dr hab. Marek Markowski, prof. UWM, dr inż. Michał Kłębukowski, dr inż. Romuald Cydzik, dr inż. Janusz Bowszys

Zabezpieczenie jakości ziarna jęczmienia browarnego polega na zachowaniu żywotności jego zarodka, co wyraża się energią i zdolnością kiełkowania. Nieracjonalne przechowywanie powoduje szybkie obniżenie żywotności ziaren jęczmienia. Niekorzystnym zjawiskom zapobiega się przez przechowywanie ziarna suchego przy częstym jego przewietrzaniu . Suszenie jęczmienia w zbyt wysokiej temperaturze powoduje z reguły obniżenie zdolności kiełkowania, dlatego powinno być stosowane suszenie w niskich temperaturach, a więc z małą intensywnością i przy większych nakładach. Ze względu na plewiastą okrywę i brak bruzdki ziaren tego zboża przewodność cieplna jest utrudniona i wymagana jest wyższa temperatura nagrzania.

Jednak ze względu na jakość temperatura nagrzania ziarna nie powinna być wyższa od 35⁰ C – 40⁰ C w zależności od jego wilgotności, co przedstawia poniższe zestawienie:

Wysuszenie ziarna jęczmienia browarnego od wilgotności 24% do wilgotności normatywnej 15% wymaga odparowania znacznej ilości wody. Przy stosowaniu niskich temperatur suszenia proces suszenia powinien być realizowany wielostopniowo poprzez kilkukrotne przepuszczanie strumienia ziarna przez komorę suszarki przy obniżonej temperaturze czynnika suszącego. Wielostopniowe suszenie może zwiększać mechaniczne uszkodzenia ziarna. Korzystne rezultaty można osiągnąć przez suszenie ziarna jęczmienia browarnego poprzez wietrzenie lekko nagrzanym powietrzem połączone z następnym ochłodzeniem (wietrzenie aktywne).

Zalecane dawki powietrza w procesie aktywnego wietrzenia w celu jego suszenia przedstawiają się następująco:

Przy przechowywaniu jęczmienia browarnego prócz ogólnych zasad magazynowania obowiązują dodatkowo wymagania specjalne dotyczące ziarna siewnego. Zabezpieczenie jakości ziarna jęczmienia browarnego polega na zachowaniu żywotności jego zarodka, a więc pełnej energii i zdolności kiełkowania. Utrata zdolności kiełkowania następuje wówczas, gdy komórki zarodka zostaną zatrute produktami przemiany materii. Także rozwój bakterii, pleśni i szkodników zbożowych sprzyjający wystąpieniu procesu samozagrzewania powoduje szybką utratę żywotności ziarna. Tym niekorzystnym zmianom zapobiega się przez przechowywanie ziarna suchego i częste jego przewietrzanie. Szczególnie ważny dla jęczmienia browarnego jest okres pożniwnego dojrzewania podczas którego następuje zwiększenie się zdolności kiełkowania. W okresie tym jęczmień wymaga szczególnie troskliwego dozoru i pielęgnacji. Pożniwne dojrzewanie przebiega najkorzystniej w warunkach niskiej wilgotności ziarna i regularnego przewietrzania. Przez aktywne wietrzenie należy rozumieć proces polegający na wtłaczaniu powietrza do wnętrza przechowywanej masy ziarna. Wykorzystuje się tu zjawisko porowatości masy zbożowej umożliwiające przenikanie powietrza przez warstwę ziarna. Przestrzenie międzyziarnowe wraz z kapilarami w samych ziarnach tworzą system, który wypełnia wilgotne lub suche powietrze oraz dwutlenek węgla. W przestrzeniach międzyziarnowych w czasie składowania nasion następuje zmiana składu powietrza. Przy składowaniu większych ilości ziarna w głębokich warstwach wskutek niskiej przewodności cieplnej nasion występuje tendencja do samozagrzewania się oraz ograniczenie szybkości co nie sprzyja utrzymaniu zdolności kiełkowania.

Zasady aktywnego wietrzenia wynikają z zależności między właściwościami fizycznymi powietrza i ziarna. Wilgotność magazynowanego ziarna dąży do stanu równowagi ze względną wilgotnością powietrza, a więc do poziomu wilgotności równoważnej dla parametrów powietrza. Warunkiem skutecznego wietrzenia jest odpowiedni dobór powietrza w zależności od jego temperatury i wilgotności w stosunku do zawartości wody w ziarnie. Podstawą stosowania aktywnego wietrzenia są dostępne w literaturze tablice aktywnego wietrzenia. Tablice te pozwalają na określenie kiedy należy stosować wietrzenie aby uzyskać korzystny skutek, przede wszystkim ochłodzenie oraz podsuszenie ziarna, a także zmianę składu powietrza w przestrzeniach międzyziarnowych. W przypadku nierównomiernego przenikania powietrza przez masę ziarna istnieje niebezpieczeństwo wystąpienia ognisk samozagrzewania. Ilość wymian w przestrzeniach międzyziarnowych powinna być tym większa im większa jest wilgotność ziarna i mniejsza różnica temperatur między ziarnem i powietrzem. Przy ochładzaniu ziarna suchego potrzeba co najmniej 200 wymian powietrza w przestrzeniach międzyziarnowych na dobę. Ilość ta wystarcza nawet do lekkiego podsuszenia ziarna. Ziarno średnio suche (ok. 15% wilgotności) wymaga co najmniej 400 wymian, a w przypadku ziarna o wilgotności 16-17% i powyżej 18% ilość wymian powietrza osiąga wartość 800 i 1500 – 2000 wymian na dobę. Ilość koniecznego natężenia przepływu powietrza przez ziarno w zależności od temperatury, wilgotności ziarna i grubości warstwy ziarna są stabelaryzowane i dostępne w literaturze fachowej. Rozróżnia się dwa zasadnicze sposoby aktywnego wietrzenia mas ziarnowych: przewietrzanie ciągłe oraz przewietrzanie okresowe. Przewietrzanie ciągłe polega na tłoczeniu powietrza przez warstwę ziarna aż do osiągnięcia zamierzonego efektu obniżenia temperatury i wilgotności całej warstwy.

Przewietrzanie okresowe polega na tym, że ziarno przewietrza się przez określony czas (15-30 min) po czym następują 1-1,5 godzinne przerwy w wietrzeniu. Krótkie, intensywne wietrzenie powoduje usunięcie nagromadzonego w przestrzeniach międzyziarnowych wilgotnego powietrza oraz usunięcie wilgoci w powierzchni ziaren. Podczas przerwy w wietrzeniu następuje proces przemieszczania się wody z głębokich warstw ziaren ku ich powierzchni oraz parowanie do przestrzeni międzyziarnowych.

Wietrzenie ziarna jest powodowane za pomocą różnych urządzeń.

Urządzenia do aktywnego wietrzenia można podzielić na:

• płaskie – umieszczone na lub w podłodze magazynu płaskiego
• komorowe i zbiornikowe – poziome w dnie komory spichrzowej czy silosu zbożowego lub pionowe, albo też kombinowane
• wtykowe – przewoźne lub przenośne pozwalające na przewietrzenie ziarna w różnych warunkach jego składowania.

Kontrola stanu i jakości ziarna

Kontrola ma na celu zapobieganie procesom obniżającym jakość ziarna oraz podjęcie zabiegów konserwacyjnych. Kontrola powinna obejmować stan zdrowotności, temperaturę i wilgotność ziarna. Badanie stanu zdrowotności polega na organoleptycznym określeniu zapachu i barwy schładzanego ziarna. Temperaturę masy ziarnowej należy mierzyć za pomocą równomiernie rozmieszczonych czujników termometrycznych w całej masie. Temperatura suchego ziarna w okresie zimowym powinna być dokonywana co najmniej raz na 10 dni, w innych porach roku co 5 dni.

Wilgotność ziarna określa się przynajmniej raz na miesiąc. Przy stwierdzeniu nienaturalnego stanu ziarna ( zmiana zapachu, wzrost temperatury) należy analizę wilgotności wykonać niezależnie od analiz okresowych.

Strony WWW projektu Eurequa zostały przygotowane przez Annę Bieńkowską i Roberta d'Aystetten