Forum Naukowe „Podlasie – Warmia i Mazury” to powołana do życia w 2009 r. instytucjonalna płaszczyzna współpracy naukowej pomiędzy głównymi ośrodkami uniwersyteckimi w Polsce północno-wschodniej. Sygnatariuszami umowy jest Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego oraz Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie. Porozumienie otwarte jest również na współpracę z przedstawicielami innych krajowych i zagranicznych ośrodków naukowych oraz instytucji publicznych i organizacji pozarządowych.

Dotychczasowy dorobek Forum obejmuje 3 konferencje naukowe (w tym dwie międzynarodowe). Pierwsze Forum Naukowe „Podlasie – Warmia i Mazury”, zatytułowane „Współczesne zagrożenia przestępczością i innymi zjawiskami patologicznymi a prawo karne i kryminologia”, odbyło się w dniach 20-22 maja 2009 r. w Rynie. Gospodarzem inauguracyjnego spotkania był Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, reprezentowany przez Katedrę Kryminologii i Polityki Kryminalnej. Natomiast gospodarzem II Forum Naukowego „Podlasie – Warmia i Mazury” był Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. Odbyło się ono w dniach 16-19 maja 2010 r. w Białowieży, a jego temat przewodni brzmiał: „Przestępczość zorganizowana i terroryzm XXI wieku. Przyczyny – przejawy – przeciwdziałanie”. Z kolei III Forum Naukowe, zatytułowane „Nauki penalne i kryminologiczne wobec nowych form i technik przestępczych”, zorganizowane zostało w dniach 9-10 maja 2011 r. w Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie.

Merytoryczny dorobek wymienionych inicjatyw stanowią m.in. następujące publikacje: E.W. Pływaczewski (red.), Współczesne zagrożenia przestępczością i innymi zjawiskami patologicznymi a prawo karne i kryminologia, „Białostockie Studia Prawnicze” 2009, z. 6 oraz W. Pływaczewski (red.), Organized Crime and Terrorism. Reasons – Manifestations – Counteractions, Olsztyn 2011, a także specjalny numer „Przeglądu Policyjnego” (nr 1 z 2012 r.) oraz liczne publikacje naukowe pracowników naukowych współpracujących z Forum.

Podkreślić należy, iż w 2012 r. w oparciu o dotychczasowy dorobek Forum Naukowego powołana została Sieć Naukową „Polska sieć badawcza – badania naukowe i prace rozwojowe na rzecz bezpieczeństwa państwa i obywateli”. Celem tej inicjatywy jest prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych, a w szczególności działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa państwa i obywateli. Sieć służy integracji i aktywizacji społeczności lokalnych w celu poprawy bezpieczeństwa w Polsce, głównie w województwie warmińsko-mazurskim i podlaskim. Współpraca naukowo-badawcza w ramach Sieci obejmuje przede wszystkim szeroko rozumiane dyscypliny z zakresu nauk penalnych, głównie: prawa karnego, kryminologii i kryminalistyki.

Jednym ze wspólnych przedsięwzięć Sieci jest m.in. organizowanie cyklicznych konferencji naukowych. Międzynarodowa konferencja naukowa „Ochrona rynków finansowych – przeciwdziałanie patologiom” wpisuje się zatem zarówno w cele Forum Naukowego „Podlasie-Warmia i Mazury” jak i wspomnianej Sieci Naukowej.

Zgodnie z przyjętą przez sygnatariuszy zasadą rotacji zaszczyt organizacji IV Forum Naukowego przypadł po raz drugi Wydziałowi Prawa i Administracji w Olsztynie, a jej bezpośrednim organizatorem została Katedra Kryminologii i Polityki Kryminalnej, kierowana przez dr. hab. Wiesława Pływaczewskiego, prof. UWM, który został przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego. Partnerem inicjatywy i współorganizatorem było Warmińsko-Mazurskie Stowarzyszenie na Rzecz Bezpieczeństwa. Konferencja odbyła się w dniach 6-8 maja 2014 r. w Hotelu Pałac w Pacółtowie koło Grunwaldu. Wybór miejsca spotkania nie był przypadkowy, bowiem jednym z celów Forum jest także troska o narodowe i europejskie dziedzictwo historyczne oraz popularyzacja dobrych praktyk w tym obszarze. Kompleksowi obiektów w Pacółtowie – po latach zniszczeń i dewastacji – przywrócono niedawno jego historyczny blask, tym samym  przystosowano go, kierując się najwyższymi standardami sztuki konserwatorskiej, do celów szkoleniowych i rekreacyjnych.

W konferencji udział wzięli naukowcy z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Uniwersytetu w Białymstoku, Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Uniwersytetu Warszawskiego, Niepaństwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Białymstoku, Uniwersytetu Mateja Bela w Bańskiej Bystrzycy (Słowacja), a także przedstawiciele praktyki – policji, prokuratury, organizacji pozarządowych działających na rzecz bezpieczeństwa.

Konferencję zainaugurował prof. Wiesław Pływaczewski, który w słowie wstępnym od organizatorów przywitał przybyłych gości oraz przedstawił w krótkim wystąpieniu historię oraz dorobek Forum Naukowego „Podlasie-Warmia i Mazury”. Następnie odczytano listy gratulacyjne od Rektorów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego (prof. zw. dr hab. Ryszard J. Górecki), Uniwersytetu w Białymstoku (prof. zw. dr hab. Leonard Etel) oraz Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie (insp. dr Piotr  Bogdalski). Następna część obejmowała wystąpienie Dziekana Wydziału Prawa UwB (prof. zw. dr hab. Emil W. Pływaczewski) oraz Wydziału Administracji WSPol (mł. insp. dr Janusz Bryk). Głos zabrał również gość honorowy konferencji – Komendant Wojewódzki Policji w Olsztynie nadinsp. Józef Gdański, który podkreślił rolę współpracy pomiędzy jednostkami naukowymi a służbami państwowymi w zwalczaniu przestępczości i patologii społecznych.

Pierwsze merytoryczne wystąpienie należało do przedstawiciela Warmińsko-Mazurskiego Stowarzyszenia na Rzecz Bezpieczeństwa, współorganizatora konferencji. Genezę, zadania oraz dorobek tej pozarządowej organizacji przedstawił mgr Tomasz Warykiewicz. Dodatkowo prezentacja wzbogacona została o film dokumentalny na temat dotychczasowej działalności Stowarzyszenia. Nadmienić należy, że organizacja ta, powstała w 2001 r. w Olsztynie, działa na rzecz  szeroko rozumianego bezpieczeństwa w społecznościach lokalnych.

Kolejny referat, którego współautorem była dr hab. Ewa M. Guzik-Makaruk, prof. UwB, wygłosił prof. zw. dr hab. Emil W. Pływaczewski. Prelegenci w wystąpieniu „Wprowadzenie do problematyki prania brudnych pieniędzy” przedstawili genezę zjawiska prania brudnych pieniędzy, różnorodne definicje pojęcia, krajowe i międzynarodowe przepisy dotyczące przeciwdziałania tego typu przestępczości. Ponadto zarysowali skalę i dynamikę zjawiska, kryminologiczne i kryminalistyczne aspekty prania brudnych pieniędzy oraz sylwetkę sprawcy z perspektywy teorii white collar crimes.

Trzecie wystąpienie nt. „Kształtowanie się struktur policyjnych w Polsce ukierunkowanych na zwalczanie przestępczości ekonomicznej” zaprezentował prof. zw. dr hab. Andrzej Misiuk z Zakładu Nauki o Bezpieczeństwie Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Mówca zaprezentował genezę oraz ewolucję policyjnych jednostek zwalczających przestępczość gospodarczą, rozpoczynając od przemian 1989 r. a kończąc na powołaniu Centralnego Biura Śledczego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego oraz Wydziałów do Walki z Przestępczością Gospodarcza. Zaznaczyć należy, iż referat ten wywołał burzliwą dyskusję nad skutecznością aktualnych rozwiązań instytucjonalnych w tym zakresie.

Ostatnim prelegentem tego dnia obrad był dr Piotr Chlebowicz z Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej WPiA UWM, który przedstawił referat nt. „Wprowadzenie do problematyki nielegalnych rynków”. Podkreślił w nim relacje pomiędzy prawem karnym i kryminologią a prawem finansowym i ekonomią na tle nielegalnych transferów finansowych. Wskazał, iż wspólną płaszczyzną badawczą nauk kryminologicznych i ekonomicznych jest zjawisko nielegalnych rynków, które dotychczas stanowi swoistą „białą plamę” dociekań naukowych. Autor wystąpienia wyeksponował wzrastającą rolę bezpieczeństwa ekonomicznego dla interesu publicznego, scharakteryzował współczesne zagrożenia związane z nielegalnymi przepływami finansowymi, wskazał na trudności w ocenie legalności niektórych transferów finansowych oraz scharakteryzował nowe typy modus operandi sprawców przestępstw oparte na nowych technologiach.

Po wystąpieniach plenarnych wywiązała się ożywiona dyskusja, która ze względu na ograniczenia czasowe z sali obrad przeniesiona została do części reprezentacyjnej pałacu. Tu czekała gości miła niespodzianka. Popis umiejętności wokalnych zaprezentowała bowiem uczestniczka konferencji dr Marta Romańczuk-Grącka (Katedra Prawa Karnego Materialnego WPiA UWM), która po mistrzowsku wykonała partię specjalnie przygotowanych na tę okoliczność pieśni historycznych i romantycznych oraz arii barokowych. Przy fortepianie akompaniował solistce międzynarodowej sławy pianista Stanisław Deja. Pierwszy dzień obrad zakończyła uroczysta kolacja, którą swoją obecnością zaszczycił Rektor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie – prof. zw. dr hab. Ryszard J. Górecki.

Drugi dzień obrad podzielony został na dwa panele, którym przewodniczyli kolejno prof. Wiesław Pływaczewski (UWM) oraz prof. Emil W. Pływaczewski (UwB).

Pierwszy panel zainaugurowany został wystąpieniem dr hab. Mirosławy Melezini, prof. UwB z Zakładu Polityki Kryminalnej Wydziału Prawa UwB, która wygłosiła referat przygotowany wspólnie z dr. hab. Andrzejem Sakowiczem, prof. UwB (Zakład Polityki Kryminalnej) nt. „Przestępczość przeciwko interesom finansowym UE w świetle danych statystycznych”. Profesor na wstępie podkreśliła, iż przyczyny spadku przestępczości związane są m.in. ze zmianami demograficznymi i emigracją ludzi młodych. Jednocześnie zaznaczyła, iż wyraźna jest tendencja spadkowa przestępstw kryminalnych na rzecz przestępczości gospodarczej. Prelegentka zauważyła, iż nie funkcjonuje holistyczna definicja przestępczości gospodarczej, a poszczególne przestępstwa ekonomiczne rozmieszczone są w rożnych rozdziałach Kodeksu karnego, Kodeksu karnego skarbowego oraz pozakodeksowego prawa karnego. Z przedstawionej przez autorów analizy danych statystycznych dotyczących przestępczości przeciwko interesom finansowym Unii Europejskiej wynika, iż liczba przestępstw stwierdzonych w tym obszarze jest niewielka, co wiązać się może z dużą ciemną liczbą przestępstw w tym zakresie. We wnioskach końcowych słusznie podniesiono, iż wiedza praktyczna na temat omawianego zagadnienia wydaje się być szczątkowa, dlatego istnieje pilna potrzeba prowadzenia badań kryminologicznych.

Następny referat współautorstwa mł. insp. dr. Janusza Bryka z Wydziału Administracji Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie oraz insp. dr hab. Izabeli Nowickiej, prof. WSPol nt. „Handel ludźmi z perspektywy przestępczości ekonomicznej”, poświęcony został analizie procederu nielegalnego handlu ludźmi jako jednego z przejawów szeroko rozumianej przestępczości gospodarczej. Oprócz tradycyjnych form tego zjawiska, zwrócono uwagę na jego nową postać, niezwykle dynamicznie rozwijającą się na tle innych form związanych z aktywnością zorganizowanych grup przestępczych zajmujących się handlem ludźmi, tj. na wyłudzania kredytów oraz świadczeń socjalnych. Elementem wykorzystywanym jest tu nie tyle fizycznie osoba, co jej tożsamość, umożliwiająca sprawcom czerpanie korzyści majątkowych nawet w momencie, kiedy sama ofiara znajduje się już z powrotem w kraju pochodzenia. Celem wystąpienia była ponadto próba odpowiedzi na pytanie czy handel ludźmi można zaliczyć do tzw. przestępczości gospodarczej? Prelegenci potwierdzili tę tezę podkreślając, iż handel ludźmi związany jest zazwyczaj z aspektami zarówno o charakterze kryminalnym jak i ekonomicznym, a zyski osiągane z tego tytułu stanowią jedno z podstawowych źródeł dochodu zorganizowanych grup przestępczych.

Profesor Grażyna Szczygieł (Katedra Prawa Karnego UwB) przedstawiła referat zatytułowany „Jaka kara za przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu?”. W słowie wstępnym nawiązała do wystąpienia prof. Mirosławy Melezini oraz prof. Andrzeja Sakowicza, którzy zwrócili uwagę, że nie istnieje definicja przestępczości gospodarczej. Prelegentka uznała, iż ten rodzaj przestępczości rozwija się bardzo dynamicznie zatem ustawodawca miałby trudności w sformułowaniu definicji kompleksowej, która nie musiałaby być stale modyfikowana. Odnosząc się do pytania zawartego w tytule wystąpienia autorka wskazała, iż kara pozbawienia wolności w przypadku sprawców przestępczości ekonomicznej nie spełnia swojej roli, ponadto sankcje karne przewidziane za tego typu przestępstwa wskazują na prymat kar wolnościowych. Funkcję odstraszającą zapewniłaby kara ekonomiczna adekwatna do popełnianych przez sprawców czynów zabronionych o charakterze gospodarczym. Skuteczne przeciwdziałanie przestępstwom gospodarczym wymaga przede wszystkim zidentyfikowania czynników kryminogennych, dzięki czemu możliwe byłoby dostosowanie przepisów prawa do ewoluującego modus operandi w tym zakresie.

Panel zakończyła prezentacja dr hab. Marioli Lemonnier, prof. UWM nt. „Dozwolone i niedozwolone praktyki giełdowe”. W wystąpieniu omówiono najistotniejsze różnice nadzoru skonsolidowanego w modelu kontynentalnym i amerykańskim oraz koncepcję giełdowej transakcji dozwolonej. Scharakteryzowana została manipulacja instrumentami finansowymi na przykładzie sztucznego, czasowego obniżania ceny, nadpodaży oraz nadpopytu. Do przedstawienia modus operandi sprawców posłużono się przykładami „pudełkowania”, „bicia piany” i „jazdy na gapę”. Prelegentka podkreśliła ponadto, iż brak segmentyzacji rynków finansowych stanowi istotny czynnik o potencjale destabilizacyjnym. Co istotne, autorka reprezentująca Katedrę Prawa Finansowego WPiA UWM, wskazała na różnice terminologiczne omawianych na konferencji zagadnień na gruncie nauk penalnych i nauk ekonomicznych. Odwołała się przede wszystkim do rozbieżności definicyjnych w obrębie rynku zorganizowanego.

Obszernego podsumowania pierwszego panelu dokonał jego przewodniczący – prof. Wiesław Pływaczewski, który zwrócił uwagę, iż granica pomiędzy przestępczością kryminalną a ekonomiczną stopniowo się zaciera, a chęć zysku zawsze aktywizuje nielegalne rynki. Dyskusja kończąca ten panel, obfitowała w wyjątkowo trafne wnioski i spostrzeżenia. Dr hab. Wojciech Filipkowski (Katedra Prawa Karnego, Pracownia Kryminalistyki UwB) podniósł m.in. zarzut, iż wiedza w zakresie analizy finansowej wśród prokuratury i organów ścigania jest niedostateczna. Brak jest również wsparcia finansowego powyższych organów, które pozwoliłoby na zatrudnienie specjalistów i ekspertów w tym zakresie. Rolę taką mogłaby pełnić instytucja ekspertyz ekonomicznych wspierająca organy ścigania. Punkt widzenia policji na tą problematykę przedstawił w krótkim wystąpieniu mł. insp. Piotr Zabuski – Naczelnik Wydziału do Walki z Przestępczością Gospodarczą Komendy Wojewódzkiej Policji w Olsztynie. Z kolei dr Magdalena Perkowska (Katedra Prawa Karnego UwB) zauważyła, że świadomość prawna osób rozliczających np. środki unijne jest znikoma w zakresie penalizacji czynów związanych z przestępczością gospodarczą. Osoby takie mają często problemy z rozpoznaniem czy spełnione zostały znamiona danych czynów zabronionych, co potęgowane jest ewoluującym modus operandi przestępstw ekonomicznych. Dr Grażyna Kędzierska (Niepaństwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Białymstoku) podkreśliła doniosłą rolę kryminalistyki w wykrywaniu i zwalczaniu przestępczości gospodarczej. Jednocześnie wskazała, że dorobek naukowy w obszarze zwalczania przestępczości ekonomicznej, w tym opisującej modus operandi, jest niestety dość skromny. Ze względu na nieustanną ewolucję instrumentów finansowych (dematerializacja dokumentów, środków płatniczych), a tym samym technik przestępczych organy ścigania nie posiadają dostatecznej wiedzy i narzędzi technicznych aby ujawnić ślady cyfrowe pozostawiane przez sprawców przestępstw gospodarczych. Profesor Mirosława Melezini wskazała zaś na konieczność reinterpretacji utrwalonego w doktrynie, dychotomicznego podziału na przestępczość kryminalną i przestępczość finansową. Podkreśliła, iż zorganizowana przestępczość ekonomiczna łączy się bezpośrednio ze zorganizowaną przestępczością kryminalną. Wskazał również, że zakres definicyjny wskazanych wyżej pojęć rozmywa się, a rodzajowe przedmioty ochrony przenikają się. Dyskusję zakończył dr Piotr Chlebowicz, który przychylił się do opinii dr hab. Wojciecha Filipkowskiego odnośnie potrzeby powołania instytucji ekspertyz ekonomicznych. Jednocześnie zauważył, że realizacja tego przedsięwzięcia wymaga podjęcia zintensyfikowanych działań w ramach szkolenia biegłych.

Drugi panel prowadzony przez prof. Emila W. Pływaczewskiego miał charakter międzynarodowy. Pierwszym prelegentem był dr Pavel Kypta (Katedra Prawa Publicznego, Zakład Prawa Karnego, Kryminologii, Kryminalistyki i Penitencjarystyki, Uniwersytet Mateja Bela w Bańskiej Bystrzycy, Słowacja), który przedstawił referat nt. „Kriminologická kontrola hospodárskej kriminality v Slovenskej republiky” („Kryminologiczna kontrola przestępczości gospodarczej w Republice Słowacji”). Na wstępie autor omówił regulacje prawne dotyczące przestępczości gospodarczej na gruncie obowiązującego w Republice Słowackiej kodeksu karnego z 2005 r. Następnie zaprezentowana została skala, dynamika i charakter przestępczości gospodarczej na Słowacji. Przedstawione zostały również statystyki przestępczości ekonomicznej, obejmujące ilość czynów zabronionych, stopień ich wykrywalności oraz straty poniesione z tego tytułu przez Skarb Państwa. Ponadto scharakteryzowane zostały metody przeciwdziałania tego rodzaju przestępczości oraz kary stosowane wobec sprawców w oparciu o regulacje ustawy o przeciwdziałaniu przestępczości i innych antyspołecznych zachowań z 3 grudnia 2008 r., a także ustawy o ochronie przed legalizacją dochodów pochodzących z przestępstwa oraz o ochronie przed finansowaniem terroryzmu z 2 czerwca 2008 r.

Ze względu na niestabilną sytuację polityczną zaproszonym prelegentom z Ukrainy –  prof. dr. hab. Waleremu Shepitko (Kierownik Katedry Kryminologii, Państwowego Uniwersytetu „Akademia Prawa im. Jarosława Mądrego”, Ukraina) oraz dr. Michaelowi Shepitko (Państwowy Uniwersytet „Akademia Prawa im. Jarosława Mądrego”, Ukraina) – nie udało się przybyć na konferencję. Nadesłali jednakże w formie pisemnej wystąpienie nt. „Przeciwdziałanie przestępczości bankowej na Ukrainie”, które zostało wręczone uczestnikom konferencji. Autorzy zaakcentowali w nim, że system bankowy jest istotnym elementem gospodarki Ukrainy pozwalającym, po pierwsze zapewnić efektywne wykorzystanie zasobów finansowych, po wtóre stworzyć odpowiednie warunki dla funkcjonowania całego kompleksu gospodarczego. Z drugiej strony realia transformacji społeczno-gospodarczej na Ukrainie przyczyniły się do rozwoju działalności przestępczej w sektorze bankowym. W opracowaniu omówiono katalog przestępstw bankowych oraz popełnianych za pomocą mechanizmów kredytowych i finansowych, uregulowanych w ukraińskim kodeksie karnym. Szczególną uwagę poświęcono zjawisku „prania brudnych pieniędzy” i finansowaniu grup terrorystycznych funduszami pochodzącymi z przestępczości bankowej.

Kolejny zagraniczny gość John Howell (Dyrektor firmy John Howell & Company Ltd.), w formie przekazu on-line, przedstawił wystąpienie nt.: „How difficult is to clean up major fraud? A case study in post-fraud asset recovery” (“Czy trudno jest przywrócić status quo ante po oszustwie znacznych rozmiarów? Stadium przypadku – odzyskiwanie mienia pod defraudacji”). Opracowanie nawiązywało do dwóch projektów dotyczących oszustw finansowych na skalę międzynarodową i związanymi z tym procederem działaniami zapobiegawczymi, w które obecnie zaangażowany jest prelegent. Pierwszy z nich dotyczy upadku banku BTA w Kazachstanie, co zagroziło stabilności finansowej całego kraju. Drugi projekt odnosi się do krachu systemu bankowego w Somalii, który przekłada się na wzrost zagrożenia w zakresie przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Podsumowania wystąpienia Johna Howella dokonał dr hab. Wojciech Filipkowski.

Polskim akcentem w panelu międzynarodowym były wystąpienia dr. hab. Wiesława Pływaczewskiego, prof. UWM, a także dr. Bartłomieja Gadeckiego (Prokurator Rejonowy w Biskupcu) i mgr. Piotra Chorbota (doktorant, Katedra Kryminologii i Polityki Kryminalnej, WPiA UWM).

Profesor Wiesław Pływaczewski w referacie nt. „Zmowy przetargowe jako zagrożenie dla interesów finansowych Unii Europejskiej” omówił problematykę niszową, dopiero od niedawna dostrzeganą i słabo jeszcze rozpoznaną przez odpowiednie służby. Przedstawione zostały rodzaje zmów, formy zmów a także możliwości przeciwdziałania temu zjawisku. Autor słusznie podkreślił, iż zmowy przetargowe występują prawie we wszystkich sektorach gospodarki. Negatywne konsekwencje związane z tym procederem uderzają zaś przede wszystkim w konsumentów. Skuteczne zapobieganie i zwalczanie zmów przetargowych wymaga podjęcia badań kryminologicznych, które pozwolą uzyskać odpowiedź czy i które rynki sprzyjają zawieraniu takich umów. Spojrzenie z perspektywy kryminologii i ukazanie indykatorów (symptomów) tego procederu zweryfikuje także czy w danych, konkretnych sytuacjach można mówić o zmowie przetargowej.

Ostatni prelegenci panelu w wystąpieniu nt. „Parabanki. Charakterystyka zjawiska z perspektywy kryminologii” skupili się na prezentacji aspektów prawnokarnych i kryminologicznych funkcjonowania parabanków. Była to nie tylko analiza dogmatyczna przestępstwa oszustwa w obowiązującym stanie prawnym, ale także prezentacja poszczególnych form i rodzajów działalności firm quasi-bankowych. Autorzy starali się również odpowiedzieć na pytanie czy obecne regulacje prawne skutecznie chronią obywateli przed funkcjonowaniem podmiotów, które nie są bankami, a prowadzą działalność bankową. Skonstatowano, że pojęcie „parabanku” powinno obejmować zarówno podmioty, które prowadzą legalną działalność gospodarczą, jak i te które prowadzą działalność nielegalne. W związku z powyższym postulowano zintensyfikowanie badań kryminologicznych nad obszarami przestępczości gospodarczej i objęcie monitoringiem jak najszerszego kręgu podmiotów prowadzących działalność na rynku bankowym. Zauważono, również, iż w ujęciu kryminologii pojęcie „parabanku” może mieć inne znaczenie niż np. w prawie bankowym

Przewodniczący panelu – prof. Emil W. Pływaczewski w konkluzji wskazał, iż w doktrynie coraz częściej kwestionowana jest adekwatność obowiązujących sankcji karnych odnośnie przestępczości gospodarczej. Jednoczenie zaznaczył, że kara bezwzględnego pozbawienia wolności dla sprawcy przestępstwa gospodarczego sprzyjać może neutralizacji jego działalności jak również wyłączeniu go z rynku przestępczego. Odnosi się to jednak tylko wobec tzw. „rekinów finansowych”, prowadzących działalność przestępczą zawodowo.

Pod dyskusję uczestników poddano również pomysł aby w ramach zinstytucjonalizowanych form ochrony rynków finansowych powołano do życia nową wyspecjalizowaną służbę na wzór włoskiej policji finansowej – Guardia di Finanza.

Ze względu na napięty harmonogram konferencji dyskusja został przeniesiona w kuluary, a równolegle odbyły się obrady dziekanów i kierowników katedr w celu określenia tematu przewodniego kolejnego Forum Naukowego. W godzinach popołudniowych uczestnicy konferencji mieli także możliwość uczestniczenia w wycieczce do Muzeum Bitwy pod Grunwaldem.

W trzecim dniu obrad przewodnictwo panelu objęła profesor Izabela Nowicka (prorektor WSPol), która na wstępie podzieliła się z uczestnikami konferencji spostrzeżeniami po dwóch dniach konferencji. Wyraziła ona pogląd, do którego należy się przychylić, iż przedmiot ochrony w przypadku przestępczości gospodarczej nie jest wystarczającym kryterium aby zdefiniować to zjawisko. Skuteczne zwalczanie przestępczości gospodarczej musi uwzględniać znaczenie zarówno prawnie chronionych jak i pozbawionych takiej ochrony zasobów informacji.

Głos zabrała następnie pierwsza prelegentka – dr Monika Kotowska (Katedra Kryminologii i Polityki Kryminalnej WPiA UWM) prezentując referat nt. „Porwania dla okupu jako narzędzie wywierania wpływu na podmioty gospodarcze”. Wysunęła ona tezę, iż porwanie dla okupu często jest narzędziem wywierania wpływu na osoby prowadzące działalność gospodarczą. Porywane są najczęściej osoby postrzegane przez społeczność lokalną za majętne bądź osoby, które same uważają się za majętne. Zgromadzone przez autorkę dane empiryczne wskazują, iż porwanie może stać się poważną przeszkodą do dalszego prowadzenia działalności gospodarczej, gdyż ofiarom tej przestępczości brakuje motywacji do kontynuowania działalności gospodarczej i zabiegania o swoją pozycję finansową. Osoby takie często rezygnują z prowadzenia działalności lub ewentualnie przenoszą ją w inne miejsce. Autorka zaprezentowano także charakterystykę sprawców porwań dla okupu oraz metody ich działania. Poruszone zostały ponadto zagadnienia wiktymologiczne w szczególności omówione zostały szkody o charakterze materialnym i niematerialnym (zespół stresu pourazowego, syndrom sztokholmski). W referacie oprócz rozważań teoretycznych zawarto studium przypadków dotyczących porwań dla okupu na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Ich analiza potwierdziła postawioną na początku wystąpienia tezę. Ponadto treść referatu ściśle korespondowała z działalnością jednego ze współorganizatorów – Warmińsko-Mazurskiego Stowarzyszenia na Rzecz Bezpieczeństwa.

Kolejny referent – dr hab. Wojciech Filipkowski (Pracownia Kryminalistyki, Katedra Prawa Karnego WP UwB) przedstawił temat „Zastosowanie technologii data mining w walce z przestępstwami finansowymi”. Autor scharakteryzował system data mining polegający na eksploracji dużych ilości danych w celu odkrycia znaczących wzorców i reguł, co pozwala na ujawnienie ukrytych faktów znajdujących odzwierciedlenie w bazach danych. Wskazano, iż system ten obecnie wykorzystywany na szeroką skalę przez instytucje finansowe (m.in. do kształtowania relacji z klientami) może stanowić skuteczne narzędzie również w walce z przestępczością ekonomiczną poprzez budowanie wersji kryminalistycznych. Użycie data mining w strategicznej i operacyjnej analizie kryminalnej dzięki wyszukiwaniu znanych wzorców np. oszustw, prania pieniędzy (modele eksperckie) oraz typowaniu transakcji podejrzanych (wg kryteriów ustawowych) ułatwiłoby ponadto organom ścigania wykrywanie anomalii i nadużyć na rynku finansowym. Jednocześnie prelegent zauważył, iż technologia ta aczkolwiek przydatna w zwalczaniu przestępczości gospodarczej, nie zastąpi pracy biegłych, policjantów czy analityków i ma jedynie wspierać ich działania.

Kolejny mówca podinsp. mgr inż. Adam Macoch z Instytutu Badań nad Przestępczością Kryminalną i Terroryzmem, Wydziału Bezpieczeństwa Wewnętrznego WSPol przedstawił referat nt. „Zagrożenia w biznesie na tle cyberprzestępczości”. Autor poruszył w nim problem anonimowych płatności za pomocą systemów BitCoin, WebMoneY, E-gold, HalCash, SkyCash, Ukash, które pozwalają na zakup m.in. narkotyków, broni, paszportów. Autor omówił zasady płatności bitcoinami (BTC) – wirtualną jednostką monetarną o wartości ok. 477 USD, której wolumen w obrocie wynosi ok. 13 mln, a sam właściciel systemu oferuje „pranie brudnych bitcoinów” za ok. 0,3 % wartości. Wskazał również na zagrożenia wynikające z funkcjonowania takich serwisów jak Silk Road lub Onion, na których odbywa się nielegalny handel. Prelegent zauważył, iż istnieje pilna potrzeba przeszkolenia funkcjonariuszy służb odpowiedzialnych za zwalczanie tego rodzaju przestępczości. Obecnie tylko 1 na 10 policjantów posiada wystarczającą wiedzę z zakresu cyberprzestępczości.

Również ten panel zakończył się dyskusją z udziałem: dr Marty Romańczuk-Grąckiej, dr. hab. Wojciecha Filipkowskiego, prof. Wiesława Pływaczewskiego, dr. Piotra Chlebowicza, dr Moniki Kotowskiej, podinsp. Adama Macocha oraz prof. Izabeli Nowickiej.

Uczestnicy konferencji zgodnie stwierdzili, że niezbędne jest wypracowanie katalogu najistotniejszych działań, taktyk, standardów, metodyki, mechanizmów efektywnego ewidencjonowania, koordynacji i współdziałania w zakresie prewencji i zwalczania przestępczości gospodarczej i ścigania sprawców. Co więcej należy wskazać kierunek zmian legislacyjnych wspierających działania wykrywacze już na poziomie czynności operacyjno-rozpoznawczych.

W imieniu organizatorów uroczystego podsumowania konferencji dokonał prof. Wiesław Pływaczewski, który zauważył, iż potwierdzeniem wagi kierunku badawczego wskazanego w temacie inicjatywy jest porozumienie zawarte w dniu 30 stycznia 2014 r. pomiędzy Ministrem Spraw Wewnętrznych, Ministrem Finansów i Prokuratorem Generalnym w sprawie współpracy w zakresie wypracowania systemowych rozwiązań w odniesieniu do przeciwdziałania i zwalczania przestępczości gospodarczej. Zamykając obrady konferencji gospodarz podziękował za twórcze uczestnictwo w IV Forum Naukowym „Podlasie-Warmia i Mazury” oraz – z upoważnienia Komitetu Organizacyjnego V Forum Naukowego – zaprosił do udziału w kolejnym spotkaniu naukowym w ramach Sieci Naukowej, które zorganizuje w 2015 r. Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku pod hasłem przewodnim „Wykluczenie społeczne – ujęcie interdyscyplinarne zjawiska”.

Joanna Narodowska

Maciej Duda

Pełna wersja sprawozdania ukazała się w „Przeglądzie Policyjnym” 2014, nr 2, s. 199-207,