Wandalizm, który definiowany jest jako niszczenie cudzego mienia niestety często godzi w wartości, które mają szczególne znaczenie dla kultury – dzieła sztuki. Historia ukazuje liczne przykłady aktów wandalizmu, które miały miejsce na przestrzeni wieków. Poczynając od zniszczenia Rzymu przez germańskie plemię Wandalów, od którego zaczerpnięto określenie tego zjawiska. Współcześnie wyróżnia się takie odmiany wandalizmu jak: zaborczy, taktyczny, ideologiczny, mściwy, zabawowy i złośliwy. Zachowania takie mają zróżnicowaną fenomenologię lecz zazwyczaj prowadzą do nieodwracalnego zniszczenia danego przedmiotu. Szczególnym obszarem wandalizmu są działania wymierzone w dziedzictwo kulturalne. Najczęściej pod pojęciem dzieła sztuki rozumie się: rzeźby, malarstwo, dekoracje, grafiki i prace iluminatorskie, rzemiosło artystyczne, broń, stroje, numizmaty i sfragistykę. Problematyka wandalizmu dzieł sztuki jest wielopłaszczyznowa, dotyka m.in. strefy kulturalnej, prawnej, ekonomicznej, historycznej, religijnej czy nawet ekologicznej. W związku z powyższym w literaturze przedmiotu i praktyce pojawia się wiele wątpliwości związanych z szeroko rozumianym wandalizmem oraz jego formami, a także samą kwestią tego co kwalifikowane powinno być jako dzieło sztuki. Asumpt do stworzenia płaszczyzny dyskusyjnej do przeanalizowania tego problemu dała Katedra Kryminologii i Polityki Kryminalnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olszynie wspólnie ze Studenckim Kołem Naukowym Kryminologii „Vestigium” przy współpracy z Wydziałem Sztuki Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie organizując konferencję naukową „Wandalizm dzieł sztuki”, która miała miejsce 27 marca 2014 r. w Auli Karmazynowej Centrum Konferencyjnego UMW w Olsztynie.
Uroczystego otwarcia konferencji dokonał gospodarz tego pionierskiego wydarzenia – Kierownik Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej prof. dr hab. Wiesław Pływaczewski. Organizator podzielił się z audytorium spostrzeżeniem, iż uczestniczą w pierwszym w Polsce spotkaniu naukowym poruszającym tematykę wandalizmu w aspekcie dotyczącym dzieł sztuki. Licznie zebranych w auli gości ciepłymi słowami powitał także Prodziekan ds. Nauki WPiA – prof. dr hab. Piotr Majer. Jak zauważył prof. Majer konferencje organizowane przez Katedrę Kryminologii i Polityki Kryminalnej stają się już „czwartkową tradycją”, która zawsze sprowadza do auli licznych studentów, pracowników Wydziału oraz zaproszonych gości.
Tradycyjnie na spotkaniach naukowych organizowanych przez Katedrę Kryminologii i Polityki Kryminalnej pojawia się akcent artystyczny. Tym razem swój popis zaprezentowali studenci z Wydziału Sztuki Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie – Szymon Petrykowski (śpiew) i Mateusz Cwaliński (pianino) pod opieką artystyczną mgr Ewy Zuby, wykonując trzy utwory nawiązujące do zbliżającej się wiosny. Po występie artystycznym nadszedł czas, aby rozpocząć część merytoryczną konferencji, która została podzielona na trzy części.
Moderatorem pierwszego panelu, składającego się z 6 wystąpień, była dr Monika Kotowska (adiunkt Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej). Pierwszy referat wprowadzający do problematyki wandalizmu dzieł sztuki zaprezentował prof. dr hab. Wiesław Pływaczewski (Kierownik Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej). Następnie dr hab. Krzysztof Szatrawski (Wydział Nauk Społecznych) omówił temat „Kreatywność a rola własności – kontrola i wolność w cyberprzestrzeni”. Trzecim tematem była „Ochrona dziedzictwa historyczno-artystycznego w prawodawstwie Kościoła katolickiego”. Wygłosił go ks. Dr Jacek Wojtkowski (Wydział Sztuki, Instytut Sztuk Pięknych). Kolejną prelegentką była dr Ewa Gładkowska (Wydział Sztuki, Instytut Sztuk Pięknych, Pracownia Teorii Sztuki) referując temat „Sztuka pamięci miejsca”. Następne wystąpienie należało do dr Grażyny Kobrzenieckiej-Sikorskiej (Wydział Sztuki, Instytut Sztuk Pięknych, Zakład Grafiki), a temat prezentacji to „Ikony – przemyt, kradzieże, falsyfikaty, destrukcje”. Ostatni referat zaprezentowany na tym panelu „Uliczni muzycy w kontekście teorii miejsca i przestrzeni publicznej” wygłosiła dr Alicja Tupieka-Buszmak (Wydział Sztuki, Instytut Muzyki, Zakład Teorii Muzyki i Edukacji Muzycznej).
Druga i trzecia część konferencji dedykowana była młodym adeptom nauki. W tych panelach swoje wystąpienia prezentowali studenci (członkowie Studenckiego Koła Naukowego Kryminologii „Vestigium”), absolwenci Wydziału (byli członkowie SKNK „Vestigium”), doktoranci, asystenci.
Drugi panel, obejmujący 6 referatów poprowadził prof. dr hab. Wiesław Pływaczewski. Jako pierwsi w tym bloku wystąpili mgr Arkadiusz Tomczyk i Łukasz Szumkowski (SKNK „Vestigium”) z prezentacją „Sztuka jako prowokacja. Akty wandalizmu wobec dzieł sztuki”. Następnie Agata Szumkowska i Natalia Dąbkowska (SKNK „Vestigium”) poruszyły temat „Wandalizm zabytków – aspekty prawne, wybrane przykłady”. „Dobro o szczególnym znaczeniu dla kultury” to temat kolejnego wystąpienia, który zaprezentował mgr Szymon Buczyński (doktorant Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej). Klaudia Łuka (SKNK „Vestigium”) zreferowała tematykę analizy kryminalnej i jej roli w sprawie kradzieży napisu „Arbeit macht frei”. Współautorem referatu był mgr Maciej Duda (asystent Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej). Problematykę „Wandalizmu zabytków archeologicznych” przedstawił mgr Kamil Grzymowicz (absolwent WPiA, były Prezes SKNK „Vestigum”). Ostatnimi prelegentkami w tej części były Monika Gaffke i Anna Czarnecka (SKNK „Vestigium”) z referatem „Wandalizm zabawowy – formy, motywy, metody działania”.
Trzecią częścią konferencji, na którą złożyło się 5 wystąpień, kierował Prezes Studenckiego Koła Naukowego Kryminologii „Vestigium” – Łukasz Szumkowski. „Najgłośniejsze polskie sprawy wandalizmu dzieł sztuki” przedstawiła Pamela Duliban (SKNK „Vestigium”). Kolejne wystąpienie należało do Kamili Duszak (SKN „Vestigium”) i mgr Pawła Świdra (absolwent WPiA, były członek SKNK „Vestigium”), a temat wystąpienia brzmiał „Niszczenie dóbr polskiej kultury przez nazistów w czasie II wojny światowej”. Adrianna Szczechowicz i Paweł Kardasz (SKNK „Vestigium”) omówili problematykę „Wywozu dzieł sztuki”. „Psychologiczny punkt postrzegania wandalizmu dzieł sztuki” przedstawiła Joanna Kuczewska (SKNK „Vestigium”). Ostatnimi prelegentkami z tematem „Jeszcze sztuka, czy już wandalizm – street art i graffiti” były Anna Ratajczyk i Urszula Rubaczewska (SKNK „Vestigium”).
Reasumując przebieg konferencji należy stwierdzić, iż była ona okazją do spojrzenia na problematykę wandalizmu dzieł sztuki z różnych perspektyw – prawnokarnej, kryminologicznej, kryminalistycznej, socjologicznej, psychologicznej, historycznej, artystycznej. Temat ten stanowi wspólną płaszczyznę zainteresować przedstawicieli Wydziału Sztuki, Wydziału Nauk Społecznych jak i Wydziału Prawa i Administracji. Z punktu widzenia dyskusji naukowej bardzo cenna jest taka multidyscyplinarna wymiana poglądów i doświadczeń. W słowie podsumowującym konferencję prof. dr hab. Wiesław Pływaczewski podkreślił również, iż inicjatywa organizacji tego wydarzenia naukowego wyszła od studentów – członków Studenckiego Koła Naukowego Kryminologii „Vestigium”. Do nich skierował zatem swoje podziękowania za wkład w organizację, przygotowanie referatów oraz dociekliwość naukową. Licznie zebrane w auli audytorium z zaciekawieniem wysłuchiwało kolejnych wystąpień. Świadczy to o aktualności, ważkości i społecznej randze problemu wandalizmu. Zgodnie z przyjętą w Katedrze Kryminologii i Polityki Kryminalnej tradycją wystąpienia konferencyjne ukażą się w drukiem w publikacji pokonferencyjnej.
Klaudia Łuka
Maciej Duda