Przypisy
1 Por. E. Schockenhoff, Zur Lüge verdammt? Politik, Medien, Medizin, Justiz, Wissenschaft und die Ethik der Wahrheit, Freiburg-Basel-Wien 2000, s. 451.
2 I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum. M. Wartenberg, Warszawa 1984, s. 72
3 A. Pieper, Autonomie, w: Lexikon de Bioethik, t. 1, Gütersloh 2000, s. 290.
4 Podstawowe znaczenie dla upowszechnienia tych czterech zasad etycznych ma publikacja Toma L. Beauchampa i Jamesa F. Childressa, Principles of biomedical ethics (tłum polskie P. Zarzycki, Zasady etyki medycznej, Warszawa 1996).
5 Nawet zdecydowani zwolennicy prymatu autonomii pacjenta, podkreślają, że warunkiem właściwego korzystania z autonomii – obok zdolności do działania (capacity for agency) i niezależności (independence) jest racjonalność podejmowanych decyzji (rational decision making). Por. B. L. Miller, Autonomy, w: Encyclopedia of Bioethics, t. 1, New York 32004, s. 246-247.
6 Opowiadając się jednoznacznie za „etyką opieki” (Ethik der Fürsorge), której celem jest dobrostan pacjenta, Ulrich Eibach podkreśla, że musi ona być uzupełniona przez „etykę samostanowienia” (Ethik der Selbstbestimmung), żeby pacjent nie stał się bezwolnym przedmiotem automatycznych działań personelu lekarskiego. Zob. U. Eibach, Sterbehilfe – Tötung aus Mitleid. Euthanasie und »lebensunwertes« Leben, Wuppertal 21998, s. 125.
7 W szerszym kontekście tego zagadnienia T. Biesaga formułuje w oparciu o literaturę bioetyczną następujące modele relacji lekarz-pacjent: model konsumpcyjny (lekarz jest tu sprzedawcą usług medycznych, pacjent jest klientem), model negocjacyjny (lekarz i pacjent wspólnie ustalają, jakie działania etyczne należy uznać za wartościowe i celowe), model kontraktowy (zarówno lekarzowi, jak i pacjentowi chodzi o zawarcie korzystnego dla siebie kontraktu) oraz model religijny (relacja lekarz-pacjent rozumiana jest jako przyrzeczenie moralne i religijne). Por. T. Biesaga, Elementy etyki lekarskiej, Kraków 2006, s. 71-74.
8 Absolwent studiów medycznych przyrzeka „[…] służyć zdrowiu i życiu ludzkiemu”. Zgodnie z Kodeksem Etyki Lekarskiej „Powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, zapobieganie chorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu” (KEL, art. 2.1).
9 J. Siegrist, Arzt-Patient-Beziehung.1.Zum Problemstand, w: Lexikon der Bioethik, Gütersloh 2000, s. 241. Asymetria ta bywa wyrażana trzema pojęciami: władza ekspercka (Expertenmacht) – to lekarz, a nie pacjent jest zorientowany co do stanu zdrowia i potrafi go adekwatnie określić; władza definicyjna (Definitionsmacht) – lekarz stawia diagnozę, definiuje konieczne działania, postanawia o skierowaniu do szpitala itd.; oraz władza kierownicza (Steuerungsmacht) - lekarz kieruje całym procesem leczenia, określa początek przebieg i zakończenie kontaktu z pacjentem. Im głębsza jest ta asymetria, tym większa odpowiedzialność lekarza i potrzeba ochrony pacjenta. Por. J. Siegrist, Arzt-Patient-Beziehung.3.Ethisch, Lexikon der Bioethik, Gütersloh 2000, s. 245.
10 Por koncepcję „dobroczynności w zaufaniu” (beneficence-in-trust) Edmunda Pellegrino, którą referuje T. Biesaga, Elementy etyki lekarskiej, s. 74-75.
12 Widząc istotne zagrożenie w postawie absolutyzującej zarówno subiektywny (Wertinternalismus), jak też obiektywny (Externalismus) wymiar wartości, J. Römelt wskazuje na znaczenie obowiązku solidarności ze strony społeczeństwa oraz konieczność poddania subiektywnych preferencji krytycznej i obiektywizującej ocenie etycznej. Por. J. Römelt, Autonomie und Sterben. Reicht eine Ethik der Sterbebestimmung zur Humanisierung des Todes?, Zeitschrift für medizinische Ethik 48 (2002), s. 8-9.
13 Por. T. Biesaga, Zasady etyki medycznej, s. 74: „To nie autonomia, ale osoba jest wartością absolutną. Godności osoby nie należy redukować do jej wolności. […] Kryterium dobra jest godność, a nie wolność. To poprzez szacunek dla osoby szanujemy jej autonomię”.
14 Zagadnienie godziwości samobójstwa nie jest, jak by się mogło wydawać, pewnym wąskim i drugorzędnym problemem etycznym, ale dotyka w swej istocie fundamentów etyki. Miał wiele racji A. Camus, gdy stwierdził, że samobójstwo jest w zasadzie jedynym naprawdę ważnym problemem filozoficznym (por. A. Camus, Mit Syzyfa. Rozumowanie absurdalne, w: tenże, Mit Syzyfa i inne eseje, tłum. J. Guze, Warszawa 1999, s. 59). Od odpowiedzi na pytanie o moralną godziwość samobójstwa zależy odpowiedź na szereg innych problemów etycznych dotyczących osoby ludzkiej.
15 Z racji, że samobójstwo (zgodnie ze swoją koncepcja antropologiczną, zorientowaną jednostronnie na wymiarze umysłowym, Kant określa samobójstwo jako Selbstendleibung – „samoodcieleśnienie”) godzi bezpośrednio w kategoryczny imperatyw, Kant zrównuje je pod względem moralnym z zabójstwem. Por.I. Kant, Die Metaphysik der Sitten [II, 1, 422], Stuttgart 1990, s. 303.