska perspektywa
- mgr Elwira Kałędek (UWM)
Przestępstwa z nienawiści w orzecznictwie i działalności prokuratury
- mgr Maciej Duda, mgr Joanna Narodowska (UWM)
Uliczna mowa nienawiści jako przejaw wandalizmu ideologicznego o charakterze ekstremistycznym
- Oktawia Braniewicz (UMK)
Kryzys migracyjny a bezpieczeństwo Unii Europejskiej – czy możliwe jest odróżnienia uchodźców od ekonomicznych imigrantów i terrorystów
- Radosław Jasiński (WSPol)
Śmierć uchodźców – wstyd dla Europy czy sensacja dla mediów
- Jagoda Ławnik (WSPol)
Handel dziećmi w świetle polityki migracyjnej Polski i Unii Europejskiej
Czwarty panel konferencji zatytułowany „Migracje a prawa człowieka” moderowany był przez Łukasza Plagę. W tym panelu referenci skupili się na prawach uchodźców i migrantów oraz dotyczących ich gwarancjach w prawie międzynarodowym i unijnym. W ostatniej części konferencji zaprezentowano następujące referaty:
- dr Olga Łachacz (UWM)
Normatywne gwarancje ochrony praw migrantów w ramach polityki powrotowej Unii Europejskiej – uwagi na tle doświadczeń implementacyjnych „dyrektywy powrotowej” w państwach członkowskich UE
- dr Rafał Mizerski (UWM)
Zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców jako jeden z determinantów europejskiej odpowiedzi na kryzys imigracyjny
- dr Maciej Lubiszewski (UWM)
Europejska Konwencja Praw Człowieka wobec Innego. Studium wybranych przypadków
- mgr Adrianna Tymieniecka (UWM)
Prawa dziecka w kontekście zjawiska migracji
- dr Lesław Krzyżak (UKSW)
Status uchodźcy w konwencjach międzynarodowych
Ze względu na interdyscyplinarność, ważkość i kontrowersyjność omawianych zagadnień każdy panel kończył się ożywioną i długotrwałą dyskusją z udziałem referentów, moderatorów oraz publiczności. Debata, która z uwagi na ograniczone ramy czasowe zamykana była przez przewodniczących, przenosiła się w kuluary.
Odnotować należy, iż podczas konferencji nastąpiło podpisanie umowy o współpracy pomiędzy Studenckim Kołem Naukowym Kryminologii „Vestigium” (UWM) reprezentowanym przez Prezes lic. Klaudię Łuka oraz Studenckim Kołem Kryminologicznym „Causa Mali” (WSPol) kierowanym przez Prezesa Radosława Jasińskiego. W ten sposób instytucjonalna współpraca naukowa pomiędzy Uniwersytetem Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie a Wyższą Szkołą Policji w Szczytnie w ramach Forum Naukowego „Podlasie – Warmia i Mazury” przeniosła się również na płaszczyznę studencką.
Podkreślić należy, iż integralną częścią konferencji był również ogólnopolski panel studencko-doktorancki który odbył się w dniu 1 grudnia 2015 roku na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Wzięli w nim udział przedstawiciele Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (Milena Powirska – Działalność Europejskiej Sieci Migracyjnej (ESM) w ramach polityki migracyjnej Unii Europejskiej, Kacper Milkowski – Działanie „publiczne” w przypadku przestępstw z nienawiści w aspekcie dyskryminacji uchodźców i imigrantów, Anna Kledyńska – Zwalczanie zjawiska przemytu ludzi w działaniach Unii Europejskiej, Malwina Treder – Wolność słowa a wolność zgromadzeń, Joanna Rybicka-Ziarko – Główne problemy polityki imigracyjnej. Omówienie zagadnienia, Julita Przeradzka – Polityka migracyjna Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia, Karolina Rzeczkowska – Działalność Rzecznika Praw Obywatelskich w zakresie ochrony praw cudzoziemców. Wybrane aspekty), Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (Klaudia Górna – Prawo człowieka do ubiegania się o azyl), Uniwersytetu Gdańskiego (Katarzyna Tymińska – Dostęp migrantów/uchodźców do opieki medycznej w Polsce), Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (Magdalena Tuszyńska – Ochrona cudzoziemców w Polsce, Małgorzata Oroń – Migracja a prawa człowieka. Wyzwania i możliwości) oraz Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego w Radomiu (Paweł Śwital – Prawa jednostki a dobro wspólne, czyli od różnorodności do solidarności).
Zgodnie z tradycją Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej wygłoszone podczas obu części konferencji referaty opublikowane zostaną wkrótce w formie recenzowanej monografii naukowej.