STRESZCZENIA

Journal of Elementology

NUMERY

  [8/4/2003] [9/1/2004] [9/2/2004] [9/3/2004] [ 9/4/2004] [10/1/2005] [10/2/2005] [10/3-1/2005] [10/3-2/2005] [10/4/2005] [11/1/2006] [11/2/2006] [11/3/2006] [11/4/2006] [12/1/2007][12/2/2007] [12/3/2007] [12/4/2007] [13/1/2008] [13/2/2008] [13/3/2008] [13/4/2008] [14/1/2009] [14/2/2009] [14/3/2009] [14/4/2009] [15/1/2010] [15/2/2010] [15/3/2010][15/4 [16/1/2011] [16/2/2011]

Jacek Czekała, Alicja Jezierska, August Krzywosądzki

Określenie twardości ogólnej i zawartości wapnia i magnezu w wodach uzdatnionych

Słowa kluczowe: woda do spożycia, twardość, wapń, magnez.

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.01

Woda do konsumpcji podlega szczególnej ochronie, o czym świadczy liczba parametrów jej oceny. Wśród nich należy wyróżnić twardość oraz zawartość magnezu. Z kolei wapń nie jest składnikiem limitowanym, ale jego koncentracja i związki składają się na twardość wody, dlatego jest on pierwiastkiem na ogół oznaczanym zarówno w wodach surowych, po uzdatnieniu, jak i u odbiorcy. Ze względów zdrowotnych szczególną uwagę zwraca się na koncentrację magnezu w wodach oraz na relacje ilościowe między Mg i Ca. Celem pracy było określenie twardości oraz zawartości wapnia i magnezu w wodach uzdatnionych przeznaczonych do spożycia dla mieszkańców miasta Leszna. Badania przeprowadzono w latach 2006-2009 na próbkach wód pochodzących z trzech ujęć i stacji uzdatniania wody. Próbki wód pobierano zgodnie z normą PN-ISO 5667, a powyższe parametry oznaczono metodą wersenianową (PN-ISO 6059). W okresie badań zanalizowano ogółem 270 próbek na twardość oraz po 30 próbek na zawartość wapnia i magnezu. Twardość ogólna wód kształtowała się od 192,0 do 410,0 mg CaCO₃ dm^–3, średnio 334,9±33,16 mg CaCO₃ dm^–3. Wartości te mimo pozornie dużych zakresów skrajnych pod względem średnich są zbliżone między ujęciami i latami, co skutkowało brakiem istotnych statystycznie różnic. Stężenie wapnia w wodach wynosiło od 24,7 do 152,4 mg dm^–3, średnio 73,46±31,15 mg dm^–3 a magnezu od 1,6 do 107,1, średnio 20,45±27,77 mg dm^–3. Z analizy danych wynika, że twardość ogólna wód nie korelowała z koncentracją wapnia i magnezu, natomiast stwierdzono dodatnią zależność korelacyjną między koncentracją wapnia i magnezu. Stwierdzono, że po uzdatnieniu, wody do konsumpcji w Lesznie spełniały normy jakościowe badanych parametrów. Według średnich wartości, wody te zaliczono do średnio twardych o zaniżonej koncentracji magnezu.

Iwona Domagała-Świątkiewicz, Włodzimierz Sady

Wpływ nawożenia azotem na zawartość P, K, Mg, Ca i S w glebie i częściach jadalnych kapusty głowiastej białej

Słowa kluczowe: siarczan amonu, RSM, nawożenie rzutowe i zlokalizowane.

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.02

Badano wpływ nawożenia azotowego siarczanem amonu i roztworem saletrzano-mocznikowym (RSM) na zawartość P, K, Mg, Ca i S w glebie i kapuście głowiastej białej. Badania z kapustą głowiastą białą odmiany Galaxy F₁ prowadzono w latach 2005-2007 w Zagorzycach k. Miechowa. Nawozy azotowe stosowano wg schematu: 1) kontrola – 100% N (120 kg ha^–1) rzutowo w czasie sadzenia rozsady; 2) 75% N rzutowo w czasie sadzenia rozsady + 25% N w trakcie wegetacji; 3) 75% N rzutowo w czasie sadzenia rozsady + nawożenie pozakorzeniowe; 4) 75% N w sposób zlokalizowany w czasie sadzenia rozsady, 5) 75% N w sposób zlokalizowany w czasie sadzenia rozsady + 25% N rzutowo w czasie wegetacji; 6) 75% N w sposób zlokalizowany w czasie sadzenia rozsady + nawożenie pozakorzeniowe. Dokarmianie pozakorzeniowe wykonywano 2% mocznikiem (3-krotnie) i 1% roztworem Supervitu K (1 raz). Warunki pogodowe w kolejnych latach doświadczenia znacznie modyfikowały wpływ czynników badań na zawartość oznaczanych składników mineralnych w kapuście. Najwięcej K i Mg w roślinach oznaczono w 2006 r., najmniej P, K, Mg i Ca w 2007 r., natomiast 2005 r. był rokiem średnim, jeśli chodzi o stężenia badanych pierwiastków. Zawartość siarki w liściach kapusty była najwyższa w 2007 r., a najniższa w 2006 r. Oznaczone zawartości P, K i Mg były poniżej zakresu przyjętego za wystarczający dla części jadalnych kapusty. Rodzaj nawozu azotowego wpływał istotnie na zawartość P i Ca w roślinach. W 2005 i 2006 r. wyższe stężenia P wykazano w roślinach nawożonych RSM w porównaniu z nawożonymi siarczanem amonu. Więcej Ca oznaczano w kapuście nawożonej siarczanem amonu w porównaniu z kapustą nawożoną roztworem saletrzano-mocznikowym. Żaden z badanych czynników nie różnicował istotnie zawartości K i Mg w kapuście. W każdym roku badań rośliny nawożone siarczanem amonu zawierały więcej siarki. W 2005 i 2006 r. rzutowy sposób nawożenia siarczanem amonu wpływał istotnie na zwiększenie stężenia S w roślinach w stosunku do nawożenia zlokalizowanego. Nawożenie pozakorzeniowe nie wpływało istotnie na zawartość oznaczanych pierwiastków w roślinach.

Tomasz Kleiber, Andrzej Komosa

Wpływ wzrastającego nawożenia azotem na zawartość mikroelementów w runi trawników dekoracyjnych

Słowa kluczowe: azot, trawnik, darń, zawartość mikroelementów, analiza roślin.

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.03

Celem badań w latach 2007-2008 było określenie wpływu wzrastających poziomów azotu: 0, 50, 100, 150, 200 mg N dm^–3 na zawartość mikroelementów metalicznych żelaza, manganu, cynku i miedzi oraz stosunki ilościowe w runi trawników dekoracyjnych. Doświadczenie wegetacyjne wykonano na 2-letnim trawniku, na którym wysiano mieszankę traw o następującym składzie gatunkowym (w %): życica trwała (Lolium perenne L.) Grasslands Nui – 45%, kostrzewa trzcinowa (Festuca arundinacea Schreb.) Finelawn – 25%, kostrzewa czerwona (Festuca rubra Hack.) Olivia – 10%, kostrzewa czerwona (Festuca rubra Hack.) Boreal – 15%, wiechlina łąkowa (Poa pratensis L.) Balin – 5%. Z wyjątkiem miedzi, nawożenie azotem wpływało na wzrost zawartości żelaza, manganu i cynku w częściach nadziemnych traw. Nawożenie azotem (w formie saletry amonowej) zwiększało pobranie mikroelementów przez części nadziemne roślin: Fe o 143,0%, Mn – 227,2%, Zn – 233,3%, Cu – 180,7% oraz ich stosunki ilościowe. Wykazano, że wysokie nawożenie azotem trawników dekoracyjnych, od N-150 do N-200, zwiększało stosunek Fe : Mn : Zn : Cu. Najlepszymi walorami dekoracyjnymi charakteryzowała się murawa zawierająca w częściach nadziemnych (w mg kg^–1 s.m.): Fe 231,6-292,8, Mn 35,6-50,5, Zn 26,5-47,5 i Cu 16,9-17,6. Zakresy te można zalecać jako tymczasowe zawartości wskaźnikowe dla trawników dekoracyjnych. Z praktycznego punktu widzenia, biorąc pod uwagę pozytywny i stymulujący wpływ nawożenia azotem na plonowanie, skład chemiczny roślin i pobieranie mikroelementów przez mieszankę traw na trawniku dywanowym, konieczne jest – w ich kontrolowanym nawożeniu – uwzględnienie strat wynikających z wynoszenia tych składników z gleby wraz z plonem części nadziemnych, a także ich wypłukiwania z rizosfery i ewentualne ich uzupełnienie nawozami mineralnymi.

Mirosław Kobierski, Jacek Długosz, Anna Piotrowska

Zróżnicowanie przestrzenne różnych form magnezu w glebie płowej wytworzonej z gliny lodowcowej

Słowa kluczowe: magnez wymienny i wodno-rozpuszczalny, magnez przyswajalny dla roślin, zmienność przestrzenna, gleba płowa.

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.04

Rezerwuarem magnezu dla roślin jest gleba, głównie jony znajdujące się w roztworze wodnym, oraz jego kationy wymienne związane z kompleksem sorpcyjnym. Zawartość magnezu przyswajalnego – ważna ze względu na zabezpieczenie potrzeb pokarmowych roślin – może się charakteryzować bardzo dużym zróżnicowaniem przestrzennym w skali pola uprawnego. Określenie przestrzennego zróżnicowania tych składników jest niezmiernie istotne w rolnictwie precyzyjnym, uzależniającym dawkę nawożenia od rzeczywistego niedoboru pierwiastka, nawet na niewielkim areale pola uprawnego. W celu oszacowania parametrów związanych z przestrzenną zmiennością form magnezu określono zawartość magnezu wodno-rozpuszczalnego (Mg-H₂O), wymiennego (Mg-W) i przyswajalnego dla roślin (Mg-P). Próbki z 50 punktów poziomu orno-próchnicznego gleby płowej pobrano wiosną 2007 r. w sieci kwadratów rozmieszczonych co 10 m. Zawartość poszczególnych form magnezu oznaczono tradycyjnymi metodami, a wyniki opracowano metodami statystycznymi i geostatystycznymi, które posłużyły do wykonania map określających ich przestrzenne zróżnicowanie. Wykazano duże zróżnicowanie zawartości form magnezu (Mg-H₂O – 0,76-2,89 mmol(+) kg^–1; Mg-W – 1,69-8,06 mmol(+) kg^–1; Mg-P – 28,50-91,40 mg kg^–1) w poziomie orno-próchnicznym gleby płowej. Zróżnicowanie to potwierdzają wysokie wskaźniki zmienności, wynoszące odpowiednio: Mg-H₂O – 31,6%; Mg-W – 30,5%; Mg-P – 24,9%. Na podstawie analizy geostatystycznej wyników stwierdzono, że najbardziej skupione wokół średniej arytmetycznej, wynoszącej 1,24 mmol Mg kg^–1, były zawartości Mg-H₂O. Potwierdza to także obliczona dla tej formy magnezu wysoka wartość kurtozy (8,73). Najbardziej spłaszczony rozkład miały wyniki określające zawartość magnezu przyswajalnego dla roślin (kurtoza-0,39). Poszczególne formy magnezu w masie glebowej badanego pola charakteryzują się niewielkim wskaźnikiem rozproszenia, na co wskazuje wysoka wartość efektu samorodka, odpowiednio: 0,423 (mmol kg^–1)² dla Mg-W; 0,031 (mmol kg^–1)² dla Mg-H₂O oraz 83,42 (mg kg^–1)² dla Mg-P. Największy udział efektu samorodka w wariancji progowej (47,3%) zaobserwowano na semiwariogramie określającym zawartość Mg-P. Obliczony zasięg oddziaływania, czyli korelacji między próbkami, wynosił 79,3-98,0 m i był większy niż rzeczywista odległość między poszczególnymi próbami pobranymi do badań.

Peter Kováčik, Milan Macák, Ladislav Ducsay, Magdaléna Halčínová, Martin Jančich

Wpływ stosowania popiołów, popiołów lotnych i ich Mieszanek na żyzność gleby

Słowa kluczowe: mieszanka popiołów i popiołów lotnych, żyzność gleby, węgiel całkowity, kwasy huminowe, gęstość gleby.

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.05

Aplikacja popiołów, popiołów lotnych i ich mieszanek w glebach Słowacji nie jest dozwolona przez prawo, mimo że niektóre państwa pozwalają na takie wykorzystanie. Można przypuszczać, że jest to spowodowane głównie niestabilną i często wysoką zawartością metali ciężkich oraz związków promieniotwórczych w glebie. Poszczególne popioły i popioły lotne znacznie różnią się powyższymi parametrami, z tego powodu konieczna jest indywidualna ocena wykorzystania popiołów w Słowacji. Korzystnego wpływu popiołów i popiołów lotnych na rośliny nie można pominąć w przypadku surowców nie stwarzających zagrożenia związanego ze zwiększoną ilością metali ciężkich i związków radioaktywnych. Celem eksperymentu było określenie wpływu mieszanki popiołu z popiołem lotnym (AFAM) na niektóre parametry glebowe oraz sprecyzowanie poglądów na wykorzystanie popiołów i popiołów lotnych w rolnictwie. Eksperyment przeprowadzono w wegetacyjnej klatce znajdującej się na terenie Słowackiego Uniwersytetu Rolniczego w Nitrze, w 30 kg pojemnikach z 24 kg antropogenicznej gleby, która powstała po zmieszaniu 2 części brunatno-modalnej gleby i 1 części piasku krzemionkowego. Do całego profilu glebowego powyższych pojemników aplikowano mieszankę popiołów i popiołów lotnych lub nawozów NPK w 4 powtórzeniach. Eksperyment miał 6 wariantów (0, AFAM1, NPK, NPK+ AFAM1, NPK+ AFAM2, NPK+ AFAM3): 1 – wariant kontrolny, 2 – mieszanka popiołu i popiołu lotnego w ilości 3 t ha^–1, 3 – nawozy sztuczne NPK, 4 – nawozy NPK + AFAM w ilości 3 t ha^–1, 5 – nawozy NPK + AFAM w ilości 30 t ha–1, 6 – nawozy NPK + AFAM w ilości 150 t ha^–1. Mieszanka popiołu i popiołu lotnego (AFAM) stosowana w ilości 3 t ha^–1 miała pozytywny wpływ na kilka parametrów glebowych. Istotnie statystycznie zwiększyła wartość pHKCl, pHH₂O i dostępnych zasobów Ca. W przypadku zawartości węgla całkowitego (Cox), węgla substancji humusowych (CHS), węgla kwasów huminowych (CHA), kwasów fulvia (CFA) i dostępnego K reakcja na wzrost była niejednoznaczna. Gęstość objętościowa gleby (BD) się zmniejszyła. Absorpcja (CEC) nie uległa zmianie. Statystycznie nieistotny, ale negatywny wpływ miała na ilość kationów podstawowych (EBC), stopień nasycenia kationami bazowymi (BS), przewodność (EC), zawartość Nan i Mg. Dodanie AFAM do nawozów NPK w dawkach 3, 30 i 150 t ha^–1 miało pozytywny wpływ na ilości Cox, CHS, CHA i Mg, na wartości CEC, EBC, BS, pHKCl i pHH₂O, BD gleby. Negatywnie wpłynęło tylko na EC i zawartość Nin. Wykorzystanie mieszanki popiołu i popiołów lotnych oraz mieszanki w połączeniu z nawozami NPK poprawiło głównie te parametry gleby, które zwiększają jej wydajność, odporność na spadek plonów spowodowany jednostronnym sztucznym nawożeniem roślin.

Krzysztof Makuch, Ryszard Koczorowski, Iwona Rykowska, Wiesław Wasiak

Ocena zawartości tytanu w błonie śluzowej pokrywającej dwuetapowe wszczepy śródkostne

Słowa klucze: tytan, implanty, alergia.

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.06

Szeroko stosowane współcześnie biomateriały, w tym tytan i jego stopy, wykazują wiele cech i właściwości fizykochemicznych, które determinują sposób ich wykorzystania. Jak wynika z piśmiennictwa, wszczepy tytanowe stosowane w stomatologii, uważane za biokompatybilne z ustrojem, mogą w określonych warunkach wywoływać reakcje zapalne lub alergiczne. Celem pracy była ocena zawartości tytanu w błonie śluzowej pokrywającej dwuetapowe wszczepy śródkostne systemu Osteoplant-Hex®. Zawartość jonów tytanu w badanych próbkach zawierających wycinki błony śluzowej pobrane nad wszczepami stomatologicznymi oznaczono na spektrometrze emisyjnym z indukcyjnie sprzężoną plazmą VISTA-MPX firmy VARIAN ICP. Wykazano zróżnicowaną zawartość tytanu w błonie śluzowej kontaktującej się z implantami w okresie ich wgajania. Oznaczono stężenia tytanu od 0,0 do 122,59 µg g^–1. Jak wynika z badań, duża rozpiętość wyników może być uzależniona od lokalizacji wszczepu, płci pacjentów, a także wieku, i dlatego podjęto próbę powiązania uzyskanych wyników z kilkoma potencjalnymi parametrami.

Jarosław Pobereżny, Elżbieta Wszelaczyńska

Wpływ biopierwiastków (n, k, mg) oraz długotrwałego przechowywania bulw ziemniaka na straty ilościowe i jakościowe. Cz. II.  Zawartość suchej masy i skrobi

Słowa kluczowe: bulwa ziemniaka, nawożenie N, K, Mg, przechowywanie, straty jakościowe.

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.07

Jednym z nadrzędnych celów w produkcji ziemniaka jadalnego i do przetwórstwa spożywczego jest dobra jakość bulw. Wielokierunkowość użytkowania ziemniaka powoduje, że wymagania co do jego jakości są wysokie, ale też i różne, zarówno pod względem cech morfologicznych, jak i składu chemicznego. W całym cyklu produkcyjnym przechowywanie ziemniaków jest najtrudniejszym etapem utrzymania dobrej jakości bulw, ponieważ w okresie długotrwałego składowania w bulwach zachodzą procesy prowadzące do zmian ilościowych i jakościowych. W trzyletnim doświadczeniu polowym (2003-2005) badano wpływ zastosowanego w okresie wegetacji roślin zróżnicowanego nawożenia mineralnego (N, K i Mg na tle stałej dawki P) oraz przechowywania (3 i 6 miesięcy) na kształtowanie się zawartości suchej masy i skrobi w bulwach wybranych odmian ziemniaka. Do badań wybrano średnio wczesne odmiany Bila i Triada. Próby przechowywano w komorze przechowalniczej przez 3 i 6 miesięcy (temp. +4ºC, wilgotność względna powietrza 95%). Na zawartość suchej masy i skrobi istotny wpływ miało zarówno zastosowane nawożenia, jak i czas składowania. Pod wpływem wzrastających dawek N, K, Mg następował istotny wzrost zawartości suchej masy w stosunku do obiektu kontrolnego, a najwyższą jej zawartość uzyskano po zastosowaniu nawożenia w ilości 100 kg azotu – wzrost o 3,5%, 80 kg potasu – wzrost o 7,7% i 100 kg magnezu – wzrost o 6,2% na 1 ha. W przypadku zawartości skrobi najkorzystniejsze okazały się dawki 100 kg azotu, 160 kg potasu i 100 kg magnezu na 1 ha. Straty suchej masy i skrobi w bulwach ziemniaka wyliczone z bilansu były najwyższe po 6 miesiącach przechowywania i wynosiły odpowiednio 8,1 i 15,4% w doświadczeniu z magnezem, 6,6 i 10,1% w doświadczeniu z azotem, 6,7 i 7,9% w doświadczeniu z potasem.

Ewa Rekowska, Barbara Jurga-Szlempo

Porównanie zawartości wybranych składników chemicznych w liściach dwóch odmian endywii (Cichorium endivia L.)

Słowa kluczowe: endywia, odmiany, makro- i mikroelementy.

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.08

W Polsce w porównaniu z innymi krajami europejskimi obserwuje się za małe spożycie gatunków należących do grupy warzyw liściowych. Jednym z takich warzyw jest endywia – z rodziny astrowatych (Asteraceae), roślina mało znana, uprawiana jedynie amatorsko. Endywia należy do cennych warzyw liściowych, które charakteryzują się wysoką wartością odżywczą i prozdrowotną. W porównaniu z bardziej popularną w naszym kraju sałatą, zawiera więcej soli mineralnych (zwłaszcza fosforu, wapnia i potasu), prowitaminy A oraz witamin B1, B2 i C. Dzięki zawartości substancji gorzkich ma działanie pobudzające trawienie. Celem badań była ocena zawartości makro- i mikroelementów oraz azotanów w liściach dwóch odmian endywii: Riccia a cuor ol’oro sel blondie, należącej do odmiany botanicznej eskariola (Cichorium endivia var. latifolium) o gładkich liściach,  i Blonda a cuor plen – z grupy endywii kędzierzawej (Cichorium endivia var. crispum) o liściach fryzowanych. Doświadczenie założono w latach 2004-2006, w Warzywniczej Stacji Badawczej w Dołujach k. Szczecina. Było to doświadczenie 1-czynnikowe, założone metodą bloków losowych, w 3 powtórzeniach. Powierzchnia poletka doświadczalnego wynosiła 2,88 m2 (1,80×1,60 m). Przedplonem dla endywii był ogórek uprawiany na oborniku. Nasiona endywii wysiewano na rozsadniku 20 czerwca (w obu latach uprawy), natomiast rozsadę w fazie 4-6 liści właściwych sadzono na miejsce stałe 18 lipca (2006 r.) i 20 lipca (2007 r.), w rozstawie 40×30 cm. Zbiór rozet liściowych wykonano jednorazowo 13 września (2006 r.) i 8 września (2007 r.). Wyniki opracowano statystycznie z użyciem testu Tukeya na poziomie istotności a=0,05. Stwierdzono, że zawartość makro- i mikroelementów w liściach endywii była w sposób istotny uwarunkowana zmiennością odmianową. Odmiana endywii z grupy crispum (kędzierzawej) odznaczała się wyższą zawartością magnezu oraz żelaza, manganu i miedzi. Liście roślin odmiany endywii z grupy latifolium (eskariola) zawierały więcej fosforu, potasu, wapnia i cynku, a jednocześnie mniej azotanów. Odmiana Riccia a cuor ol’oro sel blondie (z grupy eskariola) zawierała średnio w 2 latach badań więcej fosforu, potasu i wapnia. W odniesieniu do fosforu, w 1. roku badań różnice zawartości tego makroskładnika u obu odmian okazały się nieistotne, natomiast w 2. roku stwierdzono istotnie większą koncentrację tego pierwiastka w liściach odmiany botanicznej eskariola, co potwierdziły średnie wyniki z 2 lat badań. U tej odmiany wykazano również wyższą zawartość potasu (średnio o 47,8%) i wapnia (o 7,4%) w porównaniu z endywią kędzierzawą. Natomiast istotnie więcej magnezu (średnio 187,9 mg 100 g^–1 d.m. mg) i sodu (3,0 mg 100 g^–1 d.m.) zawierały liście endywii z grupy endywii kędzierzawej. Wykazano również znaczne zróżnicowanie zawartości mikroskładników (Fe, Mn, Cu i Zn) w części jadalnej badanych odmiany endywii

Ewa Rekowska, Barbara Jurga-Szlempo

Zawartość składników mineralnych w korzeniach spichrzowych wybranych odmian buraka ćwikłowego

Słowa kluczowe: burak ćwikłowy, zawartość makro- i mikroelementów.

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.09

Burak ćwikłowy jest w Polsce warzywem o podstawowym znaczeniu, dostępnym na rynku przez cały rok w postaci świeżej lub przetworzonej. Pod względem wielkości spożycia zajmuje trzecie miejsce po kapuście i marchwi. Jest łatwy w uprawie, niezawodny w plonowaniu, doskonale się przechowuje. Należy jednocześnie do gatunków o wysokiej wartości odżywczej i dietetycznej. O wartości zdrowotnej, dietetycznej i odżywczej warzyw decyduje m.in. zawartość witamin, soli mineralnych, białka, kwasów organicznych. Zawartość tych składników jest w dużej mierze uzależniona od odmiany oraz wielkości i jakości plonu. Celem pracy była ocena wpływu odmian buraka ćwikłowego o zróżnicowanych kształtach korzenia spichrzowego na wybrane cechy jakościowe plonu oraz zawartość makro- i mikroelementów. Doświadczenie założono w latach 2004-2006 w Warzywniczej Stacji Badawczej w Dołujach. Nasiona 10 odmian wysiewano w połowie maja, w ilości
16 kg ha^–1, w rzędy co 30 cm, korzenie zbierano w ostatniej dekadzie września. Na podstawie badań stwierdzono największy udział masy korzeni w stosunku do masy liści w odniesieniu do odmiany Rocket (średnio 73,1%). W każdym roku badań największą masę jednostkową korzeni spichrzowych miały odmiany Opolski i Rocket. U tych odmian stwierdzono jednocześnie najwięcej suchej masy (odpowiednio: 12,9 i 13,1%). Najmniej zasobne w suchą masę były odmiany Bikores i Chrobry (10,5 i 10,6%). U badanych odmian nie wykazano istotnego zróżnicowania zawartości makroelementów (N, P, K, Ca, Mg i Na), natomiast stwierdzono istotny wpływ odmian na poziom wybranych mikroelementów w części jadalnej buraka. Spośród ocenianych odmian najwięcej manganu zawierała odmiana Czerwona Kula, a najwięcej cynku miały korzenie odmiany Bikores. Najbardziej bogate w żelazo były korzenie odmian Egipski i Czerwona Kula. U tej ostatniej odmiany wykazano również największą w porównaniu z pozostałymi odmianami zawartość miedzi.

Małgorzata Skwierawska

Wpływ różnych  dawek i form siarki na zawartość jej form oraz potasu przyswajalnego w glebie

Słowa kluczowe: nawożenie, siarka ogółem, siarka siarczanowa, siarka elementarna, potas przyswajalny, gleba.

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.10

Wysoka zawartość siarki w glebie powoduje jej zasiarczenie i zakwaszenie oraz pośrednio uruchamia związki fitotoksyczne, szczególnie glin i niektóre pierwiastki śladowe. Niewystarczające odżywianie roślin tym pierwiastkiem obniża plon i pogarsza jego jakość. Badania dotyczące wpływu siarki na zawartość potasu przyswajalnego w glebie są rozbieżne. Celem badań była ocena wpływu nawożenia wzrastającymi dawkami siarki w formie siarczanowej i elementarnej na zawartość siarki ogółem, siarki siarczanowej oraz potasu przyswajalnego w poziomie gleby  0-40 i 40-80 cm. Trzyletnie doświadczenie polowe przeprowadzono na glebie brunatnej kwaśnej, o składzie granulometrycznym piasku gliniastego mocnego. Gleba przed założeniem doświadczenia charakteryzowała się odczynem kwaśnym (pH 1 mol KCl dm^–3 wynosiło 5,30), zawartość składników mineralnych wynosiła: azot 24,0; siarka siarczanowa 4,1; fosfor przyswajalny 34,5 i potas 110,0 mg kg^–1 gleby. Corocznie stosowano: S₁ – 40, S₂ – 80 i S₃ – 120 kg ha^–1 siarki siarczanowej (S-SO₄) i elementarnej (S-S₀). Nawożenie NPK + S, szczególnie 120 kg S ha^–1, spowodowało na ogół wzrost zawartości siarki ogółem w obu poziomach gleby, w odniesieniu do obiektu NPK. Wraz ze wzrostem dawek siarki i upływem czasu trwania doświadczenia następowało nagromadzenie siarczanów w glebie. Wpływ nawożenia siarką elementarną na zwiększenie zawartości S-SO₄ w glebie, w poziomie 0-40 cm, uwidocznił się dopiero w trzecim roku. W okresie trzech lat trwania doświadczenia dodatek obu form siarki spowodował na ogół zmniejszenie zawartości potasu przyswajalnego w poziomie gleby 0-40 cm w porównaniu z obiektem NPK. Po nawożeniu siarką, w warstwie gleby 40-80 cm, zmiany zawartości potasu przyswajanego były nieregularne. Siarka siarczanowa oddziaływała silniej na zawartość potasu przyswajalnego niż forma elementarna.

Sylwester Smoleń, Włodzimierz Sady, Stanisław Rożek, Iwona Ledwożyw-Smoleń, Piotr Strzetelski

Wstępna ocena wpływu nawożenia jodem i azotem na efektywność biofortyfikacji marchwi w jod oraz na jej skład mineralny

Słowa kluczowe: biofortyfikacja, jod, nawożenie azotem, skład mineralny, marchew.

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.11

Warzywa biofortyfikowane jodem mogą być alternatywnym, do jodowania soli, sposobem wprowadzenia tego pierwiastka do diety człowieka. Jod nie jest pierwiastkiem niezbędnym dla roślin. Jego oddziaływanie na rośliny nie zostało dostatecznie zdiagnozowane. Celem badań było określenie wpływu doglebowego nawożenia jodem (w formie I^– i IO₃^–) i azotem (w formie NO₃^– i NH₄⁺) na efektywność biofortyfikacji jodem oraz na skład mineralny marchwi. Marchew odmiany Kazan F₁ uprawiano w doświadczeniu polowym w latach 2008-2009. W badaniach zastosowano zróżnicowane doglebowe nawożenie jodem (I w formie I^– lub IO₃^–) i azotem (N w formie NO₃^– lub NH₄⁺): 1 – kontrola bez nawożenia N i I, 2 – nawożenie KI bez nawożenia N, 3 – nawożenie KIO₃ bez nawożenia N, 4 – nawożenie KI + Ca(NO₃)₂, 5 – nawożenie KIO₃ + Ca(NO₃)₂, 6 – nawożenie KI + (NH₄)₂SO₄, 7 – nawożenie KIO₃ + (NH₄)₂SO₄. Jod w formie KI i KIO₃ aplikowano przedsiewnie w dawce 2 kg I ha^–1, azot w formie Ca(NO₃)₂ i (NH₄)₂SO₄ – w dawce po 100 kg N ha^–1 przedsiewnie i pogłównie. W marchwi oznaczono: zawartość jodu oraz P, K, Mg, Ca, S, Na, B, Cu, Fe, Mn, Zn, Mo, Al, Cd i Pb techniką ICP-OES; zawartość azotu metodą Kiejdahla. Lepsze efekty wzbogacania marchwi w jod uzyskano po zastosowaniu jodu w formie KI, zwłaszcza gdy stosowano ten związek w połączeniu z siarczanem amonu. Zastosowanie jodu w formie IO₃^– istotnie poprawiało efektywność wykorzystania azotu przez rośliny z zastosowanych nawozów mineralnych. W korzeniach spichrzowych roślin nienawożonych azotem zastosowanie jodu (w formie KI i KIO₃) powodowało istotne zwiększenie zawartości P, K, Ca oraz zmniejszenie zawartości Fe; natomiast nie miało wpływu na zawartość Mg, S, Cu, Mn, Zn, Mo, Al i Pb. Zastosowanie KIO₃, w porównaniu z KI, powodowało istotne zwiększenie zawartości K, Fe i Zn w marchwi nawożonej Ca(NO₃)₂. W przypadku nawożenia (NH₄)₂SO₄ aplikacja KIO₃, w porównaniu z KI, powodowała istotne zwiększenie zawartości P, K, Mg, S, Na, B, Cu, Fe, Mn, Al i Cd w marchwi.

Anna Winiarska-Mieczan

Zawartość Zn, Cu, Fe i Mn w gotowych produktach owocowych i owocowo-warzywnych przeznaczonych dla niemowląt

Słowa kluczowe: żywność, niemowlęta, mikroelementy.

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.12

Bardzo istotną rolą urozmaicania diety jest poznawanie nowych smaków. Dzieci zazwyczaj chętnie jadają owoce o łagodnym smaku, np. jabłka lub banany. Pierwsze owocowe smaki w jadłospisie dziecko może poznać dzięki delikatnym deserkom, które zawierają przetarte owoce, mają łagodny smak i gładką konsystencję ułatwiającą przełykanie. Materiał do badań stanowiły owocowo-warzywne desery przeznaczone dla niemowląt i małych dzieci. Badano 15 różnych typów deserów (w słoikach), wyprodukowanych przez ośmiu producentów. Zawartość Zn, Cu, Mn oraz Fe oznaczono za pomocą płomieniowej techniki AAS w aparacie Unicam 939 (AA Spektrometr Unicam). W badanych deserach dopuszczalny w polskiej normie (PN 2007) poziom Zn, Fe oraz Mn nie został przekroczony, natomiast zawartość Cu była zbyt wysoka. Badane produkty zawierały średnio 282.2 mg Zn 100 kcal^–1, 648.9 mg Fe, 129.5 mg Cu oraz 195.4 mg Mn. Przyjmując, że dziecko w wieku 9-12 miesięcy spożywa dziennie jeden słoik deseru, wraz z tym posiłkiem przyjmuje ok. 0.27 mg Zn (9% RDA), 0.63 mg Fe (5.7% RDA), 0.12 mg Cu (40% AI) oraz 0.21 mg Mn. Produkty owocowo-warzywne są ważnym źródłem składników mineralnych w diecie dziecka. Ponieważ zawierają zwykle zbyt mało Zn i Mn w stosunku do zapotrzebowania, nie są produktem podstawowym w żywieniu niemowląt, a jedynie uzupełniającym.

Witold Grzebisz

Magnez – żywność i zdrowie człowieka

Słowa kluczowe: człowiek, niedostateczne zaopatrzenie w magnez, choroby, rośliny uprawne, zawartość magnezu w częściach jadalnych, nawozy magnezowe, biofortyfikacja

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.13

Na początku XXI w., jak wynika z wielu ostatnio publikowanych doniesień medycznych, zdrowie człowieka znajduje się w stanie dużego zagrożenia, będącego skutkiem niedostatecznego zaopatrzenia ludzi w magnez, niezależnie od kraju, wieku i płci. Główne przyczyny tego stanu są głęboko osadzone w obecnie dominujących wzorcach odżywienia, zależnych od zbóż, tzn. od koncentracji składników mineralnych w ziarnie. W ostatnim okresie wykazano, że jadalne części współczesnych, wysoko plonujących odmian zbóż, a także niektórych warzyw (ważne źródło magnezu dla ludzi), są dużo uboższe w składniki mineralne, w tym magnez, niż odmiany stare, nisko plonujące. Magnez pełni w roślinach wiele ważnych funkcji biochemicznych i fizjologicznych, istotnie kształtujących zarówno plony biomasy, jak i ich części jadalnych. Zatem współczesne odmiany roślin uprawnych wymagają bardzo dobrego zaopatrzenia w magnez, warunkującego szybkość ich wzrostu, co może być pokryte głównie przez stosowanie nawozów. W świetle faktów wskazujących na niedostateczną zawartość magnezu w żywności pochodzenia roślinnego, pojawił się nowy cel dla producentów żywności. Jest on ukierunkowany na zwiększenie koncentracji magnezu w jadalnych częściach zbóż i warzyw. Narastający problem niedoboru magnezu w produktach roślinnych można istotnie złagodzić przez doglebową lub/i dolistną aplikację nawozów magnezowych. Wyprodukowanie żywności bogatej w magnez wymaga efektywnego systemu gospodarki magnezem w glebie, aby zapewnić odpowiednie odżywienie roślin. Realizacja tego nadrzędnego celu wymaga od rolników korzystania z szerokiej gamy nośników magnezu, włącznie z nawozami.

Krzysztof Lipiński, Małgorzata Stasiewicz, Cezary Purwin, Krystyna Żuk-Gołaszewska

Wpływ magnezu na jakość mięsa świń

Słowa kluczowe: magnez, jakość mięsa, świnie.

Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.14

W ostatnich latach dużo uwagi poświęca się jakości mięsa wieprzowego, która w opinii wielu konsumentów jest niska i nie odpowiada ich wymaganiom. Żywienie zwierząt jest jednym z najważniejszych czynników środowiskowych, który ma wpływ na efektywność tuczu, wartość rzeźną i jakość mięsa. W przypadku trzody chlewnej istnieje możliwość modyfikowania zasadniczych cech jakości technologicznej i organoleptycznej mięsa poprzez żywienie. Obecnie prowadzi się wiele badań związanych z wpływem składników pokarmowych na  jakość uzyskanego mięsa. Nabywca wybierając opakowanie mięsa kulinarnego preferuje porcje z dużą zawartością chudej tkanki mięśniowej, o typowej dla wieprzowiny różowoczerwonej barwie. Nie akceptowane są porcje mięsa o barwie zbyt jasnej lub zbyt ciemnej oraz mięso z dużą ilością wycieku soku mięsnego. Analizując wpływ żywienia na jakość mięsa, często zwraca się uwagę na rolę witamin i składników mineralnych, a także niektórych dodatków paszowych. Prawidłowe zaopatrzenie organizmu w składniki mineralne jest jednym z podstawowych czynników decydujących o efektywności produkcji zwierzęcej. Ważnym problemem jest dostępność składników mineralnych. Decyduje ona o wynikach produkcyjnych, zdrowotności zwierząt, ma również wpływ na jakość mięsa. W ostatnich latach w wielu badaniach wykazano wysoką bio-dostępność tzw. organicznych połączeń  składników mineralnych.  Zawartość magnezu w typowych dawkach pokarmowych jest wystarczająca do pokrycia potrzeb świń. Mając na uwadze powyższe informacje, magnez nie jest zwykle dodawany do mieszanek paszowych dla świń. W piśmiennictwie naukowym znajduje się jednak wiele informacji o korzystnym wpływie dodatku związków magnezu na niektóre aspekty produkcyjne trzody chlewnej. Stosowanie dodatku magnezu w mieszankach dla świń może korzystnie oddziaływać na zachowanie świń, wrażliwość na stres i jakość mięsa, poprzez poprawę barwy, zmniejszenie wycieku soku mięsnego, podwyższenie kwasowości.

TOM 15 - NUMER - 4 - GRUDZIEŃ 2010

Renata Gaj

WPŁYW ZRÓŻNICOWANEGO POZIOMU NAWOŻENIA POTASEM NA STAN ODŻYWIENIA W KRYTYCZNEJ FAZIE WZROSTU I PLONOWANIE PSZENICY OZIMEJ

Słowa kluczowe: pszenica ozima, dawki potasu, odżywienie roślin, początek strzelania w źdźbło.

Pełna wersja pracy – pdf.

Optymalne odżywienie roślin uprawnych w krytycznych fazach wzrostu jest jednym z najważniejszych czynników realizacji ich potencjału plonotwórczego. Przyjęto założenie, że odżywienie roślin w fazie BBCH-31 istotnie wpływa na wzrost i plonowanie pszenicy. W Polsce składnikiem krytycznym dla wzrostu i plonowania roślin uprawnych jest potas. Celem sprawdzenia tej hipotezy w latach 2003-2005 przeprowadzono 3 serie jednoczynnikowych doświadczeń polowych ze zróżnicowanymi dawkami potasu stosowanymi w uprawie pszenicy ozimej odmiany Zyta. Potas aplikowano w dawkach: 0, 25, 50 i 100 kg ha^–1. Stan odżywienia pszenicy ozimej oceniano na początku strzelania w źdźbło (BBCH-31) na podstawie niemieckiego programu PIPPA. Rośliny, niezależnie od zastosowanej dawki potasu, wykazały stan niedożywienia Ca, K, P i N. Niedobory wapnia i potasu okazały się kluczowe dla kształtowania plonu ziarna. Jednakże relacje między zawartościami dla par składników: N : P, N : K oraz N: Ca wykazały znacznie większą wartość prognostyczną, czyli związek z plonem ziarna, niż zawartości składników rozważane oddzielnie. Nadmiar azotu w liściach w fazie początku strzelania w źdźbło wykazał ujemny wpływ na plon ziarna w warunkach niedoboru wapnia, który ujawnił się dopiero dla N:Ca > 34. Tę samą prawidłowość zanotowano dla potasu, lecz nadmiar azotu ujawnił swe hamujące działanie, gdy stosunek N:K przyjął wartości większe od 1,0.

Krzysztof Gondek

AKUMULACJA CYNKU I KADMU W KUKURYDZY (ZEA MAYS L.) ORAZ ZAWARTOŚĆ MOBILNYCH FORM TYCH PIERWIASTKÓW W GLEBIE PO ZASTOSOWANIU OBORNIKA I OSADÓW ŚCIEKOWYCH

Słowa kluczowe: cynk, kadm, kukurydza, gleba, osad ściekowy, obornik.

Pełna wersja pracy – pdf.

Kryterium ogólnej zawartości metali ciężkich nie ujmuje ich biologicznej przyswajalności po wprowadzeniu osadu ściekowego do gleby. Określenie tempa uruchamiania metali ciężkich z osadów ściekowych po ich wprowadzeniu do gleby jest bardzo ważne dla praktyki rolniczej, pozawala, bowiem ocenić szybkość przechodzenia tych pierwiastków do roztworu glebowego, co warunkuje ich pobranie przez rośliny. Celem badań była ocena wpływu nawożenia obornikiem i osadami ściekowymi na pobranie cynku i kadmu przez kukurydzę oraz zawartość mobilnych form tych pierwiastków w glebie. Badania prowadzono w 3-letnim okresie w warunkach doświadczenia wazonowego. W wyniku nawożenia obornikiem i osadami ściekowymi osiągnięto większe sumaryczne plony biomasy kukurydzy (w 3-letnim okresie badań) w porównaniu z zebranymi w obiektach, w których zastosowano wyłącznie nawożenie mineralne. Sumaryczne (z 3 lat) pobranie cynku i kadmu przez kukurydzę, niezależnie od dawki nawożenia, było największe w obiektach, w których zastosowano wyłącznie sole mineralne, do czego przyczyniły się ilości Zn i Cd pobrane przez kukurydzę w pierwszym roku badań. Nawożenie obornikiem i osadami ściekowymi nie spowodowało istotnego uruchomienia mobilnych form cynku i kadmu w glebie po pierwszym roku badań. W wyniku mineralizacji materiałów organicznych oraz postępującego zakwaszenia gleb w drugim i trzecim roku badań, zawartość mobilnych form badanych pierwiastków w glebie się zwiększyła, chociaż w mniejszym stopniu niż pod wpływem wyłącznego nawożenia mineralnego.

Sławomir Krzebietke, Stanisław Sienkiewicz

WPŁYW SKAŻENIA GLEBY ANTRACENEM I PIRENEM NA PLONOWANIE I KUMULACJĘ MAKROSKŁADNIKÓW W SAŁACIE MASŁOWEJ (LACTUCA SATIVA L.)

Słowa kluczowe: Lactuca sativa L., makroskładniki, antracen, piren, gleba, dawki nawozu.

Pełna wersja pracy – pdf.

Toksyczne związki z grupy WWA powstają nie tylko w wyniku szeroko pojętych procesów spalania paliw, lecz również wskutek procesów naturalnych (mineralizacji). Produkty powstałe w trakcie tych procesów ostatecznie trafiają do gleby i ulegają kumulacji. Celem badań była ocena wpływu antracenu oraz pirenu zakumulowanych w glebie na plonowanie oraz zawartość makroskładników (N, P, K, Mg, Ca, Na) i ich pobranie przez sałatę masłową (Lactuca sativa L.) odmiany ‘Vilmorin’ uprawianą w warunkach minimalnej i 3-krotnie zwiększonej zasobności podłoża. Doświadczenie wazonowe w 4 powtórzeniach prowadzono 2-krotnie wiosną w hali wegetacyjnej UWM w Olsztynie, w latach 2007-2008. Uzupełniające nawożenie zastosowano przed posadzeniem sałaty masłowej. W przypadku minimalnego poziomu nawożenia azot zastosowano w całości przed sadzeniem, natomiast w przypadku potrojonej ilości składników pokarmowych w podłożu – 2/3 dawki przed posadzeniem rozsady, a 1/3 dawki doglebowo po 10 dniach od posadzenia. Skażanie gleby antracenem (ANT) oraz pirenem (PYR) i ich mieszaniną rozpoczęto po 10 dniach od posadzenia sałaty. Wybrane WWA aplikowano doglebowo 5-krotnie w odstępach 5 dni. Zabieg stosowano do końca wegetacji. Oznaczenia makroskładników (N, P, K, Mg, Ca, Na) dokonano standardowymi metodami po mineralizacji (H₂SO₄+H₂O₂) wysuszonego w 60oC materialu roślinnego. Oznaczenia przeprowadzono wobec materiału certyfikowanego (CTA-VTL-2). Zwiększenie 3-krotnie zasobności składników pokarmowych (N, P, K, Mg, Na, Cl) w podłożu przyczyniło się do wzrostu plonu główek sałaty o 13,7%. Obecne w podłożu związki z grupy WWA zmniejszyły plon sałaty. Wyraźniej ta tendencja występowała w przypadku antracenu niż pirenu. ANT i PYR doprowadziły do spadku zawartości azotu oraz wzrostu koncentracji wapnia, w warunkach niskiej zasobności podłoża w składniki pokarmowe.

Bartosz Markiewicz, Anna Golcz

WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM, FOSFOREM I POTASEM NA PLONOWANIE I WARTOŚĆ BIOLOGICZNĄ OWOCÓW OBERŻYNY (SOLANUM MELONGENA L.)

Słowa kluczowe: oberżyna, nawożenie, wartość biologiczna.

Pełna wersja pracy – pdf.

W latach 2002-2003 przeprowadzono doświadczenia wegetacyjne z uprawą oberżyny odm. Epic F₁ i Solara F₁  w nieogrzewanym tunelu foliowym w Stacji Doświadczalnej Marcelin Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Rośliny sadzono 15 maja na zagonach w rozstawie  0,5 × 0,5 m, tj. 4 rośliny m^–2,  w cylindrach o obj. 6 dm³  wypełnionych  zwapnowaną  do pH(H₂O) = 6,5 mieszaniną gleby mineralnej (piasek gliniasty lekki o zawartości 12% części iłowych – zalegający na glinie średniej) z torfem wysokim z Litwy (v : v = 4 : 1). Nawożenie podstawowe – przedwegetacyjne i pogłówne makroskładnikami, oparte na analizie podłoża wykonanej metodą uniwersalną wg Nowosielskiego (1988) w 0,03 M CH₃COOH – ustalono do założonych poziomów z zachowaniem proporcji makroskładników N : P : K = 1 : 0,9 : 1,7 : N (N – 200, P – 175, K – 330 mg dm^–3), S (N – 300, P – 265, K – 500 mg dm^–3), W (N – 400, P – 350, K – 665 mg dm^–3). Celem pracy było określenie wpływu poziomów nawożenia na plon i wartość biologiczną owoców oberżyny uprawianej w mieszaninie gleby mineralnej z torfem wysokim (v : v – 4 : 1). Określono plon ogólny owoców, liczbę owoców, średnią masę pojedynczego owocu oraz wartość biologiczną owoców. Stwierdzono istotny wpływ poziomu nawożenia i odmiany na plon ogólny,  średnią liczbę owoców oraz masę pojedynczego owocu oberżyny. Owoce oberżyny odmiany Epic F₁ zawierały więcej witaminy C niż owoce odmiany Solara F₁. We wszystkich latach badań zawartość ekstraktu w owocach obu odmian oberżyny wynosiła od 4,0 do 5,5%. Większą średnią zawartość suchej masy w owocach oberżyny oznaczono u odmiany Solara F₁.

Rita Mehra, Amit Singh Thakur

OCENA ZAGROŻENIA ZATRUCIEM METALAMI NA PODSTAWIE ANALIZY WŁOSÓW JAKO WSKAŹNIKA WYSTAWIENIA ROBOTNIKÓW NA DZIAŁANIE PIERWIASTKÓW ŚLADOWYCH W ŚRODOWISKU PRACY

Słowa kluczowe: włosy, stres psychiczny, pierwiastki śladowe, zagrożenie zdrowia.

Pełna wersja pracy – pdf.

Ważnym obszarem badań jest wykorzystywanie tkanek biologicznych do określania zawartości pierwiastków śladowych w celu diagnozowania chorób wśród populacji narażonych na skażenie środowiskowe. Analizowano zawartość 10 pierwiastków śladowych, m.in. ołowiu, wapnia, magnezu, chromu, manganu, żelaza, niklu, miedzi oraz cynku, w ciele ludzkim na podstawie włosów pobranych od robotników z warsztatów drogowych, kolejowych oraz mających do czynienia z akumulatorami zawierającymi rtęć. Próbki włosów pobrano z okolicy potylicznej czaszki. Po pobraniu próbek włosów, uczestniczący w badaniu wypełnili ankiety Światowej Organizacji Zdrowia, których celem było zebranie szczegółowych danych dotyczących miejsca pracy, czasu trwania ekspozycji na czynniki ryzyka, historii przebytych chorób, itp. Zawartość pierwiastków we włosach określono za pomocą spektrofotometru absorpcji atomowej. Robotnicy doświadczający stresu psychicznego zostali ujęci jako przypadki chorobowe, natomiast nie przejawiający objawów napięcia zostali potraktowani jako przypadki kontrolne. Stwierdzono istotne różnice w zawartości ołowiu, wapnia, mangezu, manganu, niklu, miedzi i cynku we włosach osób z objawami napięcia psychicznego w porównaniu z włosami pobranymi od osób bez takich symptomów. Zawartość chromu i żelaza we włosach osób z objawami stresu była także wyższa, ale różnice nie były istotne w porównaniu z kontrolą.

Wiera Sądej, Anna Namiotko

ZAWARTOŚĆ CYNKU W ROŚLINACH NAWOŻONYCH KOMPOSTAMI Z ODPADÓW KOMUNALNYCH I ZIELENI MIEJSKIEJ

Słowa kluczowe: odpady komunalne, odpady z zieleni miejskiej, kompost, cynk, roślina, gleba.

Pełna wersja pracy – pdf.

W doświadczeniu wegetacyjnym analizowano wpływ kompostów wyprodukowanych z niesegregowanych odpadów komunalnych oraz z odpadów zieleni miejskiej na zawartość cynku w roślinach. Użyte komposty z odpadów komunalnych dojrzewały w pryzmach odpowiednio przez 1, 3 i 6 miesięcy. Zastosowano je w 3 dawkach: 10, 20 i 30 g kg^–1 gleby. Kompost z odpadów zieleni miejskiej dojrzewał w pryzmie 6 miesięcy, użyto go w ilości 10 g kg^–1 gleby. Stwierdzono, że zawartość cynku w roślinach była różnicowana w zależności od rodzaju użytego kompostu, wielkości dawek oraz gatunku uprawianej rośliny. Działanie zwiększonych dawek kompostów nie zawsze skutkowało wzrostem zawartości cynku w roślinach, a w niektórych przypadkach jego zawartość była niższa od stwierdzonej w obiekcie kontrolnym. Znaczny wzrost zawartości cynku w większości analizowanych roślin nastąpił po zastosowaniu świeżego kompostu z odpadów komunalnych po miesiącu dojrzewania w pryzmach. Nawożenie kompostem z odpadów zieleni miejskiej w przypadku kukurydzy i jęczmienia okazało się korzystniejsze niż identyczna dawka kompostu z odpadów komunalnych, ponieważ rośliny z tego obiektu zawierały mniej cynku. U pozostałych roślin: słonecznika, gorczycy i facelii zastosowanie tego kompostu spowodowało znaczący wzrost zawartości omawianego pierwiastka, w porównaniu z obiektami użyźnianymi kompostem z odpadów komunalnych, w przypadku tego samego poziomu nawożenia.

Przemysław Sobiech, Krzysztof Rypuła, Barbara Wojewoda-Kotwica, Sylwester Michalski

PRZYDATNOŚĆ STOSOWANIA PREPARATÓW WAPNIOWO-MAGNEZOWYCH W ZALEGANIU OKOŁOPORODOWYM KRÓW

Słowa kluczowe: krowy, zaleganie poporodowe, wapń-magnez, Glucalvet, Antiparen-N.

Pełna wersja pracy – pdf.

Wysoka produkcyjność krów mlecznych sprawia trudności we właściwym zbilansowaniu dawki pokarmowej. Stosowanie nieadekwatnej do potrzeb dawki pokarmowej powoduje wiele zaburzeń w homeostazie ustroju, z których najczęstsze są problemy energetyczne i zaburzenia mineralne, w tym niedobory wapnia i magnezu. Celem badań było określenie skuteczności terapeutycznej dwóch najbardziej popularnych infuzyjnych leków stosowanych w zaburzeniach mineralnych – Glucalvetu i Antiparenu-N. Badania wykonano na 33 krowach rasy HF wykazujących objawy zalegania poporodowego pojawiającego się 2-4 dni po porodzie. Krowom podzielonym na 2 grupy A i B podawano odpowiednio Glucalvet i Antiparen-N. Od wszystkich zwierząt pobrano 2-krotnie krew do badań – tuż przed podaniem leków i 24 h po ich aplikacji. Zwierzęta poddano badaniom klinicznym, natomiast w zakresie parametrów laboratoryjnych oznaczono surowiczy poziom glukozy, wapnia, magnezu, fosforu, chlorków. Średnia temperatura ciała i liczba tętna przed podaniem leków była nieznacznie obniżona, natomiast po aplikacji statystycznie wzrosła. Koncentracja Mg wzrosła istotnie u krów z grupy pierwszej po podaniu leku, ale pozostawała nadal poniżej wartości referencyjnych. W grupie drugiej, po podaniu preparatu Antiparen-N, zaobserwowano nieznaczny spadek poziomu Mg. Stężenie Ca i P wzrosło u wszystkich zwierząt po aplikacji preparatów, natomiast koncentracja chlorków nie uległa zmianom w ciągu badanego okresu. U wszystkich krów zaobserwowano wzrost poziomu glukozy w 24 h po podaniu preparatów. Wyniki wskazują na to, że stosowanie preparatów Glucalvet i Antiparen-N jest skuteczne w leczeniu porażenia poporodowego i niedoborów wapnia i magnezu u krów mlecznych. 

Ryszard Staniszewski, Józef Szoszkiewicz

ZMIANY JAKOŚCI WÓD JEZIORA BRDOWSKIEGO W LATACH 1997-2006

Słowa kluczowe: wskaźniki jakości wody, fosfor, Jezioro Brdowskie, Pojezierze Kujawskie, Wielkopolska, wahania poziomu lustra wody.

Pełna wersja pracy – pdf.

Większość jezior w Polsce to jeziora płytkie i podatne na degradację. Jej głównym powodem są na ogół morfologia zbiorników oraz niekorzystna struktura użytkowania zlewni. Inne czynniki, takie jak dopływ ścieków, ładunek wewnętrzny i działalność gospodarcza, mają również istotne znaczenie. Podczas badań Jez. Brdowskiego próby wody pobierano 2 razy w roku (wiosną i jesienią) z warstwy powierzchniowej i wykonywano oznaczenia takich wskaźników, jak: fosfor reaktywny, fosfor ogólny, azot azotanowy, przewodność elektrolityczna właściwa, pięciodobowe zapotrzebowanie tlenu, chlorofil a, sucha masa sestonu i widzialność krążka Secchi’ego. Jezioro Brdowskie usytuowane na Pojezierzu Kujawskim ma zlewnię o pow. ok. 155,3 km². Litoral zdominowała trzcina, a udział innych taksonów roślin jest mały. Akwen bardzo podatny na degradację (warunki morfologiczne, duży udział terenów wykorzystywanych rolniczo, zabudowania wiejskie) ma wiele potencjalnych źródeł zanieczyszczenia wody, jak np. rzeka Noteć, ciek bez nazwy, domki letniskowe z nieuregulowaną gospodarką wodno-ściekową oraz pobliskie zabudowania wiejskie. Zazwyczaj jakość wody była wyższa na wiosnę, szczególnie odnośnie do stężeń chlorofilu a oraz suchej masy sestonu. W latach 1997-2006 poziom przewodności elektrolitycznej był bardzo zmienny, a maksimum przypadało na lata 1999-2001. Stwierdzono istotne korelacje między niektórymi wskaźnikami w zależności od pory roku, jak w przypadku chlorofilu a i widzialności krążka Secchi’ego wiosną i fosforu ogólnego i fosforanów rozpuszczonych latem. Zaobserwowano wpływ wahań poziomu lustra wody na niektóre wskaźniki jakości (fosfor ogólny, chlorofil a). Uzyskane wyniki świadczą o poprawie jakości wód Jez. Brdowskiego. Po uruchomieniu oczyszczalni ścieków w Poloniszu obniżył się np. poziom przewodności elektrolitycznej, co świadczy o ograniczeniu dopływu różnych soli do wód akwenu.

Sławomir Szymczyk, Jan Pawluczuk, Arkadiusz Stępień

SEZONOWA ZMIENNOŚĆ STĘŻENIA MINERALNYCH FORM AZOTU W WODACH GRUNTOWYCH GLEB HYDROGENICZNYCH

Słowa kluczowe: azot mineralny, woda gruntowa, łąka, pastwisko, składniki biogenne, gleby torfowo-murszowe.

Pełna wersja pracy – pdf.

Zagospodarowanie rolnicze terenów położonych na glebach hydrogenicznych wiąże się z obniżeniem poziomu wody gruntowej, co powoduje nasilenie procesów mineralizacji substancji organicznej, a w efekcie uwalnianie dużych ilości azotu mineralnego. Celem badań było określenie zmienności sezonowej stężenia mineralnych związków azotu (N-NO₂, N-NO₃ i N-NH₄) w wodzie gruntowej pod ekstensywnie zagospodarowanymi glebami torfowo-murszowymi położonymi na obiektach Wrocikowo – Pojezierze Olsztyńskie i Łąki Dymerskie – Pojezierze Mrągowskie. Występujące na obiektach badań gleby torfowo-murszowe charakteryzowały się zróżnicowanymi właściwościami fizycznymi. Największą zawartość części mineralnych (69,3%) w warstwie murszowej stwierdzono w glebie MtI 120gy pod zadarnionym nieużytkiem, a w warstwie torfowej (51,5%) – w glebie MtII 60gy pod ekstensywnie zagospodarowaną łąką. Materiał badań stanowiła woda gruntowa pobierana z piezometrów zainstalowanych w glebach hydrogenicznych. Wodę do oznaczeń chemicznych pobierano w czterech porach roku: wiosną – maj, latem – sierpień, jesienią – listopad i zimą – styczeń. Wykazano, że stężenie mineralnych form azotu w wodzie gruntowej gleb torfowo-murszowych jest uzależnione od ich rodzaju, głębokości występowania wód gruntowych oraz sposobu zagospodarowania gleb. Największe stężenie azotu mineralnego stwierdzono latem (średnio 1,62 mg dm^–3), a  najmniejsze (średnio 1,11 mg dm^–3) zimą. W wodzie gruntowej gleb torfowo-murszowych zagospodarowanych ekstensywnie zawartość azotu mineralnego wahała się od 0,81 do 2,27 mg dm^–3 i była bardziej uzależniona od rodzaju gleby niż sposobu jej użytkowania. Obniżenie poziomu wody gruntowej w glebach torfowo-murszowych powoduje w niej zwiększenie stężenia mineralnych związków azotu, szczególnie N-NH₄. W wodzie gruntowej gleb torfowo-murszowych (MtII 60gy i MtI 120gy) nieużytkowanych i ekstensywnie użytkowanych łąk, dominującą formą azotu mineralnego był N-NH₄, a w glebach MtIc 35gy pod łąką i MtII bb pod pastwiskiem N-NO₃.

Marta Wardas, Urszula Aleksander-Kwaterczak, Szymon Jusik, Beata Hryc, Tomasz Zgoła, Marcin Sztuka, Magdalena Kaczmarska, Michał Mazurek

PRÓBA I TRUDNOŚCI WYKONANIA OCENY WPŁYWU ANTROPOPRESJI NA STAN EKOLOGICZNY W CIEKACH ZURBANIZOWANYCH KRAKOWSKIEGO ZESPOŁU MIEJSKIEGO (KZM)

Słowa kluczowe: stan ekologiczny, ciek wodny, osady wodne, makrofity.

Pełna wersja pracy – pdf.

Rzeki i strumienie w miastach, wskutek ich znacznego przekształcenia, traktuje się jako cieki zurbanizowane. Często ich obciążenie i zabudowa infrastrukturą wodno-kanalizacyjną są tak znaczne, że trudno nadal uznawać je za jednolite części wód powierzchniowych. Antropopresja przejawiająca się degradacją ilościową i jakościową w wyniku regulacji przepływu i zagospodarowania zlewni powoduje, że ocena skali wpływu działalności człowieka na środowisko wodne nie jest prosta. Na podstawie zaleceń Ramowej Dyrektywy Wodnej podjęto próbę oceny stanu ekologicznego wybranych dopływów rzeki Prądnik-Białucha, w obrębie Krakowskiego Zespołu Miejskiego. Wykonano opróbowanie środowiska wodnego cieku Sudół Dominikański (Rozrywka – wrzesień 2005 r.), w kierunku określenia niektórych elementów fizykochemicznych, chemicznych oraz biologicznych, szczególnie zwracając uwagę na makrofity. Analizie poddano mierzone w terenie wskaźniki: pH, PEW i Eh wody i osadów dennych oraz obserwacje sozologiczne. W laboratorium zmierzono zawartość metali ciężkich zarówno w wodzie, jak i cząstkach stałych (osadach i zawiesinach) oraz zawartość anionów w wodzie. Stan środowiska cieku Sudół Dominikański porównano ze stanem w rejonie doliny rzeki Prądnik-Białucha, dla której ocenę wykonano rok wcześniej (wrzesień 2004 r.).

Jadwiga Wierzbowska, Stanisław Sienkiewicz, Teresa Bowszys

WPŁYW REGULATORÓW WZROSTU NA GOSPODARKĘ MINERALNĄ PSZENŻYTA JAREGO

Słowa kluczowe: pszenżyto jare, gospodarka mineralna, regulatory wzrostu.

Pełna wersja pracy – pdf.

Szacuje się, że o wzroście plonów zbóż w ponad 50% decyduje postęp odmianowy. Jedną z możliwości zwiększenia efektywności nawożenia, a tym samym zwiększenia plonowania i poprawienia gospodarki mineralnej roślin, jest stosowanie regulatorów wzrostu. Celem pracy była ocena wpływu regulatorów wzrostu i ich dawek na gospodarkę mineralną pszenżyta jarego. Podstawę badań stanowiło dwuczynnikowe doświadczenie wazonowe, wykonane w 4 powtórzeniach. Badania prowadzono w wazonach typu Kick-Brauckmanna napełnionych glebą lekką o odczynie lekko kwaśnym oraz bardzo wysokiej zasobności w przyswajalne formy P, średniej w K oraz niskiej w Mg. Nawożenie mineralne na wazon wynosiło odpowiednio: 1,5 g N, 2,0 g K oraz 0,25 g Mg. Azot i potas zastosowano w 2 dawkach – połowę przedsiewnie, a resztę pogłównie w fazie strzelania w źdźbło, natomiast magnez w całości przedsiewnie. Przed siewem ziarno pszenżyta jarego odmiany Migo moczono 24 h w wodzie (kontrola) lub w wodnych roztworach regulatorów wzrostu: IBA (kwas indolilomasłowy), NAA (kwas a-naftylooctowy), BAP (benzyloadenina) – 5; 10; 20 mg dm^–3; GA3 (kwas giberelinowy) – 20; 40; 80 mg dm^–3 oraz Tria (triacontanol) – 0,1; 0,2; 0,2 mg dm^–3. Pszenżyto jare zebrano w fazie dojrzałości pełnej. Przyrost zawartości azotu ogółem w ziarnie wahał się od 6% do 15% po zastosowaniu odpowiednio GA3 i NAA. Na skutek zwiększonej koncentracji i przyrostu plonu, akumulacja tego składnika w ziarnie wzrosła o ok. 20% na obiektach traktowanych NAA, a 15-17% po zaprawianiu materiału siewnego Tria, BAP lub GA3. Najsłabiej działał IBA, bowiem przyrost akumulacji tego składnika w ziarnie wynosił tylko 8%, co uzyskano głównie dzięki zwiększonej remobilizacji i odprowadzaniu N z części wegetatywnych do ziarna. Udział ziarna w akumulowaniu azotu wahał się od 63% (kontrola) do 71-73% po zastosowaniu badanych regulatorów wzrostu. Pod wpływem IBA zwiększyła się zawartość potasu (o 14%) oraz udział słomy w jego gromadzeniu. W przypadku pozostałych makroskładników działanie regulatorów wzrostu było mniej widoczne.

Krystyna Żuk-Gołaszewska, Cezary Purwin,  Barbara Pysera, Jadwiga Wierzbowska, Janusz Gołaszewski

PLONY I JAKOŚĆ ZIELONKI DI- I TETRAPLOIDALNYCH FORM KONICZYNY CZERWONEJ

Słowa kluczowe: koniczyna czerwona, jakość zielonki.

Pełna wersja pracy – pdf.

Celem badań było określenie plonowania oraz składu chemicznego i wartości pokarmowej zielonki di- i tetraploidalnych odmian koniczyny czerwonej uprawianej z zastosowaniem różnej gęstości siewu nasion. Plon zielonki analizowano w pierwszym roku pełnego użytkowania w latach 2003 i 2004, po skoszeniu roślin w fazie początku kwitnienia (I pokos). W próbach zielonki oznaczono podstawowy skład chemiczny, zawartość cukrów rozpuszczalnych w wodzie (WSC), frakcje włókna (NDF, ADF i ADL) i makroelementy (P, K, Mg, Ca, Na). Wartość pokarmową zielonki wyrażono według systemu  INRA 1988. Plon zielonej masy odmian tetraploidalnych Bona i Jubilatka był wyższy niż odmian diploidalnych Krynia i Parada. Wyróżniała się odmian Bona, dla której stwierdzono najwyższy średni plon zielonej masy, suchej masy, białka ogólnego i energii netto. Cechą jakościową zielonki o największej zmienności była zawartość suchej masy. W obu latach użytkowania zielonka odmian diploidalnych miała wyższą zawartość suchej masy niż zielonka odmian tetraploidalnych. Jednocześnie gęstość siewu nasion nie miała istotnego wpływu na zróżnicowanie plonów zielonki. W przypadku zielonki odmian diploidalnych stwierdzono zbliżoną wartość energetyczną i białkową oraz korzystniejszą wartość wypełnieniową (większa możliwością pobrania przez przeżuwacze). Poziom fosforu, potasu i wapnia w zielonkach odmian diploidalnych był nieznacznie wyższy, a magnezu niższy w porównaniu z odmianami tetraploidalnymi. Niezależnie od poziomu ploidalności odmian koncentracja makroelementów, z wyjątkiem fosforu, była wyższa w pierwszym roku badań. Uwzględniając wymagania pokarmowe zwierząt, zielonka badanych odmian koniczyny miała odpowiedni poziom magnezu, niedoborową ilość sodu oraz niewłaściwy stosunek Ca:P. Uzyskane wyniki wskazują, że odmiany diploidalne koniczyny czerwonej mają możliwości osiągania wyższej wartości pokarmowej niż odmiany tetraploidalne.

Witold Grzebisz, Katarzyna Przygocka-Cyna, Witold Szczepaniak, Jean Diatta, Jarosław Potarzycki

MAGNEZ JAKO CZYNNIK ŻYWIENIOWY EFEKTYWNEGO GOSPODAROWANIA AZOTEM – PRODUKCJA ROŚLINNA I ŚRODOWISKO

Słowa kluczowe: zrównoważone rolnictwo, produktywność azotu, magnez, zasobność gleb, fitotoksyczność glinu, ochrona środowiska.

Pełna wersja pracy – pdf.

Główne zadania stawiane współcześnie producentom roślin uprawnych skupiają się na dwóch celach: (i) zwiększeniu produkcji żywności, i (ii) jednocześnie zmniejszeniu ujemnego wpływu wzrastającego poziomu nawożenia azotem na środowisko. W skali globalnej wykorzystanie azotu szacuje się od 33 do 50%. Wymagane działania proprodukcyjne i pro-ekologiczne skupiają się na zwiększeniu jednostkowej produkcji azotu stosowanego w nawozach. W nowoczesnym rolnictwie magnez, ze względu na funkcje biologiczne w roślinie, powinien odgrywać dużo większą rolę w kontroli gospodarki azotowej rośliny, a tym samym rozproszenia azotu w środowisku. W Polsce gleby uprawne są ogólnie ubogie w całkowity i przyswajalny magnez, co stwarza konieczność stosowania nawozów magnezowych w sposób zabezpieczający odpowiedni poziom odżywienia rośliny. Rośliny dobrze zaopatrzone w magnez od początkowych faz rozwoju, jak wynika z reakcji buraków lub kukurydzy, są w stanie istotnie zwiększyć jednostkową produktywność azotu. Zboża reagują na nawożenie magnezem wówczas, gdy zabieg odbywa się tuż przed kwitnieniem. Drugim istotnym czynnikiem ograniczającym wykorzystanie azotu przez rośliny uprawiane w Polsce jest odczyn gleb. Traktowanie gleb kwaśnych nawozami magnezowymi, w następstwie wzrostu koncentracji wymiennego magnezu w glebie, istotnie zmniejsza presję toksycznego glinu na rosnącą roślinę. Poprawa stanu odżywienia roślin magnezem umożliwia włączenie części potencjalnie niewykorzystanego N (azot rezydualny) w biomasę, co zwiększa jej plon użytkowy. Można zatem stwierdzić, że stosowanie magnezu, mającego wpływ na poprawę funkcjonowania gleb uprawnych, wypełnia tym samym zadania związane z realizacją zrównoważonej gospodarki azotowej w rolnictwie i środowisku.

TOM 15 - NUMER - 3 - WRZESIEŃ 2010

Iryna N. Andrusishina

WARTOŚĆ DIAGNOSTYCZNA FORM WAPNIA I MAGNEZU OZNACZONYCH W LUDZKIEJ SUROWICY KRWI I ŚLINIE

Słowa kluczowe: wapń, magnez, surowica, ślina, formy pierwiastków, absorpcyjna spekrofotometria atomowa.

Pełna wersja pracy – pdf.

Wapń i magnez to pierwiastki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów zwierzęcych i ludzkich. Istnieje wiele chorób wywoływanych przez nieprawidłowe stężenia elektrolitów, np. nadciśnienie tętnicze lub choroby układu nerwowego, takie jak SM, choroba Alzheimera lub Parkinsona. Mechanizmy homeostazy wskazują jedynie na zjonizowane formy tych pierwiastków. Wiadomo, że zjonizowana forma wapnia służy, jako międzykomórkowy pośrednik między enzymami i hormonami w komórkach. Dlatego tak ważne jest określenie zawartości całkowitych tych pierwiastków oraz jonów Ca²⁺ i Mg²⁺ w surowicy krwi oraz w ślinie za pomocą metody absorpcyjnej spektrometrii atomowej oraz wykazanie ich roli w diagnostyce różnych stanów patologicznych w organizmie człowieka. Badaniami objęto 39 osób w wieku od 21 do 47 lat. W pracy przedstawiono wyniki oznaczeń form wapnia i magnezu występujących w ludzkiej surowicy krwi oraz ślinie odpowiadające stanom fizjologicznym. Wahania w zawartości Ca²⁺ i Mg²⁺ w surowicy i ślinie, w zależności od wieku i pory dnia, badano za pomocą aborpcyjnej spektrofotometrii atomowej. Zawartości niealbuminowych form tych pierwiastków określono za pomocą FAAS. Wykazano istotność oznaczeń zawartości wapnia i magnezu dla różnych stanów chorobowych (nadciśnienie tętnicze, osteoporoza).

Jacek Antonkiewicz

WPŁYW OSADÓW ŚCIEKOWYCH I ODPADÓW PALENISKOWYCH NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH PIERWIASTKÓW W RUNI MIESZANKI MOTYLKOWO-TRAWIASTEJ

Słowa kluczowe: osady komunalne, popiół, Mg, Ca, K, Na, P, mieszanka traw.

Pełna wersja pracy – pdf.

Składowiska poprzemysłowe będące efektem działalności różnych gałęzi przemysłu, zwłaszcza energetycznego, stanowią specyficzne warunki siedliskowe dla flory. Odpadem, który może być wykorzystany w rekultywacji hałd, może być osad ściekowy zawierający znaczną ilość składników pokarmowych niezbędnych dla roślin. Celem badań było poznanie wpływu osadów ściekowych i popiołów paleniskowych na zawartość wybranych pierwiastków w mieszance traw z koniczyną białą polecaną do rekultywacji hałd odpadów paleniskowych. Schemat doświadczenia obejmował 6 obiektów (każdy w czterech powtórzeniach), różniących się dawką wprowadzonych osadów ściekowych i popiołów paleniskowych: 1) obiekt kontrolny (bez dodatku odpadów); 2) 200 t s.m. osadu ściekowego; 3) 200 t s.m. popiołu; 4) 150 t s.m. osadu + 50 t s.m. popiołu; 5) 50 t s.m. osadu + 150 t s.m. popiołu; 6) 100 t s.m. osadu + 100 t s.m. popiołu. Zawartość makroelementów w roślinach była uzależniona od obiektu i wynosiła: 2,58-3,12 g Mg, 3,16-5,85 g Ca, 16,95-18,46 g K, 026-1,25 g Na, 2,27-3,37 g P kg^–1 s.m. Najwyższą zawartość Mg, Ca i K stwierdzono u roślin uprawianych wyłącznie na popiele paleniskowym, natomiast najwyższą zawartość P i Na – u roślin uprawianych wyłącznie na osadzie ściekowym. Oceniając zawartość makroelementów w mieszance pod względem wartości paszowej, stwierdzono, że zawartość Mg i K w mieszance roślin odpowiadała normom stawianym paszom dobrej jakości. Zawartość Ca i Na w roślinach kształtowała się poniżej wartości optymalnej, a zawartość P w roślinach była zbliżona do wartości optymalnej.

Agata Bartkowiak, Jacek Długosz

KATIONY WYMIENNE W GLEBACH ALUWIALNYCH WYTWORZONYCH NA MARTWICY WAPIENNEJ W BASENIE UNISŁAWSKIM

Słowa kluczowe: gleby napływowe, pojemność sorpcyjna, kationy wymienne.

Pełna wersja pracy – pdf.

W próbkach z 7 profili glebowych gleb aluwialnych, wytworzonych ze zróżnicowanych utworów gytiowych podścielonych martwicą wapienną, badano skład zasadowych kationów wymiennych oraz ich sumy. Analizowane gleby wykazały nieciągłość litologiczną w budowie profilowej i wyraźną trójczłonowość. Leżąca w spągu profilu glebowego martwica wapienna wpłynęła na gospodarkę wodną, powodując występowanie procesu glejowego. Profile glebowe wykazały duże zróżnicowanie nie tylko w budowie morfologicznej, ale także we właściwościach fizykochemicznych. Stwierdzone wahania zawartości węglanów, substancji organicznej i niewęglanowej substancji mineralnej, wskazują na występowanie wielu cykli w kształtowaniu badanych gleb. Suma zasadowych kationów wymiennych (S) kształtowała się od 287,4 do 2238,7 mmol(+) kg^–1. Najwyższą wartość stwierdzono w poziomach gytii detrytusowej (gyd), a najniższą w poziomach glejowych (G). Dominującym kationem wysycającym kompleks sorpcyjny był wapń, a jego ilości były zróżnicowane – od 245,3 do 2089,6 mmol(+) kg^–1. Drugim kationem pod względem ilości występowania w kompleksie sorpcyjnym był magnez. Zawartość magnezu w badanych glebach wynosiła od 19,4 mmol(+) kg^–1 w poziomach gytii ilasto-wapiennej do 143,5 mmol(+) kg^–1 w poziomach gytii wapiennej. W badanych profilach odnotowano najmniej potasu wymiennego (0,6-12,9 mmol(+) kg^–1). Analiza zawartości kationów dwuwartościowych (Ca²⁺, Mg²⁺) oraz jednowartościowych (Na⁺, K⁺) wykazała, że w badanych glebach występuje wyraźne zachwianie równowagi między analizowanymi kationami. Oznaką zaburzenia równowagi był szeroki zakres omawianego ilorazu – od 21,3 do 333,1. Szereg ilościowy kationów o charakterze zasadowym w analizowanych glebach układał się następująco: Ca²⁺ > Mg²⁺ > Na⁺ > K⁺.

Iwona Domagała-Świątkiewicz, Włodzimierz Sady

WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM NA DOSTĘPNOŚĆ Cu, Mn, Zn, Fe, B I Mo W KAPUŚCIE GŁOWIASTEJ BIAŁEJ ODM. GALAXY F₁ UPRAWIANEJ W WARUNKACH PRODUKCYJNYCH

Słowa kluczowe: kapusta biała, nawożenie azotem, metody aplikacji N, zawartość mikroelementów.

Pełna wersja pracy – pdf.

Doświadczenie z kapustą głowiastą białą odm. Galaxy F₁ prowadzono w latach 2005-2007, w prywatnym gospodarstwie warzywniczym, w Zagorzycach k. Miechowa. Badano wpływ rodzaju nawozu azotowego (siarczan amonu, RSM – roztwór saletrzano-mocznikowy), sposobu nawożenia (rzutowy, zlokalizowany) oraz dokarmiania pozakorzeniowego (mocznik i Supervit K) na stopień odżywienia roślin mikroelementami (Cu, Mn, Zn, Fe, B i Mo). Azot stosowano w dawce 120 kg N ha^–1. Nawożenie zlokalizowane polegało na umieszczaniu depozytów azotowych w rzędach roślin – w odległości 10 cm od rośliny i na głębokości 10 cm – w chwili sadzenia rozsady. W obiektach z dokarmianiem dolistnym opryski wykonywano 4-krotnie, rozpoczynając na początku fazy intensywnego wzrostu wegetatywnego. W pierwszym, drugim i czwartym terminie dokarmianie wykonano z użyciem 2% roztworu mocznika, natomiast w trzecim terminie stosowano 1% roztworu Supervitu K. Kapustę uprawiano na glebie ciężkiej o składzie pyłu ilastego, zawartości węgla organicznego (%C) 0,91-1,02% i odczynie pH(H₂O) 7,18-8,21. Rodzaj zastosowanego nawozu azotowego wpływał istotnie na zawartość Mn, Fe, B i Mo w kapuście. Istotnie więcej Mn i Fe zawierały rośliny nawożone siarczanem amonu w porównaniu z roztworem saletrzano-mocznikowym (RSM), natomiast RSM wpływał na wzrost w liściach kapusty zawartości B i Mo. Obserwowany wpływ nawozów na oznaczane w materiale roślinnym składniki zależał od warunków środowiskowych w kolejnych latach badań. Sposób stosowania nawozów azotowych wpływał na zawartość Mn i Mo w kapuście. Lokalizowanie depozytów azotowych w pobliżu roślin miało wpływ na wzrost zawartości Mn i Mo w roślinach w porównaniu z rzutowym stosowaniem siarczanu amonu i RSM. Pozakorzeniowe dokarmianie roślin z wykorzystaniem mocznika i Supervitu K zawierającego molibden wpływało na wzrost stężenia Mo w kapuście w przypadku zlokalizowanego doglebowego nawożenia azotem.

Anna Francke

WPŁYW NAWOŻENIA MAGNEZEM NA ZAWARTOŚĆ MAKROELEMENTÓW W OWOCACH PEPINO (SOLANUM MURICATUM AIT.)

Słowa kluczowe: Solanum muricatum, nawożenie magnezem, makroelementy.

Pełna wersja pracy – pdf.

Pepino (Solanum muricatum Ait.) należy do rodziny psiankowatych (Solanaceae), pochodzi z tropikalnych i subtropikalnych rejonów Andów. Owoce pepino można zbierać w różnych fazach dojrzałości. Jak w przypadku większości warzyw z rodziny Solanaceae, są one zasobne przede wszystkim w potas. Z powodu braku informacji o zaleceniach nawozowych do uprawy pepino pod osłonami, podjęto badania nad określeniem potrzeb nawozowych tego warzywa. Celem badań była ocena wpływu wzrastających dawek magnezu oraz stopnia dojrzałości owoców pepino na zawartość makroskładników, a także ich wzajemnych proporcji. Owoce pepino odmiany Konsuelo badano w latach 2005-2007 w wysokim nieogrzewanym tunelu foliowym, zlokalizowanym w Ogrodzie Doświadczalnym Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Pepino uprawiano z sadzonek pędowych, które pobierano z egzemplarzy uzyskanych z wysiewu nasion w 2004 r. Po ukorzenieniu sadzonki przesadzano do wazonów typu Kick-Brauchmana napełnionych 9 dm³ gleby mineralnej o pH 6,8. Doświadczenie przeprowadzono jako dwuczynnikowe w układzie kompletnej randomizacji. Badano wpływ czynników: I – dawka Mg: 0,5; 1; 1,5 g Mg roślinę^–1; II – stopień dojrzałości owoców: dojrzałe – wybarwione (żółtofioletowe, żółte, kremowe), niedojrzałe – wyrośnięte, ale zielone. Eksperyment prowadzono w 4 powtórzeniach, powtórzenie stanowił wazon z pojedynczą rośliną. Do każdego wazonu wprowadzono: 2 g N w postaci CO(NH₂)₂, 3 g K w formie K₂SO₄ oraz wzrastające dawki Mg w formie MgSO₄×7H₂O. Kontrolę stanowiły rośliny bez nawożenia. Rośliny prowadzono na 2 pędy. Owoce do analiz chemicznych zbierano w pełni owocowania roślin (ok. połowy sierpnia). W owocach oznaczano zawartość N_og., P, K, Ca oraz Mg. Obliczono również wagowe proporcje – Ca:P, Ca:Mg, K:Mg, K:(Ca+Mg) oraz K:Ca. Wyniki analiz chemicznych opracowano statystycznie, stosując program Statistica 8,0 i analizę wariancji ANOVA. Najwięcej azotu ogółem i potasu stwierdzono w owocach roślin nawożonych najmniejszą (0,5 g Mg na roślinę) dawką magnezu, najwięcej wapnia i magnezu – dawką maksymalną (1,5 g Mg na roślinę), natomiast najwięcej fosforu było w owocach roślin nienawożonych magnezem. Istotnie więcej azotu i magnezu zawierały owoce dojrzałe, natomiast fosforu, potasu i wapnia – owoce niedojrzałe. W każdym z wariantów doświadczenia zanotowano prawidłowe proporcje Ca:Mg, zawężone Ca:P oraz szerokie K:Mg, K:(Ca+Mg) oraz K:Ca.

Witold Grzebisz, Remigiusz Łukowiak, Maria Biber, Katrzyna Przygocka-Cyna

WPŁYW DOLISTNEGO STOSOWANIA WIELOSKŁADNIKOWYCH NAWOZÓW MIKROELEMENTOWYCH NA STAN ODŻYWIENIA RZEPAKU OZIMEGO I WYKSZTAŁCENIE ELEMENTÓW STRUKTURY PLONU

Słowa kluczowe: rzepak, wieloskładnikowy nawóz mikroelementowy, zawartość makroskładników, elementy struktury plonu, zbiór.

Pełna wersja pracy – pdf.

Plony rzepaku zbierane przez rolników w Polsce kształtują się na poziomie dużo niższym od potencjału aktualnie uprawianych odmian. Główną przyczyną jest niedostateczne odżywienie roślin w okresie budowy podstaw struktury plonu, gdy ustala się ostateczna liczba pędów bocznych. Jest to przypadek typowy w Polsce, lecz może pojawić się także w gospodarstwach zbierających, z zasady, duże plony, jaki wystąpił w trakcie badań w roku 2007. W latach 2006, 2007, 2008 badano wpływ dolistnego stosowania nawozów mikroelementowych na plon nasion, elementy struktury plonu i zawartość makroskładników. Nawozy mikroelementowe stosowano 2-krotnie w okresie przed kwitnieniem rzepaku ozimego (BBCH54 i 53). W 2007 r. z powodu suszy w okresie formowania się podstaw struktury plonu (kwiecień) plony były mniejsze od średniej krajowej. Jednakże, we wszystkich trzech latach badań, wzrost plonów w następstwie dolistnej aplikacji nawozów mikroelementowych był istotny. Wzrost plonów, średnia z lat, wyniósł 0,486 t ha^–1 dla wariantu NPK+MiMo (pełen zestaw mikroelementów) i 0,36 dla wariantu NPK+Mi (bez molibdenu). Uzyskany wzrost plonów wynikał bezpośrednio z wytworzenia przez roślinę większej liczby pędów bocznych. Ten element struktury plonu był pośrednio następstwem działania nawozu mikroelementowego, który istotnie kształtował gospodarkę azotową rośliny w okresie budowy podstaw struktury plonu. Jednocześnie wzrost plonu nasion podlegał istotnej modyfikacji wynikającej z całkowitej liczby łuszczyn na roślinie, cechy plonu kształtowanej w okresie formowania się plonu nasion. W warunkach badań zawartość magnezu w pędach bocznych okazała się czynnikiem istotnie korygującym ich liczbę, a tym samym zwiększającym plon nasion.

Witold Grzebisz, Katrzyna Przygocka-Cyna, Remigiusz Łukowiak, Maria Biber

OCENA STANU ODŻYWIENIA BURAKÓW CUKROWYCH W KRYTYCZNYCH FAZACH ROZWOJU W REAKCJI NA DOLISTNE NAWOŻENIE WIELOSKŁADNIKOWYMI NAWOZAMI MIKROELEMENTOWYMI

Słowa kluczowe: buraki cukrowe, makroelementy, krytyczne fazy rozwoju, indeksy DRIS, wieloskładnikowe nawozy mikroelementowe.

Pełna wersja pracy – pdf.

Plony buraków cukrowych zbierane przez rolników w Polsce kształtują się na poziomie dużo niższym, nawet na glebach żyznych, niż plony potencjalne obecnie uprawianych odmian. Niedobór mikroelementów może być rozważany, jako jeden z czynników, który uniemożliwia uzyskanie przez rośliny stanu równowagi żywieniowej, zwłaszcza w przypadku azotu. Celem badań była ocena wpływu dolistnie stosowanych wieloskładnikowych nawozów mikroelementowych na stan odżywienia roślin we wczesnych fazach rozwoju buraków, i w konsekwencji na plony korzeni i cukru. Cel zweryfikowano w latach 2005 i 2006, zakładając w Wielkopolsce 8 doświadczeń zlokalizowanych na żyznych glebach, wytworzonych z polodowcowych glin moreny dennej. Prosty schemat doświadczenia zawierał 3 kombinacje: (1) kontrolę (obiekt nawożony NPK) oraz 2 obiekty z dolistnie stosowanymi nawozami mikroelementowymi wieloskładnikowymi zawierające w swym składzie (2) kationy, (Mi), (3) kationy i bor (MiB). Stwierdzono, niezależnie od lokalizacji doświadczenia i zmienności sezonowej plonów, istotne działanie nawozów mikroelementowych na stan odżywienia roślin, zwłaszcza azotu. Plony korzeni zwiększyły się o 31,6% i 22,1%, odpowiednio w przypadku wariantu Mi i MiB. Analogiczną reakcję odnotowano dla plonów cukru. Główną przyczyną dodatniej reakcji buraków cukrowych na dolistną aplikację nawozów mikroelementowych było uzyskanie przez rośliny w fazie BBCH43 zbilansowanego stanu odżywienia roślin azotem. Analizowane normy odżywienia roślin, indeksy DRIS, wykazały reakcję na badany czynnik doświadczalny, czyli nawozy mikroelementowe wieloskładnikowe, lecz tylko w przypadku azotu nastąpiła zmian wartości indeksów z ujemnych na dodatnie, umożliwiając tym samym wiarygodną prognozę plonów.

Dorota Jadczak, Monika Grzeszczuk, Dominika Kosecka

CECHY JAKOŚCIOWE ORAZ ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W OWOCACH WYBRANYCH ODMIAN PAPRYKI
(CAPSICUM ANNUUM L.)

Słowa kluczowe: odmiany papryki, cechy jakościowe owoców, zawartość składników mineralnych.

Pełna wersja pracy – pdf.

W latach 2005–2007 badano jakość owoców papryki i zawartość makro- i mikroskładników. Badaniom (uprawa polowa) poddano następujące odmiany papryki: ISI 56511 F₁, ISI 56503 F₁, Axel F₁, Akron F₁, Roei F₁, Elfo F₁ i Polonez F₁ (odmiana kontrolna). Zbiór owoców papryki wykonywano wielokrotnie, zbierano owoce zielone w pełni wyrośnięte. Po zbiorach owoce poddano ocenie jakościowej, uwzględniając ich masę, długość, średnicę oraz masę i grubość perykarpu. W latach 2006-2007 w suchej masie plonu oznaczono zawartość: makro– i mikroskładników – azotu ogólnego, fosforu, potasu, sodu, wapnia, magnezu, żelaza, cynku oraz azotanów. Wyniki opracowano statystycznie testem Tuckeya, wyliczając półprzedziały ufności na poziomie istotności α = 0,05. Badane cechy biometryczne owoców były charakterystyczne dla poszczególnych odmian papryki. Istotnie najwięcej suchej masy zawierały owoce odmiany ISI 56511 F₁ – o 11,2% więcej od średniej zawartości w owocach wszystkich badanych odmian i o 39,8% więcej w porównaniu z najmniejszą jej zawartością, oznaczoną w owocach odmiany Roei F₁. Badane odmiany papryki różniły się istotnie zawartością makro– i mikroskładników. Najwięcej azotu ogólnego i potasu zawierały owoce odmiany Polonez F₁. W owocach odmian Elfo F₁, ISI 56503 F₁ i Roei F₁ oznaczono – w porównaniu z pozostałymi badanymi odmianami – istotnie większą zawartość żelaza. Istotnie najwięcej azotanów zawierały owoce odmiany ISI 56503 F₁.

Ireneusz M. Kowalski1, Halina Protasiewicz-Fałdowska, Daria Jóźwiak-Grabysa, Wojciech Kiebzak, Daniel Zarzycki, Roman Lewandowski, Józef Szarek

CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE PREDYSPONUJĄCE DO ZESPOŁÓW BÓLOWYCH KRĘGOSŁUPA W POPULACJI DZIEWCZĄT ZE SKOLIOZĄ IDIOPATYCZNĄ

Słowa kluczowe: skolioza idiopatyczna, ból, dorastające dziewczęta, czynniki środowiskowe.

Pełna wersja pracy – pdf.

Idiopatyczna skolioza kręgosłupa (ISK), pomimo wielokierunkowej terapii, wiąże się z istotnym obniżeniem jakości życia chorych. Przyczyną tego są często towarzyszące IKS zespoły bólowe, których etiologia nie jest jeszcze całkowicie poznana. Realizując badania nad wskazaniem czynników środowiskowych predysponujących do zespołów bólowych kręgosłupa u dziewcząt z ISK, poddano analizie 54 objęte opieką ambulatoryjną dziewczęta w wieku od 14 do 17 lat (średnio 15,3 lat ±0,99). Dokonano analizy środowiska naturalnego pacjentek, m.in.: czasu przebywania w pozycji siedzącej w ciągu doby, czasu trwania snu, ilości czasu przeznaczonego na aktywność ruchową w ciągu tygodnia oraz regularności spożywanych posiłków, a także składu ilościowego diety. Przedmiotem badań była też lokalizacja i charakterystyka zgłaszanych dolegliwości oraz ocena intensywności bólu według skali numerycznej NRS (Numerical Rating Scale). Stwierdzono, że najczęstszymi lokalizacjami bólu pleców były odcinki: lędźwiowy u 28 osób (51,9% populacji badanej) oraz piersiowy kręgosłupa u 21 osób (38,9% populacji badanej). Ból obejmujący jednocześnie odcinki szyjny, piersiowy oraz lędźwiowy kręgosłupa występował u 4 osób (7,4% populacji badanej). Świadomość kontroli postawy ciała miało 50 badanych dziewcząt (92,6%), a skorygować ją potrafiły 23 osoby (42,6%). Grupa badanych dziewcząt z bólem odcinka lędźwiowego kręgosłupa dłuższy czas przebywała w pozycji siedzącej, mniej czasu poświęcała na program usprawniania terapeutycznego, skarżyła się na większą intensywność bólu i miała wyższą średnią wieku niż grupa z bólem odcinka piersiowego kręgosłupa. W badaniach wykazano, że pacjenci z zespołem bólowym zlokalizowanym w części lędźwiowej kręgosłupa dłuższy czas przebywali w pozycji siedzącej, mniej czasu poświęcali na program usprawniania terapeutycznego oraz zgłaszali większą intensywność bólu i mieli wyższą średnią wieku w porównaniu z grupą z bólem odcinka piersiowego kręgosłupa. Tryb życia chorych objętych badaniem i brak świadomości kontroli postawy może mieć wpływ na rodzaj i intensywność dolegliwości bólowych.

Sławomir Krzebietke, Stanisław Sienkiewicz

WPŁYW DOLISTNEJ APLIKACJI ANTRACENU I PIRENU (WWA) NA PLONOWANIE I SKŁAD CHEMICZNY SAŁATY MASŁOWEJ (LACTUCA SATIVA L.) UPRAWIANEJ W WARUNKACH ZRÓŻNICOWANEJ ZASOBNOŚCI PODŁOŻA W SKŁADNIKI POKARMOWE

Słowa kluczowe: Lactuca sativa L., makroelementy, antracen, piren, dawki nawozów.

Pełna wersja pracy – pdf.

Celem badań była ocena oddziaływania wpływu dolistnej aplikacji organicznych związków chemicznych z grupy WWA (antracen oraz piren) na plon, skład chemiczny oraz pobranie składników pokarmowych przez sałatę masłową (Lactuca sativa L.) odmiany Vilmorin. Sałatę uprawiano w warunkach minimalnej i 3-krotnie zwiększonej zasobności podłoża w składniki pokarmowe, którą ustalono wg liczb granicznych. Doświadczenie wazonowe w 4 powtórzeniach prowadzono 2-krotnie wiosną w latach 2007-2008, w hali wegetacyjnej UWM w Olsztynie. Rozsadę sałaty wysadzono do wazonów o pojem. 10 dm³ podłoża mineralnego. Nawożenie (N, P, K, Mg, Na i Cl) zastosowano przed sadzeniem sałaty. W warunkach minimalnej zasobności podłoża azot również podano w całości przedsiewnie a w warunkach 3-krotnie zwiększonej zasobności podzielono na 2 części (2/3 przedsiewnie i 1/3 po 10 dniach od posadzenia). Skażanie roślin antracenem (ANT) oraz pirenem (PYR) i ich mieszaniną rozpoczęto po 10 dniach od posadzenia sałaty. Aplikacja dolistna wybranych WWA trwała przez 25 dni do końca okresu wegetacji. Oznaczenia zawartości makroskładników (N, P, K, Mg, Ca, Na) dokonano standardowymi metodami po mineralizacji (H₂SO₄+H₂O₂₎ wysuszonego w 60oC materialu roślinnego. Oznaczenia wykonano wobec materiału certyfikowanego (CTA-VTL-2). Ilość świeżej masy sałaty masłowej zależała przede wszystkim od zasobności podłoża w składniki pokarmowe. Trzykrotne zwiększenie zasobności podłoża w N, P, K, Mg, Na i Cl spowodowało przyrost plonu masy główek o 13,3%. Dolistnie aplikowane związki ANT i PYR powodowały przyrost masy główek sałaty masłowej. Zawartość N, K, Na, Mg, Ca i Mg w sałacie była modyfikowana przede wszystkim przez zasobność podłoża i w mniejszym zakresie przez aplikowane wybrane WWA.

Irena Musik, Małgorzata Kiełczykowska, Anna Hordyjewska, Kazimierz Pasternak

WPŁYW PODAWANIA ZWIĄZKÓW SELENU NA TKANKOWE STĘŻENIE MAGNEZU U SZCZURÓW

Słowa kluczowe: szczury samce, organiczne związki selenu, suplementacja, magnez.

Pełna wersja pracy – pdf.

Magnez i selen należą do biopierwiastków bardzo ważnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Magnez jest drugim, co do ilości makropierwiastkiem wewnątrzkomórkowym, który odgrywa istotną rolę w metabolizmie węglowodanów, kwasów nukleinowych białek i lipidów. Selen jest niezbędnym mikroelementem, którego deficyt został stwierdzony w różnych stanach patologicznych. Przez ostatnie 50 lat prowadzono rozległe badania nad skuteczną i bezpieczną suplementacją tego pierwiastka, ale uzyskane wyniki nie są do końca satysfakcjonujące. Celem pracy było zbadanie wpływu nieorganicznego selenianu(IV) sodu Na₂SeO₃ i dwóch organicznych związków selenu o różnej budowie na stężenie magnezu w tkankach młodych samców szczurów rasy Wistar. Nieorganiczny selenian(IV) sodu podawano w postaci wodnego roztworu, natomiast organiczne związki selenu: 4-(o-tolilo)-selenosemikarbazyd kwasu 2-chlorobenzesowego (ORG-C, budowa łańcuchowa) i 3-(2-chlorobenzoiloamino-)-2-(o-toliloimino-)-4-metylo-4-selenazolina (ORG-R, budowa pierścieniowa) w formie emulsji złożonej z oleju, gumy arabskiej i wody. Grupa kontrolna otrzymywała sól fizjologiczną. Związki podawano sondą dożołądkowo w dawce 5×10–4 mg Se g^–1 m.c. 1 raz dziennie przez okres 10 dni. W porównaniu z grupą kontrolną nieotrzymującą selenu, suplementacja związkami Se wpłynęła na statystyczny spadek stężenia magnezu w tkankach nerki i płuca, natomiast nie spowodowała żadnych zmian w tkance mózgu i mięśnia serca. W tkance wątroby i śledziony jedynie cykliczna selenazolina wpłynęła na stężenie magnezu – w wątrobie zaobserwowano wzrost, a w śledzionie spadek. W tkance mięśnia uda jedynie łańcuchowy selenosemikarbazyd wywarł istotny wpływ, powodując obniżenie stężenia Mg w stosunku do grupy kontrolnej. Suplementacja selenu wpływa na tkankowe stężenie magnezu w sposób zależny od rodzaju tkanki i struktury zastosowanego suplementu. Niezależnie od budowy podawanego związku, zaobserwowano obniżenie stężenia magnezu w tkance nerki i płuca, natomiast nie zauważono żadnych zmian w mózgu i mięśniu serca. W tkankach wątroby, śledziony i mięśnia uda zmiany stężenia magnezu były zależne od rodzaju podawanego związku.

Tomasz Najmowicz, Mirosław Wyszkowski, Zdzisław Ciećko

WPŁYW ZANIECZYSZCZENIA GLEBY ARSENEM I APLIKACJI RÓŻNYCH SUBSTANCJI NA ZAWARTOŚĆ MANGANU W ROŚLINACH

Słowa kluczowe: zanieczyszczenie arsenem, aplikacja substancji, rośliny, zawartość manganu.

Pełna wersja pracy – pdf.

Celem badań było określenie oddziaływania dodatku do gleby wybranych substancji: dolomitu, iłu, kompostu, kory sosnowej, torfu, wapna, węgla drzewnego, zeolitu naturalnego i zeolitu syntetycznego na ograniczenie wpływu zanieczyszczenia gleby arsenem i zawartość manganu w wybranych roślinach. Zawartość manganu w badanych roślinach zależała od poziomu zanieczyszczenia gleby arsenem, aplikacji substancji oraz od gatunku i organu roślin. Zanieczyszczenie gleby arsenem powodowało zwiększenie lub zmniejszenie zawartości manganu w roślinach, w zależności od ich gatunku i organu. W serii bez dodatków, w obiektach zanieczyszczonych arsenem, odnotowano zmniejszenie zawartości manganu w częściach nadziemnych kupkówki i brukwi oraz zwiększenie jego zawartości w częściach nadziemnych oraz korzeniach kukurydzy i łubinu żółtego, w korzeniach kupkówki pospolitej i brukwi pastewnej, a także w słomie i korzeniach jęczmienia jarego. Jednakże najwyższe dawki arsenu wywołały zmniejszenie zawartości manganu także w korzeniach kupkówki, brukwi i jęczmienia jarego. Dodatek do gleby różnych substancji spowodował zmiany w zawartości manganu w badanych roślinach. Ich najbardziej jednoznaczny wpływ stwierdzono w częściach nadziemnych kukurydzy oraz w częściach nadziemnych i korzeniach kupkówki, w których następowało, na ogół, zmniejszenie, oraz w korzeniach łubinu żółtego, ziarnie i słomie jęczmienia jarego, gdzie wykazano zwiększenie zawartości manganu. Węgiel drzewny i ił powodowały największe zmiany w zawartości manganu w roślinach, a zeolit syntetyczny najmniejsze.

Roman Niedziółka, Krystyna Pieniak-Lendzion, Elżbieta Horoszewicz

POZIOM METALI W TKANCE MIĘŚNIOWEJ I WĄTROBIE KOZIOŁKÓW I TRYCZKÓW Z REGIONU ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ POLSKI

Słowa kluczowe: koziołki, tryczki, nasiona lnu, tkanka mięśniowa, wątroba, pierwiastki, metale ciężkie.  

        Pełna wersja pracy – pdf.

Celem badań było określenie zawartości Pb, Cd, Zn, Mn, Cu, Fe, Ca w mięsie i wątrobie koziołków i tryczków żywionych mieszanką pełnoporcjową z 10% udziałem nasion lnu. Materiał doświadczalny stanowiły wykastrowane koziołki (n = 7) rasy białej uszlachetnionej i wykastrowane tryczki (n = 7) polskiej owcy nizinnej, tuczone do masy ciała ok. 35 kg. Zwierzęta doświadczalne otrzymywały do woli przemysłową mieszankę treściwą CJ, dodatek 10% nasion lnu oraz siano łąkowe jako dodatek strukturalny. Próby do analizy pobrano z mięśnia najdłuższego grzbietu (m. longissimus dorsi), w którym oznaczono zawartość pierwiastków. W mięsie koziołków stwierdzono niższą zawartość Cd (0,01 mg kg^–1) niż u tryczków – p Ł 0,05. Podobnie poziom Pb był niższy (p Ł 0,05) w grupie koźląt (0,04±0,003 mg kg^–1) w porównaniu z tryczkami (0,07±0,002 mg kg^–1). W wątrobie koźląt stwierdzono nieznacznie niższy poziom Pb oraz Cd (0,01 mg kg–1) – różnice nieistotne statystycznie. Istotnie wyższą (p Ł 0,01) zawartość Cu (1,14±0,07 mg kg^–1) w tkance mięśniowej stwierdzono u tryczków. Natomiast mięso koziołków było bogatsze w Mn, Fe, Zn i Ca – różnice p Ł 0,05 i p Ł 0,01. Wątroba była narządem koncentracji nie tylko Pb i Cd, ale Cu, Mn i Zn zarówno u tryczków, jak i koziołków. Zaobserwowano szczególnie wysoki poziom Cu i Mn w wątrobie, czego przyczyną mógł być wysoki poziom tych pierwiastków w paszy. Ponadto w wątrobie tryczków stwierdzono istotnie (p Ł 0,01) wyższy poziom Ca (15,24±1,68 mg kg^–1) niż u koziołków. Natomiast tkanka mięśniowa koziołków zawierała więcej Ca – 21,94±1,74 mg Ł kg^–1. Stężenie pierwiastków, szczególnie metali ciężkich, w tkance mięśniowej i wątrobie było poniżej dopuszczalnych norm podanych przez Ministra Zdrowia i WE, co kwalifikuje je jako surowce żywnościowe w pełni bezpieczne do spożycia.

Mariusz Nietupski, Paweł Sowiński, Wojciech Sądej, Agnieszka Kosewska

ZAWARTOŚĆ C ORGANICZNEGO I pH GLEB BAGIENNYCH I POBAGIENNYCH A WYSTĘPOWANIE NAZIEMNYCH CARABIDAE W OBIEKCIE STARY DWÓR K. OLSZTYNA

Słowa kluczowe: C organiczny, pH gleby, Carabidae, gleby bagienne, gleby pobagienne.

        Pełna wersja pracy – pdf.

W badaniach poddano ocenie zgrupowania epigeicznych biegaczowatych (Col., Carabidae) zasiedlających gleby hydrogeniczne (bagienne i pobagienne) o różnym stopniu rozwoju. Terenem badań było odwodnione torfowisko niskie Stary Dwór, użytkowane jako łąka kośna. Obiekt stanowi podłużne zagłębienie wypełnione torfami szuwarowymi (częściowo zmurszałymi) w krajobrazie sandrowym. Jest on zlokalizowany w mezoregionie Pojezierza Olsztyńskiego, w pobliżu Olsztyna (UTM DE 65), w odległości ok. 3 km od południowych granic miasta. Prace terenowe, w których określano typ gleby, prowadzono metodą katen glebowych. Wyznaczono transekt przebiegający przez różne typy i podtypy gleb bagiennych i pobagiennych. W pracy próbowano uzyskać odpowiedź na pytanie, czy sekwencja gleb hydrogenicznych oraz wybrane parametry opisujące te gleby mają wpływ na zgrupowania zasiedlających je epigeicznych biegaczowatych. Stwierdzono, że opisane na badanym torfowisku gleby charakteryzowały się następującą sekwencją: gleby murszaste® gleby torfowo-murszowe® gleby torfowe. Ich właściwości były uzależnione od usytuowania w reliefie, zaawansowania procesu murszenia oraz zawartości C organicznego. Największą popielność stwierdzono w poziomach powierzchniowych gleby murszastej (90,39%), natomiast najniższą w profilu 3 (18,77%) gleby torfowo-murszowej. Odczyn badanych gleb kształtował się od lekko kwaśnego do obojętnego i malał w kierunku centrum obniżenia, osiągając najniższe wartości w glebie torfowej. W czasie dwuletnich obserwacji na badanym obiekcie odłowiono łącznie 673 osobniki Carabidae należące do 29 gatunków. Stwierdzono, że typ gleby okazał się czynnikiem istotnie wpływającym na liczbę odłowionych osobników Carabidae, natomiast nie wpływał na ich bogactwo gatunkowe. Malejący gradient pH oraz wzrastająca zawartość C organicznego wiązały się ze spadkiem liczebności osobników badanej grupy chrząszczy, mało wrażliwych na zmieniające się warunki wilgotnościowe (mezofile), i zastępowaniem ich przez osobniki wilgociolubne. Wraz ze zwiększającą się kwasowością gleby i zawartością materii organicznej wzrastała również liczebność miksofagów, kosztem zmniejszania się grupy osobników drapieżnych.

Anna Piotrowska, Jan Koper

AKTYWNOŚĆ B-GLUKOZYDAZY GLEBOWEJ SPOD PSZENICY OZIMEJ W ZMIANOWANIU ZUBOŻAJĄCYM I WZBOGACAJĄCYM GLEBĘ W MATERIĘ ORGANICZNĄ

Słowa kluczowe: aktywność b-glukozydazy, obornik, nawożenie azotowe, gleba płowa.

Pełna wersja pracy – pdf.

Biorąca udział w rozkładzie celulozy b-glukozydaza (E.C. 3.2.1.21) odgrywa ważną rolę w obiegu węgla w glebie. Jak wiadomo, celuloza to jeden z najobficiej występujących związków organicznych w biosferze, a produkt jego hydrolizy enzymatycznej stanowi cenne źródło energii dla mikroorganizmów glebowych. Ponieważ
b-glukozydaza jest bardzo czuła na działanie różnorodnych czynników, oznaczanie jej aktywności może być pomocne w monitorowaniu jakości gleby. Celem pracy było określenie wpływu zróżnicowanych dawek obornika i nawożenia azotowego na aktywność b-glukozydazy w próbkach gleby spod pszenicy ozimej uprawianej w zamianowaniu zubożającym (A) i wzbogacającym (B) glebę w materię organiczną. Próbki gleby do badań pobrano w 2002 r. spod pszenicy ozimej uprawianej na glebie płowej w dwuczynnikowym doświadczeniu nawozowym założonym metodą losowanych podbloków. Doświadczenie zlokalizowano w RZD w Grabowie nad Wisłą. W każdym z bloków zastosowano kombinacje nawozowe obornika (0, 20, 40, 60 i 80 t ha^–1) oraz nawożenia azotowego (0, 40, 80 i 120 kg ha^–1). Aktywność
b-glukozydazy oznaczono wg metody Eivazi, Tabatabai (1988). Kształtowała się ona w zakresie 3,604-7,041 mM pNP g^–1 h^–1 w próbkach gleby z doświadczenia A oraz 4,931-7,445 mM pNP g^–1 h^–1 w próbkach z doświadczenia B i pozostawała w ścisłej zależności od zastosowanych dawek obornika i azotu mineralnego. Aktywność b-glukozydazy zależała także istotnie od terminu pobrania próbek glebowych. Ponadto aktywność oznaczanego enzymu była ściśle powiązana z zawartością C_org i N_og, o czym świadczą uzyskane wysokie współczynniki korelacji (r = 0,611-0,770 – dla C_org, oraz r = 0,844-0,912 – dla Nog; p<0,01 i p<0,001).

Kazimierz Pasternak, Joanna Kocot, Anna Horecka

BIOCHEMIA MAGNEZU

Słowa kluczowe: magnez, proces naprawy DNA, enzym, cykl metaboliczny, oddychanie wewnątrzkomórkowe, transport jonów wapnia,
                               transport jonów potasu.

Pełna wersja pracy – pdf.

Magnez jest składnikiem niezbędnym dla zasadniczych funkcji biochemicznych komórki. Ponieważ Mg²⁺ ma relatywnie mały promień w stosunku do wymiarów jądra (0,86 i 1,14 A odpowiednio dla Mg²⁺ i Ca²⁺), wykazuje dużą aktywność biochemiczną. Dzięki właściwościom fizykochemicznym śródkomórkowy Mg²⁺ może wiązać się z jądrem komórkowym, rybosomami, błonami komórkowymi oraz makromolekułami cytosolu komórki. Magnez jest niezbędny dla funkcjonowania jądra komórkowego, jako całości oraz utrzymania fizycznej stabilności i agregacji rybosomów do polisomów zdolnych do biosyntezy białka. Odgrywa on również rolę kofaktora katalitycznych cząsteczek RNA (rybozymów), odpowiedzialnych za specyficzne rozpoznawanie i fragmentację docelowego mRNA. Jako kofaktor w procesach: NER, BER, MMR, przyczynia się do usuwania uszkodzeń DNA. Magnez, będąc aktywatorem ponad 300 różnych enzymów, uczestniczy w przebiegu wielu szlaków metabolicznych, takich jak glikoliza, cykl Krebsa, b-oksydacja czy transport jonów poprzez błony komórkowe. Odgrywa on ponadto bardzo ważną rolę w regulowaniu funkcji mitochondriów, łącznie z regulacją ich wielkości, kompozycją jonów, a także bioenergetyką i regulacją produkcji ATP.

TOM 15 - NUMER - 2 - CZERWIEC 2010

TOM 15 - NUMER - 1 - MARZEC 2010

TOM 14 - NUMER - 4 - GRUDZIEŃ 2009

Marzena S. Brodowska, Adam Kaczor

WPŁYW RÓŻNYCH FORM SIARKI I AZOTU NA ZAWARTOŚĆ ORAZ POBRANIE WAPNIA I MAGNEZU PRZEZ PSZENICĘ JARĄ (TRITICUM AESTIVUM L.) I KUPKÓWKĘ POSPOLITĄ (DACTYLIS GLOMERATA L.)

Słowa kluczowe: zawartość wapnia, zawartość magnezu, pobranie, forma siarki, nawożenie azotem, pszenica jara, kupkówka pospolita.

Full text – pdf.

W pracy oceniono wpływ różnych form siarki (Na₂S₂O₃, S el. i Na₂SO₄) i azotu (RSM-30, NH₄NO₃) na zawartość i pobranie wapnia i magnezu przez pszenicę jarą i kupkówkę pospolitą. Dwuletnie doświadczenie wazonowe przeprowadzono na materiale glebowym o składzie granulometrycznym pyłu ilastego. Gleba przed doświadczeniem charakteryzowała się lekko kwaśnym odczynem oraz niską zawartością przyswajalnych form fosforu, potasu, magnezu i siarki. Wykazano, że czynniki doświadczalne widocznie zróżnicowały zawartość i pobranie wapnia i magnezu przez pszenicę jarą i kupkówkę pospolitą. Spośród nawozów siarkowych największy wzrost zawartości i pobrania wapnia oraz magnezu przez rośliny spowodowało zastosowanie siarczanu sodu. Wzrost pobrania wapnia i magnezu był bardziej wyraźny w przypadku roślin nawożonych azotem w postaci saletry amonowej. Wpływ nawożenia azotem na analizowane parametry był także uzależniony od gatunku uprawianej rośliny. Pszenica uprawiana w serii z saletrą amonową charakteryzowała się wyższą zawartością oraz pobraniem Ca i Mg w porównaniu z wartościami uzyskanymi dla roślin nawożonych azotem w formie płynnego nawozu RSM-30. Pobranie wapnia przez pszenicę w obiektach NH₄NO₃ było średnio o 15% większe w przypadku ziarna i o 9% w przypadku słomy w porównaniu z obiektami nawożonymi RSM-30. W przypadku magnezu wzrost ten wynosił odpowiednio 24,5 i 18%. W przypadku kupkówki, nawożenie RSM-30 w większym stopniu niż saletrą amonową wpływało na zawartość i pobranie analizowanych składników przez rośliny.

Maria Brzezińska, Monika Krawczyk

ZMIANY PROFILU MINERALNEGO SUROWICY KÓZ W RÓŻNYCH STANACH FIZJOLOGICZNYCH

Słowa kluczowe: kozy, stanówka, ciąża, laktacja, makroelementy.

Full text – pdf.

Celem doświadczenia było porównanie stężeń wapnia (całkowitego i zjonizowanego), magnezu i fosforu nieorganicznego w surowicy kóz w trzech okresach aktywności fizjologicznej, tj. w czasie dużej chwiejności gospodarki mineralnej ustroju. Badanie przeprowadzono na 15 kozach rasy saaneńskiej, podzielonych na 3 grupy, będących w różnych okresach fizjologicznych (stanówka, wysoka ciąża, laktacja). Wykazano, że średnie wartości jonów wapnia (A,D – 1,210; B,E – 1,135; C,F – 1,115) oraz wapnia całkowitego (A,D – 1,640; B,E – 2,075; C,F – 2,045), w surowicy wszystkich badanych grup kóz, znajdowały się poniżej norm referencyjnych. Wytłumaczeniem niskich poziomów wapnia może być jego nieodpowiednia podaż w pożywieniu, w okresie ciąży i laktacji, kiedy następuje rozchwianie gospodarki hormonalnej, i tym samym nie ma możliwości odpowiedniej regulacji zawartości wapnia w surowicy. Przyczyną obniżenia ilości Ca nawet poniżej norm fizjologicznych może być także stosunkowo wysoka zawartość P (A,D – 1,650; B,E – 2,040; C,F – 2,125) i Mg (A,D – 0,970; B,E – 1,415; C,F – 0,990) w surowicy. Potwierdzeniem tego okazały się wyniki otrzymane w doświadczeniu.

Piotr Chohura, Eugeniusz Kołota, Andrzej Komosa

WPŁYW NAWOŻENIA CHELATOWMI FORMAMI Fe NA STAN ODŻYWIENIA POMIDORA SZKLARNIOWEGO ŻELAZEM

Słowa kluczowe: pomidor szklarniowy, nawożenie, chelaty, części wskaźnikowe, pobieranie żelaza.

Full text – pdf.

W doświadczeniu szklarniowym badano wpływ czterech chelatów, różniących się procentową zawartością żelaza oraz rodzajem ligandu, jakim skompleksowano ten składnik: Fe 8 Forte (EDTA+HEEDTA), Fe 9 Premium (DTPA), Fe 13 Top (EDTA) i Librel Fe DP7 (DTPA), na stan odżywienia żelazem pomidora szklarniowego odmiany Merkury F₁ uprawianego metodą tradycyjną w substracie torfowym. Drugim czynnikiem badawczym była zróżnicowana zawartość żelaza w podłożu, którą doprowadzono do wartości: 50, 75 i 100 mg Fe dm^-3. Doświadczenie założono w układzie dwuczynnikowym, w trzech powtórzeniach. Na jednym poletku uprawiano 4 rośliny. W częściach wskaźnikowych oznaczano całkowitą zawartość żelaza metodą ASA. Stwierdzono istotne różnice w stanie odżywienia pomidora szklarniowego pod wpływem badanych chelatów żelazowych. Najwyższą zawartość żelaza w liściach pomidora odnotowano, gdy źródłem Fe był chelat Fe 9 Premium (DTPA), a najniższą po zastosowaniu Fe 13 Top (EDTA). Najwyższą średnią zawartość żelaza w liściach uprawianych roślin obliczoną dla lat i terminów analiz stwierdzono, gdy zasobności wynosiła 75 mg Fe dm^-3. W czerwcu, po rozpoczęciu plonowania roślin, następował znaczny spadek zawartości żelaza w częściach wskaźnikowych pomidora w porównaniu z pozostałymi terminami analiz. W badaniach nie stwierdzono żadnych objawów fitotoksyczności, a także widocznych zaburzeń we wzroście i rozwoju pomidora pod wpływem badanych chelatów żelazowych stosowanych w dawkach 32,1, 57,1 i 82,1 mg Fe dm^-3 substratu, którego wyjściowa zasobność po odkwaszeniu torfu wynosiła średnio 17,9 mg Fe dm^-3.

Adam Kaczor, Marzena S. Brodowska

PLONOWANIE ORAZ ZAWARTOŚĆ AZOTU I SIARKI W KUPKÓWCE POSPOLITEJ (DACTYLIS GLOMERATA L.) NAWOŻONEJ RÓŻNYMI FORMAMI TYCH SKŁADNIKÓW

Słowa kluczowe: forma siarki, nawożenie azotem, zawartość siarki, zawartość azotu, kupkówka pospolita.

Full text – pdf.

W pracy przeanalizowano wpływ nawożenia kupkówki pospolitej różnymi formami azotu i siarki na plonowanie i zawartość tych składników w roślinie. Badania oparto na ścisłym doświadczeniu założonym na materiale glebowym pobranym z warstwy ornej gleby brunatnej o składzie granulometrycznym utworu pyłowego ilastego. Gleba użyta w doświadczeniu charakteryzowała się lekko kwaśnym odczynem oraz niską zawartością przyswajalnych form fosforu, potasu, magnezu i siarki. Wykazano, że czynniki doświadczalne istotnie zróżnicowały plony kupkówki pospolitej. Istotne zróżnicowanie plonów roślin wystąpiło również w efekcie interakcyjnego działania tych czynników. Największe plony roślin uzyskano w serii, w której zastosowano azot w formie płynnej (RSM-30) i siarkę w formie Na₂SO₄. Istotne zwyżki plonów rośliny testowej po zastosowaniu siarki elementarnej odnotowano dopiero przy zbiorze II pokosu, co wyraźnie wskazuje, że jest to nawóz wolno działający. Nawożenie różnymi formami azotu i siarki wpłynęło również widocznie na zróżnicowanie zawartości S_og., N_og. i N-NO₃ w roślinach. Zawartość siarki ogółem – w zależności od obiektu doświadczalnego i terminu zbioru – wynosiła od 1,37 do 3,15 g S kg^-1, a azotu od 29,06 do 38,72 g N kg^-1. Stwierdzono, że zawartość siarki w roślinach nie nawożonych tym składnikiem była wyraźnie niższa od wartości przyjętych za optymalne dla traw. Wyjaśnia to plonotwórcze działanie siarki w przeprowadzonym eksperymencie. Nawożenie siarką wywarło również korzystny wpływ na metabolizm azotu. Przejawił się on ponad dwukrotnym obniżeniem zawartości azotu azotanowego w roślinach nawożonych siarką.

Dorota Kalembasa, Anna Majchrowska-Safaryan, Krzysztof Pakuła

PROFILOWE ZRÓŻNICOWANIE ZAWARTOŚCI FRAKCJI OŁOWIU I CHROMU W GLEBACH POŁOŻONYCH NA STOKU MORENOWYM

Słowa kluczowe: ekstrakcja sekwencyjna, metoda Zeiena i Brümmera, frakcje, ołów i chrom, stok morenowy.

Full text – pdf.

Dla oceny potencjalnego zagrożenia środowiska glebowego przez metale ciężkie istotne jest wydzielenie  i ilościowe zbadanie ich frakcji na drodze ekstrakcji sekwencyjnej. Celem pracy było zbadanie ogólnej zawartości ołowiu i chromu oraz ich frakcji w glebach położonych na stoku morenowym Wysoczyzny Siedleckiej (transekt A i B). Frakcjonowanie sekwencyjne tych pierwiastków przeprowadzono według metody Zeiena i Brümmera. Wykazano zróżnicowaną zawartość wydzielonych siedmiu frakcji ołowiu i chromu w badanych glebach. Najwięcej obydwu metali stwierdzono (w przeważającej większości) we frakcji rezydualnej  F₇, a najwięcej ołowiu we frakcji organicznej (F₄). Najmniej ołowiu stwierdzono we frakcji wymiennej F₂ (we frakcji łatwo rozpuszczalnej F₁ nie został on wykryty), a najmniej chromu we frakcji łatwo rozpuszczalnej (F₁) oraz organicznej (F₄). Obliczenia statystyczne wykazały, że badane frakcje ołowiu i chromu były przeważnie istotnie zależne od wydzielonych frakcji, ogólnej zawartości tych metali oraz niektórych właściwości analizowanych gleb.

Dorota Kalembasa, Elżbieta Malinowska

PLON I ZAWARTOŚĆ PIERWIASTKÓW ŚLADOWYCH W BIOMASIE TRAWY MISCANTHUS SACCHARIFLORUS (MAXIM.) HACK ORAZ W GLEBIE, W TRZECIM ROKU DOŚWIADCZENIA WAZONOWEGO

Słowa kluczowe: Miscanthus sacchariflorus, biomasa, nawożenie, osad ściekowy, pierwiastki śladowe.

Full text – pdf.

W trzecim roku doświadczenia wazonowego (w warunkach szklarni) badano wpływ następczego nawożenia świeżym osadem ściekowym oraz – dla porównania – nawożenia mineralnego na zawartość i pobranie Fe, Mn, Mo, B, Ba, Sr, As, Sn, Li i Ti przez biomasę trawy Miscanthus sacchariflorus. Plon biomasy określono na podstawie dwóch zbiorów miskanta (w czerwcu i grudniu). Pierwiastki śladowe w testowanej trawie oraz glebie (po zbiorze) oznaczono metodą ICP-AES, po mineralizacji próbek na sucho, w piecu muflowym. Stwierdzono istotny wpływ nawożenia osadem ściekowym na plonowanie biomasy miskanta cukrowego. W trawie zebranej jesienią stwierdzono większą zawartość niektórych analizowanych pierwiastków (Fe, Mn, Sr, Ba i Ti) niż w trawie zebranej latem. Pobranie pierwiastków śladowych z plonem biomasy miskanta było większe z obiektów nawożonych osadem ściekowym niż z obiektu nawożonego nawozami mineralnymi. Po trzech latach uprawy stwierdzono w glebie większą zawartość Fe, Mn, Ba, Sr, Ti, B i Li, w porównaniu z zawartością przed założeniem eksperymentu.

Anna Karczewska, Bernard Gałka, Karolina Kocan

NASTĘPCZY WPŁYW SUBSTANCJI CHELATUJĄCYCH EDTA I EDDS NA POBRANIE MIEDZI I ŻELAZA PRZEZ KUKURYDZĘ W DRUGIM ROKU DOŚWIADCZENIA WAZONOWEGO

Słowa kluczowe: gleba, fitśkstrakcja, kompleksowanie, chelatory, EDTA, EDDS, miedź, żelazo.

Full text – pdf.

W doświadczeniu wazonowym założonym w 2006 r., z zastosowaniem metody indukowanej fitśkstrakcji do usuwania Cu z gleb zanieczyszczonych emisjami hut miedzi, testowano 2 gleby: piaszczystą i gliniastą, zawierające odpowiednio 620 i 510 mg kg^-1 miedzi. Rośliną testową była kukurydza. W celu zintensyfikowania fitoekstrakcji w 2006 r. wprowadzono do gleby 3 różne dawki (0,2; 0,5 i 1,0 mmol kg^-1) substancji kompleksujących: EDTA i łatwo biodegradowalnego EDDS. Opublikowane już wyniki wskazują, że w 2006 r. oba chelatory spowodowały wzrost pobrania Cu przez kukurydzę, jednak zawartość Cu w biomasie była daleko niższa od wymaganej dla skutecznej fitoekstrakcji. Dodatkowo oba odczynniki spowodowały intensywne wymywanie metali z gleb. W niniejszej pracy przedstawiono następcze efekty zastosowania substancji chelatujących do gleb w kolejnym roku doświadczenia, 2007. Zastosowane środki wpłynęły na plonowanie kukurydzy w roku następnym. EDTA, szczególnie w najwyższej dawce, spowodował na obu glebach pogorszenie wzrostu roślin i zmniejszenie plonu, wzrost koncentracji Cu w biomasie oraz silne objawy toksyczności Cu u kukurydzy. W wariantach z EDDS na glebie piaszczystej stwierdzono nieznaczne obniżenie wielkości plonu kukurydzy, a na glebie pyłowo-gliniastej – wzrost plonu roślin i zmniejszenie koncentracji Cu w częściach nadziemnych w porównaniu z wariantami kontrolnymi. Stężenia Cu i Fe w biomasie wykazywały wzajemną dodatnią korelację, a rośliny w wariantach o najwyższej koncentracji Cu zawierały też najwyższe stężenia Fe w biomasie. Zastosowane w 2006 r. chelatory, szczególnie EDTA, spowodowały długotrwały wzrost rozpuszczalności Cu i Fe w glebie. Pobranie obu pierwiastków z gleby przez rośliny w 2007 r. było dodatnio skorelowane z zawartością w glebie łatwo rozpuszczalnych form tych pierwiastków, ekstrahowanych roztworami 1 mol dm^-3 NH₄NO₃ i 0,01 mol dm^-3 CaCl₂.

Małgorzata Kwiecień, Anna Winiarska-Mieczan

WPŁYW DODATKU ZIÓŁ DO PASZY NA MASĘ CIAŁA ORAZ CECHY FIZYCZNE I CHEMICZNE KOŚCI PISZCZELOWYCH KURCZĄT BROJLERÓW

Słowa kluczowe: kurczęta brojlery, zioła, kości piszczelowe, parametry fizyczne i chemiczne.

Full text – pdf.

Kości, nawet po zakończeniu swego wzrostu, reagują na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, do których należy również żywienie. Proces mineralizacji tkanki kostnej, w tym kości kończyn, jest bardzo ważnym wskaźnikiem efektywności i jakości stosowanego żywienia, ale również i miernikiem stanu zdrowotnego organizmu. Antybiotyki, do niedawna popularne w żywieniu stymulatory wzrostu, zaczęto zastępować naturalnymi dodatkami paszowymi, np. ziołami. Mimo że przydatność ziół jest znana od dawna, to w żywieniu zwierząt, jak dotąd, nie ma jednoznacznych informacji na temat ich wpływu na organizm kurcząt oraz parametry fizyczne i skład chemiczny kości. Celem pracy było określenie potencjalnego wpływu dodatku ziół do mieszanek paszowych na masę ciała, wybrane parametry fizyczne kości piszczelowych: masę i długość oraz zawartość podstawowych mineralnych składników kośćca. Doświadczenie przeprowadzono na 210 kurczętach brojlerach Ross 308, podzielonych na 7 grup: kontrolną (I – antybiotyk) i 6 doświadczalnych (II – chmiel, III – lipa, IV – melisa, V – bratek, VI – mięta, VII – pokrzywa). Określono masę powietrznie suchą kości piszczelowych, długość całkowitą, a po mineralizacji – zawartość podstawowych składników mineralnych: Ca, Mg i P. Stwierdzono, że wprowadzenie do mieszanek pokrzywy i melisy istotnie zwiększyło masę ciała kurcząt, a dodatek chmielu spowodował skrócenie kości. Zastosowanie dodatku melisy, bratka, mięty i pokrzywy wpłynęło na zmniejszenie koncentracji Mg w kościach.

Joanna Majkowska-Gadomska

ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W OWOCACH MELONA (CUCUMIS MELO L.)

Słowa kluczowe: melon, odmiany, metody uprawy, skład chemiczny.

Full text – pdf.

Melon jest rośliną mało rozpowszechnioną w uprawie. Należy do grupy warzyw ciepłolubnym o dużych wymaganiach środowiskowych, z tego względu w jego produkcji niezbędne są zabiegi poprawiające warunki mikroklimatyczne. Obecnie w uprawie znajduje się siedem odmian polskiej hodowli, dobrze przystosowanych do uprawy w naszych warunkach klimatycznych. Odmiany te charakteryzują się zróżnicowaną siłą wzrostu, kształtem owoców, ich wielkością, zabarwieniem skórki oraz warstwą miąższu. Celem badań była ocena zawartości składników mineralnych w częściach jadalnych czterech odmian melona uprawianego w warunkach polowych Warmii, w zależności od badanej odmiany oraz metody uprawy. Uprawa melona w Polsce jest trudna i zawodna. Problem stanowi dobór odpowiedniej odmiany oraz metody jej uprawy. Do badań wytypowano cztery polskie odmiany melona: Malaga F₁, Melba, Oliwin, Seledyn F₁, uprawianego w polu bez osłon, z zastosowaniem osłaniania roślin folią PE, włókniną PP, mulczowania gleby oraz jednoczesnego mulczowania gleby i osłaniania roślin folią PE lub włókniną PP. Spośród analizowanych odmian istotnie największą zasobnością w N-ogółem, K oraz Ca i Cu charakteryzowały się owoce odmiany Oliwin. Zastosowane w uprawie melona metody uprawy spowodowały istotne zróżnicowane zawartości azotu ogółem i fosforu w jego częściach jadalnych. Uprawa Cucumis melo L. w obiekcie kontrolnym (bez zastosowania osłon) spowodowała istotne zwiększenie zawartości azotu ogółem i fosforu w porównaniu z innymi analizowanymi metodami uprawy. Analizując stosunki Ca:Mg i Ca:P stwierdzono, że uprawiane na glebie mulczowanej i osłanianej włókniną PP owoce odmiany Seledyn charakteryzowały się korzystną proporcją Ca:Mg oraz Ca:P w odniesieniu do pozostałych obiektów uprawy.

Agnieszka Medyńska, Cezary Kabała, Tadeusz Chodak, Paweł Jezierski

ZAWARTOŚĆ MIEDZI, CYNKU, OŁOWIU I KADMU W ROŚLINACH UPRAWNYCH W REJONIE SKŁADOWISKA ODPADÓW PO FLOTACJI RUD MIEDZI ŻELAZNY MOST

Słowa kluczowe: pierwiastki śladowe, składowisko odpadów poflotacyjnych, zboża, ziemniak.

Full text – pdf.

W celu oceny ryzyka związanego z uprawą roślin konsumpcyjnych i paszowych na terenach znajdujących się pod wpływem składowiska odpadów po flotacji rud miedzi Żelazny Most, od 1996 r. prowadzony jest regularny monitoring jakości gleb i roślin uprawnych. W pracy przedstawiono zawartości Cu, Zn, Pb i Cd w ziarnie zbóż (pszenicy ozimej, jęczmienia ozimego, pszenżyta i owsa) i w bulwach ziemniaka, w latach 2004-2006. Stwierdzono następujące średnie zawartości metali (odpowiednio w ziarnie zbóż i w bulwach): Cu – 3,7 i 1,3 mg kg^-1 św. m., Zn – 20,6 i 3,5 mg kg^-1 św. m., Pb – 0,14 i 0,04 mg kg^-1 św. m. oraz Cd – 0,055 i 0,011 mg kg^-1 św. m. Nie stwierdzono istotnych różnic w zawartości Cu, Pb i Cd w ziarnie różnych gatunków zbóż. Zawartość Zn była istotnie niższa w pszenicy i owsie w porównaniu z pszenżytem i jęczmieniem. Nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych zawartości pierwiastków śladowych, co świadczy o dużej skuteczności działań ograniczających negatywny wpływ składowiska na środowisko otaczających obszarów i warunki produkcji rolniczej.

Barbara Murawska, Ewa Spychaj-Fabisiak

WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM I POTASEM NA ZAWARTOŚĆ JONÓW W ROZTWORZE GLEBOWYM

Słowa kluczowe: nawożenie, jony, zasolenie.

Full text – pdf.

Celem badań była ocena, czy i na ile wyłączne nawożenie mineralne wpływa na zawartość wodnorozpuszczalnych jonów decydujących o zasoleniu gleby. Próbki gleby pobrano z warstwy ornej wieloletniego doświadczenia polowego, które prowadzono w latach 1974-2007. W badaniach stosowano zróżnicowane nawożenie azotem (I czynnik, n=3) i potasem (II czynnik, n=4). Zawartość wodnorozpuszczalnych jonów oznaczono w wyciągu wodnym, stosunek gleby do wody jak 1:5; kationy K⁺, Na⁺, Ca²⁺ metodą spektometrii emisyjnej, a Mg²⁺ metodą absorpcji atomowej, aniony – metodą argentometryczną (Cl^-) oraz nefelometryczną (SO₄^2-). Oznaczono także przewodnictwo elektrolityczne (R) metodą konduktometryczną, na podstawie którego obliczono stężenie soli w roztworze (C) i moc jonową (I) Wyniki badań opracowano statystycznie. Wieloletnie (32 lata) stosowanie intensywnego nawożenia azotem i potasem istotnie różnicowało zawartości kationów: K⁺, Na⁺, Ca²⁺ i Mg²⁺ oraz anionów: Cl^- i SO₄^2-w roztworze glebowym. Zawartość K⁺, Na⁺, Ca²⁺, Mg²⁺ w roztworze glebowym wynosiła odpowiednio: 0,136-0,507 średnio (0,281), 0,398-0,555 średnio (0,472), 1-2,192 średnio (1,350), 0,211-0,365 średnio (0,272) mmol(+) kg^-1. Największe dawki azotu istotnie ograniczały koncentrację SO42- w roztworze glebowym, natomiast zróżnicowane dawki potasu nie miały tak znaczącego wpływu. Zawartość jonów chlorowych w roztworze glebowym nie zależała istotnie od różnicowanego nawożenia azotem i potasem. Nie stwierdzono wpływu długoletniego nawożenia mineralnego na zasolenie gleby.

Barbara Patorczyk-Pytlik

ZAWARTOŚĆ SELENU W NIEKTÓRYCH GATUNKACH ROŚLIN ŁĄKOWYCH

Słowa kluczowe: Se, gleby, trawy, zioła.

Full text – pdf.

Celem badań prowadzonych w latach 2006-2007 było określenie zróżnicowania w zdolności nagromadzania selenu przez 5 gatunków traw oraz 5 gatunków roślin zaliczanych do ziół łąkowych. Wykazano, że wśród analizowanych gatunków traw najwięcej selenu zawierały próby Arrhenatherum elatuis L. (46 µg Se kg^-1 sm.), a najmniej Holcus lanatus L. (24 µg Se kg^-1 sm.), średnio dla badanych gatunków roślin. Zawartość Se w chwastach łąkowych (70 µg Se×kg-1 sm.) była ok. 2-krotnie większa niż określona dla traw (32 µg Se×kg-1 sm.). W tej grupie roślin największą kumulację Se wykazywał Equisetum arvense L. (103 µg Se×kg-1 sm.), najmniejszą Taraxacum officinale (59 µg Se kg^-1 sm.). Zarówno w trawach, jak i chwastach zawartość selenu była istotnie zależna od ilości tego pierwiastka w glebach. Dla gatunków: Dactylis glomerata L., Arrhenatherum elatius L., Poa pratensis L. oraz Taraxacum officinale o ilości nagromadzonego Se decydowała również zasobność gleb w C-org. i S-og.

Barbara Patorczyk-Pytlik, Grzegorz Kulczycki

ZAWARTOŚĆ SELENU W GLEBACH GRUNTÓW ORNYCH OKOLIC WROCŁAWIA

Słowa kluczowe: Se, właściwości gleb.

Full text – pdf.

Materiał do badań stanowiło 60 prób glebowych pobranych z warstwy ornej pól uprawnych położonych w okolicach Wrocławia. Ich właściwości były w znacznym stopniu zróżnicowane i odzwierciedlały przekrój gleb występujących na terenie województwa dolnośląskiego. Wykazano, że zawartość selenu w glebach gruntów ornych okolic Wrocławia wahała się od 81 do 494 µg kg^-1, wartość uśredniona wyniosła 202 µg kg^-1. Najniższą zawartość Se stwierdzono w glebach piaszczystych (174 µg kg^-1), a najwyższą w glebach gliniastych. Określona dla tej grupy średnia zawartość Se kształtowała się na poziomie 228 µg kg^-1. Zawartość selenu w glebach była w znacznym stopniu zróżnicowana (V=42%). Wartość niższą niż 100 µg kg^-1 – uznawaną za krytyczną dla jakości zbieranych plonów roślin – stwierdzono w 4 próbkach, a w 33 glebach zawartość Se mieściła się w przedziale 101-200 µg kg^-1, natomiast w 14 od 201 do 300 µg kg^-1. Spośród badanych gleb jedynie w 9 zawartość ta była większa niż 300 µg kg^-1 – wartość uznawana jako średnia zasobność. Zawartość selenu w glebach była wysoko istotnie skorelowaną z zawartością zarówno części spławianych, jak i koloidalnych, a także z ilością węgla oraz całkowitą zawartością P, S, Fe, Cu, Zn i Ni.

Elżbieta Pisulewska, Ryszard Poradowski, Jacek Antonkiewicz, Robert Witkowicz

WPŁYW ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA MINERALNEGO NA PLON ORAZ SKŁAD MINERALNY ZIARNA OWSA OPLEWIONEGO I NAGOZIARNISTEGO

Słowa kluczowe: owies, nawożenie, plon, skład chemiczny.

Full text – pdf.

Ziarno owsa oraz produkty jego przerobu zawierają stosunkowo dużo popiołu, w tym makro- i mikroskładników. W porównaniu z czterema innymi zbożami uprawianymi w Polsce, owies zawiera znacznie więcej składników mineralnych, dlatego też istnieje konieczność badań wpływu czynników agrotechnicznych na skład chemiczny ziarna owsa. W Polsce południowej, w latach 1999-2001, przeprowadzono dwuczynnikowe doświadczenie polowe celem określenia wpływu zróżnicowanego nawożenia mineralnego na plon oraz zawartość makro- i mikrślementów w ziarnie dwóch form owsa siewnego. Pierwszym czynnikiem badawczym były odmiany: oplewiona Dukat i nagoziarnista Akt, a drugim – zróżnicowane nawożenie mineralne, poziom pierwszy: 30 kg N, 30 kg P₂O₅ i 45 kg K₂O ha^-1, poziom drugi: 60 kg N, 60 kg P₂O₅ oraz 90 K₂O ha^-1. Badane odmiany nie różniły się istotnie plonami ziarna. Wyższy poziom nawożenia NPK wpływał na wzrost zawartości Mg i Fe w ziarnie odmiany nieoplewionej Akt. Nie stwierdzono istotnego zróżnicowania zawartości Cu, Fe Mn i Zn między oplewioną odmianą Dukat a nagoziarnistą odmianą Akt. Poziom nawożenia mineralnego wpływał na obniżenie zawartości mikrślementów, co było związane z efektem „rozcieńczenia”. Zawartość Cu i Zn w ziarnie owsa według wytycznych IUNG-PIB i Rozporządzenia MZ spełniała kryteria przydatności konsumpcyjnej. Z badań wynika, że nagoziarnisty owies był zasobniejszy w składniki mineralne, zwłaszcza w P, K, Ca, Mg, Fe, Zn, w porównaniu z formą oplewioną Dukat.

Anna Podleśna

WPŁYW NAWOŻENIA NA ZAWARTOŚĆ I POBIERANIE CHLORU PRZEZ RZEPAK OZIMY W WARUNKACH DOŚWIADCZENIA WAZONOWEGO

Słowa kluczowe: azot, dawki chloru, plonowanie, dynamika pobierania Cl.

Full text – pdf.

Obecnie chlor zaliczony jest do grupy składników pokarmowych niezbędnych do wzrostu i rozwoju roślin, ponieważ odgrywa ważną rolę w głównych procesach fizjologicznych w roślinach oraz w ich ochronie przed chorobami. W Polsce nie występuje problem niedoboru tego składnika, w związku, z czym nie są prowadzone badania nad jego aktualną zawartością i akumulacją w roślinach uprawy polowej. Jednakże zawartość chloru w roślinach, a także ich tolerancja na jego nadmiar w glebie jest zróżnicowana. W warunkach dużej dostępności w środowisku może dojść do jego nadmiernej akumulacji, ponieważ chlor jest łatwo pobierany przez rośliny z gleby i bezpośrednio z powietrza. Celem badań było poznanie zawartości i akumulacji chloru w organach rzepaku ozimego, w zależności od zaopatrzenia w N i Cl, w czasie od kwitnienia do dojrzałości pełnej roślin. Doświadczenie prowadzono w hali wegetacyjnej IUNG-PIB, w wazonach Mitscherlicha, w których uprawiano rzepak ozimy. Pierwszym czynnikiem doświadczenia było nawożenie azotem (1,4 i 2,8 g wazon^-1), a drugim – stosowanie chloru (0, 0.47, 0.97 i 1.42 g Cl wazon^-1). Zawartość chloru w roślinach rzepaku zależała przede wszystkim od dawki N, która wpływała na jej obniżenie, i dawki Cl, która wpływała na wzrost koncentracji tego składnika. Najbardziej zasobne w chlor były blaszki liściowe, a najmniej – kwiaty i rozwijające się łuszczyny. Głównym miejscem gromadzenia chloru były liście. Akumulacja chloru w rzepaku wzrastała w warunkach większego zaopatrzenia roślin w azot i chlor. Rośliny doświadczalne wykazywały średnie zaopatrzenie w chlor z wyjątkiem obiektu nawożonego najwyższą dawką chloru.

Stanisław Sienkiewicz, Sławomir Krzebietke, Teresa Wojnowska, Piotr Żarczyński, Małgorzata Omilian

ODDZIAŁYWANIE WIELOLETNIEGO ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA OBORNIKIEM I NAWOZAMI MINERALNYMI NA ZAWARTOŚĆ PRZYSWAJALNYCH FORM P, K I Mg W GLEBIE

Słowa kluczowe: składniki przyswajalne (P, K, Mg), doświadczenie wieloletnie, obornik, nawożenie mineralne.

Full text – pdf.

W latach 2002-2005 prowadzono badania na glebie płowej typowej wytworzonej z gliny lekkiej (klasa bonitacyjna IIIa, kompleks żytni bardzo dobry) oparte na dwuczynnikowym doświadczeniu, założonym w 1986 r. metodą losowanych bloków w czterech powtórzeniach. Warstwa orna gleby przed rozpoczęciem badań charakteryzowała się odczynem lekko kwaśnym (pH1 mol KCl dm^-3 wynosiło 6,2), a zawartość przyswajalnych składników pokarmowych kształtowała się na poziomie: 100,0 mg K; 53,2 mg Mg i 41,3 mg P kg^-1 gleby. Próbki gleby do analiz chemicznych pobierano z warstwy ornej po zbiorze roślin uprawianych w zmianowaniu: burak cukrowy, jęczmień jary, kukurydza, pszenica jara. Zawartość przyswajalnych form fosforu i potasu oznaczono metodą Egnera-Riehma (DL), a magnezu metodą Schachtschabela. Celem badań było określenie wpływu nawożenia mineralnego stosowanego z obornikiem lub bez obornika na zawartość przyswajalnych makrślementów w glebie. Analiza statystyczna wyników wykazała istotny wpływ obornika na zawartość przyswajanych form P, K i Mg w badanej glebie. Po zastosowaniu łącznie obornika i nawozów mineralnych stwierdzono średnio 2,4razy więcej magnezu przyswajalnego oraz 2,6 razy więcej fosforu przyswajalnego w glebie w porównaniu z zawartością określoną po zastosowaniu nawożenia mineralnego. Nawożenie obornikiem spowodowało ponad 3-krotny wzrost zawartości przyswajalnych form potasu w glebie w porównaniu z zawartością określoną po nawożeniu mineralnym.

Stanisław Sienkiewicz, Teresa Wojnowska, Sławomir Krzebietke, Jadwiga Wierzbowska, Piotr Żarczyński

ZAWARTOŚĆ PRZYSWAJALNYCH FORM WYBRANYCH MIKROELMENTÓW W GLEBIE PO WIELOLETNIM ZRÓŻNICOWANYM NAWOŻENIU

Słowa kluczowe: obornik, nawozy mineralne, przyswajane formy Cu, Zn i Mn w glebie.

Full text – pdf.

Celem badań było prześledzenie zmian zawartości Cu, Zn i Mn w wierzchniej warstwie gleby po wieloletnim nawożeniu obornikiem i nawozami mineralnymi lub wyłącznie nawozami mineralnymi. Próbki gleby pobierano w latach 2002-2005 z doświadczenia założonego w 1986 r. metodą losowanych bloków, w czterech powtórzeniach, na glebie płowej typowej. Pierwszym czynnikiem było nawożenie organiczne (obornik stosowany, co dwa lata lub bez tego nawozu), drugim – zróżnicowane nawożenie mineralne. Dawki składników pokarmowych w nawozach mineralnych były takie same w obydwu seriach doświadczenia – z obornikiem i bez tego nawozu. W każdym roku uprawiano tę samą roślinę na obydwu polach w zmianowaniu: burak cukrowy (2002 r.), jęczmień jary (2003 r.), kukurydza (2004 r.) i pszenica jara (2005 r.). Przyswajalne dla roślin formy metali ekstrahowano z gleby roztworem 1 mol HCl dm^-3. Po ekstrakcji zawartość metali oznaczono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej. Otrzymane wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji dla doświadczenia dwuczynnikowego. Zawartość przyswajalnych form miedzi, cynku i manganu w glebie nawożonej regularnie obornikiem zdecydowanie przewyższała ich ilość w glebie nawożonej wyłącznie mineralnie od 1986 r. Obornik najsilniej zwiększył koncentrację Cu (prawie 1,7-krtonie), a w mniejszym stopniu manganu (ponad 1,3-krotnie). W wartościach bezwzględnych jednak wzrost dostępności manganu był największy i wynosił średnio ponad 52 mg kg^-1 gleby. Różnicowane nawożenie mineralne azotem, potasem oraz magnez i wapnowanie w mniejszym zakresie niż obornik zmieniały dostępność Cu, Zn i Mn w glebie. Spośród wymienionych wyżej składników pokarmowych azot najczęściej zwiększał zawartość przyswajalnych form metali w glebie, co mogło być spowodowane jego zakwaszającym działaniem.

Małgorzata Skwierawska, Lucyna Zawartka

WPŁYW RÓŻNYCH DAWEK I FORM SIARKI NA ZAWARTOŚĆ PRZYSWAJALNEGO FOSFORU W GLEBIE

Słowa kluczowe: nawożenie, siarka siarczanowa, siarka elementarna, przyswajalny fosfor, gleba.

Full text – pdf.

W latach 2000-2002,  w Byszwałdzie, w pobliżu Lubawy, przeprowadzono 3-letnie doświadczenie polowe. W doświadczeniu badano wpływ nawożenia siarką na dynamikę przyswajalnego fosforu w glebie w dwóch poziomach: 0-40 cm i 40-80 cm. Eksperyment założono na glebie brunatnej, kwaśnej o składzie granulometrycznym piasku gliniastego mocnego. Gleba wyjściowa miała nstępujące właściwości: pH_KCl=5,30, azot mineralny 24,0, siarka siarczanowa 4,10, przyswajalny fosfor 34,5, potas 110,0 mg kg^-1 gleby. Zastosowano 3 poziomy nawożenia siarką: 40, 80 i 120 kg ha^-1 w formie siarczanowej (S-SO₄) i elementarnej (S-S₀). W ciągu całego okresu badań otrzymano niejednoznaczne wyniki dotyczące wpływu nawożenia różnymi formami i dawkami siarki na zawartość i przemieszczanie się przyswajalnego fosforu w glebie. Jedynie dawka 120 kg ha^-1 S-SO₄ przez cały okres badań wpływała na uruchamianie i migrację fosforu glebie oraz spowodowała istotne zwiększenie zawartości przyswajalnego fosforu w glebie w warstwie 0-40 cm i 40-80 cm. Wszystkie dawki siarki elementarnej oraz 40 i 80 kg siarki siarczanowej powodowały jedynie tendencję zwyżkową. Wpływ siarki elementarnej uwidocznił się dopiero w trzecim roku doświadczenia. Działanie dawek 40 i 80 kg ha^-1 siarki na właściwości gleby zależało od formy siarki oraz czasu trwania doświadczenia.

Jarosław Waroszewski, Cezary Kabała, Katarzyna Szopka

ZAWARTOŚĆ PIERWIASTKÓW ŚLADOWYCH W GLEBACH REGLA GÓRNEGO SZRENICY I KOWARSKIEGO GRZBIETU W KARKONOSZACH

Słowa kluczowe: gleby, pierwiastki śladowe, regiel górny, Karkonosze.

Full text – pdf.

W strefie regla górnego Karkonoszy zachodnich (Szrenica) i wschodnich (Kowarski Grzbiet) przeprowadzono analizę zanieczyszczenia gleb pierwiastkami śladowymi (Pb, Zn, Cu) opartą na monitoringu ekosystemów leśnych Karkonoskiego Parku Narodowego. W tym celu pobrano próbki z trzech głębokości: próchnicę nadkładową (w całej miąższości), 0-10 cm i 10-20 cm. Stwierdzono wyraźnie podwyższoną zawartość ołowiu, szczególnie w próchnicach nadkładowych (średnio 83,2 mg kg^-1) i warstwie 0-10 cm (średnio 73,3 mg kg^-1). Miedź i cynk występują w mniejszych ilościach, w ektohumusie średnio 47,5 mg Zn kg^-1 i 23,8 mg Cu kg^-1, a w warstwie 0-10 cm średnio 33,7 mg Zn kg^-1 i 19,9 mg Cu kg^-1. Zawartość cynku i miedzi w glebach regla górnego nie zwiększa się z wysokością n.p.m. i jest nieco wyższa we wschodniej części Karkonoszy (Kowarski Grzbiet) niż w zachodniej (Szrenica). Zawartość ołowiu jest wyraźnie wyższa w zachodniej części Karkonoszy i zwiększa się z wysokością n.p.m.

Anna Wójcikowska-Kapusta, Bożena Niemczuk

SPECJACJA MIEDZI W PROFILACH GLEB ZRÓŻNICOWANYCH TYPOLOGICZNIE

Słowa kluczowe: rędziny, gleby płowe, gleby rdzawe, formy miedzi.

Full text – pdf.

Określenie całkowitej zawartości metali w glebie nie daje wystarczających informacji o ich ruchliwości i możliwości pobierania przez rośliny. Oddziaływanie metali ciężkich na rośliny zależy od rodzaju metalu, formy, w jakiej występuje, a także od właściwości gleby. Celem pracy była ocena wpływu typu gleb (rędziny, płowe, rdzawe) na zawartość i specjację miedzi w ich profilach. Badania prowadzono na obszarze obejmującym 2 regiony fizjograficzne: Wyżynę Lubelską i Kotlinę Sandomierską. Próbki pobrano jednorazowo z poszczególnych poziomów genetycznych, w sumie z 30 profili glebowych zróżnicowanych typologicznie, wytworzonych z margli kredowych, lessów i piasków. Analizę specjacyjną miedzi przeprowadzono z wykorzystaniem trzystopniowej metody sekwencyjnego frakcjonowania umożliwiającej wyodrębnienie 4 frakcji metodą BCR: frakcja I – formy rozpuszczalne w wodzie, wymienne i związane z węglanami, ekstrahowane CH₃COOH; frakcja II – formy zasocjowane z wolnymi tlenkami Fe i Mn ekstrahowane NH₂OH HCl; frakcja III – formy związane z materią organiczną ekstrahowane 30% H₂O₂ na gorąco i następnie reekstrahowane produkty mineralizacji CH₃COONH₄; frakcja IV – formy rezydualne (pozostałość), różnica między całkowitą zawartością a sumą trzech frakcji. Analiza specjacyjna wykazała, że we wszystkich typach badanych gleb, forma rezydualna miedzi stanowiła największy udział w jej całkowitej zawartości, następnie formy związane z materią organiczną, a najmniejszy formy rozpuszczalne, wymienne i związane z węglanami. W rędzinach i glebach płowych poziomy próchniczne zawierały istotnie więcej IV frakcji niż skały macierzyste, natomiast w glebach rdzawych skała macierzysta zwierała więcej tej formy miedzi niż poziomy próchniczne.

TOM 14 - NUMER - 3 - WRZESIEŃ 2009

Jacek Alberski, Stanisław Grzegorczyk, Adam Kozikowski, Marzena Olszewska

WARUNKI SIEDLISKOWE I WARTOŚĆ POKARMOWA ACHILLEA MILLEFOLIUM  L. NA UŻYTKACH ZIELONYCH

Słowa kluczowe: siedlisko, kategoria gleby, wartość pokarmowa, Achillea millefolium.

Pełna wersja pracy – pdf.

W latach 1998-2000, na terenie Pojezierza Olsztyńskiego, objęto badaniami 33 zbiorowiska roślinne na półnaturalnych użytkach zielonych ze znacznym udziałem Achillea millefolium. Badane obiekty były zlokalizowane na bardzo lekkich, lekkich, średnich i ciężkich glebach mineralnych. Skład gatunkowy runi wyceniono metodą Braun-Blanqueta. Pobrano próbki glebowe do analiz chemicznych. W materiale roślinnym Achillea millefolium określono zawartość białka ogólnego, włókna surowego, popiołu surowego oraz makro- i mikroelementów. Zbiorowiska łąkowo-pastwiskowe ze znacznym udziałem Achillea millefolium w runi są bardzo cenne florystycznie, szczególnie te zlokalizowane na glebach lekkich i średnich. Niezależnie od kategorii agronomicznej gleby, Achillea millefolium towarzyszyły: Poa pratensis, Dactylis glomerata, Festuca rubra, Trifolium repens, Vicia cracca, Heracleum sibiricum i Taraxacum officinale. Gleby ciężkie zawierały więcej P, K, Mg, Ca i Na, natomiast lekkie więcej próchnicy glebowej. Achillea millefolium L. zawierał: 110-121 g kg^-1 białka ogólnego, 249-309 g kg^-1 włókna surowego, 97-123 g kg^-1 popiołu surowego, duże ilości P, K i Ca niezależnie od kategorii agronomicznej gleby oraz więcej Mg (3,1 g kg^-1) na glebach bardzo lekkich.

 Ewa Brucka-Jastrzębska, Dorota Kawczuga, Monika Rajkowska, Mikołaj Protasowicki

OCENA ZAWARTOŚCI MIKROELEMENTÓW (Cu, Zn, Fe) I MAKROELEMENTÓW (Mg, Ca) U RYB SŁODKOWODNYCH

Słowa kluczowe: ryby słodkowodne, Cyprinus carpio L., Oncorhynchus mykiss Walbaum,
                                   Acipenser baeri Brandt, makroelementy, mikroelementy.

Pełna wersja pracy – pdf.

Celem pracy była ocena wpływu warunków i miejsca prowadzenia hodowli na zawartość mikroelementów (Zn, Cu, Fe) i makroelementów (Mg, Ca) w organizmach ryb słodkowodnych. Ocenie poddano trzy wybrane gatunki ryb: pstrąga tęczowego (Oncorhynchus mykiss Walbaum), karpia (Cyprinus carpio L.) i jesiotra syberyjskiego (Acipenser baeri Brandt). Badaniu poddano 90 ryb słodkowodnych w okresie od 6. do 12. miesiąca życia. Z każdej ryby do analiz chemicznych pobrano próbki: krwi, wątroby, nerek, skrzeli, skóry i mięśni. Próbki poddano analizie na zawartość Mg, Ca, Zn, Cu, Fe, z użyciem emisyjnej spektrometrii atomowej w plazmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-AES), w aparacie Jobin Yvon typ JY-24. Wykazano, że miejsce hodowli ma statystycznie istotny wpływ na zawartości badanych pierwiastków u poszczególnych gatunków ryb słodkowodnych. Zawartość Mg w nerce i skórze karpi była istotnie wyższa niż u jesiotra. Podobne spostrzeżenia dotyczyły poziomu Ca w skórze i Zn w nerce. W przypadku Fe i Cu obserwowano niższą zawartość w wątrobie i nerkach karpi niż w tych samych narządach u pstrąga. Badania wykazały, że poziom Zn i Cu we wszystkich narządach przebadanych gatunków kształtował się na najniższym poziomie. Spośród badanych gatunków u pstrąga stwierdzono najwyższą zawartość Ca i Mg w skórze, a Fe we krwi. Otrzymane wyniki pozwalają stwierdzić, że miejsce i warunki prowadzenia hodowli mają istotny wpływ na zawartość badanych makro- i mikroelementów w organizmach ryb słodkowodnych.

Anna Iżewska

WPŁYW OBORNIKA, KOMUNALNEGO OSADU ŚCIEKOWEGO I KOMPOSTU Z NIEGO WYPRODUKOWANEGO NA WIELKOŚĆ PLONU I ZAWARTOŚĆ MIKROSKŁADNIKÓW Mn, Zn, Cu, Ni ORAZ Pb I Cd W RZEPAKU JARYM I PSZENŻYCIE JARYM

Słowa kluczowe: obornik, osad ściekowy, kompost z osadu ściekowego, rzepak jary, pszenżyto jare, wskaźniki bioakumulacji.

Pełna wersja pracy – pdf.

Celem badań było określenie wpływu nawożenia gleb obornikiem, komunalnym osadem ściekowym i kompostem z niego wyprodukowanym na wielkość plonu i zawartość mikroskładników (Mn, Zn, Cu, Ni) oraz Pb i Cd. w rzepaku jarym i pszenżycie jarym oraz określenie wskaźników bioakumulacji tych pierwiastków w roślinach uprawianych. W 2006 r. założono doświadczenie wazonowe na terenie hali wegetacyjnej AR w Szczecinie. Do badań użyto obornik, surowy osad ściekowy i wyprodukowany metodą GWDA kompost z osadów ściekowych. Doświadczenie wazonowe założono metodą split plot w trzech powtórzeniach. Obiektami pierwszego czynnika były rodzaje nawozów (obornik, komunalny osad ściekowy, kompost z osadu ściekowego), a obiektami II czynnika – dawka poszczególnych nawozów wprowadzana do gleby w przeliczeniu na ilość wniesionego azotu (85 i 170 kg N ha^-1, tj. 0,26 i 0,52 g N na wazon). Uzyskane wyniki badań wskazują, że największy plon nasion rzepaku jarego i ziarna pszenżyta jarego zebrano z obiektów nawożonych podwojoną dawką osadu ściekowego. Nawożenie osadem ściekowym oraz kompostem spowodowało zwiększenie zawartości mikroskładników oraz Pb i Cd w nasionach oraz ziarnie roślin testowych. Zawartości te jednak nie przekroczyły dopuszczalnych wartości dla roślin przemysłowych. Obliczone wskaźniki bioakumulacji wskazują, że rzepak jary i pszenżyto jare w stopniu średnim akumulowały mangan i cynk.

Anna Iżewska, Edward Krzywy, Czesław Wołoszyk

OCENA WPŁYWU NAWOŻENIA OBORNIKIEM, KOMUNALNYM OSADEM ŚCIEKOWYM I KOMPOSTEM Z OSADU ŚCIEKOWEGO NA ZAWARTOŚĆ Mn, Zn, Cu, ORAZ Pb I Cd W GLEBIE LEKKIEJ

Słowa kluczowe: obornik, osad ściekowy, kompost z osadu ściekowego, gleba lekka.

Pełna wersja pracy – pdf.

Celem badań była ocena wpływu nawożenia obornikiem, komunalnym osadem ściekowym i kompostem z osadu ściekowego na zawartość form ogólnych i rozpuszczalnych: Mn, Zn, Cu, oraz Pb i Cd w glebie lekkiej. W 2006 r. założono metodą split plot doświadczenie wazonowe. Obiektami pierwszego czynnika były rodzaje nawozów: obornik, komunalny osad ściekowy, kompost z niego wyprodukowany, obiektami II czynnika – dawki obornika i nawozów organicznych zastosowane do gleby w przeliczeniu na ilość wniesionego azotu (0,26 i 0,52 g N na wazon). W drugim roku badań zastosowano nawożenie mineralne w dawce 0,30 g N na wazon, 0,24 g P na wazon oraz 0,72 g K na wazon. Gleba użyta w doświadczeniu pobrana została z warstwy Ap i miała skład granulometryczny piasku gliniastego lekkiego pylastego. Odczyn gleby był kwaśny (pH w 1 mol KCl dm^-3 – 5,13), zawartość fosforu, potasu i magnezu przyswajalnego była średnia. Zawartość mikroskładników w glebie przed założeniem doświadczenia była poniżej wartości dopuszczalnych stężeń w glebie podanych w RMŚ z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U z 2002 r. nr 165 poz. 1359). Pod względem zawartości Mn, Zn, Cu, Ni, Pb stopień zanieczyszczenia gleb tymi pierwiastkami według klasyfikacji IUNG wynosił 0, co oznacza zawartość naturalną, natomiast zawartość Cd była podwyższona i stanowiła Io. W badaniach stwierdzono, że po nawożeniu obornikiem, osadem ściekowym i kompostem z osadu ściekowego zwiększyła się w glebie – w działaniu bezpośrednim i następczym – zawartość form ogólnych i rozpuszczalnych w 1 mol KCl dm^-3 mikroskładników oraz Pb i Cd. W przypadku nawożenia gleby nawozami organicznymi nastąpiło zanieczyszczenie I stopnia kadmem i niklem (przekroczenie naturalnej zawartości w glebie), natomiast po zastosowaniu obornika i osadu ściekowego nastąpił wzrost zawartości ołowiu. Na podstawie średniego udziału formy rozpuszczalnej w formie ogólnej z obiektów nawożonych nawozami organicznymi pierwiastki można było uszeregować następująco: I rok badań – Cu > Pb > Ni > Cd > Mn > Zn, II rok badań – Cd > Pb > Cu>Mn > Zn > Ni.

Józef Koc, Marcin Duda

ZNACZENIE ZBIORNIKA RETENCYJNEGO W OGRANICZENIU MIGRACJI WAPNIA ZE ZLEWNI ROLNICZEJ

Słowa kluczowe: zbiornik retencyjny, zlewnia rolnicza, wapń.

Pełna wersja pracy – pdf.

Badania prowadzono na zbiorniku retencyjnym położonym w dolinie końcowego biegu strugi Sząbruk położonej w północno-wschodniej Polsce, w mezoregionie Pojezierza Olsztyńskiego. Zlewnia strugi Sząbruk składa się z części leśnej i rolniczej. W dolnej części doliny strugi Sząbruk jest położony zbiornik retencyjny wykonany przed 25 laty, zamknięty groblą i mnichem. Odpływy ze zbiornika kierowane są końcowym odcinkiem strugi Sząbruk do Jeziora Wulpińskiego. W wyniku badań stwierdzono, że stężenie wapnia w wodzie odpływającej ze zlewni zależalo od sposobu i intensyfikacji użytkowania i mieściło się w granicach od 22,3 mg Ca dm^-3 do 178 mg Ca dm^-3. Najwyższe stężenie, średnio 113 mg Ca dm^-3, wystąpiło w wodach zlewni rolniczych odwadnianych siecią drenarską, niższe, średnio 78,7 mg Ca dm^-3, w wodach z terenów rolniczych odwadnianych rowami, a najniższe, średnio 39,7 mg Ca dm^-3, w wodach ze zlewni leśnej. We wszystkich zlewniach cząstkowych mniejsze stężenia wapnia, stwierdzono w okresie wegetacyjnym niż poza nim. Ładunek wapnia odprowadzany z obszaru zlewni był uzależniony od sposobu jej zagospodarowania. Największy odpływ wapnia z jednostki powierzchni stwierdzono w zlewni rolniczej zdrenowanej (76,6 kg Ca ha^-1 rok^-1), mniejszy ze zlewni odwadnianej rowami (56,3 kg Ca ha^-1 rok^-1) i najmniejszy ze zlewni leśnej (31,8 kg Ca ha^-1 rok^-1). W wyniku przepływu wody przez zbiornik retencyjny następowało zmniejszenie w niej stężenia wapnia o 11%, z 56,8 mg Ca dm^-3 do 50,3 mg Ca dm^-3, pomimo zasilania zasobnymi w wapń wodami drenarskimi. W wodach przepływających rowem opaskowym stwierdzono wzrost stężeń Ca, gdyż w czasie przepływu rowem procesy sedymentacji są dużo mniejsze, a o wzroście stężeń zadecydowało zasilanie wodami drenarskimi. W ciągu roku w misie zbiornika zostało zakumulowane 242,4 kg Ca na 1 ha jego powierzchni, z czego większość (83%) w okresie wegetacyjnym. Świadczy to o istotnym udziale procesów biologicznych. Zbiornik retencyjny pełnił funkcję bariery zatrzymującej odpływ związków wapnia ze zlewni.

Jan Kucharski, Małgorzata Baćmaga, Jadwiga Wyszkowska

WPŁYW HERBICYDÓW NA PRZEBIEG PROCESU AMONIFIKACJI W GLEBIE

Słowa kluczowe: zanieczyszczenie gleby, herbicydy, amonifikacja, aminokwasy.

Pełna wersja pracy – pdf.

W doświadczeniu laboratoryjnym określono wpływ zanieczyszczenia gleby herbicydami: Harpun 500 SC, Faworyt 300 SL, Akord 180 OF i Mocarz 75 WG na przebieg procesu amonifikacji. Materiałem glebowym użytym w badaniach był piasek gliniasty o pH 6,5. Doświadczenie przeprowadzono w pięciu powtórzeniach. Próbki glebowe w odpowiednich obiektach zanieczyszczono herbicydami w dawkach wyrażonych, jako wielokrotność dawki zalecanej przez producenta: 0 – kontrola, 1 – dawka zalecana przez producenta, dawki 50-, 100-, 150- i 200-krotnie większa od zalecanej przez producenta. Następnie do gleby wprowadzono azot w postaci kwasu L-asparaginowego, DL-alaniny, L-argininy i mocznika w ilości 0 i 300 mg N kg^-1 gleby. Po dokładnym wymieszaniu glebę doprowadzono do wilgotności 60% kapilarnej pojemności wodnej i w takim stanie inkubowano próbki glebowe przez 12, 24, 36 i 48 h w temp. 25ºC. Wykazano, że przebieg procesu amonifikacji determinowany był rodzajem i dawką herbicydu, rodzajem amonifikowanego związku organicznego i czasem trwania doświadczenia. Najszybciej amonifikacji ulegała L-arginina, natomiast najwolniej kwas L-asparaginowy. Największy inhibicyjny wpływ na proces amonifikacji spośród wszystkich testowanych środków chwastobójczych wywierał Mocarz 75 WG. Jego negatywne oddziaływanie na mineralizację związków organicznych utrzymywało się przez 36 h. Pozostałe preparaty nie wpływały tak jednoznacznie na ilość zamonifikowanego azotu.

Teresa Majewska, Dariusz Mikulski, Tomasz Siwik

ŻWIREK KRZEMOWY, WĘGIEL DRZEWNY I POPIÓŁ Z DRZEW LIŚCIASTYCH W ŻYWIENIU INDYKÓW

Słowa kluczowe: żwirek krzemowy, węgiel drzewny, popiół z drzew liściastych, indyki.

Pełna wersja pracy – pdf.

Celem badań było określenie, czy w żywieniu indyków utrzymywanych w warunkach intensywnej produkcji potrzebny jest żwirek krzemowy i czy można go zastąpić takimi dodatkami, jak węgiel drzewny i popiół z drzew liściastych. Wnioskowano na podstawie wyników odchowu, wskaźników hematologicznych i biochemicznych krwi oraz wartości rzeźnej, składu chemicznego i właściwości fizykochemicznych mięsa indyków. Materiał doświadczalny stanowiło 360 indorów typu ciężkiego Big 6, które rozdzielono losowo do 4 grup i odchowywano do 20. tygodnia życia na ściółce. Ptaki ze wszystkich grup żywiono jednakowymi granulowanymi pełnoporcjowymi mieszankami. Żywienie ptaków z poszczególnych grup różniło się tylko zastosowanymi dodatkami paszowymi. Grupa kontrolna nie otrzymywała żadnego dodatku. W grupach doświadczalnych zastosowano do paszy dodatek: żwirku krzemowego, węgla drzewnego lub popiołu z drzew liściastych w ilości 0,3% zadawanej mieszanki. Dodatki stosowano od 1. dnia życia do końca okresu odchowu. Nie odnotowano istotnych różnic we wskaźnikach hematologicznych i biochemicznych krwi indyków. Stwierdzono, że zastosowanie żwirku krzemowego pogorszyło wyniki odchowu indorów, natomiast dodatek zarówno węgla drzewnego, jak i popiołu z drzew liściastych wpłynął bardzo korzystnie na efekty produkcyjne odchowu tych ptaków. Najlepsze efekty otrzymano stosując dodatek węgla drzewnego. U indorów z tej grupy stwierdzono najmniejszą śmiertelność – 4,4%, o 3,9% większą masą ciała i o 9,7% lepszy wskaźnik efektywności odchowu, w porównaniu z grupą kontrolną.

Roman Niedziółka, Krystyna Pieniak-Lendzion, Elżbieta Horoszewicz

BADANIA BIOAKUMULACJI WYBRANYCH METALI W MIĘSIE I NARZĄDACH WEWNĘTRZNYCH KOŹLĄT ŻYWIONYCH INTENSYWNIE

Słowa kluczowe: koźlęta, mięso, wątroba, nerki, bioakumulacja, pierwiastki.

Pełna wersja pracy – pdf.

Ze względu na walory zdrowotne i smakowe mięso kozie i jagnięce nabiera coraz większego znaczenia w żywieniu człowieka. Charakteryzuje się doskonałymi właściwościami pod względem wartości odżywczej i wysoką strawnością. Jest stosunkowo bogate w związki mineralne. Celem badań było określenie zawartości wybranych pierwiastków w mięśniach, wątrobie i nerkach koziołków i kózek żywionych do 150. dnia życia. Materiał doświadczalny stanowiły koziołki i kózki rasy białej uszlachetnionej oraz tuczone do 150. dnia życia. Zwierzęta żywiono pełnoporcjową mieszanką o wartości pokarmowej 168 g białka ogólnego i 6,0 MJ energii netto. Mieszankę podawano ad libitum i uzupełnioano dodatkiem strukturalnym siana łąkowego. Przez cały okres tuczu zwierzęta utrzymywano w chowie alkierzowym, w pomieszczeniach zamkniętych. Próby do analizy pobrano z mięśnia przywodziciela uda (m. adductor), wątroby i nerek. W tkance mięśniowej analizowanych koziołków doświadczalnych stwierdzono niższą zawartość Cd (0,002 mg kg^-1 ± 0, 0,004) niż u kózek (0,003 mg kg^-1 ± 0,001). Natomiast poziom Pb był niższy w grupie kózek i wyniósł 0,019 mg kg^-1 wobec 0,026 mg kg^-1 – różnice okazały się nieistotne statystycznie. W narządach wewnętrznych wyższy poziom Cd stwierdzono w nerkach niż w wątrobie, a w przypadku Pb odwrotnie. Stężenie Pb było wyższe w nerkach koziołków i wyniosło 0,073 mg kg^-1 ± 0,02. W wątrobach poziom tego pierwiastka był na tym samym poziomie (0,084 mg kg^-1). Płeć różnicowała istotnie zawartość Fe i Ca w tkance mięśniowej (p Ł 0,01) oraz Mg i Zn (p Ł 0,05). Wątroba była narządem koncentracji nie tylko Pb i Cd, ale Cu i Zn. Stwierdzono, że stężenie Cu w wątrobie kózek było wyższe (p Ł 0,01, 146,79 mg kg^-1) w porównaniu z koziołkami o ok. 50 mg kg^-1. Zaobserwowano wysokie dysproporcje w zawartości Fe w wątrobie, ponieważ u kózek stwierdzono 36,30 mg kg^-1, a u koziołków 21,99 mg kg^-1 (p Ł 0,01). W nerkach wykazano zdecydowanie większe stężenie Ca, szczególnie u kózek (81,01 ± 26,55 mg kg^-1).

Ireneusz Ochmian, Józef Grajkowski, Grzegorz Mikiciuk, Krystyna Ostrowska, Piotr Chełpiński

RÓŻNICE W SKŁADZIE CHEMICZNYM LIŚCI I OWOCÓW BORÓWKI WYSOKIEJ W ZALEŻNOŚCI OD RODZAJU PODŁOŻA ZASTOSOWANEGO DO UPRAWY

Słowa kluczowe: borówka wysoka, makro- i mikroelementy, podłoże, liście, owoce.

Pełna wersja pracy – pdf.

W latach 2004-2006, w Sadowniczej Stacji Badawczej Katedry Sadownictwa Akademii Rolniczej w Szczecinie (obecnie Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny), posadzono krzewy borówki wysokiej na glebie zwięzłej o odczynie zasadowym (pH 7,1) z zastosowaniem trzech różnych rodzajów podłoża. Krzewy posadzono w rowy wypełnione torfem, przekompostowaną łuską kakaową oraz trocinami z drzew iglasto-liściastych. Nawożenie roślin ograniczono do azotu (saletra amonowa 30 kg N ha^-1), z powodu wysokiej lub/i średniej zawartości pozostałych składników pokarmowych w glebie oraz podłożach. W celu obniżenia (łuska kakaowa) lub utrzymania niskiego odczynu podłoża (torf, trociny) w czasie okresu wegetacji krzewy nawadniano wodą zakwaszaną H₂SO₄ do odczynu 2,3-3,9. Podłoże przygotowane z łuski kakaowej miało najwyższą zawartość azotu (23,8 mg 100 g^-1), cynku (51,6 mg kg^-1) oraz najwyższe pH (5.0), ponadto zawierało najmniej soli (0,35 g NaCl kg^-1). Podłoże przygotowane z trocin zawierało najwięcej manganu (56,5 mg kg^-1) i miedzi (7,4 mg kg^-1) oraz najmniej wapnia (83 mg 100 g-1), natomiast było najbardziej zasolone (0,87 g NaCl kg^-1) i miało najniższy odczyn (3,8). Krzewy odmiany Sierra posadzone w łusce kakaowej zawierały najwięcej azotu (23,6), potasu (6,9 g kg^-1) i manganu (104,5 mg kg^-1) w liściach oraz azotu (16,0) i potasu (6.5 g kg^-1) w owocach. Natomiast rośliny posadzone w trocinach zawierały najwięcej wapnia (1,75 g kg^-1), miedzi (3,2) i cynku (12,4 mg kg^-1) w liściach oraz siarki (1,7) i miedzi (3,5 mg kg-1) w owocach.

Krzysztof Pakuła, Dorota Kalembasa

ROZMIESZCZENIE FRAKCJI NIKLU W LESNYCH GLEBACH PŁOWYCH NA NIZINIE POŁUDNIOWOPODLASKIEJ

Słowa kluczowe: ekstrakcja sekwencyjna, frakcje niklu, gleby płowe, las.

Pełna wersja pracy – pdf.

Metody ekstrakcji sekwencyjnej umożliwiają identyfikację frakcji chemicznych metali ciężkich w środowisku glebowym, a także ocenę ich dostępności i potencjalnej toksyczności dla biotycznych elementów łańcucha troficznego. Celem pracy było wydzielenie frakcji niklu w poszczególnych poziomach genetycznych leśnych gleb płowych trzema metodami ekstrakcji sekwencyjnej (zmodyfikowanej metody Tessiera, metody Zeiena i Brümmera oraz metody Hedleya w modyfikacji Tiessena i Moira), a także porównanie zawartości tego metalu w czterech frakcjach: łatwo rozpuszczalnej, wymiennej, organicznej i rezydualnej oraz ocena ich rozmieszczenia w profilu badanych gleb. Zawartość niklu w badanych frakcjach była zróżnicowana. Najwięcej tego metalu, niezależnie od zastosowanej procedury analitycznej, stwierdzono we frakcji rezydualnej – Fresid (poziomy mineralne) oraz organicznej – F_org (poziomy ściółki leśnej – O_l), a najmniej we frakcji łatwo rozpuszczalnej – F₁ (wszystkie poziomy genetyczne). Obliczenia statystyczne wykazały, że badane cztery frakcje niklu były wysoko istotnie zależne między sobą oraz wybranymi właściwościami analizowanych gleb (z wyjątkiem pH gleby i zawartości ogólnej Nit).

 Mirosław Pięta, Krzysztof Patkowski

ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH U JAGNIĄT DWÓCH GENOTYPÓW W ZALEŻNOŚCI OD SYSTEMU UTRZYMANIA

Słowa kluczowe: owce, system utrzymania, jagnięta, genotyp, makroelementy, mikroelementy.

Pełna wersja pracy – pdf.

W pracy przedstawiono wyniki badań dotyczących określenia zawartości makroelementów i mikroelementów w surowicy krwi oraz mięśniu najdłuższym grzbietu (Musculus longissimus dorsi – Mld) jagniąt w zależności od systemu utrzymania ich przy matkach, genotypu i roku badań. Jagnięta odchowywano z matkami w dwu systemach utrzymania: alkierzowym w owczarni oraz pastwiskowym, na wolnym powietrzu, z nieograniczonym dostępem do pastwiska. Były to jagnięta dwóch genotypów – PLS – polska owca nizinna odmiany uhruskiej i BCP – jagnięta syntetycznej linii plenno-mięsnej. Zawartość pierwiastków w surowicy krwi oceniono w drugim i trzecim miesiącu życia jagniąt, zaś w Mld – po uboju tryczków o masie ciała 25-28 kg. Stwierdzono, że skład mineralny krwi zmienia się wraz z wiekiem jagniąt i związanym z tym sposobem żywienia. System utrzymania wpływał modyfikująco na zawartość wapnia, miedzi i cynku w surowicy krwi jagniąt, zwłaszcza w trzecim miesiącu życia. Stwierdzono wyższą zawartość miedzi w mięśniu najdłuższym grzbietu u jagniąt utrzymywanych z matkami na pastwisku, w porównaniu z jagniętami utrzymywanymi w alkierzu. Zaobserwowano podobną tendencję w zawartości składników mineralnych w surowicy krwi jagniąt a ich zawartością w mięśniu najdłuższym grzbietu (Mld) w przypadku genotypu i systemu utrzymania. Stężenie pierwiastków (oprócz sodu) w surowicy krwi jagniąt mieściło się w granicach norm referencyjnych dla owiec dorosłych.

 Janusz F. Pomianowski, Teresa Majewska, Jerzy Borowski, Wacław Mozolewski

WPŁYW ZRÓŻNICOWANEGO UDZIAŁU OWSA W PASZY NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH PIERWIASTKÓW W MIĘSIE INDYCZYM

Słowa kluczowe: mięso indycze, składniki mineralne, pasza.

Pełna wersja pracy – pdf.

Mięso indycze ze względu na dużą zawartość białka i małą ilość tłuszczu uznaje się za dietetyczne. Ponadto ma ono korzystny skład aminokwasowy i mineralny. W pracy analizowano zawartość wybranych pierwiastków: cynku, magnezu, wapnia, sodu, potasu i fosforu w mięśniach piersiowych indorów BIG 6 żywionych paszą o różnym udziale śruty owsianej (0%; 5% i 10%). Zawartość wybranych pierwiastków oznaczano w uprzednio zmineralizowanych próbkach: cynk, magnez i wapń – metodą ASA, stosując spektrofotometr płomieniowej absorpcji atomowej UNICAM 939AAA Solar; sód i potas – metodą fotometrii płomieniowej z użyciem fotometru płomieniowego FLAPHO 4 firmy Carl Zeiss Jena, fosfor – metodą kolorymetryczną z zastosowaniem odczynnika hydrochinonowego przy długości fali 610 nm. Wyniki poddano jednoczynnikowej analizie wariancji stosując program komputerowy Statistica 8 pl, a istotność różnic oceniono testem Duncana. Wykazano, że stosowanie śruty owsianej w skarmianiu indyków w ocenianych dawkach wpływa na obniżenie ilości badanych pierwiastków w mięsie indyczym. Nie wykazano, by różnice te były istotne statystycznie (PŁ 0.05) dla analizowanych pierwiastków, z wyjątkiem sodu, którego ilość w odróżnieniu od innych pierwiastków wzrastała wraz ze wzrostem ilości stosowanej śruty owsianej w paszy.

Małgorzata Stanosz, Stanisław Stanosz, Andrzej Puchalski

OCENA WPŁYWU FLUORU, ZMODYFIKOWANEJ PRZEZSKÓRNEJ HORMONOTERAPII ZASTĘPCZEJ I DOUSTNEJ HORMONOTERAPII WSPOMAGANEJ W LECZENIU OSTEOPOROZY OPORNEJ U KOBIET W OKRESIE POMENOPAUZALNYM

Słowa kluczowe: osteoporoza, fluor, osteokalcyna, zmodyfikowana hormonalna terapia zastępcza, hormonalna terapia wspomagana.

Pełna wersja pracy – pdf.

Badaniem objęto 40 kobiet we wczesnym okresie pomenopauzalnym, w wieku 52,3±3,1 lat, podzielonych wg listy randomizowanej na dwie grupy: grupę I. (n-20) otrzymującą doustnie fluor w dawce 0,25 mg kg^-1 24 h^-1 oraz zmodyfikowaną przezskórną hormonoterapię zastępczą (HTZ), grupę II (n-20) otrzymującą doustnie fluor w dawce 0,25 mg kg^-1 24 h^-1 i hormonoterapię wspomaganą (HTW) w postaci tabletek. Cykle terapeutyczne w obu grupach trwały 21 dni w miesiącu z następową przerwą 7 dni w celu wystąpienia krwawienia z odstawienia przez okres jednego roku. W surowicy oceniano stężenia osteokalcyny (OC), prokolagenu (PICP), insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1), podstawową prolaktynę (PRL) i po teście z metoklopramidem (PRL/MCP) radioimmunologicznie czterokrotnie: przed leczeniem oraz po 1. 3. i 12. miesiącu leczenia. Gęstość mineralną trzonów kręgów lędźwiowych L2 –L4 badano przed leczeniem i po 12 miesiącach leczenia densytometrem, firmy Luna (DPX-1Q), metodą DEXA. U kobiet z grupy I otrzymującej doustnie fluor i przezskórnie HTZ wystąpił znamienny wzrost stężenia IGF-1, znamienne obniżenie OC, PLCP po 3 i 12 miesiącach leczenia oraz brak statystycznych zmian w stężeniu prolaktyny. Natomiast u kobiet z grupy II otrzymującej w postaci tabletek doustnie fluor i hormonoterapię wspomaganą HTW wystąpiło znamienne obniżenie stężeń IGF-1, OC po 3 i 12 miesiącach leczenia oraz znamienny wzrost stężenia prolaktyny podstawowej i po teście z metoklopramidem po 1. 3. i 12. miesiącu leczenia w porównaniu z wartościami wstępnymi. Stężenia prokolagenu w czasie stosowania doustnie fluoru i HTW nie wykazywały znamiennych różnic. Gęstość mineralna L2-L4 wykazywała znamienne przyrosty u kobiet z grupy I. Natomiast u kobiet z grupy II gęstość mineralna L1, L2 nie wykazywała przyrostu znamiennego, a w kręgu L3, L4 występował znamienny przyrost w porównaniu z wartościami wyjściowymi (p < 0,01).

Adam Szewczuk, Andrzej Komosa, Ewelina Gudarowska1

WPŁYW RÓŻNYCH POZIOMÓW POTASU I RODZAJU NAWOZÓW POTASOWYCH NA STAN ODŻYWIENIA JABŁONI MIKROELEMENTAMIPO WEJŚCIU DRZEW W OKRES OWOCOWANIA

Słowa kluczowe: jabłoń, potas, nawozy potasowe, chlorki, siarczany, azotany, mikroelementy.

Pełna wersja pracy – pdf.

Doświadczenie założono wiosną 1999 r. na glebie płowej wytworzonej z glin lekkich zwałowych. Drzewa odmiany Golden Delicious na podkładce M.26 posadzono w rozstawie 3,5 x 1,2 m (2381 drzew ha^-1). Pierwszym czynnikiem badań był zróżnicowany poziom zawartości potasu: 120, 160 i 200 mg K kg^-1 w ornej warstwie gleby, oznaczonego metodą uniwersalną, drugim rodzaj zastosowanego nawozu potasowego: chlorek potasu (sól potasowa 60%), siarczan potasu i saletra potasowa. Corocznie wykonywano analizy gleb i liści na zawartość mikroelementów. Wzrost zawartości przyswajalnych form potasu w zakresie 120-200 mg K kg^-1 gleby nie miał istotnego wpływu na zawartość przyswajalnych form żelaza, manganu, cynku, miedzi i boru w pasach herbicydowych gleby, zarówno w warstwie 0-20, jak i 20-40 cm. Stosowanie siarczanu potasu istotnie zwiększało zawartość cynku w pasach herbicydowych zarówno w warstwie 0-20, jak i 20-40 cm gleby w stosunku do chlorku potasu (sól potasowa 60%) i azotanu potasu (saletra potasowa). Nie stwierdzono wpływu form nawozów potasowych na zawartość przyswajalnych form żelaza, manganu, miedzi i boru w glebie. Wzrost zawartości przyswajalnych form potasu w glebie w zakresie 120-200 mg K kg^-1 gleby istotnie zmniejszał zawartość manganu w liściach jabłoni. Nie wykazano natomiast wpływu wzrastających poziomów potasu w glebie na zawartość w liściach jabłoni żelaza, manganu, miedzi i boru.

Monika Szewczyk, Kazimierz Pasternak, Andrzej Andrzejwski, Andrzej Dąbrowski, Grzegorz Wallner

STĘŻENIE MAGNEZU W OSOCZU I TKANKACH PACJENTÓW LECZONYCH OPERACYJNIE Z POWODU RAKA ŻOŁĄDKA I JELITA GRUBEGO

Słowa kluczowe: magnez, rak żołądka, rak jelita grubego, hipomagnezemia, leczenie operacyjne.

Pełna wersja pracy – pdf.

Nowotwory przewodu pokarmowego stanowią istotny problem zdrowotny zarówno w Polsce, jak i na całym świecie. Przyczyny nowotworów często upatruje się w zaburzeniach homeostazy organizmu. Rozwój nowotworów może wiązać się z zaburzeniem stężenia pierwiastków, w tym również magnezu będącego najważniejszym kationem wewnątrzkomórkowym. Celem pracy była ocena stężenia magnezu w osoczu i wycinkach tkanek nowotworowych chorych na raka żołądka i raka jelita grubego. Badania wykonano u 35 pacjentów, w tym u 20 chorych na raka żołądka, oraz 15 chorych na raka jelita grubego. Badani byli w przedziale wiekowym od 36 do 77 lat. Materiał do badań stanowiła krew chorych pobierana przed zabiegiem operacyjnym oraz w 7 dobie po zabiegu, a także wycinki tkanek zmienionych nowotworowo i zdrowych. Stężenie magnezu oznaczano metodą kolorymetryczną z użyciem spektrofotometru firmy Genesis. U chorych na raka żołądka wykazano istotną statystycznie różnicę w stężeniu magnezu w osoczu w porównaniu z normą. Zaobserwowano również wyższe stężenie magnezu w 7 dobie po zabiegu w porównaniu ze stężeniem przed operacją, jednak różnica ta była nieistotna statystycznie. Natomiast w przypadku raka jelita grubego nie wykazano różnic istotnych statystycznie zarówno w stężeniu magnezu przed i po zabiegu, jak i przy porównaniu wyników stężeń magnezu z normą. Badając stężenie magnezu w tkankach, stwierdzono wyższe stężenie magnezu w tkance nowotworowej w porównaniu z tkanką zdrową. Wyniki wskazują na istnienie zaburzeń homeostazy magnezu u chorych, co może mieć znaczenie w patogenezie nowotworów przewodu pokarmowego.

Anna Winiarska-Mieczan

OCENA STOPNIA NARAŻENIA NIEMOWLĄT NA POBIERANIE OŁOWIU I KADMU W PREPARATACH MLEKA W PROSZKU

Słowa kluczowe: niemowlęta, preparaty mleko zastępcze, kadm, ołów.

Pełna wersja pracy – pdf.

Niemowlęta oraz małe dzieci to grupa populacji o najwyższym ryzyku narażenia na toksyczne działanie metali. U noworodków zaraz po urodzeniu brak jest sprawnie działających mechanizmów regulacyjnych, a wchłanianie składników mineralnych, w tym także pierwiastków toksycznych, jest większe niż u dzieci starszych i osób dorosłych. Ustalono odrębne, bardziej rygorystyczne wymagania dla produktów spożywczych przeznaczonych do żywienia niemowląt. Szczególnej uwagi wymagają metale szkodliwe, do których zalicza się m.in. ołów i kadm, uznawane za szczególnie niebezpieczne dla organizmu. Celem pracy było ustalenie zawartości ołowiu i kadmu w mleku w proszku stosowanym w żywieniu niemowląt w pierwszych miesiącach życia. Ponadto na podstawie badań ankietowych określono popularność stosowania preparatów mlekozastępczych oraz czynniki wpływające na ten stan. Materiał do badań stanowiły preparaty uznanych marek, przeznaczone do żywienia niemowląt w pierwszych miesiącach życia. Wszystkie badane preparaty miały adnotację „produkt specjalnego przeznaczenia żywieniowego”. Produkty zakupiono w sklepach spożywczych na terenie Lublina w październiku 2007 r., w okresie ich przydatności do spożycia. W pobranych próbach oznaczono zawartość Pb i Cd. Jedynie dwa preparaty nie spełniały wymagań odnośnie do zawartości kadmu, w pozostałych wartość dopuszczalna nie została przekroczona. Ponadto stwierdzono, że analizowane preparaty nie są bezpieczne dla niemowląt pod względem zawartości ołowiu. Jednocześnie stwierdzono, że aż 87% dzieci było karmionych piersią, co jest zjawiskiem pozytywnym, przy czym 40% kobiet stosowało żywienie mieszane (karmienie piersią naprzemiennie z mlekiem w proszku). Największy wpływ na zakup danego preparatu miała porada lekarza, następnie upodobania dziecka oraz opinia znajomych.

Anna Winiarska-Mieczan, Marta Tupaj

OCENA SKŁADU MINERALNEGO MLEKA W PROSZKU

Słowa kluczowe: niemowlęta, preparaty mleko zastępcze, składniki mineralne.

Pełna wersja pracy – pdf.

Skład mleka modyfikowanego przeznaczonego dla niemowląt oparty jest na wzorcu pokarmu kobiecego. Preparaty mleko zastępcze są produkowane na bazie mleka krowiego, i dlatego konieczna jest modyfikacja wszystkich składników pokarmowych, aby je maksymalnie upodobnić do wzorca. Stężenie składników mineralnych w pokarmie kobiecym jest niskie, całkowita zawartość popiołu wynosi 0,2 g dl^-1. Zawartość sodu, potasu i chloru jest trzykrotnie niższa niż w mleku krowim (są to pierwiastki odpowiedzialne za osmotyczne obciążenie nerek). Źródłem poszczególnych pierwiastków dla niemowląt jest pożywienie, niektórych dostarczają woda pitna i suplementy mineralne lub witaminowo-mineralne. Zwykle składniki mineralne są wchłaniane efektywniej w okresach intensywnego wzrostu. Należy pamiętać, że składniki mineralne występujące w mleku matki charakteryzują się znacznie wyższą biodostępnością niż znajdujące się w mleku modyfikowanym. Głównym warunkiem rejestracji mleka modyfikowanego i dopuszczenia do obrotu w Polsce jest zgodność składu mineralnego i witaminowego z zaleceniami międzynarodowymi. Celem pracy było ustalenie zawartości składników w mleku w proszku stosowanym w żywieniu niemowląt w pierwszych miesiącach życia. Materiał do badań stanowiły preparaty uznanych marek przeznaczone do żywienia niemowląt w pierwszych miesiącach życia. Wszystkie badane preparaty miały adnotację, że jest to „produkt specjalnego przeznaczenia żywieniowego”. Mleka w proszku zakupiono w sklepach spożywczych na terenie Lublina w październiku 2007 r., w okresie jego przydatności do spożycia. W pobranych próbach oznaczono zawartość Mg, Zn, Cu, Ca, Mn, Na, Fe oraz K. Wykazano, że badane próby mleka zawierały znacznie więcej Ca i Cu w porównaniu z normami, natomiast były niedoborowe pod względem zawartości Mg i Mn.

Czesław Wołoszyk, Anna Iżewska, Ewa Krzywy-Gawrońska

ZAWARTOŚĆ, POBRANIE I WYKORZYSTANIE PRZEZ ROŚLINY TESTOWE MIEDZI, MANGANU I CYNKU Z KOMUNALNEGO OSADU ŚCIEKOWEGO I SŁOMY PSZENNEJ

Słowa kluczowe: osad ściekowy, słoma pszenna, rośliny testowe, miedź, mangan, cynk.

Pełna wersja pracy – pdf.

W dwuczynnikowym doświadczeniu wazonowym, przeprowadzonym w latach 2004-2005, oceniano wpływ bezpośredni i następczy łącznego stosowania zróżnicowanych dawek komunalnego osadu ściekowego (0,5, 1,0, 1,5 i 2,0% s.m. osadu w stosunku do 6 kg s.m. gleby w wazonie) i stałej dawki słomy pszennej (30 g s.m. na wazon), bez i z dodatkowym nawożeniem mineralnym azotem i NPK, na zawartość, pobranie i wykorzystanie miedzi, manganu i cynku przez rośliny testowe. Podłoże w doświadczeniu stanowiła gleba brunatna kwaśna, niecałkowita (kompleks żytni dobry), a rośliną testową w pierwszym roku badań była trawa – Festulolium, którą zebrano czterokrotnie, a w drugim roku słonecznik zwyczajny i facelia błękitna. W średnich próbkach obiektowych Festulolium, słonecznika i facelii oznaczono, po mineralizacji w mieszaninie kwasu azotowego(V) i chlorowego(VII), zawartość miedzi, manganu i cynku metodą ASA. Wzrastające dawki komunalnego osadu ściekowego z dodatkiem stałej dawki słomy pszennej zarówno w działaniu bezpośrednim, jak i następczym, zwiększyły zawartość miedzi, manganu i cynku w roślinach testowych. Wzrost średniej ważonej (z czterech pokosów) zawartości miedzi w Festulolium, w porównaniu z obiektem kontrolnym, wahał się od 8,04 do 59,8%, manganu od 21,8 do 68,8%, a cynku od 19,4 do 59,1%. W drugim roku badań, w słoneczniku zebranym z gleby nawożonej osadem i słomą, średni wzrost zawartości miedzi wahał się od 8,7 do 30,3%, a w facelii od 6,1 do 12,6%, manganu odpowiednio od 23,3 do 59,5% i od 5,9 do 33,1%, a cynku od 33,2 do 50,3% i od 15,9 do 37,9%. Nawożenie mineralne N i NPK, w stosunku do obiektu bez tego nawożenia, w obu latach badań zwiększyło średnią zawartość wszystkich analizowanych mikroelementów w roślinach testowych, z tym, że NPK w większym stopniu niż N. Pobranie mikroelementów przez rośliny z osadu i słomy, w większości przypadków, zwiększało się wraz ze wzrostem dawek osadu ściekowego. W całkowitym pobraniu poszczególnych mikroelementów udział Festulolium stanowił ok. 2/3, a słonecznika i facelii ok. 1/3. Wykorzystanie poszczególnych mikroelementów z osadu i słomy było znacznie zróżnicowane. W okresie dwóch lat w największym stopniu rośliny testowe wykorzystały mangan (średnio 58,2%), w mniejszym cynk (średnio 5,54%), a w najmniejszym miedź (średnio 3,03%).

Jadwiga Wyszkowska, Mirosław Kucharski, Jan Kucharski, Agata Borowik

AKTYWNOŚĆ DEHYDROGENAZ, KATALAZY I UREAZY W GLEBACH ZANIECZYSZCZONYCH MIEDZIĄ

Słowa kluczowe: miedź, aktywność enzymów, indeks oporności, indeks wrażliwości, zanieczyszczenie gleby miedzią.

Pełna wersja pracy – pdf.

Miedź jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania wszystkich organizmów, jednakże jej nadmiar w środowisku może działać destrukcyjnie na metabolizm komórek drobnoustrojów, roślin i zwierząt oraz ludzi. Zatem poznanie wszystkich uwarunkowań oddziaływania miedzi na środowisko przyrodnicze jest ze wszech miar uzasadnione. Celem badań było określenie wpływu zanieczyszczenia gleby miedzią na aktywność dehydrogenaz, katalazy i ureazy oraz określenie oporności tych enzymów na nadmiar miedzi w glebie. W doświadczeniu czynnikami zmiennymi były:

1)            gatunek gleby: piasek gliniasty i glina piaszczysta;

2)            stopień zanieczyszczenia miedzią w mg kg^-1 s.m. gleby: 0, 150 , 450;

3)            sposób użytkowania gleby: gleba nieobsiana i obsiana roślinami;

4)            gatunek uprawianej rośliny: owies, rzepak jary i łubin żółty;

5)            termin analiz enzymatycznych: 25. dzień i 50. dzień.

W wyniku badań stwierdzono, że zanieczyszczenie miedzią, w zakresie od 150 mg do 450 mg·kg^-1 gleby, hamuje istotnie aktywność dehydrogenaz, ureazy i katalazy. Przy czym najbardziej odporna na nadmiar miedzi jest katalaza, a najmniej dehydrogenazy. Pośrednie miejsce zajmuje ureaza. Dehydrogenazy, ureaza i katalaza są najbardziej oporne na inhibicyjne działanie miedzi w glebie pod uprawą rzepaku jarego, a najmniej pod uprawą owsa. Miedź silniej hamuje aktywność enzymów w glebie nieobsianej roślinami niż w glebie obsianej. Negatywne działanie nadmiaru tego pierwiastka w glebie ma charakter trwały i zamiast ustępować nasila się wraz z czasem jego zalegania w glebie. Dehydrogenazy i katalaza są bardziej oporne na działanie miedzi w glinie piaszczystej niż w piasku gliniastym, a ureaza odwrotnie – bardziej oporna w piasku gliniastym niż w glinie piaszczystej. Wrażliwość roślin na zanieczyszczenie miedzią jest cechą gatunkową. Spośród badanych roślin najbardziej wrażliwy jest łubin żółty, a najmniej rzepak jary.

 Elżbieta Sacała

ROLA KRZEMU W ODPORNOŚCI ROŚLIN NA STRES WODNY

Słowa kluczowe: kwas ortokrzemowy, pobieranie Si, stres wodny, susza, zasolenie, odporność.

Pełna wersja pracy – pdf.

Produktywność roślin uprawnych jest w znacznym stopniu ograniczana przez różne abiotyczne czynniki stresowe, wśród których stres wodny jest jednym z głównych problemów, na który narażone są rośliny. Stres wodny najczęściej jest spowodowany suszą glebową lub nadmiernym zasoleniem gleb. Ponieważ te czynniki powodują liczne fizjologiczne i biochemiczne zmiany w roślinach oraz prowadzą do poważnych strat plonów, konieczne jest znalezienie skutecznych sposobów zwiększenia odporności roślin na stresy. Jednym ze sposobów pozwalających na złagodzenie ujemnych skutków stresu wodnego może być zasilanie roślin krzemem (w formie oprysku lub dodatku do podłoża). Wiele roślin, szczególnie jednoliściennych, zawiera duże ilości krzemu (do 10% s.m.). Pomimo że procentowa zawartość krzemu w roślinach może dorównywać zawartości makroelementów, to nie jest on uznawany za pierwiastek niezbędny do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin. Wyniki wielu badań wskazują jednak na ważną rolę krzemu w podnoszeniu odporności roślin na różne niekorzystne czynniki środowiska. Dlatego krzem jest uważany za pierwiastek wpływający korzystnie na rośliny, szczególnie poddane działaniu abiotycznych i biotycznych czynników stresowych. Główną formą krzemu dostępną dla roślin i łatwo przez niepobieraną jest kwas ortokrzemowy (H₄SiO₄). Może on być pobierany z roztworu glebowego w sposób pasywny lub aktywny. Niektóre rośliny (głównie motylkowate) wykluczają krzem ze swoich tkanek (ang. rejective uptake). Rośliny te nie mają zdolności akumulowania tego pierwiastka, i w związku z tym nie mogą doświadczać jego korzystnego działania. W warunkach stresu wodnego krzem może zwiększać odporność roślin oraz poprawiać ich wzrost. Ten pozytywny wpływ może wynikać z: lepszej i bardziej sprawnej osmoregulacji, lepszego statusu wodnego, ograniczenia strat wody w procesie transpiracji, odpowiedniego zaopatrzenia w składniki mineralne, ograniczenia pobierania toksycznych jonów oraz sprawnego funkcjonowania mechanizmów antyoksydacyjnych. Opierając się na obecnym stanie wiedzy i przedstawionych danych, można stwierdzić, że rola krzemu nie ogranicza się jedynie do tworzenia mechanicznej lub fizycznej bariery (w postaci amorficznej krzemionki) w ścianach komórkowych, przestrzeniach międzykomórkowych oraz wewnątrz komórek. Pierwiastek ten może wpływać na metaboliczną i fizjologiczną aktywność roślin, szczególnie tych, które narażone są na niekorzystne wpływy środowiskowa. Jednakże w przypadku niektórych roślin nie stwierdzono pozytywnego wpływu krzemu na ich wzrost. Dlatego zrozumienie interakcji między zastosowaniem krzemu a reakcją roślin na ten pierwiastek przyczyni się do bardziej efektywnego nawożenia roślin, szczególnie w warunkach stresowych.

TOM 14 - NUMER - 2 - CZERWIEC 2009

TOM 14 - NUMER 1 -  MARZEC 2009

Ryszard Baryła, Jolanta Sawicka, Mariusz Kulik, Halina Lipieńska\

ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW W WYBRANYCH GATUNKACH TRAW NAWADNIANYCH ŚCIEKAMI OCZYSZCZONYMI

Słowa kluczowe: makro- i mikroelementy, metale ciężkie, nawadnianie, ścieki oczyszczone.

Full text – pdf.

Gleba jest specyficznym laboratorium przemian i przepływu energii, zwłaszcza biologicznej sorpcji i syntezy składników mineralnych, które mogą pochodzić z różnych źródeł. Wprowadzenie do gleby biomasy lub ścieków powoduje jej wzbogacenie w składniki pokarmowe. Może to być przyczyną okresowego nadmiaru tych pierwiastków w glebie i powodować ich przemieszczanie poza układ glebowy – do wód gruntowych, a w końcowym etapie do wód otwartych. Do grupy roślin doskonale wykorzystujących składniki pokarmowe z gleby oraz spełniających ważną rolę w doczyszczaniu ścieków po mechanicznym ich oczyszczeniu należą zbiorowiska trawiaste. Trawy wykazują odporność na obecność w ściekach dużych ilości związków szkodliwych, kumulują je i neutralizują na drodze fizjologicznej, zapobiegając ich rozprzestrzenianiu. Celem badań była ocena zawartości niektórych makro- i mikroskładników oraz metali ciężkich w wybranych gatunkach traw nawadnianych ściekami oczyszczonymi. W latach 1997-2000 prowadzono badania z wykorzystaniem wód pościekowych (ścieków po mechaniczno-biologicznym oczyszczeniu) z oczyszczalni ścieków miasta Lublina do nawadniania zbiorowisk trawiastych. W badaniach uwzględniono 3 dawki nawodnień (a – kontrola bez nawadniania; b – nawodnienie w ilości 600 mm, c – nawodnienie w ilości 1200 mm) oraz dwie mieszanki trawiaste. Dominujące gatunki w runi (Alopecurus pratensis, Phalaris arundinacea, Festuca arundinacea, Festuca pratensis i Phleum pratense) poddano analizom chemicznym na zawartość podstawowych makroelementów (N, P, K, Ca, Mg), mikroelementów (Cu, Zn, Mn) oraz metali ciężkich (Cd, Pb). Zawartość makro- i mikroelementów oraz metali ciężkich w biomasie była zróżnicowana w zależności od gatunków w analizowanych mieszankach oraz stosowanych nawodnień. Największą zdolność do pobierania wapnia i magnezu miały Festuca pratensis i Festuca arundinacea, fosforu i cynku – Phalaris arundinacea, a kadmu i ołowiu – Alopecurus pratensis. Najniższą zawartość większości oznaczonych pierwiastków, zwłaszcza azotu, fosforu, wapnia i magnezu, stwierdzono w biomasie Alopecurus pratensis. Stosowane nawadniania, głównie dawka 1200 mm, wpłynęły istotnie na wzrost zawartości potasu oraz obniżenie zawartości manganu w biomasie analizowanych gatunków. Gatunkami najbardziej przydatnymi do mieszanek łąkowych nawadnianych ściekami oczyszczonymi są Phalaris arundinacea, Festuca arundinacea i Festuca pratensis.

Maciej Bosiacki, Wojciech Tyksiński

ZAWARTOŚĆ MIEDZI, CYNKU, ŻELAZA I MANGANU W CZĘŚCIACH JADALNYCH WARZYW SPRZEDAWANYCH NA RYNKACH MIASTA POZNANIA

Słowa kluczowe: miedź, cynk, żelazo, mangan, metale ciężkie, warzywa.

Full text – pdf.

W częściach jadalnych warzyw sprzedawanych na terenie miasta Poznania oznaczono zawartość miedzi, cynku, żelaza, manganu oraz porównano te zawartości z zawartościami w warzywach, które uzyskano w analogicznych badaniach przeprowadzonych w Katedrze Nawożenia Roślin Ogrodniczych w Poznaniu 15 lat temu. Próby warzyw pobierano w okresie od marca do lipca, w odstępach miesięcznych, z 6 punktów rozmieszczonych na terenie miasta Poznania. Do badań wybrano warzywa, których częścią jadalną są liście (sałata, kapusta, pietruszka, por); korzenie (marchew, seler, pietruszka) i owoce (pomidor, ogórek). Stężenie miedzi, cynku, żelaza i manganu określono metodą płomieniowej absorpcji atomowej z użyciem aparatu Zeiss AAS 3. Największą zawartość miedzi stwierdzono w korzeniach selera, natomiast najmniejszą w liściach kapusty. Największą średnią zawartość cynku stwierdzono w liściach sałaty, natomiast najmniejszą w owocach pomidora. Średnia zawartość miedzi w badanych gatunkach warzyw była niższa w 2005 r. w porównaniu z zawartością w 1993 r. Większą zawartość cynku w 1993 r. stwierdzono w warzywach, których częścią jadalną są owoce, w stosunku do warzyw badanych w 2005 r. Warzywa, których częścią jadalną są liście i korzenie, zawierały więcej cynku w 2005 r. Największą zawartość żelaza stwierdzono w liściach pora, natomiast najmniejszą w owocach pomidora i ogórka. Największą średnią zawartość manganu stwierdzono w liściach sałaty, natomiast najmniejszą w korzeniach marchwi. Zawartość żelaza w warzywach, których częścią jadalną są liście i owoce, była niższa w 2005 r. w porównaniu z zawartością w 1993 r., natomiast warzywa korzeniowe zawierały więcej Fe w 2005 r. Większą zawartość manganu w badanych gatunkach warzyw stwierdzono w 1993 r. w porównaniu z zawartością tego pierwiastka w 2005 r.

Teresa Bowszys, Jadwiga Wierzbowska, Justyna Bowszys

ZAWARTOŚĆ I WYNOS CU I ZN Z PLONEM ROŚLIN UPRAWIANYCH NA GLEBIE UŻYŹNIANEJ KOMPOSTAMI Z KOMUNALNYCH OSADÓW ŚCIEKOWYCH

Słowa kluczowe: miedź, cynk, rośliny uprawne, osady ściekowe, kompostowane komunalne osady ściekowe.

Full text – pdf.

Celem badań było określenie bezpośredniego i następczego wpływu obornika oraz kompostów z osadów ściekowych na zawartość oraz pobranie miedzi i cynku przez rośliny uprawiane w czteropolowym zmianowaniu. W latach 2004-2007 na glebie płowej typowej, wytworzonej z gliny lekkiej zwałowej, o wysokiej zawartości przyswajalnego P, średniej K, niskiej Mg i pH=5,04, przeprowadzono doświadczenie z czteropolowym płodozmianem: ziemniak, jęczmień jary, rzepak ozimy, pszenica ozima. Schemat doświadczenia założonego metodą losowanych bloków obejmował 8 obiektów (2x4): 1) obornik, 2) osad ściekowy kompostowany, 3) kompost (osad ściekowy+słoma), 4) osad ściekowy suszony i granulowany. Komposty i obornik zastosowano 1 raz w zmianowaniu (pod ziemniak) w dawce 10 t s.m. ha^-1 lub 2 razy po 5 t s.m. ha^-1 (pod ziemniak i rzepak ozimy). Na obiektach z nawozami organicznymi i obornikiem azot został zbilansowany do 150 kg ha^-1 (pod ziemniak) i do 120 kg ha^-1 (pod rzepak), w zależności od zawartości w nich N-ogółem. Pod jęczmień jary i pszenicę ozimą stosowano tylko nawożenie mineralne. Przed założeniem doświadczenia pobrano do analizy próbki gleby, obornika i kompostów, i oznaczono w nich zawartość Cu, Zn w 1 mol HCl dm^-3 metodą ASA. Zawartość cynku i miedzi w roślinach uprawnych była w większym stopniu modyfikowana formą osadów ściekowych i kompostów produkowanych z ich udziałem, niż sposobem stosowania w zmianowaniu. Użyźnianie gleby osadem ściekowym suszonym i granulowanym lub tylko kompostowanym zwiększało zawartość i wynos miedzi z plonem ziemniaka i rzepaku ozimego, a wartości te były wyższe, gdy rośliny zbożowe uprawiano na obiektach nawożonych obornikiem. Największy wpływ na zawartość i wynos cynku z plonem roślin miało nawożenie gleby osadem ściekowym suszonym i granulowanym. Indeks zbioru miedzi i cynku w większym stopniu zależał od gatunku rośliny niż od rodzaju i sposobu użyźniania gleby. Komunalne osady ściekowe, zwłaszcza komposty z ich udziałem, mogą być stosowane jako substytut obornika w gospodarstwach bezinwentarzowych.

Teresa Bowszys, Jadwiga Wierzbowska, Justyna Bowszys, Arkadiusz Bieniek

ZMIANY ZAWARTOŚCI PRZYSWAJANYCH FORM CYNKU I MIEDZI W GLEBIE UŻYŹNIANEJ KOMPOSTAMI Z BIOODPADÓW

Słowa kluczowe: osad ściekowy, cynk, miedź, gleba.

Full text – pdf.

Celem badań było określenie bezpośredniego i następczego wpływu obornika i kompostów z osadów ściekowych, pochodzących z Polski północno-wschodniej, na zawartość w glebie form cynku i miedzi rozpuszczalnych w 1 mol HCl dm^-3. W latach 2004-2007, w Zakładzie Produkcyjno-Doświadczalnym Bałcyny k. Ostródy, na glebie płowej typowej wytworzonej z gliny lekkiej zwałowej, o wysokiej zawartości P, średniej K i niskiej Mg, przeprowadzono doświadczenie z 4-polowym płodozmianem (ziemniak, jęczmień jary, rzepak ozimy, pszenica ozima). Schemat doświadczenia, założonego metodą losowanych bloków, obejmował 8 obiektów (2x4): 1) obornik, 2) kompost (osad ściekowy+słoma), 3) osad ściekowy suszony i granulowany, 4) osad ściekowy kompostowany. Komposty i obornik zastosowano jednorazowo (2004 r.) w dawce 10 t s.m. ha^-1 lub 2 × 5 t s.m. ha^-1 (pod ziemniak i rzepak ozimy). W 2004 r. na obiektach z nawozami organicznymi i obornikiem azot został zbilansowany do 150 kg ha^-1, w zależności od zawartości w nich N-ogółem. W 2005 r. pod jęczmień jary zastosowano tylko nawożenie mineralne, a pod rzepak ozimy – drugą dawkę nawozów organicznych (w serii 2 × 5 t s.m. ha^-1) i zbilansowano azot do 120 kg ha^-1. W 2006 r. pod pszenicę ozimą stosowano tylko nawożenie mineralne. Przed założeniem doświadczenia pobrano próbki gleby, obornika i kompostów. W próbkach, po uśrednieniu, oznaczono zawartość Cu, Zn w 1 mol HCl dm^-3. Gleba o pH=5,04 w 1 mol HCl dm^-3 charakteryzowała się średnią zasobnością w przyswajalny cynk i niską w miedź. Po czterech latach badań wzrosła zawartość przyswajalnych form miedzi i cynku w glebie użyźnianej kompostami z osadów ściekowych, w porównaniu z glebą nawożoną obornikiem. W pierwszym i czwartym roku istotny wzrost zawartości tych pierwiastków stwierdzono na obiektach z osadem suszonym i granulowanym oraz kompostowanym. Osad kompostowany z dodatkiem słomy istotnie zwiększał zawartość Zn i Cu w drugim oraz trzecim roku badań. Użyźnianie gleby płowej osadami ściekowymi nie zmieniało jednak klasy zasobności w przyswajalne formy miedzi i cynku.

Maria Długaszek, Piotr Karbowiak, Mirosława Szopa

ANALIZA PORÓWNAWCZA STĘŻEŃ PIERWIASTKÓW ŚLADOWYCH W PŁYNACH DIALIZACYJNYCH PRZED I ZA DIALIZATOREM

Słowa kluczowe: płyny dializacyjne, pierwiastki śladowe, spektrometria absorpcji atomowej (GFAAS).

Full text – pdf.

Zaburzenia w gospodarce mineralnej to jedno z wielu powikłań obserwowanych u pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek. Płyny stosowane w dializoterapii mogą do organizmu dostarczać pierwiastki, ale mogą je także z niego usuwać. W składzie płynów dializacyjnych znajdują się chlorki Ca, Mg Na i K. Mogą one także zawierać inne metale będące ich zanieczyszczeniami. W pierwszym etapie pracy oznaczono stężenie Ca, Mg, Zn i Fe w 38 próbkach płynów dializacyjnych przed i za dializatorem. Stężenie tych pierwiastków nie zmieniło się w sposób istotny statystycznie, ale stężenie Zn było o ok. 7% wyższe w płynie po zabiegu, a w kilku z nich stwierdzono podwyższone stężenie Fe. Celem pracy było oznaczenie w tych samych dializatach stężeń pierwiastków śladowych istotnie wpływających na funkcje organizmu. Porównawcze oznaczenia stężenia miedzi (Cu), glinu (Al), ołowiu (Pb), kadmu (Cd) i chromu (Cr) wykonano metodą spektrometrii absorpcji atomowej z atomizacją w piecu grafitowym (GFAAS). Zastosowane procedury analityczne zapewniają dobrą czułość i precyzję metody. Średnie stężenie Cu w płynach przed i za dializatorem wynosiło 13,51 i 10,51 µg dm^-3, Al – 8,27 i 7,88 µg dm^-3, Pb – 24,03 i 22,81 µg dm^-3, Cd – 1,09 i 1,07 µg dm^-3, Cr – 5,91 i 6,28 µg dm^-3. Z wyjątkiem Cr (p<0,05), stężenie pierwiastków w płynach przed i za dializatorem nie różniło w sposób statystycznie istotny. Dodatnie istotne korelacje między zawartością pierwiastków przed i za dializatorem wyznaczono dla Al (r = 0,3303) i Cd (r = 0,7496). W próbkach płynów dializacyjnych pacjentów dializowanych w czasie krótszym niż rok stwierdzono, z wyjątkiem Pb, ujemny bilans pierwiastków, a powyżej roku – dodatni. Stwierdzono ujemną istotną korelację między czasem trwania dializoterapii a stężeniem Al. Badane płyny dializacyjne, uwzględniając ocenę statystyczną, nie zwiększają ekspozycji pacjentów dializowanych na oznaczane metale ciężkie. Z analizy danych indywidualnych wynika jednak, że płyny te, ze względu na systematyczne stosowanie w ciągu wielu lat, mogą wywierać wpływ na status mineralny pacjenta, i dlatego też pod tym kątem powinny być kontrolowane.

Jolanta Domańska

ROZPUSZCZALNE FORMY CYNKU W PROFILACH WYBRANYCH TYPÓW GLEB UŻYTKOWANYCH ROLNICZO

Słowa kluczowe: cynk, zawartość ogólna, formy przyswajalne, rędzina, czarnoziem, gleba brunatna, gleba płowa, gleba rdzawa, gleba bielicowa, gleba torfowa.

Full text – pdf.

Badania przeprowadzono na glebach użytków rolnych Lubelszczyzny. Celem badań było określenie zawartości cynku przyswajalnego (po ekstrakcji próbek 1 mol HCl dm^-3) w profilach wybranych typów gleb oraz jego zawartości ogólnej w próbkach z poziomu akumulacyjnego 0-20 cm (po ekstrakcji w wodzie królewskiej). Badaniami objęto 8 typów gleb, takich jak: rędzina właściwa, rędzina czarnoziemna, czarnoziem zdegradowany, gleba brunatna, gleba płowa, gleba rdzawa właściwa, gleba bielicowa właściwa oraz gleba torfowa. Stężenie cynku w przesączach glebowych oznaczono za pomocą spektrofotometru absorpcji atomowej (ASA). W glebach mineralnych najwyższą zawartość Zn ogółem stwierdzono w rędzinach (48,0-55,8 mg kg^-1 s.m.), najniższą zaś w glebie rdzawej i bielicowej – ok. 13 mg Zn kg^-1, średnio 24,5 mg kg^-1. Średnia zawartość cynku przyswajalnego wynosiła 5,2 mg Zn kg^-1. Zawartość tego składnika wahała się od 2,0 mg Zn kg^-1 w poziomie Cca rędziny właściwej do 17,0 mg Zn kg^-1 w poziomie akumulacyjnym gleby torfowej. W większości profili zawartość rozpuszczalnej formy Zn jest na ogół zdecydowanie wyższa w poziomie orno-próchnicznym i maleje wraz z głębokością. Takie rozmieszczenie cynku w profilach zostało spowodowane głównie akumulacją biologiczną w poziomie próchnicznym oraz naturalnymi procesami biogeochemicznymi.

Elżbieta Dusza, Zdzisław Zabłocki, Bożena Mieszczerykowska-Wójcikowska

ZAWARTOŚĆ MAGNEZU I  INNYCH SKŁADNIKÓW NAWOZOWYCH W USTABILIZOWANYCH I ODWODNIONYCH OSADACH ŚCIEKOWYCH Z MIEJSKIEJ OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW W RECZU

Słowa kluczowe: magnez, składniki pokarmowe, osad ściekowy, ściek pogalwaniczny, wykorzystanie.

Full text – pdf.

Celem pracy było określenie zawartości magnezu i innych składników nawozowych (Ca, K, Na, P, N i S) w ustabilizowanych i odwodnionych osadach ściekowych zgromadzonych w latach 1994-2003 na kwaterach odwadniających Miejskiej Oczyszczalni Ścieków w Reczu, do której dopływa ok. 10% ścieków galwanicznych. Ponadto zdefiniowano wartość nawozową tych osadów oraz możliwości ich wykorzystania. Oceniając przydatność badanych osadów ściekowych do celów nawozowych, stwierdzono, że w przebadanych próbkach koncentracja Mg była niższa niż zawartość tego pierwiastka podawana w literaturze i wynosiła 0,2-0,5% średnio 0,3%. Zawartość tego pierwiastka w osadach ściekowych zależy od rodzaju oczyszczalni ścieków, sposobu oczyszczania, a także ilości ścieków przemysłowych, i może wynosić od 0,02 do 7,6% s.m. W osadach ściekowych wykorzystywanych w rolnictwie jako nawóz jest zazwyczaj wysoka (ok. 6% s.m.) zawartość magnezu. Badane osady charakteryzowały się bardzo dobrymi właściwościami fizycznymi były, bowiem sypkie, ziemiste i prawie zupełnie bezzapachowe, o uwilgotnieniu od 40 do 80%, miały odpowiedni odczyn i dużą zawartość Ca, P i S. Ich odczyn – od lekko kwaśnego do obojętnego (pH od 5,6 do 7,0) – był typowy dla osadów ściekowych powstających podczas biologicznego oczyszczania ścieków komunalnych. Średnia zawartość podstawowych składników pokarmowych w osadach (N – 2,7%, P – 4,7% K – 0,18%) pozwala na zaklasyfikowanie ich do grupy osadów ściekowych nadających się do stosowania w rolnictwie. Biorąc pod uwagę zawartość wszystkich makroskładników oraz ich cechy fizyczne, osady z miejskiej oczyszczalni ścieków w Reczu mogą być wykorzystywane na cele rolne i rekultywacyjne, pod warunkiem jednak, że każdą partię tych osadów należy przebadać pod kątem zawartości metali ciężkich ze względu na dopływ do oczyszczalni ścieków pogalwanicznych.

Ryszard Stanisław Górecki, Wiesław Danielski-Busch

WPŁYW NAWOZÓW KRZEMOWYCH NA PLON OGÓRKA SZKLARNIOWEGO W UPRAWIE WAZONOWEJ

Słowa kluczowe: krzemiany, nawożenie, ogórek, podłoże uprawowe, plon.

Full text – pdf.

Krzem jest zaliczany do pierwiastków dobroczynnych dla roślin, zwierząt i ludzi. Pomimo jego obfitości w przyrodzie pobierany jest jednak niejednokrotnie w zbyt małych ilościach, co zależy również od systematycznej przynależności poszczególnych gatunków. Ogórek należy do gatunków korzystnie reagujących na nawożenie krzemem i kumulujących jego większe ilości. Uważa się, że zwiększenie zawartości krzemu w roślinach przyczynia się również do wzrostu odporności roślin na niektóre choroby oraz stresy abiotyczne. Stwierdzono korzystne działanie krzemu w uprawie glebowej oraz na pożywkach płynnych. Celem badań było określenie wpływu kilku krzemianów na plonowanie ogórka Milenium F₁ i zawartość pierwiastków w substratach torfowych i roślinach. W latach 2005-2007 przeprowadzono badania wazonowe w szklarni nieogrzewanej. Rośliny ogórka uprawiano w wazonach zawierających po 12 dm³ substratu torfowego uzupełnianego krzemianami sodu, potasu, wapnia lub amonu w ilości 2 lub 4 g w 1dm³ substratu. Stwierdzono korzystne oddziaływanie spowolnionych krzemianów wapnia i amonu na plonowanie roślin oraz wzrost zawartości krzemu w liściach i owocach ogórka. Działanie pozostałych krzemianów nie było jednoznaczne i zależało także od stężeń nawozów. Rozpuszczalne krzemiany sodu i potasu powodowały wzrost zawartości tych pierwiastków oraz odczynu substratu. Wykazano, że zwyżka plonów ogórka wiązała się raczej ze wzrostem liczby owoców, a nie z ich masą. Krzemiany wapnia i amonu mogą w uprawie ogórka na substratach organicznych stanowić cenne nawozy o spowolnionym (długotrwałym) działaniu. Nawet w znacznych ilościach (4 g w 1 dm³ substratu) nie powodują drastycznych zmian odczynu pH i zasolenia oraz są źródłem krzemu przyswajalnego przez rośliny.

Czesława Jasiewicz, Agnieszka Baran, Jacek Antonkiewicz

OCENA SKŁADU CHEMICZNEGO I STANU SANITARNEGO PIASKU W WYBRANYCH PIASKOWNICACH NA TERENIE KRAKOWA

Słowa kluczowe: metale ciężkie, stan sanitarny, piaskownice, dzieci, narażenie środo-wiskowe.

Full text – pdf.

Celem badań była ocena składu chemicznego i stanu sanitarnego piasku w wybranych piaskownicach na terenie Krakowa. Próbki piasku pobrano z 41 piaskownic znajdujących się na osiedlowych placach zabaw oraz w miejskich parkach. Oznaczono: odczyn, materię organiczną oraz zawartość form całkowitych i rozpuszczalnych w 1 mol HCl dm^-3 wybranych pierwiastków. Analizowane piaskownice zawierały najwięcej cynku, a poziom metali malał w następującej kolejności > Pb > Cr > Ni > Cu > Cd (formy całkowite) oraz Zn > Pb > Cu > Ni > Cr > Cd (formy rozpuszczalne). Największe potencjalne pobranie metali ciężkich w wyniku przypadkowego spożycia piasku wykazano dla Zn, a następnie Pb > Cu > Ni > Cr > Cd. Grupą bardziej narażoną na szkodliwe działanie metali ciężkich są dzieci niż dorośli. W żadnym przypadku nie stwierdzono przekroczenia zawartości dopuszczalnych metali ciężkich dla terenów zurbanizowanych i zabudowanych (grupa B), biorąc pod uwagę rozporządzenie Ministra Środowiska dotyczące standardów jakości gleby i jakości ziemi oraz granicznych wartości dla gleb zawierających zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego. Ogólnie stwierdzono zły stan mikrobiologiczny badanych piaskownic.

Mariusz Kulik

WPŁYW RÓŻNYCH CZYNNIKÓW NA SKŁAD CHEMICZNY RUNI TRAWIASTO-MOTYLKOWATEJ

Słowa kluczowe: ADF, białko ogólne, makroelementy, sposób użytkowania, gleba.

Full text – pdf.

Wartość biologiczną paszy oceniana się na podstawie zawartości poszczególnych składników pokarmowych, zwłaszcza makroelementów (N, P, K, Ca, Mg). Koncentracja tych składników w paszy zależy od wielu czynników, takich jak warunki glebowe, sposób użytkowania, faza rozwojowa roślin. Celem badań była ocena wpływu warunków glebowych, sposobu użytkowania i składu gatunkowego mieszanki na zawartość makroelementów, białka ogólnego i kwaśnego włókna detergentowego w runi trawiasto-motylkowatej. Badania przeprowadzono w latach 2002-2005 w Sosnowicy (rejon Kanału Wieprz-Krzna) na glebie mineralnej i organicznej. Ponadto uwzględniono pastwiskowe użytkowanie runi (naturalny wypas zwierząt) oraz symulowane, czyli częste, koszenie, proporcjonalne do ilości wypasów. W doświadczeniu wysiano 6 mieszanek trawiasto-motylkowatych z gatunkami testowanymi (Poa pratensis, Festulolium braunii, Festulolium loliaceum – 2 rody, Lolium perenne i Festuca pratensis). Tetraploidalne mieszańce Festulolium loliaceum [Festuca pratensis (4x) x Lolium perenne (4x)] wyhodowano w Instytucie Genetyki Roślin PAN w Poznaniu. Ruń wypasano bydłem rasy mięsnej Limousine 5-6 razy w ciągu sezonu pastwiskowego, natomiast ruń w użytkowaniu symulowanym koszono w tym samym czasie. W badaniach określono skład chemiczny paszy: białko ogólne, ADF (kwaśne włókno detergentowe), P, K, Ca i Mg. Ruń na glebie organicznej zawierała istotnie więcej białka ogólnego, fosforu, wapnia i magnezu oraz istotnie mniej potasu, w porównaniu z runią na glebie mineralnej. W warunkach użytkowania pastwiskowego zanotowano istotnie wyższą zawartość potasu, natomiast w użytkowaniu symulowanym – istotnie wyższą zawartość magnezu. Ruń odznaczała się doskonałą jakością (zawartość ADF) oraz optymalną zawartością podstawowych makroskładników. Nie zaobserwowano wpływu gatunku testowanego w mieszance na jakość paszy, w związku z tym, na tle innych gatunków, mieszańce Festulolium loliaceum potwierdzają swoją przydatność do mieszanek pastwiskowych w siedlisku pobagiennym.

Halina Lipińska, Wojciech Lipiński

POCZĄTKOWY WZROST I ROZWÓJ PHLEUM PRATENSE W WARUNKACH ODDZIAŁYWANIA WYCIĄGÓW WODNYCH Z LIŚCI WYBRANYCH GATUNKÓW TRAW ORAZ TYCH SAMYCH WYCIĄGÓW WZBOGACONYCH MgSO₄×7H₂O

Słowa kluczowe: allelopatia, trawy, siarczan magnezu, Phleum pratense.

Full text – pdf.

W wielogatunkowych zbiorowiskach roślinnych użytków zielonych wzrost i rozwój roślin jest modyfikowany zarówno przez wiele czynników siedliskowych, jak i procesy fizyczne i chemiczne wynikłe z sąsiedztwa innych gatunków. Wzajemne oddziaływania roślin za pośrednictwem substancji chemicznych są utożsamiane z allelopatią. Polega ona na wydzielaniu przez rośliny (lub mikroorganizmy) aktywnych biologicznie substancji chemicznych, które hamują lub stymulują procesy życiowe roślin sąsiadujących. Substancje allelopatyczne mogą ujemnie wpływać na wschody, początkowy rozwój i instalację siewek (Emeterio i in. 2003). Ważne jest, zatem ograniczenie allelopatycznych wpływów starej darni na wsiewane rośliny, a także wzajemnych oddziaływań roślin wsiewanych. Uważa się, że m.in. składniki nawozowe mogą częściowo niwelować efekty zahamowania na skutek oddziaływań allelopatycznych. W badaniach podjęto próbę wykazania różnic w zahamowaniu wzrostu siewek Ph. pratense w warunkach oddziaływania wyciągów wodnych z liści badanych gatunków traw oraz tych samych wyciągów wzbogaconych o wybrane składniki pożywki. Biotesty wykonano na płytkach Petriego w warunkach laboratoryjnych. Za kryterium obecności oraz aktywności substancji allelopatycznych występujących w wyciągach z liści przyjęto stopień hamowania kiełkowania nasion, wysokości siewek i długości korzeni w stosunku do obiektów kontrolnych (woda destylowana). Efekty niwelowania ujemnych skutków allelopatii przez składniki pożywki oceniano na tle odpowiedniej kontroli w porównaniu z obiektami, gdzie bibułę zwilżano tylko wyciągami z liści. W badaniach potwierdzono ochronne oddziaływanie MgSO₄×7H₂O przed allelozwiązkami testowanych gatunków traw oddziałujących na początkowy wzrost i rozwój Phleum pratense. Wykazano możliwość eliminowania ujemnych skutków oddziaływania allelopatycznego roślin poprzez zastosowanie odpowiedniego nawożenia.

Zenia Michałojć, Halina Buczkowska

ZAWARTOŚĆ MAKROELEMENTÓW W OWOCACH OBERŻYNY W ZALEŻNOŚCI OD ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA POTASEM

Słowa kluczowe: owoce oberżyny, nawozy potasowe, dawki potasu, makroelementy.

Full text – pdf.

Owoce oberżyny należą do warzyw zasobnych w potas. Jego zawartość w zależności od odmiany wynosi od 200 do 600 mg K 100 g^-1 świeżej masy. Są również źródłem fosforu, magnezu, wapnia i żelaza. Ze względu na brak informacji o zaleceniach nawozowych do uprawy oberżyny pod folią, podjęto badania nad określeniem potrzeb nawożenia tego warzywa. Celem pracy było określenie wpływu rodzaju nawozu potasowego oraz dawki na zawartość azotu, fosforu, potasu, wapnia i magnezu w owocach oberżyny. Badania oberżyny odmiany Epic F₁ wykonano w latach 2004-2005 w nieogrzewanym tunelu foliowym w latach 2004-2005. Oberżynę uprawiano w cylindrach z folii sztywnej o pojemności 10 dm3, w torfie ogrodniczym. Doświadczenie przeprowadzono w układzie kompletnej randomizacji. Badano wpływ 2 czynników: I – nawozów potasowych (KCl, K₂SO₄, KNO₃), II – dawek potasu (8, 16, 24 g K roślina^-1). Próby owoców do badań laboratoryjnych pobrano w 2 dekadzie sierpnia, w połowie okresu owocowania. Owoce zbierano w fazie dojrzałości użytkowej i oznaczono w nich N-og., P, K, Ca, Mg. Wyniki opracowano metodą analizy wariancji. Wykazano istotnie większą zawartość azotu ogółem i potasu w owocach roślin nawożonych saletrą potasową w porównaniu z roślinami nawożonymi dwoma pozostałymi nawozami. Wzrastające dawki potasu – niezależnie od zastosowanych nawozów potasowych – istotnie zwiększały zawartość tego składnika w owocach oberżyny oraz rozszerzały stosunek K: Ca. Zróżnicowane nawożenie potasem nie miało istotnego wpływu na zawartość fosforu i magnezu w owocach oberżyny. Nie wykazano znaczących zmian w zawartości wapnia w owocach po zastosowaniu siarczanu i azotanu potasu, w przypadku zaś większych dawek chlorku potasu zawartość tego składnika była istotnie mniejsza.

Krystian Obolewski, Katarzyna Glińska-Lewczuk, Szymon Kobus

PRÓBA OCENY WPŁYWU JAKOŚCI WÓD NA STRUKTURĘ JAKOŚCIOWO-ILOŚCIOWĄ EPIFAUNY ZASIEDLAJĄCEJ STRATIOTES ALOIDES L. NA PRZYKŁADZIE STARORZECZA ŁYNY

Słowa kluczowe: epifauna, chemizm wody, starorzecze, rzeka Łyna.

Full text – pdf.

W pracy przedstawiono wyniki badań nad próbą określenia zależności struktury jakościowo-ilościowej makrofauny fitofilnej zasiedlającej Stratiotes aloides L. od jakości wód w lentycznym starorzeczu rzeki Łyny. Badania prowadzono w okresie wegetacyjnym (IV-VI) 2006 r. przy wysokich i średnich stanach wód. W czasie badań zidentyfikowano łącznie 18 taksonów bezkręgowców zasiedlających ten gatunek roślinny, przy czym ilości te podlegały zmienności czasowej: w kwietniu i maju zanotowano 11 taksonów, a w czerwcu 13. Spośród badanych parametrów hydrochemicznych wód starorzecza zagęszczenie makrofauny epifitycznej było niższe w przypadku wysokich wartości przewodnictwa właściwego i makroskładników, azotu amonowego i ChZT, natomiast wzrastało w przypadku wysokich stężeń siarczanów. Wysokie stężenia azotu amonowego i składników nieorganicznych towarzyszyły spadkowi biomasy zwierząt epifitycznych zamieszkujących osokę. Ponadto stwierdzono negatywny wpływ podwyższonych stężeń jonów potasu na biomasę zwierząt naroślinnych (z wyjątkiem Erpobdella sp.).

Leszek Rachoń, Grzegorz Szumiło

PORÓWNANIE SKŁADU CHEMICZNEGO ZIARNA WYBRANYCH GATUNKÓW PSZENICY

Słowa kluczowe: pszenica twarda, orkisz, jakość ziarna, skład chemiczny, makroelementy, mikroelementy.

Full text – pdf.

Badano skład chemiczny ziarna pszenicy zwyczajnej – Triticum aestivum ssp. vulgare Vill. Host., pszenicy twardej – Triticum durum Desf. i orkiszu pszennego – Triticum aestivum ssp. spelta (L.) Thell. Określono zawartość białka ogólnego, glutenu mokrego, włókna, tłuszczu, popiołu, węglowodanów, liczby opadania, makroelementów (fosforu, potasu, wapnia, magnezu) i mikroelementów (miedzi, żelaza, manganu, cynku). Obliczono także odchylenie standardowe, współczynniki zmienności oraz współczynniki korelacji. U badanych linii pszenicy twardej i orkiszu pszennego wykazano znacznie wyższą zawartość białka ogólnego, glutenu mokrego oraz wyższą liczbę opadania niż u odmiany pszenicy zwyczajnej, przy czym najwyższą zawartość białka i liczbę opadania stwierdzono w ziarnie pszenicy twardej. Pszenica zwyczajna wyróżniała się niską zawartością popiołu i największym udziałem węglowodanów. Wyższy udział makro- i mikroelementów w ziarnie orkiszu pszennego i pszenicy twardej, w porównaniu z pszenicą zwyczajną, potwierdza dużą przydatność tych gatunków w produkcji żywności. Spośród badanych cech jakościowych zawartość węglowodanów okazała się cechą najmniej zmienną (cv = 2,2%). Największą z kolei zmiennością (cv = 31,1%) charakteryzowała się zawartość tłuszczu. Wykazano istotne korelacje dla następujących par cech: białko–gluten, białko–węglowodany, tłuszcz–popiół, tłuszcz–liczba opadania, węglowodany–gluten i popiół–liczba opadania.

Magdalena Senze, Monika Kowalska-Góralska, Przemysław Pokorny

METALE W ROŚLINACH WODNYCH ZE ZBIORNIKA ZAPOROWEGO NA TERENIE NIZINNYM

Słowa kluczowe: rośliny wodne, zbiorniki zaporowe, rzeki, woda, metale.

Full text – pdf.

Badania prowadzono na terenie Zbiornika Zaporowego Słup, który jest rezerwuarem wody pitnej oraz stanowi rezerwę przeciwpowodziową. Materiałem badawczym były rośliny wodne oraz woda pobierane w strefie litoralu zbiornika, w których określono zawartość miedzi, niklu, kadmu, ołowiu i cynku. Ceratophyllum demersum L. najsilniej spośród badanych roślin kumulował nikiel, kadm i cynk, Potamogeton crispus L. – miedź, a Phragmites communis Trin – ołów. Obecność roślin w rejonie tzw. cofki zbiornika zaporowego z pewnością wpływa na poprawę jakości wody nie tylko wskutek kumulacji metali, ale także działania filtracyjnego w stosunku do zawiesin wnoszonych z wodą dopływu.

Maja Słupczyńska, Stefania Kinal, Monika Hadryś, Barbara Król

WYKORZYSTANIE ZWIĄZKÓW SELENU W ŻYWIENIU JAGNIĄT

Słowa kluczowe: biodostępność, selen, kumulacja w tkankach, peroksydaza glutationowa.

Full text – pdf.

Stopień wykorzystania składników mineralnych z paszy zależy od wielu czynników związanych zarówno ze zwierzęciem, jak i z formą chemiczną stosowanych związków. W badaniach wskazano, że związki nieorganiczne są najczęściej gorzej wykorzystywane niż ich organiczne odpowiedniki. Dlatego podjęto próbę oceny przyswajalności przez jagnięta różnych związków selenu, uwzględniając także poziom dodatku tego pierwiastka w mieszankach. W badaniach na 48 rosnących jagniętach czynnikiem różnicującym poszczególne grupy były różne poziomy i formy połączeń chemicznych selenu w mieszankach treściwych. W grupie I (kontrolnej) jagnięta otrzymywały mieszankę bez dodatku selenu. W grupach (II) doświadczalnych mieszanki uzupełniano seleninem sodu w ilości 0.2 mg Se kg^-1 s.m. paszy, a w grupach III i IV – drożdżami wzbogaconymi w selen (drożdże-Se), odpowiednio w ilości: 0.1 i 0.2 mg Se kg^-1 s.m. paszy. Na końcu doświadczenia, po osiągnięciu przez zwierzęta masy ciała ok. 35 kg, pobrano od nich krew. Następnie w pełnej heparynizowanej krwi oznaczono aktywność peroksydazy glutationowej (GSH-Px). Z każdej grupy wybrano losowo po 8 jagniąt, zwierzęta ubito i pobrano tkanki miękkie (wątroba, nerki, mózg, mięsień przywodziciel uda). W zliofilizowanym materiale biologicznym oznaczono zawartość selenu. Podane jagniętom w mieszankach treściwych zarówno nieorganiczne (selenin sodu), jak i organiczne (drożdże-Se) formy połączeń selenu zwiększyły zawartość tego pierwiastka w tkankach miękkich jagniąt. Najwięcej selenu znajdowało się w wątrobie i nerkach, odpowiednio 4.65 i 4.90 oraz 2.10 i 2.30 mg kg^-1 świeżej tkanki jagniąt otrzymujących w paszy selenin sodu i drożdże–Se w ilości 0.2 mg Se kg^-1 s.m. paszy (gr. II i IV). Stosowane w paszy jagniąt związki selenu wyraźnie (PŁ0.01) zwiększyły aktywności GSH-Px we krwi owiec, zwłaszcza u zwierząt, które w mieszance otrzymywały drożdże wzbogacone w selen. U owiec otrzymujących w paszy drożdże-Se w ilości 0.2 mg Se kg^-1 s.m. paszy (grupa IV) wykazano wyższą o 129.71 U gHb^-1 aktywność peroksydazy glutationowej, a u zwierząt, którym w paszy podawano drożdże-Se w ilości 0.1 mg Se kg^-1 s.m. paszy lub selenin sodu, aktywność tego enzymu we krwi była wyższa odpowiednio o 86.33 i 86.35 U gHb^-1 w porównaniu z grupą kontrolną. Zastosowanie w dawkach dla jagniąt dodatku Se, zarówno w formie seleninu, jak i wzbogacanych drożdży, spowodowało wzrost jego zawartości w tkankach miękkich oraz wzrost aktywności peroksydazy glutationowej w porównaniu ze zwierzętami z grupy kontrolnej. Większy wpływ na dostępność Se miał jego poziom w dawce niż stosowana forma.

Ewa Stanisławska-Glubiak, Jolanta Korzeniowska, Urszula Sienkiewicz-Cholewa

ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH MIKROELEMENTÓW W GLEBIE LEKKIEJ W WARUNKACH WIELOLETNIEGO STOSOWANIA SIEWU BEZPOŚREDNIEGO

Słowa kluczowe: metody uprawy roli, metoda zerowa, mikroelementy, Cu, Zn, Mn.

Full text – pdf.

Gleba pozostająca przez wiele lat w systemie uprawy zerowej (siew bezpośredni w niezaoraną glebę) charakteryzuje się, w stosunku do uprawianej tradycyjnie, zmienionymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi, zwłaszcza warunkami powietrzno-wodnymi oraz zawartością węgla organicznego i makroelementów. Celem trzyletnich badań polowych było porównanie zawartości niektórych mikroelementów w glebie lekkiej uprawianej metodą tradycyjną oraz utrzymywanej w systemie siewu bezpośredniego. Różnice w zawartości mikroelementów w glebie w różnych systemach uprawy mogą wpływać na kształtowanie wielkości i jakości plonów. Wykorzystano ogółem 7 pól o 4-5-letnim lub 11-letnim okresie zróżnicowanej uprawy roli. Na początku czerwca pobierano próbki z trzech losowo wybranych punktów na każdym polu. Pobierano je z dwóch warstw, 0-10 i 10-20 cm, próbnikiem glebowym (firmy Eijkelkamp) o średnicy 2,5 cm. Oznaczano w nich zawartość Cu, Mn i Zn (ekstrakcja 1 mol HCl dm^-3) metodą ASA. Wyniki opracowano statystycznie. Stwierdzono istotne różnice wyłącznie w zawartości Cu. Nie można jednak wskazać jednoznacznie, która z metod uprawowych determinowała większą jej zawartość w glebie. Różnice te były uzależnione od roku uprawy oraz głębokości warstwy gleby. Nie wykazano również wpływu uprawy zerowej na zmiany w zawartości Mn i Zn w porównaniu z uprawą tradycyjną. Ogólny poziom zawartości wszystkich badanych mikroelementów, a także różnice wynikające z metody uprawy roli były podobne w obu warstwach glebowych.

Anna Stolarska, Jacek Wróbel, Krystyna Przybulewska, Joanna Błaszczyk, Michalina Okurowska

WPŁYW NIEDOBORU POTASU NA REAKCJĘ FIZJOLOGICZNĄ SIEWEK NOWYCH LINII ŻYTA

Słowa kluczowe: linie żyta, barwniki asymilacyjne, prolina, świeża masa, sucha masa.

Full text – pdf.

Celem doświadczenia było zbadanie reakcji fizjologicznej i biochemicznej 4 nowych linii żyta: S120, S76, OT1-3, 541, wyhodowanych w Katedrze Genetyki i Hodowli Roślin Akademii Rolniczej w Szczecinie. Nasiona wysiano do gleby i umieszczono w fitotronie z kontrolowaną atmosferą i fotoperiodem. Wilgotność względna wynosiła 80%, temperatura 20ºC, a natężenie promieniowania fotosyntetycznie czynnego Phar – 700 µmol m^-2 s^-1. Kiełkowanie nasion nastąpiło po ok. 5 dniach. Nasiona charakteryzowały się różną zdolnością kiełkowania: S120 – 80%, S76 – 100% OT1 – 82%, 541 – 50%. W hydroponikach umieszczono siewki żyta w fazie 2-3 liści i założono doświadczenie dwuczynnikowe. Pierwszym czynnikiem był niedobór potasu, drugim – linie żyta. Obiektami kontrolnymi były siewki umieszczone w pożywce pełnej Hoaglanda oraz głodzone potasem (pożywka z 50% niedoborem tego pierwiastka). Po 7 dniach oznaczono świeżą masę (wagowo), zawartość proliny metodą Batesa (1973), zawartość barwników asymilacyjnych metodą Arnona i in. (1956). Wyniki opracowano statystycznie wykonując dwuczynnikową analizę wariancji, a istotność czynników testowano testem Tukeya na poziomie a = 0,05. Wykazano, że niedobór potasu w pożywce spowodował wzrost zawartości barwników asymilacyjnych w świeżej masie liści żyta linii S120. Stwierdzono zależność między zawartością proliny a zawartością barwników asymilacyjnych. Największą ilość proliny (27,2 µg g^-1 ś.m.) stwierdzono w siewkach linii 541, jednak jej zawartość malała wraz z plonem świeżej masy. Zawartość chlorofilu całkowitego była wprost proporcjonalna do zawartości proliny (S120, S76, OT1-3), natomiast pozostałych barwników tylko w przypadku linii S 120 i S76.

Paweł Wójcik, Wioletta Popińska

REAKCJA GRUSZY ODMIANY LUKASÓWKA NA DOKARMIANIE DOLISTNE CYNKIEM

Słowa kluczowe: gruszka, cynk, dokarmianie dolistne.

Full text – pdf.

Celem badań była ocena skuteczności dokarmiania dolistnego cynkiem (Zn) w uprawie gruszy. Doświadczenie przeprowadzono w latach 2005-2007 w prywatnym sadzie w centralnej Polsce. Obiektem doświadczalnym były 6-8-letnie grusze odmiany Lukasówka/pigwa S1, rosnące na glebie o składzie mechanicznym piasku gliniastego lekkiego, umiarkowanej zawartości materii organicznej, lekko kwaśnym odczynie oraz o średniej zawartości Zn. Grusze opryskiwano Zn w formie EDTA w trzech okresach: (1) przed kwitnieniem: w fazie pękania pąków oraz zielonego i białego pąka, w dawce 80 g Zn ha^-1 w każdym zabiegu; (2) po kwitnieniu: w fazie opadania płatków kwiatowych oraz 14 i 21 dni później, w dawce 50 g Zn ha^-1 w każdym zabiegu lub (3) po zbiorze owoców, 3-4 tygodnie przed naturalnym opadaniem liści, w dawce 200 g Zn ha^-1. Drzewa nieopryskiwane Zn stanowiły kontrolę. Wykazano, że opryskiwanie Zn przed kwitnieniem zwiększyło zawartość tego mikroskładnika w kwiatach, a opryskiwanie po kwitnieniu – w liściach i owocach. Dokarmianie dolistne Zn nie miało jednak wpływu na wigor drzew, zawiązywanie kwiatów i owoców, plonowanie, średnią masę owocu, ordzawienie owoców oraz zawartość kwasów i ekstraktu w miąższu owoców. Wnioskuje się, że dokarmianie dolistne Zn grusz o optymalnej zawartości tego mikroskładnika w liściach (wg obowiązujących liczb granicznych) nie polepsza wzrostu i plonowania roślin oraz jakości owoców.

Krystyna Zarzecka, Marek Gugała, Bogumiła Zadrożniak

ODDZIAŁYWANIE INSEKTYCYDÓW NA ZAWARTOŚĆ MAGNEZU I WAPNIA W BULWACH ZIEMNIAKA

Słowa kluczowe: ziemniak, stonka ziemniaczana, insektycydy, magnez, wapń.

Full text – pdf.

Badania oparto na doświadczeniu polowym założonym na glebie kompleksu żytniego bardzo dobrego metodą losowanych podbloków w trzech powtórzeniach. Czynnikami eksperymentu były: 3 odmiany ziemniaka jadalnego: Wiking, Mors, Żagiel i 6 sposobów zwalczania stonki ziemniaczanej z udziałem insektycydów – Actara 25 WG w dawce 80 g ha^-1, Regent 200 SC w dawce 0,1 dm³ ha^-1, Calypso 480 SC w dawkach 0,05; 0,075 i 0,1 dm³ ha^-1 oraz obiekt kontrolny bez ochrony chemicznej. Zawartość magnezu i wapnia w bulwach ziemniaka oznaczono metodą ASA. Zawartość pierwiastków zależała istotnie od uprawianych odmian, sposobów zwalczania stonki ziemniaczanej i warunków pogodowych w okresie wegetacji. Aplikowane insektycydy wpłynęły na wzrost zawartości magnezu i wapnia, w porównaniu z bulwami pochodzącymi z obiektu kontrolnego, na którym nie stosowano ochrony chemicznej. W bulwach odmiany Żagiel stwierdzono największą zawartość magnezu, a w bulwach odmiany Wiking największą zawartość wapnia.

TOM 13 - NUMER 4 -GRUDZIEŃ 2008

Jean B. Diatta

WZAJEMNA KONTROLA ROZPUSZCZALNOŚCI Cu, Fe I Mn W WARUNKACH ZRÓŻNICOWANEGO UWILGOTNIENIA GLEBY

Słowa kluczowe: miedź, żelazo, mangan, rozpuszczalność, aktywność metali, uwilgotnienie gleby.

Pełna wersja pracy – pdf.

W pracy przedstawiono wpływ trzech różnych stanów uwilgotnienia gleby, tzn. 150, 200 i 300% PPW (polowej pojemności wodnej), na dynamikę rozpuszczalności oraz aktywność miedzi (Cu), żelaza (Fe) i manganu (Mn) w glebach o zróżnicowanym stopniu zanieczyszczenia miedzią. Próbki gleb o masie 200 g umieszczono w polietylenowych pojemnikach (500 cm³), do których dodano odpowiednią ilość wody podwójnie destylowanej w celu zapewnienia właściwej wilgotności, tj. 150, 200 i 300% PPW. Zawartość pojemników inkubowano w warunkach laboratoryjnych w temp. 19-20ºC przez okres 30 dni. W wyznaczonych odstępach czasu pobrano roztwory znad gleby (10 cm³), przesączono i oznaczono w nich pH (potencjometrycznie) oraz Cu, Fe i Mn (spektrofotometrycznie). Wykazano, że aktywność jonów Cu²⁺ malała stopniowo wraz ze wzrostem pH roztworów, niezależnie od stanu uwilgotnienia, z tym, że ten proces zaznaczył się bardziej w przypadku 150 i 200% PPW w porównaniu z 300% PPW. Aktywność, Fe wahała się w wąskim przedziale, tzn. –5.0 i –6.0 mol_cdm^-3, i zależała od zmian pH między 4,0 a 7,5. Ponadto, należy zaznaczyć, że wzrost uwilgotnienia na jego rozpuszczalność był słabo zaznaczony. Dalsze badania powinny być przeprowadzone w celu wyjaśnienia takiego zachowania żelaza. Aktywność manganu w roztworze wahała się między – 4,0 a –7,0 mol_cdm^-3 i była mniej wrażliwa na zmiany pH. Należy podkreślić, że wpływ wysokiego pH na wzrost aktywności Mn był ograniczony, co oznacza tym samym zależność aktywności jonów Mn²⁺ od uwilgotnienia gleby. Należy ostrożnie postępować z glebami zanieczyszczonymi lub skażonymi pierwiastkami śladowymi w celu uniknięcia ich zatapiania, gdyż nadmiar stojącej wody (warunki beztlenowe) prowadzi do wzrostu rozpuszczalności i jednocześnie aktywności tych metali w roztworze. Ten proces jest zdecydowanie silniejszy w warunkach występowania znacznych ilości Fe i materii organicznej.

Renata Dobromilska, Małgorzata Mikiciuk, Kamila Gubarewicz

OCENA PLONOWANIA I SKŁADU MINERALNEGO OWOCÓW POMIDORA DROBNOOWOCOWEGO PO ZASTOSOWANIU PREPARATU BIO-ALGEEN S-90

Słowa kluczowe: warzywa, algi morskie, zawartość biopierwiastków, wskaźnik wykorzy-stania wody.

Pełna wersja pracy – pdf.

Celem badań prowadzonych w wysokim tunelu foliowym, w latach 2004-2006, było określenie wpływu stosowania preparatu z alg morskich Bio-algeen S-90 na plon, skład mineralny owoców, zawartość barwników asymilacyjnych, intensywność asymilacji i transpiracji oraz wskaźnik efektywności wykorzystania wody w procesie fotosyntezy roślin pomidora drobnoowocowego odmiany Conchita F1. Wykazano istotne różnice w plonie ogółem i handlowym pod wpływem traktowania roślin preparatem Bio-algeen S-90. Największy plon ogółem i handlowy owoców uzyskano w przypadku 3-krotnego oprysku preparatem. Preparat Bio-algeen wpłynął również na zwiększenie zawartości składników mineralnych w owocach pomidora drobnoowocowego. Opryskiwanie 3- i 4-krotne roślin zwiększyło poziom azotu ogólnego, fosforu, potasu, wapnia, cynku, żelaza oraz azotanów. Traktowanie roślin preparatem zwiększyło zawartość barwników asymilacyjnych u pomidora. Zwiększanie liczby oprysków preparatem Bio-algeen wpłynęło na wyższą zawartość chlorofilu a, b i całkowitego oraz karotenoidów w liściach. Intensywność asymilacji i transpiracji roślin oraz wskaźnik efektywności wykorzystania wody zależał od liczby oprysków preparatem Bio-algeen. U roślin, które opryskiwano 2- i 3-krotnie, stwierdzono większą intensywność transpiracji i asymilacji, ale mniejszy wskaźnik efektywności wykorzystania wody.

Krzysztof Gondek, Michał Kopeć

ZAWARTOŚĆ POTASU W KUKURYDZY I GLEBACH NAWOŻONYCH MATERIAŁAMI ORGANICZNYMI

Słowa kluczowe: potas, osady ściekowe, kukurydza.

Pełna wersja pracy – pdf.

Biorąc pod uwagę niezbędność potasu w żywieniu roślin, deficytowa zawartość tego składnika w osadach ściekowych wykorzystywanych do nawożenia roślin wymaga jego uzupełnienia w formie mineralnej. Celem badań była ocena wpływu nawożenia materiałami organicznymi na plon części nadziemnych i korzeni kukurydzy, zawartości w nim potasu oraz zawartości form przyswajalnych tego składnika w glebach o różnym składzie granulometrycznym. Ocenę wpływu nawożenia na zawartość potasu w kukurydzy przeprowadzono w 3-letnim dwuczynnikowym doświadczeniu wazonowym (czynniki: gleba, nawożenie). Do badań użyto materiału glebowego o składzie granulometrycznym piasku słabo gliniastego (psg), gliny piaszczystej pylastej (gpp) i gliny średniej pylastej (gśp). Osady ściekowe pochodziły z dwóch różnych komunalnych oczyszczalni mechaniczno-biologicznych. Mieszaniny osadów ściekowych z torfem sporządzono w stosunku wagowym 1:1, w przeliczeniu na suchą masę materiałów. W celu oznaczenia potasu materiał roślinny mineralizowano w piecu muflowym (temp. 450ºC, 5 h), pozostałość roztworzono w rozcieńczonym kwasie azotowym. W materiale glebowym wysuszonym i przesianym przez sito o średnicy oczek 1 mm potas przyswajalny oznaczono metodą Egnera-Riehma. W uzyskanych roztworach materiału roślinnego oraz ekstraktach glebowych potas oznaczono metodą fotometrii płomieniowej. Nawożenie osadami ściekowymi i mieszaninami osadów z torfem działało korzystniej na plony kukurydzy niż nawożenie solami mineralnymi. W porównaniu z zastosowanymi doglebowo materiałami organicznymi, nawożenie solami mineralnymi istotnie zwiększyło zawartość potasu w biomasie kukurydzy. Zrównoważenie solami mineralnymi ilości potasu wprowadzanego z materiałami organicznymi i jego zbilansowanie nie zwiększyło zasobności gleby w potas przyswajalny, w porównaniu z zasobnością wyjściową, chociaż zaobserwowano różne zmiany w glebach po zastosowanym nawożeniu.

Barbara Hawrylak-Nowak 

WPŁYW SELENU NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH MAKROELEMENTÓW W ROŚLINACH KUKURYDZY

Słowa kluczowe: selen, kukurydza, skład chemiczny.

Pelna wesja pracy – pdf.

Selen jest pierwiastkiem niezbędnym dla ludzi, zwierząt oraz niektórych mikroorganizmów, jednak jego rola w roślinach wyższych nie jest w pełni poznana. Ponieważ wzbogacenie podłoża w selen może wpływać na równowagę mineralną roślin, przeprowadzono badania dotyczące wpływu selenu w formie seleninu (Na₂SeO₃ 5H₂O) na zawartość wybranych makroelementów w siewkach kukurydzy (Zea mays L. var. saccharata Kcke. cv. Złota Karłowa). Rośliny rosły przez 14 dni w pożywce Hoaglanda I (pH 6,2) wzbogaconej w selen, który stosowano w następujących stężeniach: 0 (kontrola), 5, 25, 50 i 100 µmol dm^-3. Po tym czasie w suchej masie organów nadziemnych analizowano zawartość fosforu (P), magnezu (Mg), potasu (K) i wapnia (Ca). Stwierdzono, że wraz ze wzrostem stężenia selenu w pożywce, w organach nadziemnych roślin wzrastała zawartość fosforu i wapnia, malała zaś zawartość potasu. Nie wykazano istotnych różnic w zawartości magnezu. Wprowadzenie do podłoża selenu wpływało również na wzrost roślin. Stwierdzono, że selen w niskim stężeniu (5 µmol dm^-3) stymulował wzrost siewek oraz elongację systemu korzeniowego, ale w jego wyższych stężeniach tego pierwiastka (50 i 100 µmol dm^-3) akumulacja biomasy oraz indeks tolerancji korzenia drastycznie malały. Z przeprowadzonych badań wynika, że zaburzenia wzrostu oraz redukcja biomasy roślin w obecności wysokich stężeń selenu w podłożu może być związana z zakłóceniem równowagi mineralnej roślin, a zwłaszcza z gromadzeniem w tkankach pędów znacznej ilości wapnia i fosforu.

Krzysztof Jankowski, Wojciech Budzyński, Andrzej Szymanowski

SIARKA A JAKOŚĆ NASION RZEPAKU OZIMEGO

Słowa kluczowe: rzepak ozimy, nawożenie siarką, tłuszcz surowy, białko ogółem, glukozynolany.

Pełna wersja pracy – pdf.

W pracy przedstawiono 3-letnie (2000-2003) wyniki badań nad wpływem terminu aplikacji siarki (jesień + wiosna lub tylko wiosna) i poziomu dawki (0, 30, 60, 90 kg ha^-1) na wartość użytkową nasion rzepaku ozimego.Siarka aplikowana przedsiewnie i wiosną oraz wyłącznie wiosną nie różnicowała istotnie zawartości tłuszczu surowego, powodując jednak wyraźną tendencję do wzrostu zawartości białka ogółem w nasionach. Przyrost ten był jednokierunkowy do dawki 60 kg S ha^-1. Zastosowanie siarki (niezależnie od terminu zabiegu) aż do dawki 90 kg na 1 ha powodowało w nasionach odmiany Lisek przyrost zawartości głównych glukozynolanów alkenowych – glukonapiny i progoitryny, a w mniejszym stopniu indolowych, tj. 4-hydroksyglukobrassicyny. Warto podkreślić, iż podział dawki siarki na cześć jesienną i wiosenną w większym stopniu wpływał na zwiększenie zawartości progoitryny, glukonapiny oraz 4-hydroksygluko-brassicyny niż jednokrotna wiosenna aplikacja tego składnika.

Stefania Jezierska-Tys, Magdalena Frąc

WPŁYW NAWOŻENIA OSADEM ŚCIEKÓW MLECZARSKICH HIGIENIZOWANYM POPIOŁEM WĘGLA BRUNATNEGO NA AKTYWNOŚĆ MIKROBIOLOGICZNĄ I ZAWARTOŚĆ METALI CIĘŻKICH W GLEBIE PŁOWEJ

Słowa kluczowe: osad ścieków mleczarskich, aktywność mikrobiologiczna, mikroorganizmy, gleba.

Pełna wesja pracy – pdf.

Celem badań było określenie wpływu osadu ścieków mleczarskich higienizowanego popiołem węgla brunatnego na właściwości mikrobiologiczne i zawartość metali ciężkich w glebie. Badania przeprowadzono w warunkach laboratoryjnych, w doświadczeniu wazonowym. Doświadczenie założono na glebie płowej, wytworzonej z piasku gliniastego mocnego, o odczynie kwaśnym. W wazonach umieszczono po 4 kg gleby. Badania prowadzono w trzech powtórzeniach. W badaniach zastosowano dwie dawki osadu ścieków mleczarskich: 1 i 2,5% osadu kg^-1 gleby. Glebę w wazonach nawodniono do poziomu 60% całkowitej pojemności wodnej i inkubowano przez 4 miesiące. Analizy obejmowały oznaczenie: ogólnej liczebności bakterii i grzybów, liczebności bakterii celulolitycznych oraz aktywności respiracyjnej i dehydrogenaz, a także poziomu metali ciężkich. Stwierdzono, że osad ścieków mleczarskich istotnie wpływał na właściwości gleby. Korzystnie oddziaływał na mikrobiologiczne właściwości gleby. Zastosowane dawki (1; 2,5% kg^-1) osadu higienizowanego popiołem węglowym stymulowały rozwój bakterii i grzybów w glebie. Osad ścieków mleczarskich spowodował zahamowanie aktywności dehydrogenaz i stymulację aktywności respiracyjnej gleby. Wprowadzenie osadu spowodowało nieistotny wzrost zawartości metali ciężkich w badanej glebie, który był znacznie niższy niż przewidują dopuszczalne normy.

Jolanta Joniec, Jadwiga Furczak

LICZEBNOŚĆ I AKTYWNOŚĆ MIKROORGANIZMÓW CZYNNYCH W PRZEMIANACH AZOTU W GLEBIE, W CZWARTYM ROKU OD WZBOGACENIA JEJ OSADEM ŚCIEKOWYM

Słowa kluczowe: osad ścieków komunalno-przemysłowych, gleba bielicowa, mikrobiologiczne przemiany azotu, zawartość N-NH₄ i N-NO₃.

Pełna wesja pracy – pdf.

Celem pracy było określenie kierunku, natężenia i czasu utrzymywania się zmian w liczebności i aktywności niektórych grup mikroorganizmów czynnych w przemianach azotu, w glebie poddanej 4-letniemu oddziaływaniu osadu ścieków komunalno-przemysłowych. Badaniami objęto glebę bielicową, której poziom akumulacyjny nawieziono w 1998 r. przefermentowanym osadem ściekowym w ilości: 30 Mg ha^-1(1%), 75 Mg ha^-1(2,5%), 150 Mg ha^-1 (5%), 300 Mg ha^-1(10%) i 600 Mg ha^-1(20%). Następnie glebę obsadzono wierzbą (Salix viminalis L.) i w 4-tym roku od wprowadzenia osadu wykonano w dwu jej warstwach (0-20 cm i 20-40 cm) analizy mikrobiologiczne i biochemiczne. Stwierdzono, że w glebie z głębokości 0-20 cm utrzymywało się nadal istotne pobudzenie rozwoju bakterii i grzybów proteolitycznych, ale tylko pod wpływem najwyższej dawki osadu. Ponadto występowała wyraźna stymulacja aktywności proteazy i procesu nitryfikacji oraz niewielkie hamowanie amonifikacji. W glebie z warstwy 20-40 cm odnotowano również stymulację rozwoju grzybów rozkładających białko, aktywności proteolitycznej i nitryfikacyjnej gleby oraz hamowanie amonifikacji. Jednak oddziaływanie osadu było w tych warunkach na ogół słabsze niż w wierzchniej warstwie gleby.

Józef Koc, Małgorzata Rafałowska, Andrzej Skwierawski

DYNAMIKA STĘŻEŃ I ŁADUNKU MAGNEZU W WODACH ODPŁYWAJĄCYCH Z OBSZARÓW SZCZEGÓLNIE ZAGROŻONYCH SPŁYWAMI AZOTU ZE ŹRÓDEŁ ROLNICZYCH

Słowa kluczowe: magnez, stężenie, ładunek, obszar szczególnie zagrożony, źródła rolnicze.

Pełna wersja pracy – pdf.

Celem pracy była analiza stężeń i ładunków magnezu oraz określenie ich sezonowych zmian w wodach odpływających ze zlewni zakwalifikowanych do obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia wód azotanami ze źródeł rolniczych. Uzyskane wyniki świadczą o tym, że średnie stężenie 12,2 mg Mg dm^-3, z wahaniami od 3,3 do 26,1 mg dm^-3, i średni roczny ładunek 14,3 kg Mg ha^-1 rok^-1, z wahaniami od 4,8 do 41,6 kg Mg ha^-1 rok^-1, w wodach odpływających urządzeniami melioracyjnymi z obszarów rolniczych zależą od warunków meteorologicznych (pora roku), rodzaju systemu melioracyjnego (rowy, dreny) oraz intensywności nawożenia. Intensywne użytkowanie zdrenowanych gruntów ornych, w porównaniu z glebami odwadniającymi siecią rowów, powoduje ponad 2,5-krotny wzrost wymycia magnezu z 10 kg z 1 ha obszaru o średnio intensywnym rolnictwie do 25 kg Mg ha^-1 z obszaru intensywnego rolnictwa. Największy odpływ występował w okresie pozawegetacyjnym, ok. 46% ogólnej masy ładunku odpłynęło zimą. W okresie mroźnych zim oraz suszy letnich następuje minimalizacja odpływu magnezu (do ok. 1,2 kg Mg ha^-1 rok^-1) w wyniku okresowego zaniku odpływu wód.

Joanna Kostecka, Janina Kaniuczak

WERMIKOMPOSTOWANIE BIOMASY RZĘSY DROBNEJ (LEMNA MINOR L.) Z UDZIAŁEM DŻDŻOWNICY EISENIA FETIDA (SAV.)

Słowa kluczowe: Eisenia fetida (Sav.), rzęsa drobna Lemna minor L., wermikompost, skład chemiczny.

Pełna wersja pracy – pdf.

W publikacji zaprezentowano stan populacji dżdżownic kompostowych E. fetida (Sav.) podczas wermikompotowania biomasy rzęsy drobnej Lemna minor L. Opisano także cechy wyprodukowanych wermikompostów. Doświadczenie prowadzono w warunkach laboratoryjnych (w ciemności, średnia temp. 25±5^oC, wilgotność podłoża 70-75%). Wazony testowe (w 3 powtórzeniach dla każdej kombinacji z utylizowanej rzęsy) wypełniono ziemią ogrodową o objętości 1 dm³. Do tych podłoży wprowadzono po 100 osobników E. fetida o znanej biomasie. Do utylizacji podawano regularnie biomasę rzęsy, w dwóch kombinacjach: (1) rzęsa + obornik bydlęcy (1:1), (2) rzęsa. Liczebność i sumę biomasy testowanych populacji dżdżownic wyznaczono po 4 miesiącach wermikompostowania. W wazonach z rzęsą i obornikiem stwierdzono istotnie wyższą średnią liczebność E.fetida (121±5 os./wazon) i sumę biomasy (25.8±1.1 g), w porównaniu ze zredukowaną populacją w czystej rzęsie (57±6 os./wazon i 9.8±1 g biomasy). Podobne zależności stwierdzono w przypadku produkcji kokonów. Dżdżownice złożyły istotnie mniej kokonów, utylizując czystą rzęsę, bez dodatku obornika bydlęcego (odpowiednio 55±13 i 231±37 kokonów/wazon). Dodatek obornika bydlęcego różnicował także cechy wermikompostu z rzęsy drobnej. Wermikompost z rzęsy z dodatkiem obornika bydlęcego zawierał więcej popiołu, N, P, K, Mg, Zn, Cu, Ni, Cr, Cd oraz Pb.

Sławomir Krzebietke

REAKCJA SAŁATY MASŁOWEJ (LACTUCA SATIVA L.) NA RÓŻNE FORMY AWOZÓW AZOTOWYCH Z UDZIAŁEM CHLORU I SIARCZANÓW

Słowa kluczowe: Lactuca sativa L., makroelementy, N-NO₃, nawozy azotowe.

Pełna wersja pracy – pdf.

Celem pracy było określenie wpływu składników pokarmowych (zróżnicowanych dawek chloru oraz siarczanów i wapnia, a także różnych form nawozów azotowych: Ca(NO₃)₂ + NH₄NO₃, NH₄NO₃, NH₄NO₃ + CaCl₂, NaNO₃) na plon oraz zawartość N-NO₃, Nog., P, K, Ca, Mg i Na w sałacie masłowej (Lactuca sativa L.) odmiany 'Vilmorin'. Doświadczenie wazonowe w 4 powtórzeniach prowadzono 3-krotnie w 2007 r. (od 30.01. i od 30.03) i 2008 r. (od 31.03) w „Rośliniarni" Katedry Chemii Rolnej i Ochrony Środowiska UWM w Olsztynie. Rozsadę sałaty wysadzono do wazonów o pojemności 2 dm³ podłoża. Azot aplikowano 3-krotnie, co 10 dni, w ilości 100 mg N dm^-3 podłoża; fosfor, potas i magnez w jednakowych dawkach stosowano przed wysadzeniem sałaty. Długość naświetlania roślin wynosiła 12 h dziennie. Zbiór przeprowadzono po 6 tygodniach. Oznaczenia zawartości Nog. (metodą Kjeldahla), P (metodą wanadowo-molibdenową), K, Ca, Na, (metodą fotometrii płomieniowej – ESA), Mg (metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej – ASA) dokonano po mineralizacji „na mokro" w H₂SO₄. Koncentrację azotanów(V) oznaczono w świeżej masie (potencjometrycznie z użyciem elektrody jonoselektywnej), w wyciągu 0,03 mol dm^-3 CH₃COOH wg Nowosielskiego (1988). Najmniejszą masę główek sałaty (istotną statystycznie) otrzymano po nawożeniu NaNO₃. Korzystne zmniejszenie ilości N-NO₃ nastąpiło po zastosowaniu NaNO₃, natomiast największe nagromadzenie azotanów(V) stwierdzono po aplikacji saletry wapniowej łącznie z saletrą amonową. Na zawartość składników mineralnych w sałacie masłowej odmiany 'Vilmorin', takich jak fosfor, potas, magnez i sód, korzystniej wpływało nawożenie związkami siarczanowymi (K₂SO₄ + MgSO₄) niż chlorkowymi (KCl + MgCl₂). Saletra sodowa znacząco wpłynęła na zmniejszenie zawartości magnezu i wapnia w roślinach, nie miała wpływu na koncentrację fosforu, jednocześnie zwiększała akumulację sodu i potasu.

Marzenna Olszewska, Stefan Grzegorczyk

WPŁYW NIEDOBORU MANGANU NA WSKAŹNIKI WYMIANY GAZOWEJ, INDEKS ZIELONOŚCI LIŚCI (SPAD) ORAZ PLONOWANIE ŻYCICY TRWAŁEJ (LOLIUM PERENNE L). I KUPKÓWKI POSPOLITEJ (DACTYLIS GLOMERATA L.)

Słowa kluczowe: niedobór manganu, życica trwała, kupkówka pospolita, fotosynteza, transpiracja,
                                WUE, indeks SPAD, plonowanie.

Pełna wersja pracy – pdf.

Celem pracy była ocena wpływu niedoboru manganu w glebie na intensywność fotosyntezy i transpiracji, współczynnik wykorzystania wody, indeks zieloności liści oraz plonowanie wybranych odmian życicy trwałej (Lolium perenne L.) i kupkówki pospolitej (Dactylis glomerata L.). W okresie wegetacji mierzono intensywność fotosyntezy i transpiracji za pomocą przenośnego analizatora gazowego LI-COR 6400 oraz indeks zieloności liści za pomocą optycznego chlorofilometru Minolta SPAD-502. Na podstawie chwilowych wartości fotosyntezy i transpiracji wyliczono współczynnik wykorzystania wody (WUE). Plon suchej masy określono przez wysuszenie zielonej masy w temperaturze 105ºC, do stałej wagi. Wykazano, że reakcja traw na niedobór manganu w glebie zależy od gatunku rośliny i odmiany. Większą reakcję na deficyt manganu, polegającą na ograniczeniu procesu fotosyntezy i transpiracji oraz zmniejszeniu zawartości chlorofilu w liściach, wykazywały odmiany życicy trwałej niż kupkówki pospolitej. Najbardziej wrażliwa na niedobór manganu w glebie była odmiana życicy trwałej Maja, u której stwierdzono w największym stopniu ograniczenie wszystkich badanych parametrów.

Marzenna Olszewska, Stefan Grzegorczyk, Jacek Alberski, Anna Bałuch-Małecka, Adam Kozikowski

WPŁYW NIEDOBORU MIEDZI NA WSKAZNIKI WYMIANY GAZOWEJ, INDEKS ZIELONOŚCI LIŚCI (SPAD) ORAZ PLONOWANIE ŻYCICY TRWAŁEJ (LOLIUM PERENNE L). I KUPKÓWKI POSPOLITEJ (DACTYLIS GLOMERATA L.)

Słowa kluczowe: niedobór miedzi, życica trwała, kupkówka pospolita, fotosynteza, transpiracja, WUE,
                               indeks SPAD, plonowanie.

Pełna wersja pracy – pdf.

Miedź jest mikroelementem niezbędnym do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin. Wpływa na zawartość chlorofilu, proces fotosyntezy oraz gospodarkę wodną roślin. Celem pracy była ocena wpływu niedoboru miedzi w glebie na intensywność fotosyntezy i transpiracji, współczynnik wykorzystania wody, indeks zieloności liści oraz plonowanie wybranych odmian życicy trwałej (Lolium perenne L.) i kupkówki pospolitej (Dactylis glomerata L.). W okresie wegetacji mierzono intensywność fotosyntezy i transpiracji za pomocą przenośnego analizatora gazowego LI-COR 6400 i indeks zieloności liści za pomocą optycznego chlorofilometru Minolta SPAD-502. Na podstawie chwilowych wartości fotosyntezy i transpiracji wyliczono współczynnik wykorzystania wody (WUE). Plon suchej masy określono przez wysuszenie zielonej masy w temperaturze 105^oC do stałej wagi. Wykazano, że niedobór miedzi istotnie ograniczył intensywność fotosyntezy, transpiracji, poziom chlorofilu w liściach oraz plonowanie wszystkich badanych odmian. Odmianą najbardziej odporną na niedobór miedzi była Maja, która odznaczała się wysoką intensywnością fotosyntezy i transpiracji oraz największą zawartością chlorofilu. W warunkach niedoboru miedzi plonowała ona na poziomie pozostałych odmian uprawianych w warunkach kontrolnych.

Wojciech Orzepowski, Krzysztof Pulikowski

ZAWARTOŚĆ MAGNEZU, WAPNIA, POTASU I SODU W WODACH GRUNTOWYCH ORAZ POWIERZCHNIOWYCH NA UŻYTKACH ROLNYCH W GMINIE KĄTY WROCŁAWSKIE

Słowa kluczowe: woda, magnez, wapń, potas, sód.

Pełna wersja pracy – pdf.

W pracy przedstawiono wybrane elementy badań prowadzonych w latach hydrologicznych 2000/2001-2002/2003 na użytkach rolnych wokół kilku niewielkich zbiorników wodnych zlokalizowanych na obrzeżach wsi w gminie Kąty Wrocławskie. Celem pracy była ocena zawartości wybranych pierwiastków w wodach gruntowych i małych zbiornikach wodnych. Zbiorniki objęte badaniami powstały przed kilkudziesięciu laty w efekcie działalności człowieka – w Zybiszowie i Bliżu są to niewielkie zbiorniki kopane, natomiast w Smolcu i Rybnicy powstały w miejscach dawnych wyrobisk gliny. Ich powierzchnia jest zróżnicowana i wynosi od 0,05 do 2,2 ha, a średnia głębokość od 1,2 do 3,5 m. Nie dopływają do nich żadne cieki, a zasilanie następuje jedynie przez dopływ wód gruntowych oraz opadowych. W okresie badawczym położenie zwierciadła wody w tych zbiornikach zmieniało się w zakresie 3-40 cm, natomiast maksymalne zmiany położenia zwierciadła wody gruntowej przekraczały 1 m. Badane wody zawiarają duże ilości pierwiastków, co ma bezpośredni związek z rodzajem gleb i użytkowaniem ich jako pola orne. Na terenach użytkowanych rolniczo obserwuje się dodatnie skorelowanie stężenia magnezu, potasu i sodu w wodach gruntowych i powierzchniowych. Podwyższone zawartości tych pierwiastków na obiekcie w Rybnicy wskazują na zanieczyszczenie wód spływem z terenów zabudowanych. W analizowanych wodach gruntowych stosunek stężenia wapnia do magnezu wynosił od 2,7 do 6,9, natomiast w powierzchniowych od 1,2 do 5,1. Wartości mniejsze od 3, dla obu rodzajów wód, stwierdzono tylko na obiekcie w Rybnicy, co potwierdza hipotezę, że dopływają tam zanieczyszczenia z terenów zabudowanych.

Urszula Sienkiewicz-Cholewa

WPŁYW DOLISTNEGO I DOGLEBOWEGO NAWOŻENIA MIEDZIĄ NA WIELKOŚĆ I JAKOŚĆ PLONÓW RZEPAKU OZIMEGO

Słowa kluczowe: rzepak, miedź, nawożenie, plon nasion, zawartość tłuszczu.

Pełna wersja pracy – pdf.

W kraju blisko 40% użytków rolnych cechuje pogłębiający się niedobór miedzi przyswajalnej dla roślin. Badania inwentaryzacyjne wykazały 25% plantacji rzepaku niedożywionych w ten składnik. Celem badań była ocena efektów plonotwórczych dolistnego i doglebowego nawożenia rzepaku ozimego miedzią, wskazanie optymalnej dawki Cu dla tego gatunku oraz porównanie wpływu obu sposobów aplikacji na cechy jakościowe nasion. Przeprowadzono 2 trzyletnie ścisłe doświadczenia polowe, w których zastosowano przedsiewnie nawożenie rzepaku miedzią dawką 4, 8 i 12 kg Cu ha^-1 oraz oprysk dolistny o optymalnej dawce 250 Cu g ha^-1 w fazie zwartego pąka Doświadczenia prowadzono na glebach lekkich o odczynie kwaśnym i lekko kwaśnym oraz niskiej bądź średniej zawartości przyswajalnej miedzi. Istotne zwyżki plonów nasion rzepaku w stosunku do obiektu kontrolnego (bez Cu) uzyskano na obiektach nawożonych doglebowo dawką 8 i 12 kg Cu ha^-1 oraz pod wpływem dolistnej aplikacji. W roślinach z obiektów nienawożonych miedzią stwierdzono niedostateczne dla rzepaku zawartości tego składnika. Optymalne odżywienie roślin miedzią spowodowało istotny wzrost plonów nasion rzepaku. W poszczególnych doświadczeniach pojawiła się tendencja do korzystnego zwiększania się zawartości miedzi w nasionach szczególnie po zastosowaniu dolistnego nawożenia oraz wyższych dawek doglebowych. Odnotowano również przypadki zwiększenia zawartości tłuszczu w nasionach nawet o kilka procent w stosunku do obiektów bez nawożenia Cu. Wobec niedoborów miedzi w glebach kraju, nawożenie rzepaku tym składnikiem staje się niezbędne.

Mirosław Skorbiłowicz, Elżbieta Skorbiłowicz

JAKOŚĆ WÓD STUDZIENNYCH W DOLINIE GÓRNEJ NARWI POD WZGLĘDEM STĘŻENIA ZWIĄZKÓW AZOTU I FOSFORANÓW

Słowa kluczowe: studnia, azotany, fosforany.

Pełna wersja pracy – pdf.

Celem pracy było określenie stężenia oraz rozkładu przestrzennego form azotu i fosforanów w studniach gospodarskich (kopanych) z wybranych gospodarstw wiejskich doliny górnej Narwi. Dodatkowym celem pracy było określenie wpływu wybranych elementów zagrody wiejskiej na jakość wód studziennych. Badania prowadzono w 8 wsiach położonych w województwie podlaskim. W każdej wsi do badań wybrano po 3 studnie. Wszystkie studnie czerpią wodę z pierwszego poziomu wodonośnego. Badaniami objęto wody studzienne na odcinku rzeki Narew od wsi Sobótka do wsi Złotoria. Miejsca poboru próbek wody wyznaczono w miejscowościach: Sobótka, Narew, Ciełuszki, Kaniuki, Zawyki, Uhowo, Topilec, Złotoria zlokalizowanych wzdłuż rzeki Narew w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Próbki wody pobierano 3-krotnie: wiosną, latem, jesienią 2006 r. W próbkach wody przefiltrowanych przez filtry mikroporowate o średnicy porów 0,45 µm oznaczono metodą kolorymetryczną, na spektrofotometrze HACH typu DR-2000, azot amonowy, azotynowy, azotanowy i fosforany. Parametry metod analitycznych dostosowano do zaleceń Rozporządzenia Ministra Środowiska (2004). Ogółem wykonano 288 oznaczeń w trzech seriach badawczych. Obliczono średnią arytmetyczną zawartość badanych parametrów w próbkach pobranych z 3 studni każdej wsi w trzech terminach. Ocenę jakości wód podziemnych oparto na Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji i prezentacji stanu tych wód, z uwzględnieniem Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. Wyniki porównywano ze stężenirm form poszczególnych składników (N-NH₄,
N-NO₂, N-NO₃) ujętych w Rozporządzeniach MŚ (2004) i MZ (2007) w celu przypisania badanym wodom klas jakości oraz podstawowych wymagań chemicznych. Wykazano, że: wody nie odpowiadały standardom wody przeznaczonej do spożycia ze względu na przekroczenia wartości dopuszczalnych stężeń azotu amonowego i azotanowego, wody o najniższej jakości stwierdzono w studniach ze wsi

Złotoria i Zawyki. W pracy określono również wpływ odległości studni od zabudowań

inwentarskich na stężenie azotu amonowego w ich wodach.

Andrzej Skwierawski, Katarzyna Sobczyńska-Wójcik, Małgorzata Rafałowska

STRATY FOSFORU Z MAŁYCH ZLEWNI ROLNICZYCH O RÓŻNEJ INTENSYWNOŚCI UŻYTKOWANIA

Słowa kluczowe: fosfor, migracja biogenów, odpływ wody, zlewnie rolnicze, bariery biogeochemiczne.

Pełna wesja pracy – pdf.

Badania prowadzono w roku hydrologicznym 2006, w dwóch małych zlewniach rolniczych położonych w obrębie Pojezierza Mazurskiego. Badane zlewnie charakteryzowały się dużymi zdolnościami retencyjnymi (obecność stref buforowych i wód powierzchniowych w zlewni) oraz zróżnicowanym poziomem intensywności rolniczego użytkowania. Wykazano, że koncentracja fosforu w wodach odpływających z badanych zlewni rolniczych kształtowała się w zakresie 0,12÷0,43 mg dm^-3. Zlewnie charakteryzowały się niskimi wskaźnikami odpływu wody (0,32÷1,67 dm³ s^-1 km^-2), co w największym stopniu wpłynęło na odpływ fosforu, kształtujący się na poziomie od 0,013 do 0,060 kg ha^-1 rok^-1. W porównawczej zlewni drenarskiej, o wskaźniku odpływu 3,54 dm³ s^-1 km^-2, wykazano wielokrotnie wyższy eksport fosforu z wodami – 0,39 kg ha^-1 rok^-1. Uzyskane wartości wskazują na rolę małej retencji krajobrazowej w badanych zlewniach oraz skuteczność stref buforowych na styku wód i pól uprawnych, ograniczających odpływ biogenów, zwłaszcza w warunkach intensywnej produkcji rolniczej na obszarze zlewni.

Ewa Stanisławska-Glubiak

WPŁYW ODCZYNU GLEBY NA EFEKTY DOLISTNEGO NAWOŻENIA RZEPAKU MOLIBDENEM

Słowa kluczowe: dawki Mo, terminy aplikacji, zwyżka plonu, pH gleby.

Pełna wersja pracy – pdf.

Na glebach o różnej kwasowości (pH=4,1-7,1) przeprowadzono 33 doświadczenia polowe, w których badano efekt dolistnego nawożenia rzepaku molibdenem. Stosowano dawki 30, 60 i 120 g Mo ha^-1 w 2 terminach: wiosną, kilka dni po ruszeniu wegetacji, oraz na początku formowania łodygi. W grupie doświadczeń z glebami bardzo kwaśnymi i kwaśnymi uzyskano zwyżki plonów nasion, średnio 0,08 t ha^-1. Według równania regresji, względna zwyżka plonów wskutek nawożenia Mo zależała od zawartości manganu oraz procentowego udziału frakcji pyłu w glebie. W grupie doświadczeń z glebami lekko kwaśnymi i obojętnymi rzepak reagował zwyżką plonów – średnio 0,2 t ha^-1. Wielkość dawki molibdenu miała istotny wpływ na plonowanie rzepaku tylko w grupie gleb lekko kwaśnych i obojętnych. Nie stwierdzono istotnej różnicy między dawkami 60 g i 120 g Mo ha^-1. Obie były jednak skuteczniejsze niż dawka 30 g Mo ha^-1. Nie udowodniono wpływu terminu oprysku molibdenem na plony nasion ani współdziałania wielkości dawki Mo z terminem jej stosowania w obu grupach doświadczeń.

Mariusz Stolarski

ZAWARTOŚĆ WĘGLA, WODORU I SIARKI W BIOMASIE WYBRANYCH GATUNKÓW WIERZB KRZEWIASTYCH

Słowa kluczowe: wierzba krzewiasta, produktywność, biomasa, węgiel, wodór, siarka.

Pełna wersja pracy – pdf.

W biomasie pięciu gatunków wierzby krzewiastej: Salix viminalis, Salix dasyclados, Salix triandra, Salix purpurea oraz Salix alba, w pędach i korzeniach oznaczono zawartość węgla, wodoru i siarki. Pobrane ze ścisłego doświadczenia polowego próby biomasy wierzby wysuszono w temp. 105°C do uzyskania stałej masy. Zawartość węgla, wodoru i siarki w biomasie oznaczono w automatycznym analizatorze ELTRA CHS 500. Ponadto określono cechy morfologiczne oraz produktywność roślin Salix spp. w pierwszym roku uprawy. Wyniki badań opracowano statystycznie z użyciem arkusza kalkulacyjnego Excel oraz programu komputerowego Statistica PL. Zawartość węgla w biomasie badanych gatunków wierzby krzewiastej wynosiła średnio 496,33 g kg^-1 s.m. Spośród badanych gatunków najwyższą zawartość węgla oznaczono w biomasie Salix purpurea, średnio 501,32 g kg^-1 s.m. Zawartość węgla w pędach nadziemnych była średnio istotnie wyższa (507,95 g kg^-1 s.m.) niż w korzeniach (465,88 g kg^-1 s.m.). Zawartość wodoru u badanych gatunków wynosiła średnio 71,11 g kg^-1 s.m. Istotnie najwyższą średnią zawartość wodoru w biomasie stwierdzono u gatunku Salix triandra (74,98 g kg^-1 s.m.). Gatunek Salix triandra zawierał istotnie najmniej siarki w biomasie, średnio 0,43 g kg^-1 s.m. Średnia zawartość siarki w pędach nadziemnych była istotnie niższa niż w korzeniach, odpowiednio 0,52 g kg^-1 s.m. i 0,95 g kg^-1 s.m. Zależność tę stwierdzono u wszystkich badanych gatunków wierzb. Plon suchej biomasy badanych gatunków wierzb uzyskany w roku założenia doświadczenia wyniósł średnio 5,81 Mg ha^-1. Spośród badanych gatunków istotnie najwyższy plon suchej biomasy uzyskano u Salix viminalis – 7,22 Mg ha^-1.

Agata Szymańska-Pulikowska

SÓD I POTAS W WODACH PODZIEMNYCH NA TERENACH OTACZAJĄCYCH SKŁADOWISKO ODPADÓW KOMUNALNYCH „MAŚLICE” WE WROCŁAWIU

Słowa kluczowe: składowisko odpadów komunalnych, wody podziemne, odcieki składowiskowe, sód, potas.

Pełna wesja pracy – pdf.

Sód i potas są pospolicie występującymi w środowisku metalami alkalicznymi. W czystych wodach podziemnych ich zawartości najczęściej nie przekraczają 100 mg dm^-3 (Na) i 90 mg dm^-3 (K). Poważnym źródłem zanieczyszczenia środowiska wodnego mogą być odcieki z nieuszczelnionych lub nieprawidłowo uszczelnionych składowisk odpadów komunalnych. W początkowych latach składowania odpadów odcieki mogą zawierać do 2500 mg dm^-3 sodu i do 3100 mg dm^-3 potasu. Odcieki ze „starych” składowisk zawierają do 3700 mg dm^-3 sodu i do 1580 mg dm^-3 potasu. Celem pracy było wykazanie charakteru i dynamiki zmian stężeń sodu i potasu w odciekach ze składowiska odpadów komunalnych „Maślice” we Wrocławiu oraz w wodach podziemnych na przyległych terenach. Ponieważ w podłożu składowiska zalegają utwory piaszczysto-żwirowe, a poziom lustra wód podziemnych jest dość wysoki, następuje kontakt wód podziemnych ze składowanymi odpadami oraz transport zanieczyszczeń. Tylko część składowiska ma uszczelnienie i drenaż odprowadzający odcieki do zbiornika. Na przełomie lat 1999-2000 zakończono eksploatację składowiska i rozpoczęto rekultywację, której głównym zadaniem było ograniczenie dostępu wody do złoża odpadów. W pracy przedstawiono wyniki badań prowadzonych w latach 1995-2007 dotyczących zawartości sodu i potasu w wodach podziemnych dopływających do składowiska, odciekach składowiskowych oraz w wodach podziemnych wypływających za składowiskiem. Wykazano, że zarówno stężenia, jak i proporcje między zawartościami sodu i potasu w wodach podziemnych dopływających do składowiska mieściły się w naturalnych zakresach, przekroczonych jedynie w latach 2000-2001. W odciekach, pomimo zamknięcia i rekultywacji składowiska, nadal stwierdzano dość wysokie i wyrównane stężenia analizowanych składników. Również zawartości sodu i potasu w wodach podziemnych odpływających za składowiskiem były wysokie i wyrównane, co świadczy o utrzymującym się dopływie zanieczyszczeń przez nieuszczelnione podłoże obiektu.

Aleksandra Duda-Chodak, Urszula Błaszczyk

WPŁYW NIKLU NA ZDROWIE CZŁOWIEKA

Słowa kluczowe: nikiel, źródła niklu, ekspozycja, toksyczność, kancerogenność, człowiek.

Pełna wersja pracy – pdf.

W 2008 nikiel zyskał niechlubne miano „alergenu roku”. Według dermatologów, wciąż rosnąca częstość alergii na nikiel nie może być tłumaczona jedynie modą na przekłuwanie ciała lub zwiększone zastosowanie w medycynie urządzeń zawierających nikiel (np. stenty naczyń wieńcowych). Wykazano, że kilka milionów robotników na całym świecie narażonych zawodowo na nikiel i jego związki, ma podwyższony poziom tego pierwiastka we krwi, moczu i tkankach organizmu. W tych przypadkach pracownicy są wystawieni na opary i pyły zawierające nikiel, a zatem głównym sposobem pobierania tego pierwiastka jest inhalacja. Dla większości populacji źródła niklu stanowią jednak woda pitna i żywność. Niedawno w testach czajników kuchennych z odsłoniętymi elementami grzewczymi, wykonanymi ze stopów niklu wykazano uwalnianie znacznych ilości niklu do wody pitnej. W pracy omówiono trzy główne typy szkodliwego dla zdrowia wpływu ekspozycji na nikiel. Ostre zatrucia, jako wynik krótkoterminowej ekspozycji na wysokie stężenia polutantów, chroniczne nienowotworowe efekty powstające na skutek długotrwałej ekspozycji na stosunkowo niskie dawki oraz nowotwory płuc, nosa i zatok spowodowane inhalacją powietrza zanieczyszczonego niklem. Również rak gardła i żołądka przypisuje się wdychaniu związków niklu. Dokładny mechanizm kancerogenezy wywołanej przez nikiel pozostaje niejasny i wymaga dalszych badań. W pracy omówiono najbardziej popularne hipotezy wyjaśniające to zjawisko.

TOM 13 - NUMER 3 - WRZESIEŃ 2008

Bożena Barczak

ZAWARTOŚĆ I PROPORCJE SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W BIOMASIE JĘCZMIENIA OZIMEGO UPRAWIANEGO W WARUNKACH ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA AZOTEM

Słowa kluczowe: jęczmień ozimy, fazy dojrzałości, azot, nawożenie, makroelementy.

Pełna wersja pracy - pdf.

Materiał badawczy stanowiła biomasa jęczmienia ozimego, pochodząca z czteroletniego doświadczenia polowego, zbierana w następujących fazach wegetacji jęczmienia ozimego: krzewienie, strzelanie w źdźbło, kłoszenie, początek zawiązywania ziarna, dojrzałość mleczno-woskowa ziarna. W doświadczeniu zastosowano azot w formie saletry amonowej w dawkach (kg N×ha^-1): 0, 60, 120, 180. Wykazano, że zawartość N, P, K, Ca, Mg i Na w masie wegetatywnej jęczmienia ozimego zmniejszała się w kolejnych fazach rozwoju roślin, począwszy od krzewienia aż do dojrzałości mleczno-woskowej ziarna. Największy spadek zawartości w kolejnych stadiach wegetacji dotyczył azotu i magnezu. W przypadku azotu, fosforu, wapnia i sodu zmniejszanie się zawartości ozimego biomasie jęczmienia ozimego podczas jego wegetacji było z reguły większe na obiektach nawożonych azotem, w porównaniu z obiektami bez azotu. Wykazano na ogół dodatni wpływ nawożenia azotem na zawartość badanych makroskładników w masie wegetatywnej jęczmienia ozimego we wszystkich jego fazach rozwojowych. Stwierdzono, że iloraz sumy zawartości kationów do azotu osiągał najwyższe wartości w późnych fazach rozwoju roślin na obiektach bez azotu lub nawożonych dawką 60 kg N ha^-1.

Wiesław Bednarek, Renata Reszka

WPŁYW WAPNOWANIA I NAWOŻENIA MINERALNEGO NA ZAWARTOŚĆ AZOTU MINERALNEGO W GLEBIE

Słowa kluczowe: azot azotanowy, azot amonowy, wapnowanie, gleba.

Pełna wersja pracy - pdf.

Azot ma decydujący wpływ na kształtowanie żyzności i urodzajności gleb. Istotnymi czynnikami modyfikującymi przemiany związków azotowych w glebie są wapnowanie i nawożenie mineralne. Celem badań było określenie wpływu wapnowania oraz nawożenia siarczanem amonu lub saletrą wapniową na ogólną zawartość azotu oraz jego mineralnych form w glebie. Badania oparto na analizie chemicznej materiału glebowego otrzymanego z dwuletniego doświadczenia wazonowego. Schemat doświadczenia obejmował 9 kombinacji w 4 powtórzeniach na glebie kwaśnej i wapnowanej. Czynnikami doświadczalnymi były: wapnowanie (gleba kwaśna, gleba wapnowana), nawożenie formą amonową lub azotanową azotu stosowane na dwóch poziomach (N₁, N₂) oraz nawożenie fosforem w dwóch dawkach (P₁, P₂). Wapnowanie zastosowano jednorazowo przed założeniem doświadczenia. Nawozy mineralne stosowano w każdym roku badań przed siewem roślin w postaci nawozów: siarczanu amonu, saletry wapniowej i superfosfatu potrójnego granulowanego. Rośliną testową był jęczmień jary, który zbierano w fazie pełnej dojrzałości. Wykazano, że największy wpływ na zawartość N-NH₄ miało wapnowanie oraz nawożenie azotem. Zastosowanie węglanu wapnia, a także saletry wapniowej prowadziło do zmniejszenia ilości azotu amonowego w glebie. Zawartość azotu azotanowego w obiektach nawożonych saletrą wapniową była większa niż w kombinacjach z siarczanem amonu. Wapnowanie oraz zastosowana dawka azotu miały największy wpływ na kształtowanie zawartości azotu mineralnego w glebie. Wapnowanie przyczyniło się do zmniejszenia ilości azotu mineralnego w glebie. Odmienną sytuację zaobserwowano po zwiększeniu dawek analizowanego składnika. Zastosowanie węglanu wapnia oraz azotanowej formy azotu prowadziło do zmniejszenia ogólnej zawartości azotu w glebie, co można wyjaśnić zwiększeniem plonu jęczmienia jarego w obiektach wapnowanych i nawożonych saletrą wapniową w porównaniu z plonem rośliny testowej w obiektach nie wapnowanych i nawożonych siarczanem amonu.

Marek Gugała, Krystyna Zarzecka

WPŁYW ZABIEGÓW PIELĘGNACYJNYCH I UPROSZCZENIA UPRAWY NA ZAWARTOŚĆ I POBRANIE ŻELAZA Z PLONEM BULW ZIEMNIAKA

Słowa kluczowe: ziemniak, żelazo, zawartość, pobranie.

Pełna wersja pracy - pdf.

Pracę oparto na próbach bulw z doświadczenia polowego przeprowadzonego w latach 2002-2004 na glebie o składzie piasku gliniastego lekkiego. Porównywano dwa sposoby uprawy roli – tradycyjną (orka+orka przedzimowa+bronowanie+kultywatorowanie+bronowanie) i uproszczoną (orka odwrotna+kultywatorowanie) i siedem sposobów pielęgnacji z udziałem herbicydów: Plateen 41,5 WG, Plateen 41,5 WG + Fusilade Forte 150 EC, Plateen 41,5 WG + Fusilade Forte 150 EC + Atpolan 80 EC, Barox 460 SL, Barox 460 SL + Fusilade Forte 150 EC, Barox 460 SL + Fusilade Forte 150 EC + Atpolan 80 EC. Zawartość żelaza i jego pobranie z plonem bulw zależały istotnie od sposobów uprawy i pielęgnacji oraz warunków pogodowych w okresie wegetacji. Więcej żelaza zawierały bulwy ziemniaka z uprawy tradycyjnej – średnio 65,80 g×kg^-1 w porównaniu z uproszczoną – średnio 64,82 g×kg^-1. Herbicydy zastosowane w pielęgnacji podwyższały istotnie zawartość żelaza – średnio o 4,2% i jego pobranie z plonem bulw – średnio o 13,8% w porównaniu z obiektem kontrolnym.

Józef Koc, Katarzyna Sobczyńska-Wójcik, Andrzej Skwierawski

STĘŻENIA MAGNEZU W WODACH ZBIORNIKÓW ZRENATURYZOWANYCH NA OBSZARACH WIEJSKICH

Słowa kluczowe: renaturyzacja zbiorników wodnych, stężenia magnezu, zbiorniki bezodpływowe.

Pełna wersja pracy - pdf.

Celem pracy było określenie stężenia magnezu oraz jego sezonowych zmian w wodach zrenaturyzowanych zbiorników wodnych zlokalizowanych na terenach wiejskich, po 25 latach od ich odtworzenia. Badaniami objęto 3 małe bezodpływowe zbiorniki wodne, położone w sąsiedztwie miejscowości Sętal, w gminie Dywity. Próbki wody do analiz laboratoryjnych pobierano 1 raz w miesiącu w latach 2005-2006 i oznaczano w nich magnez oraz parametry fizykochemiczne: temperaturę, pH, nasycenie tlenem, tlen rozpuszczony, przewodnictwo elektrolityczne oraz głębokość wód. Wykazano, że środowisko występowania wód powierzchniowych na tym obszarze jest ubogie w magnez (średnio 5,2 mg×dm^-3 - 6,6 mg×dm^-3), co jest charakterystyczne dla terenów polodowcowych. Odtworzone zbiorniki wodne pod względem zawartości magnezu można zaliczyć do I klasy jakości wód. W wodzie niewielkich, odtworzonych jezior objętych badaniami stwierdzono dużą sezonową zmienność stężeń magnezu. Jednak wahania stężeń Mg⁺² często były większe w obrębie poszczególnych obiektów niż między obiektami badań. Najwyższe średnie sezonowe stężenie magnezu – 6,6 mg×dm^-3, z wahaniami od 3,9 mg×dm^-3 do 10,0 mg×dm^-3, odnotowano w wodach zbiornika, którego zlewnia w całości jest użytkowana rolniczo od wielu lat. Najniższe stężenia magnezu w wodach zbiorników występowały wiosną, niewielki ich wzrost obserwowano na początku lata, a następnie niewielki spadek. Wyraźny przyrost ilości magnezu stwierdzono dopiero jesienią, aż do osiągnięcia maksimum zimą. Taki przebieg był spowodowany maksymalną biosorpcją magnezu wiosną i uruchamianiem jesienią oraz zimą z zasobów wewnętrznych zbiorników (masa roślinna i osady denne). Spadek oraz wzrost stężenia jonów Mg⁺² w wodach zbiorników odbywał się, więc w postaci dwóch „pulsów” odpowiednio wiosną i jesienią.

Roman Kolczarek, Grażyna Anna Ciepiela, Jolanta Jankowska, Joanna Jodełka

WPŁYW FORMY NAWOŻENIA AZOTEM NA ZAWARTOŚĆ MAKROELEMENTÓW (K, Na) W RUNI Z ŁĄKI TRWAŁEJ

Słowa kluczowe: ruń łąkowa, dawka azotu, forma azotu, dokarmianie dolistne, nawożenie mineralne,
                              potas, sód.

Pełna wersja pracy - pdf.

Celem pracy było porównanie wpływu nawożenia azotem użytków zielonych na zawartość makroelementów w runi łąkowej. Badania prowadzono w latach 1999-2001 na łące trwałej. Każdego roku po ruszeniu wegetacji stosowano nawożenie podstawowe pogłównie, wnosząc do gleby odpowiednio: N–60 kg×ha^-1, P–60 kg×ha^-1,
 K–60 kg×ha^-1. Zastosowano dwie formy nawozów: wieloskładnikowy (Polifoska 15) [P] i mieszaninę nawozów jednoskładnikowych [M] (saletra amonowa, superfosfat pojedynczy, sól potasowa). W drugim i trzecim odroście stosowano nawożenie azotem w formie dolistnej (20%, 30%, 40% roztwór mocznika) i dokorzeniowej (saletra amonowa). Dawki azotu wynosiły: 27,6 kg×ha^-1 (N₁), 41,4 kg×ha^-1 (N₂), 55,2 kg×ha^-1 (N₃). W każdym roku badań zebrano po trzy pokosy. W runi łąkowej określono zawartość potasu i sodu. Nawożenie nawozem wieloskładnikowym powodowało wzrost zawartości potasu w roślinach, a nawożenie mieszaniną nawozów jednoskładnikowych przyczyniło się do wzrostu ilości sodu. Dolistne dokarmianie roślin azotem w formie roztworu mocznika spowodowało większy wzrost zawartości potasu i sodu w porównaniu z nawożeniem dokorzeniowym saletrą amonową (niezależnie od zastosowanego rodzaju nawożenia podstawowego). Analizując zawartość potasu w roślinach w zależności od dawek i rodzaju nawożenia uzupełniającego azotem, stwierdzono, że najwięcej tego składnika było w roślinach nawożonych dolistnie dawką 55,2 kg×ha^-1 azotu (N₃), natomiast najmniej w przypadku zastosowania dolistnie dawki 41,4 kg×ha^-1 (N₂). Analiza zawartości sodu w roślinach w zależności od dawek i rodzaju nawożenia uzupełniającego azotem wykazała, że najwięcej tego składnika było w roślinach z poletek nawożonych dolistnie dawką azotu 27,6 kg×ha^-1 (N₁), natomiast najmniej w przypadku dawki 41,4 kg×ha^-1 (N₂) zastosowanej dokorzeniowo.

Roman Kolczarek, Grażyna Anna Ciepiela, Jolanta Jankowska, Joanna Jodełka

WPŁYW FORMY NAWOŻENIA AZOTEM NA ZAWARTOŚĆ MAKROELEMENTÓW (Ca, Mg) W RUNI Z ŁĄKI TRWAŁEJ

Słowa kluczowe: ruń łąkowa, dawka azotu, forma azotu, dokarmianie dolistne, nawożenie mineralne,
                              wapń, magnez.

Pełna wersja pracy - pdf.

Obecnie intensyfikacja produkcji roślinnej wymusza konieczność szukania rozwiązań ograniczających m.in. zanieczyszczenie środowiska. Są nimi np. nowe technologie nawożeniowe umożliwiające łączenie stosowanych składników, co wpływa na lepsze wykorzystanie azotu przez rośliny. Celem pracy było porównanie wpływu nawożenia użytków zielonych azotem na zawartość makroelementów w runi łąkowej. Badania prowadzono w latach 1999-2001 na łące trwałej. Każdego roku po ruszeniu wegetacji stosowano nawożenie podstawowe pogłównie, wnosząc do gleby odpowiednio: N–60 kg×ha^-1, P–60 kg×ha^-1, K–60 kg×ha^-1. Zastosowano dwie formy nawozów: wieloskładnikowy (Polifoska 15) [P] i mieszaninę nawozów jednoskładnikowych [M] (saletra amonowa, superfosfat pojedynczy, sól potasowa). W drugim i trzecim odroście stosowano nawożenie azotem w formie dolistnej (20%, 30%, 40% roztwór mocznika) i dokorzeniowej (saletra amonowa). Dawki azotu wynosiły: 27,6 kg×ha^-1 (N₁); 41,4 kg×ha^-1 (N₂); 55,2 kg×ha^-1 (N₃). W każdym roku badań zebrano po trzy pokosy. W runi łąkowej określono zawartość wapnia i magnezu. Analizując zawartość wapnia w roślinach w zależności od zastosowanych dawek i rodzaju nawożenia uzupełniającego azotem, stwierdzono, że najwięcej tego składnika było w roślinach z poletek nawożonych dolistnie dawką 55,2 kg×ha^-1 azotu (N₃), natomiast najmniej po zastosowaniu dokorzeniowo dawki 41,4 kg×ha^-1 (N₂). Zawartość magnezu w badanej runi była wysoka i wynosiła średnio 3,0 g×kg^-1 s.m. w przypadku nawożenia nawozem wieloskładnikowym i 3,1 g×kg^-1 s.m. w przypadku nawozów jednoskładnikowych.

Jan Kucharski, Jadwiga Wyszkowska

BIOLOGICZNE WŁAŚCIWOŚCI GLEBY ZANIECZYSZCZONEJ HERBICYDEM APYROS 75 WG

Słowa kluczowe: Apyros 75 WG, herbicyd, aktywność enzymów, drobnoustroje glebowe.

Pełna wersja pracy - pdf.

Celem badań było określenie wpływu herbicydu Apyros 75 WG na liczebność różnych grup drobnoustrojów tlenowych, aktywność enzymów glebowych oraz plonowanie pszenicy jarej. Badania przeprowadzono w wazonach w hali wegetacyjnej. W doświadczeniu wykorzystano próbki gleby o składzie granulometrycznym piasku gliniastego. Glebę po wymieszaniu z nawozami mineralnymi zanieczyszczono herbicydem i umieszczono w plastikowych wazonach. Najniższa dawka herbicydu była dawką optymalną, zalecaną do stosowania przez producenta, a kolejne były 10 i 100-krotnie wyższe. Badania prowadzono w dwóch seriach: I – gleba nieobsiana i II – gleba obsiana pszenicą jarą. Stwierdzono, że Apyros 75 WG narusza homeostazę gleby, gdyż nawet w dawce zalecanej przez producenta zakłóca namnażanie niektórych grup drobnoustrojów, hamuje aktywność enzymów glebowych oraz zmniejsza plon pszenicy jarej. Najmniej odpornymi enzymami na działanie herbicydu są dehydrogenazy oraz ureaza, a najbardziej odporna jest fosfataza alkaliczna. Wrażliwość drobnoustrojów na zanieczyszczenie gleby herbicydem Apyros 75 WG jest następująca: bakterie amonifikacyjne > Pseudomonas > bakterie kopiotroficzne > bakterie oligotroficzne > bakterie immobilizujące azot > bakterie oligotroficzne przetrwalnikujące > Arthrobacter > bakterie celulolityczne > promieniowce > grzyby. Na liczebność drobnoustrojów oraz aktywność enzymów korzystnie wpływa uprawa pszenicy jarej.

Ewa Makarska, Daniela Gruszeczka, Bogusław Makarski

POZIOM Ca, Mg I FOSFORU FITYNOWEGO W WYBRANYCH MIESZAŃCACH PSZENŻYTA Z KOZIEŃCAMI I ICH PSZENŻYTNICH FORMACH RODZICIELSKICH

Słowa kluczowe: pszenżyto, mieszańce pszenżyta z kozieńcami, fosfor fitynowy, kompleksy fitynowe
                                wapnia i magnezu.

Pełna wersja pracy - pdf.

W badaniach określono zawartość fosforu ogólnego, fitynowego oraz poziom Ca i Mg związanego w kompleksach fitynowych w ziarniakach mieszańcowych form pszenżyta z kozieńcami oraz pszenżytnich komponentów rodzicielskich. Obiektem badań były ziarniaki 4 rodów, w tym 2, w których formą mateczną był kozieniec, a ojcowską pszenżyto: Ae. crassa 4x x (Panda x Dańkowskie Złote) i Ae. juvenalis 6x x [(Lanca x L 506/79)x CZR 142/79] oraz 2 rody otrzymane w wyniku krzyżowania odwrotnego: [(Jana x Tempo)x Jana]x Ae. juvenalis 6x. Największą zawartość fosforu ogólnego stwierdzono w ziarniakach pszenżyta (Jana x Tempo) x Jana i dwóch rodach mieszańcowych powstałych w oparciu o tę formę (rodach nr 6 i 7); wyższy poziom wykazano w rodzie wcześniejszej generacji. Udział fosforu fitynowego w całkowitym fosforze zawartym w badanych ziarniakach był zróżnicowany od 32,8 do 69,4%. Z porównywanych komponentów rodzicielskich pszenżyto (Lanca x L 506/79)x CZR 142/79 odznaczało się największym udziałem fosforu fitynowego w odniesieniu do całkowitego, co nie znalazło potwierdzenia w ziarniakach mieszańcowych. Udział Mg fitynowego w ziarniakach badanych rodów mieszańcowych był większy w porównaniu z komponentami rodzicielskimi, z wyjątkiem nr 5 kombinacji krzyżówkowej Ae. juvenalis 6x x [(Lanca x L 506/79)x CZR 142/79]. W ziarniakach badanych rodów, w porównaniu z formami rodzicielskimi, stwierdzono mniejszy udział Ca w kompleksach fitynowych. Spośród analizowanych rodów na uwagę zasługują nr 4 kombinacji krzyżówkowej Ae. crassa 4x x (Panda x Dańkowskie Złote) i nr 6 [(Jana x Tempo)x Jana]x Ae. juvenalis 6x], w których ziarnie stwierdzono większą zawartość Ca i Mg oraz mniejszy udział fosforu fitynowego, a także korzystniejsze wskaźniki Ca/P całkowitego i Mg/P całkowitego.

Wojciech Sądej, Wiera Sądej, Robert Rozmysłowicz

ZAWARTOŚĆ C ORAZ N W GLEBIE UKSZTAŁTOWANA JEDNOSTRONNYM WIELOLETNIM NAWOŻENIEM A SZKODLIWA MAKROFAUNA GLEBOWA

Słowa kluczowe: nawożenie, makrofauna glebowa, polifagi, Agrotinae, Elateridae, Scarabaeidae, Tipulidae.

Pełna wersja pracy - pdf.

Jednostronne nawożenie stosowane przez wiele lat ma znaczący, nie zawsze pozytywny, wpływ na środowisko glebowe, a także przyrodnicze. W wyniku takiego systemu nawożenia mogą zachodzić w glebie procesy polegające na degradacji próchnicy, wymywaniu składników pokarmowych, głównie azotu, erozji oraz nagromadzaniu się nasion chwastów, patogenów i szkodników. W ostatnim dziesięcioleciu szczególnie uwidoczniły się w agrocenozach zagrożenia ze strony szkodliwej makrofauny glebowej, zwłaszcza polifagów reprezentujących Agrotinae, Elateridae, Scarabaeidae i Tipulidae. Wieloletnie jednostronne nawożenie organiczne i mineralne stosowane w doświadczeniu statycznym założonym w 1972 r. na glebie płowej spowodowało wzrost zawartości węgla organicznego i azotu ogólnego w glebie, najwyższy w przypadku stosowania obornika. Stwierdzono istotny dodatni wpływ zawartości węgla organicznego oraz dodatni wpływ azotu ogółem na zagęszczenie potencjalnie szkodliwej makrofauny glebowej.

Agata Szymańska-Pulikowska

WAPŃ I MAGNEZ W WODACH PODZIEMNYCH NA TERENACH OTACZAJĄCYCH SKŁADOWISKO ODPADÓW KOMUNALNYCH

Słowa kluczowe: składowisko odpadów komunalnych, wody podziemne, odcieki składowiskowe,
                                   wapń, magnez.

Pełna wersja pracy - pdf.

Zanieczyszczenia przenoszone przez odcieki ze składowisk odpadów komunalnych są poważnym zagrożeniem dla wód podziemnych. Mogą zawierać substancje rozpuszczone, wymywane przez opady atmosferyczne, a także substancje organiczne i mineralne powstające w trakcie beztlenowego rozkładu odpadów. Oprócz substancji uznawanych za szkodliwe dla środowiska (jak np. metale ciężkie), odcieki mogą zawierać duże ilości pierwiastków występujących powszechnie w przyrodzie, które w naturalnych stężeniach nie są uznawane za niebezpieczne. W odciekach z „młodych” składowisk, na których odpady podlegają głównie procesom fermentacji kwaśnej, stężenie wapnia może przekraczać 3000 mg×m^-3, a magnezu dochodzić do 1500 mg×dm^-3. Odcieki ze „starych” składowisk, z dominacją procesów fermentacji metanowej, najczęściej zawierają do 400 mg×dm^-3 wapnia i do 200 mg×dm^-3 magnezu. Celem pracy było wykazanie charakteru i dynamiki zmian stężeń badanych pierwiastków w odciekach ze składowiska odpadów komunalnych „Maślice” we Wrocławiu oraz w wodach podziemnych terenów przyległych. Deponowanie odpadów na tym terenie rozpoczęto pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku. Warunki gruntowe ułatwiają kontakt wód podziemnych ze składowanymi odpadami oraz transport wymywanych zanieczyszczeń. Tylko część składowiska ma uszczelnienie i drenaż odprowadzający odcieki do zbiornika, z którego pobierano próby do badań. Na przełomie lat 1999-2000 zakończono eksploatację składowiska i rozpoczęto jego rekultywację. W ramach tego procesu wzmocniono zbocza hałdy odpadów gruntem zbrojonym, czaszę uszczelniono materiałem syntetyczno-mineralnym, a od strony dopływu wód podziemnych (w 2002 r.) wykonano ekran sięgający do warstwy nieprzepuszczalnej, mający zatrzymywać dopływające wody podziemne. W 2004 r. zasypano zbiornik na odcieki. Analizując zawartości wapnia i magnezu w wodach podziemnych dopływających do składowiska, nie wykazano innego źródła zanieczyszczenia. W odciekach składowiskowych proporcje między stężeniami wapnia i magnezu utrzymywały się na zbliżonym poziomie. Podobnie jak na innych składowiskach, w pierwszych latach badań wykazano większe stężenia wapnia, odcieki z dłużej składowanych odpadów zawierały większe ilości magnezu. Podwyższone zawartości wapnia i magnezu w wodach podziemnych przepływających pod nie uszczelnioną częścią składowiska wskazywały na ciągły dopływ zanieczyszczeń, nie zahamowany przez zabiegi techniczne zastosowane w trakcie rekultywacji obiektu. Zmiany właściwości wód odpływających za składowiskiem zależały głównie od składu wód dopływających do obiektu (maksymalne stężenia wystąpiły w podobnym czasie) oraz ilości zanieczyszczeń emitowanych do podłoża ze złoża odpadów (proporcje między średnimi zawartościami wapnia i magnezu zmieniały się w nich podobnie jak w odciekach ze składowiska).

Arkadiusz Telesiński, Janina Nowak , Beata Smolik, Anna Dubowska, Natalia Skrzypiec

WPŁYW ZASOLENIA GLEBY NA AKTYWNOŚĆ ENYZMÓW ANTYOKSYDACYJNYCH ORAZ ZAWARTOŚĆ KWASU ASKORBINOWEGO I FENOLI W ROŚLINACH FASOLI  (PHASEOLUS VULGARIS L.)

Słowa kluczowe: zasolenie, stres oksydacyjny, fasola, flawonoidy, fenole.

Pełna wersja pracy - pdf.

Jednym z ważniejszych abiotycznych czynników wpływających na wzrost, rozwój i produktywność roślin jest zasolenie podłoża. Trudno jest jednak określić, w przypadku jakiego stężenia soli mówi się o zasoleniu podłoża. Graniczna jego wartość jest uzależniona od gatunku, a w nawet odmiany, etapu rozwoju rośliny oraz od wielu towarzyszących czynników środowiska. W pracy zaprezentowano wyniki doświadczeń mających na celu określenie, w jaki sposób dodatek do gleby NaCl o różnych stężeniach oddziałuje na wybrane parametry stresu oksydacyjnego: aktywność katalazy i peroksydazy oraz zawartość kwasu askorbinowego, fenoli i flawonoidów w roślinach fasoli. Doświadczenie wazonowe w warunkach laboratoryjnych przeprowadzono na próbkach gliny pylastej lekkiej o zawartości próchnicy 1,2%. Glebę podzielono na 1 kg naważki, którymi, po wcześniejszym dodaniu wodnych roztworów NaCl w dawkach 10, 30 i 50 mM kg^-1, napełniono wazony. Do każdego wazonu wysiano po 7 nasion fasoli odmiany Aura. Próbę kontrolną stanowiły rośliny rosnące w glebie bez dodatku soli. W 14, 21 i 28 dniu doświadczenia pobrano zielone części roślin i oznaczono w nich kolorymetrycznie aktywność katalazy i peroksydazy oraz zawartość flawonoidów, fenoli i kwasu askorbinowego, a także zawartość chlorków miareczkową metodą Mohra. Stwierdzono, że zawartość chlorków w roślinach fasoli wzrastała wraz ze zwiększaniem stężenia NaCl w podłożu. Aktywność enzymów antyoksydacyjnych: katalazy i peroksydazy w roślinach fasoli, w poszczególnych terminach pomiarów, wzrastała wraz ze zwiększaniem się w nich ilości chlorków. Zawartość nieenzymatycznych antyutleniaczy w roślinach fasoli: kwasu askorbinowego, flawonoidów i fenoli wykazywała w trakcie trwania doświadczenia zmienne zależności w stosunku do ilości w nich chlorków, jednakże w całym doświadczeniu zawartość kwasu askorbinowego była istotnie dodatnio, a fenoli istotnie ujemnie skorelowana z ilością chlorków w tkankach roślinnych.

Jadwiga Wierzbowska, Teresa Bowszys

WPŁYW REGULATORÓW WZROSTU STOSOWANYCH W WARUNKACH ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA FOSFOREM NA ZAWARTOŚĆ I AKUMULACJĘ POTASU, MAGNEZU I WAPNIA W PSZENICY JAREJ

Słowa kluczowe: potas, wapń, magnez, nawożenie fosforem, regulatory wzrostu.

Pełna wersja pracy - pdf.

Celem pracy było prześledzenie wpływu endogennych regulatorów wzrostu i zróżnicowanego nawożenia fosforem na zawartość i akumulację potasu, magnezu i wapnia w pszenicy jarej. Podstawą badań było doświadczenie wazonowe założone na glebie o składzie granulometrycznym piasku gliniastego lekkiego, na której uprawiano pszenicę jarą odmiany Jasna. Gleba charakteryzowała się lekko kwaśnym odczynem i średnią zasobnością w przyswajalny fosfor, potas i magnez. Na tle stałego nawożenia NKMg (1,5 g N, 1,5 g K i 0,25 g Mg) zastosowano wzrastające dawki fosforu (0,0-1,02 g P na wazon). W celu porównania działania regulatorów wzrostu, stosowanych w warunkach wzrastających dawek fosforu, wazony podzielono na 4 grupy, w zależności od stosowanych oprysków: woda destylowana (kontrola), kinetyna, giberelina i auksyna. Kinetyna i auksyna zwiększyły zawartość potasu w ziarnie pszenicy, natomiast giberelina stymulowała wynos tego pierwiastka. Wzrastające dawki P powodowały zmniejszenie koncentracji potasu w pszenicy, z wyjątkiem najstarszych liści. Najwyższe pobranie potasu uzyskano po zastosowaniu 0,68 g P na wazon. Giberelina zwiększyła zawartość Mg źdźble, plewach i najstarszych liściach oraz ziarnie, a kinetyna i auksyna zmniejszały jego koncentrację. Regulatory wzrostu zwiększyły też pobranie magnezu przez pszenicę nienawożoną fosforem. Najwyższe pobranie Mg uzyskano po zastosowaniu 0,68 g P na wazon. Regulatory wzrostu zwiększyły zawartość Ca w ziarnie pszenicy. Giberelina i auksyna zwiększyły pobranie wapnia przez pszenicę nienawożoną P. Nawożenie fosforem tylko w niewielkim stopniu wpłynęło na akumulację Ca w roślinach. Regulatory wzrostu nieznacznie rozszerzyły proporcje molowe Ca:P w ziarnie, plewach i źdźble. Kinetyna i auksyna zacieśniły stosunek Ca:P w liściach. Wzrastające dawki fosforu, głównie w organach wegetatywnych, zawężały proporcje Ca:P. Giberelina zawęziła, a kinetyna rozszerzyła proporcje K:(Mg+Ca) w ziarnie i organach wegetatywnych. Auksyna rozszerzyła te proporcje w ziarnie i liściach, a jednocześnie zawęziła w plewach i źdźble. Najniższe i najwyższe dawki fosforu spowodowały zawężenie proporcji K:(Mg+Ca) w ziarnie i plewach.

Jadwiga Wierzbowska, Teresa Bowszys

WPŁYW REGULATORÓW WZROSTU I POZIOMU NAWOŻENIA FOSFOREM NA GOSPODARKĘ AZOTEM W ROŚLINACH PSZENICY JAREJ

Słowa kluczowe: pszenica jara, nawożenie fosforem, azot, regulatory wzrostu.

Pełna wersja pracy - pdf.

W doświadczeniu wazonowym, na glebie o składzie granulometrycznym piasku gliniastego lekkiego, uprawiano pszenicę jarą odmiany Jasna. Gleba charakteryzowała się lekko kwaśnym odczynem i średnią zasobnością w przyswajalny fosfor, potas i magnez. Na tle stałego nawożenia NKMg (1,5 g N, 1,5 g K i 0,25 g Mg) zastosowano wzrastające fosforu (0,0-1,02 g P na wazon). W celu porównania działania regulatorów wzrostu, stosowanych w warunkach wzrastających dawek fosforu, wazony podzielono na 4 grupy, w zależności od stosowanych oprysków: woda destylowana (kontrola), kinetyna, giberelina i auksyna. Celem pracy było określenie wpływu regulatorów wzrostu i poziomu nawożenia fosforem na gospodarkę azotem w roślinach pszenicy jarej. Zawartość azotu w ziarnie  zależała od poziomu nawożenia fosforem, zwłaszcza po oprysku auksyną i kinetyną. Najwyższą koncentrację N uzyskano po zastosowaniu 0,85 g P na wazon. Regulatory wzrostu, zwłaszcza auksyna i giberelina, zmniejszyły koncentrację azotu w ziarnie. Zawartość azotu w plewach i źdźble w niewielkim stopniu zależała od poziomu nawożenia fosforem, natomiast w liściach była ujemnie skorelowana z dawką P. Fitohormony zmniejszyły koncentrację azotu w źdźble, najstarszych liściach i liściu flagowym, a zwiększyły w podflagowym. Pobranie i akumulacja azotu w ziarnie wzrastały do dawki 0,68 g P na wazon. Regulatory wzrostu zmniejszyły akumulację azotu w nadziemnych organach pszenicy, szczególnie w ziarnie, a pod wpływem gibereliny zwiększyło się nagromadzenie tego składnika w plewach i źdźble. Udział ziarna w gromadzeniu azotu wahał się od 62% (bez nawożenia P) do 68% po zastosowaniu 0,68 g P na wazon. Regulatory wzrostu, zwłaszcza giberelina, zmniejszyły udział ziarna w gromadzeniu tego składnika. Plon białka z rośliny, z wyjątkiem pszenicy opryskiwanej gibereliną, wzrastał proporcjonalnie do dawki fosforu.

Anna Winiarska-Mieczan, Katarzyna Nowak

ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W SOKACH WARZYWNO-OWOCOWYCH PRZEZNACZONYCH DLA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI

Słowa kluczowe: składniki mineralne, soki owocowo-warzywne, dzieci, niemowlęta.

Pełna wersja pracy - pdf.

Źródłem poszczególnych pierwiastków jest głównie pożywienie, niektórych dostarczają woda pitna i suplementy. Ważnym źródłem składników mineralnych w diecie dziecka są soki. Niemowlęta i małe dzieci powinny otrzymywać soki oznaczone jako „żywność specjalnego przeznaczenia żywieniowego”. Dla małych dzieci rekomendowane są soki pasteryzowane, ponieważ są one wolne od bakterii i toksyn, a tych warunków mogą nie spełniać soki wytwarzane w domu. Celem pracy było określenie zawartości wybranych składników mineralnych w sokach warzywno-owocowych przeznaczonych dla niemowląt i dzieci do lat 3. Materiał do badań stanowiły soki zakupione w sklepach spożywczych na terenie Lublina w styczniu 2006 r., w okresie ich przydatności do spożycia. Osiem zakupionych soków miało adnotację, że jest to „środek specjalnego przeznaczenia żywieniowego”, 2 były rekomendowane przez Instytut Żywności i Żywienia, natomiast 10 soków nie miało żadnych adnotacji o przeznaczeniu do żywienia niemowląt i małych dzieci. Soki są ważnym źródłem składników mineralnych w diecie niemowląt i małych dzieci. Najcenniejsze są soki przecierowe owocowo-warzywne, ponieważ dostarczają znacznych ilości suchej masy, w skład, której wchodzą m.in. błonnik, składniki mineralne i witaminy. Różnice w zawartości poszczególnych składników mineralnych w sokach wynikają przede wszystkim z ich składu komponentowego. Soki dla niemowląt i małych dzieci nie powinny zawierać żadnych substancji dodatkowych, należy jednak traktować z rezerwą produkty bez atestów, nie można, bowiem w nich wykluczyć obecności dodatków niedozwolonych, np. askorbianianu wapnia czy chlorku wapnia.

Jadwiga Wyszkowska, Jan Kucharski, Agata Borowik, Edyta Boros

REAKCJA BAKTERII NA ZANIECZYSZCZENIE GLEBY METALAMI CIĘŻKIMI

Słowa kluczowe: metale ciężkie w glebie, liczebność bakterii, miedź, cynk, kadm, ołów.

Pełna wersja pracy - pdf.

W doświadczeniu wazonowym badano wpływ zanieczyszczenia piasku gliniastego pojedynczymi metalami ciężkimi (Cd²⁺, Cu²⁺, Zn²⁺, Pb²⁺) i ich mieszaninami na liczebność bakterii kopiotroficznych, amonifikacyjnych, immobilizujących azot, celulolitycznych oraz bakterii z rodzaju Arthrobacter i Pseudomonas. Badania wykonano w dwóch seriach: z glebą obsianą owsem i nieobsianą. Stwierdzono, że wrażliwość bakterii na Cd²⁺, Cu²⁺, Zn²⁺ i Pb²⁺ jest cechą specyficzną związaną z zawartością tych metali w glebie oraz sposobem jej użytkowania. Rozwój bakterii z rodzaju Arthrobacter oraz Pseudomonas był intensywniej hamowany w glebie obsianej owsem, natomiast bakterii amonifikacyjnych, immobilizujących azot oraz celulolitycznych – w glebie nieobsianej. Bardziej odporne na te zanieczyszczenia okazały się bakterie kopiotroficzne, celulolityczne, immobilizujace azot i amonifikacyjne niż bakterie z rodzaju Arthrobacter i Pseudomonas. Zwiększenie liczby metali ciężkich jednocześnie zanieczyszczających glebę do dwóch (Cd²⁺ i Cu²⁺; Cd²⁺ i Zn²⁺; Cd²⁺ i Pb²⁺) i trzech (Cd²⁺, Cu²⁺ i Zn²⁺; Cd²⁺, Cu²⁺ i Pb²⁺, Cd²⁺, Pb²⁺ i Zn²⁺) z reguły nie zwiększało intensywności ich oddziaływania na badane bakterie. Zmiany wywołane przez te mieszaniny były zazwyczaj zbliżone do zmian powodowanych przez pojedyncze metale ciężkie.

Piotr Żarczyński, Stanisław Sienkiewicz, Sławomir Krzebietke

AKUKMULACJA MAKROELEMENTÓW W ROŚLINNOŚCI NA ZAINICJOWANYCH ODŁOGACH

Słowa kluczowe: odłóg, rutwica wschodnia, stokłosa bezostna, N, P, K, Mg.

Pełna wersja pracy - pdf.

Wiosną 1996 r. na glebie kompleksu pszennego dobrego, klasy bonitacyjnej IIIa zainicjowano odłogi: obsiany rutwicą wschodnią (Galega orientalis Lam.), odłóg klasyczny, obsiany mieszanką rutwicy wschodniej (Galega orientalis Lam.) ze stokłosą bezostną (Bromus inermis), obsiany stokłosą bezostną (Bromus inermis). W niniejszej pracy przedstawiono wyniki uzyskane w latach 2000-2004. Z obiektów pokrytych roślinnością pobierano próbki (4x1m²) raz w roku w jednakowej fazie wzrostu i rozwoju roślin. Zawartość makroskładników w materiale roślinnym oznaczono konwencjonalnymi metodami. Opracowanie statystyczne wyników wykonano w oparciu o analizę regresji i korelacji. W badaniach wykazano, że odłóg obsiany roślinami wieloletnimi w większym stopniu uruchamia składniki pokarmowe i włącza je do obiegu niż roślinność naturalna odłogu klasycznego. Jednak roślina motylkowata (rutwica wschodnia) pokrywająca wyłącznie glebę może stwarzać ryzyko przemieszczania azotanów(V) do wód gruntowych. Dobrym rozwiązaniem może być utrzymywanie pól wyłączonych z produkcji w formie odłogu obsianego mieszanką rutwicy wschodniej i stokłosy bezostnej. Tak zabezpieczona gleba pozwala na utrzymanie żyzności i jednocześnie nie stwarza zagrożenia ekologicznego związanego z przemieszczaniem N-NO₃.

TOM 13 - NUMER 2 - CZERWIEC  2008

Anita Biesiada

WPŁYW OKRYĆ PŁASKICH I ROZSTAWY NA PLON I JAKOŚĆ KALAREPY W UPRAWIE WIOSENNEJ

Słowa kluczowe: kalarepa, okrycia płaskie, rozstawa, plon, wartość odżywcza.

 Pełna wersja pracy - pdf.

Kalarepa jest rośliną klimatu umiarkowanego o krótkim okresie wegetacji, uprawianą głównie dla jej smacznych, soczystych, zgrubiałych pędów bogatych w składniki odżywcze, w tym witaminę C i potas. W doświadczeniu dwuczynnikowym przeprowadzonym w latach 2004-2006 oceniano wpływ okryć płaskich (folia perforowana, włóknina polipropylenowa) i rozstawy (20x15; 25x20 cm) na plonowanie i wartość odżywczą kalarepy w uprawie wiosennej. Wykazano, że zastosowanie okryć płaskich zapewniło istotnie większy plon wczesny i handlowy zgrubień. Największy plon zgrubień uzyskano osłaniając rośliny włókniną polipropylenową. Większe zagęszczenie roślin w rozstawie 20x15 cm umożliwiło uzyskanie istotnie większego plonu kalarepy, a jednocześnie zmniejszenie jednostkowej masy zgrubienia. Okrycia płaskie przyczyniły się do spadku zawartości suchej masy, cukrów redukujących i ogółem, lecz miały mały wpływ na zawartość witaminy C w częściach jadalnych. W kalarepie uprawianej w rozstawie 20x15 cm stwierdzono większą zawartość azotanów, witaminy C oraz cukrów redukujących niż w rozstawie 25x20 cm.

Anita Biesiada, Eugeniusz Kołota

WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM NA PLONOWANIE I JAKOŚĆ CYKORII TYPU RADICCHIO

Słowa kluczowe: radicchio, nawożenie azotem, plon, azotany, makroskładniki.

Pełna wersja pracy - pdf.

W doświadczeniu polowym przeprowadzonym w latach 2005-2006 oceniano wpływ dawki i sposobu nawożenia azotem na plonowanie i skład chemiczny cykorii typu radicchio odmiany Indygo uprawianej na zbiór letni. Azot stosowano w całości przedwegetacyjnie lub w dwóch dawkach przedwegetacyjnie i pogłównie, w ilości 50, 100, 50+50, 150, 100+50, 200, 100+100 kg N×ha^-1 z użyciem saletry amonowej. Istotnie największy plon główek w doświadczeniu, lecz również największą zawartość azotanów w liściach, uzyskano wnosząc N w dwóch dawkach przedwegetacyjnie i pogłównie w ilości 200 (100+100) kg N×ha^-1. Zawartość azotanów po zastosowaniu N w całości przedwegetacyjnie była nieco mniejsza i wahała się od 1070 do 1350 mg×kg^-1 św.m., zaś w przypadku dzielenia dawki N na dwie części wynosiła 1160-1380 mg×kg^-1 św.m. Sposób wnoszenia azotu miał mały wpływ na zawartość P i Mg. Poziom potasu i wapnia w liściach radicchio malał pod wpływem wzrastających dawek N.

Kamila Czerniak, Eugeniusz Kołota

WPŁYW TERMINU ZBIORU NA PLON I WARTOŚĆ ODŻYWCZĄ BURAKA LIŚCIOWEGO

Słowa kluczowe: burak liściowy, termin zbioru, plon, wartość odżywcza.

Pełna wersja pracy - pdf.

W latach 2004-2006 badano wpływ terminu zbioru na wielkość i jakość plonu buraka liściowego odmiany Lukullus. Nasiona wysiewano w drugiej dekadzie kwietnia i po przerywce pozostawiono w rozstawie 45x25 cm. Pierwszy zbiór roślin przeprowadzono w drugiej dekadzie lipca, a kolejne dwa w odstępach dwutygodniowych. Podczas zbioru pobierano oddzielnie próby liści i ogonków liściowych, w których oznaczano zawartość suchej masy, azotanów, witaminy C, P i Mg, K i Ca. Wyniki badań poddano analizie statystycznej za pomocą testu t-Duncana na poziomie istotności α=0,05. Wykazano, że w miarę opóźniania terminu zbioru plon buraka liściowego wzrastał średnio z 42,46 t ha^-1 w pierwszym terminie do 72,04 t ha^-1 po dwóch tygodniach i do 105,61 t ha^-1 przy zbiorze najpóźniejszym. Zarówno w blaszkach, jak i ogonkach liściowych zawartość azotanów, potasu i magnezu oraz fosforu w blaszkach liściowych zmniejszała się w miarę opóźniania terminu zbioru. Przedłużenie okresu uprawy przyczyniło się do wzrostu zawartości suchej masy zarówno w blaszkach, jak i ogonkach liściowych, a także witaminy C w blaszkach liściowych. W blaszkach liściowych buraka liściowego stwierdzono większe nagromadzenie suchej masy, K i Mg, natomiast w ogonkach liściowych – większą zawartość P, Ca i azotanów.

Jacek Dyśko, Stanisław Kaniszewski, Waldemar Kowalczyk

WPŁYW ODCZYNU POŻYWKI NA DOSTĘPNOŚĆ FOSFORU W BEZGLEBOWEJ UPRAWIE POMIDORA

Słowa kluczowe: pH, pożywka, fosfor, słoma, torf, wełna mineralna.

Pełna wersja pracy - pdf.

Badania prowadzono w warunkach szklarniowych w latach 2004-2006. Celem badań było określenie wpływu odczynu pożywki na dostępność fosforu w bezglebowej uprawie pomidora w podłożach organicznych i inertnym. Uprawę prowadzono w matach wykonanych z rozdrobnionej słomy żytniej, w workach z torfem oraz w wełnie mineralnej. Rośliny nawożono standardowymi roztworami pożywek o zróżnicowanym odczynie (pH): – 4,5, 5,0, 5,5, 6,0, 6,5. Zróżnicowany odczyn pożywki stosowanej do upraw bezglebowych na podłożach organicznych, szczególnie na słomie, w mniejszym stopniu modyfikował pH środowiska korzeniowego niż na wełnie mineralnej. Zawartość dostępnego fosforu w środowisku korzeniowym była ściśle związana z odczynem dozowanej pożywki oraz podłożem uprawowym. Zdecydowanie mniejsze zawartości dostępnego fosforu oznaczano w podłożach organicznych (słoma, torf) w porównaniu z wełną mineralną. Wraz ze wzrostem pH pożywki, wzrastało pH środowiska korzeniowego oraz malała zawartość dostępnego fosforu. Przebieg tych zmian był podobny zarówno w podłożach inertnym, jak i organicznych. Tempo tych zmian było wolniejsze w podłożach organicznych. Wraz ze wzrostem pH stosowanych pożywek malała średnia zawartość fosforu w liściach pomidora. Wyższą zawartość P-PO₄ w liściach pomidora stwierdzono na wełnie mineralnej. Na wełnie mineralnej uzyskano istotnie wyższy plon handlowy pomidora w porównaniu z plonem z podłoży organicznych. Najlepsze plonowanie pomidora, niezależnie od stosowanych podłoży, stwierdzono w przypadku stosowania pożywki o pH 5,5.

Anna Francke, Joanna Majkowska-Gadomska    

ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH SKŁADNIKÓW CHEMICZNYCH W GŁÓWKACH CYKORII RADICCHIO W ZALEŻNOŚCI OD TERMINU I SPOSOBU UPRAWY

Słowa kluczowe: cykoria radicchio, termin, metoda uprawy, wartość odżywcza, azotany.

 Pełna wersja pracy - pdf.

W latach 2005–2006 oceniano zawartość suchej masy, wybranych składników organicznych i azotanów w główkach cykorii radicchio odmiany Palla Rossa 3 w zależności od terminu i metody uprawy. Cykorię uprawiano dwiema metodami – z rozsady przygotowanej uprzednio w szklarni oraz z siewu bezpośredniego w pole – w dwóch terminach – wiosennym i letnio-jesiennym. Analiza statystyczna wykazała istotny wpływ obydwu analizowanych czynników doświadczenia na zawartość witaminy C i cukrów prostych w częściach jadalnych cykorii. Na ilość zgromadzonej suchej masy istotnie wpłynęła metoda, natomiast cukrów ogółem – termin uprawy. Przeprowadzone po zbiorze badania chemiczne materiału roślinnego wykazały, iż zawartość suchej masy, kwasu L-askorbinowego, cukrów prostych i ogółem była większa w główkach cykorii z wiosennego terminu uprawy. Rośliny uprawiane z rozsady zgromadziły więcej kwasu L-askorbinowego i cukrów prostych, natomiast uprawiane z siewu bezpośredniego – więcej suchej masy i cukrów ogółem. Na gromadzenie azotanów w główkach cykorii istotny wpływ wywarły obydwa analizowane czynniki. Istotnie więcej azotanów (o ponad 33%) oznaczono w częściach jadalnych cykorii radicchio uprawianej w terminie letnio-jesiennym. Wpływ sposobu uprawy na badany czynnik nie był tak wyraźny – rośliny z siewu bezpośredniego zgromadziły średnio prawie o 11% azotanów więcej niż uprawiane z rozsady. Współdziałanie badanych czynników na bioakumulację suchej masy, kwasu L-askorbinowego, cukrów prostych i ogółem oraz azotanów było istotne.

Janina Gajc-Wolska, Dawid Bujalski, Agnieszka Chrzanowska

WPŁYW PODŁOŻY NA PLONOWANIE I JAKOŚĆ OWOCÓW OGÓRKA SZKLARNIOWEGO

Słowa kluczowe: wełna mineralna, perlit, włókno drzewne, terminy uprawy, skład chemiczny.

Pełna wersja pracy - pdf.

Ogórek jest gatunkiem o wysokich wymaganiach klimatycznych, szczególnie w stosunku do temperatury. Temperatura powietrza, wilgotności, oraz natężenie napromieniowania są czynnikami wpływającymi na plonowanie i jakość owoców. Zmienność parametrów w ciągu roku w Polsce utrudnia uprawę całoroczną tego gatunku. Doświadczenie prowadzono w całorocznym cyklu produkcyjnym, w trzech terminach uprawy, z zastosowaniem trzech podłoży: wełny mineralnej, perlitu, włókna drzewnego. Termin uprawy oraz zastosowane podłoże były głównymi czynnikami doświadczenia. Największe plony oraz najlepszej jakości owoce otrzymano w drugim terminie uprawy (kwiecień – sierpień) charakteryzującym się optymalnymi warunkami dla tego gatunku. Na wielkość plonowania miało również wpływ zastosowane podłoże. Największe plony otrzymano w uprawie na włóknie drzewnym, nieznacznie mniejsze w uprawie na perlicie. Największą zawartość suchej masy, cukrów ogółem, witaminy C, wapnia i fosforu miały owoce ogórka z uprawy w terminie letnim, a wyższą zawartość azotu i potasu owoce z uprawy w terminie jesiennym

Monika Grzeszczuk, Dorota Jadczak

OCENA WARTOŚCI BIOLOGICZNEJ ORAZ PRZYDATNOŚCI DLA ZAMRAŻALNICTWA WYBRANYCH GATUNKÓW ZIÓŁ PRZYPRAWOWYCH

Słowa kluczowe: estragon, hyzop, trybula, wartość biologiczna, zamrażanie, zamrażalnicze przechowywanie.

Pełna wersja pracy - pdf.

W latach 2003–2004 oceniano wartość biologiczną świeżego ziela oraz wpływy zamrażania i zamrażalniczego przechowywania na zawartość wybranych składników chemicznych w zielu bylicy estragon (Artemisia dracunculus L.), hyzopu lekarskiego (Hyssopus officinalis L.) oraz trybuli ogrodowej (Anthriscus cerefolium L.). W materiale doświadczalnym (świeże ziele) oznaczono zawartość: suchej masy, popiołu ogólnego, azotu ogólnego, azotanów, kwasu L-askorbinowego, cukrów ogółem, błonnika surowego oraz kwasowość ogólną. Oprócz surowca świeżego ocenie składu chemicznego poddano również surowiec po zamrożeniu oraz po 6 i 12 miesiącach zamrażalniczego składowania. Spośród ocenianych w doświadczeniu gatunków ziół istotnie większą zawartością suchej masy, azotu ogólnego oraz azotanów wyróżniał się hyzop lekarski. W przypadku trybuli ogrodowej wykazano wysoką zawartość popiołu ogólnego, cukrów ogółem, kwasu L-askorbinowego oraz kwasowość ogólną. Najwyższą zawartość błonnika surowego stwierdzono natomiast w przypadku bylicy estragon. Po zamrożeniu surowca odnotowano straty w zawartości: suchej masy, popiołu, azotu, błonnika, cukrów, kwasowości ogólnej oraz kwasu L-askorbinowego. Zamrożony produkt był przechowywany przez 6 i 12 miesięcy w komorze zamrażalniczej, w temp. –25 ÷ –27°C. Po rocznym okresie zamrażalniczego składowania obserwowano dalszy spadek w przypadku zawartości azotu ogólnego, kwasowości ogólnej oraz kwasu L-askorbinowego. Oceniane gatunki ziół przyprawowych wykazały dobrą przydatność do zamrażania i długotrwałego zamrażalniczego przechowywania. W dobrym stopniu zachowały swój charakterystyczny aromat, barwę, a ubytki suchej masy nie przekroczyły 1,5%. Uwzględniając cechy organoleptyczne, najlepszą jakość po 12 miesiącach zamrażalniczego przechowywania miała trybula ogrodowa, natomiast lepiej zachowywały kwas L-askorbinowy hyzop lekarski oraz bylica estragon.

Dorota Jadczak, Monika Grzeszczuk

WPŁYW TERMINU SIEWU NASION NA WIELKOŚĆ I JAKOŚĆ PLONU BYLICY ESTRAGONU (ARTEMISIA DRACUNCULUS L.) UPRAWIANEJ NA ZBIÓR PĘCZKOWY

Słowa kluczowe: bylica estragon, plon, makro- i mikroskładniki, olejek eteryczny, kwas L-askorbinowy, procent inhibicji DPPH.

 Pełna wersja pracy - pdf.

W latach 2004–2006 badano wpływ terminu siewu nasion (10 i 25 kwietnia oraz 10 maja) na wielkość i jakość plonu bylicy estragonu, uprawianej na zbiór pęczkowy. W części laboratoryjnej badań (2004 i 2005), w próbie zbiorczej – ze wszystkich zbiorów i terminów uprawy – oceniono zawartość makro- i mikroskładników: azotu ogólnego, fosforu, potasu, wapnia, magnezu i sodu oraz cynku, manganu, żelaza i miedzi. Zawartość olejku eterycznego oznaczono w powietrznie suchym zielu metodą destylacji próbki surowca z wodą. W świeżej masie ziela wykonano oznaczenie zawartości kwasu L-askorbinowego oraz aktywność zmiatania rodników DPPH. Wykazano, iż badane terminy siewu wpłynęły istotnie na wielkość plonu ziela estragonu. Istotnie największy plon (424,5 kg×100 m^-2) otrzymano z wysiewu w najpóźniejszym terminie (10 maja). Plon ten istotnie zmniejszał się wraz z przyspieszaniem terminu siewu, tj. do ok. 10 kwietnia. Terminy siewu nie miały istotnego wpływu na parametry biometryczne roślin w czasie ich zbioru, jedynie szerokość liści była istotnie większa w przypadku najwcześniejszego terminu uprawy. W uzyskanym plonie estragonu stwierdzono wysoką zawartość składników mineralnych, zbliżoną w poszczególnych latach badań. Największe różnice wystąpiły w zawartości żelaza, którego w roślinach w 2004 r. było ponad dwukrotnie więcej niż w kolejnym roku badań. Również w tym roku odnotowano w estragonie znacznie wyższą zawartość cynku (o 87,2%) i miedzi (o 76,9%) w porównaniu z zebranym w 2005 roku. Zawartość olejku eterycznego (średnio w latach badań) wyniosła 0,59%, kwasu L-askorbinowego 10,08 mg×100 g^-1 ś.m.), a zdolność redukcji rodników DPPH kształtowała się na poziomie 26,74%.

Grażyna Jurgiel-Małecka, Janina Suchorska-Orłowska

WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM NA ZAWARTOŚĆ MIKROELEMENTÓW W WYBRANYCH ODMIANACH BOTANICZNYCH CEBULI

Słowa kluczowe: nawożenie azotem, mikroelementy, cebula zwyczajna, cebula piętrowa, szalotka.

Pełna wersja pracy - pdf.

W trzyletnim doświadczeniu polowym przeprowadzonym w Warzywniczej Stacji Doświadczalnej w Dołujach badano wpływ nawożenia azotem na zawartość mikroelementów (żelaza, manganu, miedzi i cynku) w plonie cebuli zwyczajnej (Allium cepa L. var. cepa Helm.), cebuli piętrowej (Allium cepa var. proliferum Targioni-Tozzetti) i szalotki (Allium cepa L. var. Ascalonicum). Zastosowano następujące nawozy: mocznik, saletrę amonową i saletrę wapniową w zróżnicowanych dawkach nawożenia azotem – 100 i 200 kg N×ha^-1. Cebulki wysadzano do gleby na początku kwietnia w rozstawie 30 x 5 cm (cebula zwyczajna) i 30 x 10 cm (cebula piętrowa i szalotka). W okresie wegetacji roślin wykonywano standardowe zabiegi pielęgnacyjne i agrotechniczne. Cebulę zwyczajną i szalotkę zbierano w ostatnich dniach lipca lub pierwszych dniach sierpnia, kiedy ok. 75% roślin miało załamany szczypior. Cebulę piętrową zbierano w końcu września. Zawartość mikroelementów w suchej masie badanych roślin oznaczano metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej, po wcześniejszym zmineralizowaniu próbek w mieszaninie stężonych kwasów azotowego(V) i chlorowego(VII) zmieszanych w stosunku 3:1. Nawożenie azotem spowodowało istotne zmiany zawartości mikroelementów w plonie wszystkich badanych odmian. Pod wpływem wzrastających dawek azotu nastąpiło zwiększenie zawartości żelaza i manganu oraz zmniejszenie koncentracji miedzi i cynku. Analiza statystyczna wyników wykazała, że czynnikiem istotnie odpowiedzialnym za zmiany w składzie chemicznym cebuli zwyczajnej, cebuli piętrowej i szalotki była zastosowana w nawożeniu dawka azotu, a nie rodzaj użytego nawozu. Zawartość oznaczanych mikroelementów oraz zakres zmian spowodowanych nawożeniem zależały od badanej odmiany botanicznej cebuli.

Stanisław Kaniszewski, Jacek Dyśko

WPŁYW NAWADNIANIA KROPLOWEGO I METODY UPRAWY NA PLON I JAKOŚĆ KORZENI PIETRUSZKI

Słowa kluczowe: pietruszka korzeniowa, metody uprawy, nawadnianie kroplowe, fertygacja.

 Pełna wersja pracy - pdf.

W latach 2005–2007 badano wpływ nawadniania kroplowego powierzchniowego i podpowierzchniowego na plonowanie korzeni pietruszki uprawianej na płaskim gruncie i na redlinach. Nawadnianie prowadzono z użyciem przewodów nawadniających, z wewnętrznie wtopionymi co 35 cm emiterami z kompensacją ciśnienia, które przy nawadnianiu podpowierzchniowym umieszczono na głębokości 50 mm, pośrodku dwóch rzędów roślin. Nawadnianie rozpoczynano, gdy potencjał wodny gleby wynosił od -30 kPa do -40 kPa. Nawozy azotowe (100 kg N×ha^-1) wprowadzano w dwóch dawkach: pierwszą zastosowano przedwegetacyjnie, drugą podano przez fertygację. W kontroli drugą dawkę wniesiono w nawożeniu posypowym. Nawadnianie kroplowe powierzchniowe i podpowierzchniowe zastosowane zarówno na redlinach, jak i na płaskim gruncie powodowało istotny wzrost plonu handlowego korzeni pietruszki. Natomiast nie stwierdzono różnic w plonie pietruszki po zastosowaniu powierzchniowego i podpowierzchniowego sposobu nawadniania kroplowego. W uprawie pietruszki na redlinach udział korzeni niekształtnych w plonie był o 100% mniejszy w porównaniu z uprawą na płaskim gruncie. Pietruszka uprawiana na redlinach wytwarzała dłuższe korzenie spichrzowe, o lepszym kształcie w porównaniu z uprawą na płaskim gruncie. Nawadnianie powierzchniowe i wgłębne powodowało istotny spadek zawartości azotu ogólnego i potasu w korzeniach pietruszki.

Waldemar Kowalczyk, Jacek Dyśko, Stanisław Kaniszewski

WPŁYW pH POŻYWKI REGULOWANEGO KWASEM CHLOROWODOROWYM NA ZAWARTOŚĆ JONÓW Cl^- W STREFIE KORZENIOWEJ W BEZGLEBOWEJ UPRAWIE POMIDORA

Słowa kluczowe: chlorki, pH, kwas chlorowodorowy, słoma, torf, wełna mineralna.

Pełna wersja pracy - pdf.

Badania prowadzono w latach 2004-2006 w warunkach szklarniowych. Pomidory odmiany Blitz F₁ nawożono pożywką o zróżnicowanym odczynie (pH): 4,5, 5,0, 5,5, 6,0, 6,5. Wymagany odczyn pożywki stosując dodatek 65% HNO₃ oraz 33% HCl. Ilość kwasu potrzebnego do doprowadzenia pożywki do wymaganego odczynu ustalono na podstawie krzywej zakwaszenia wody, do pH 6,5 za pomocą kwasu azotowego, a dalsze zakwaszenie za pomocą kwasu chlorowodorowego. Pomidory uprawiano w podłożach organicznych (torf, słoma) oraz inertnym (wełna mineralna). Przebieg zmian stężenia Cl^- w strefie korzeniowej w czasie uprawy pomidora zależał od rodzaju podłoża oraz zawartości chlorków w dozowanych pożywkach. W podłożu ze słomy, niezależnie od pH stosowanej pożywki, większe zawartości Cl^- oznaczano w początkowym okresie uprawy pomidora. Zawartość chlorków w torfie i wełnie mineralnej w przypadku wszystkich badanych poziomów pH wzrastała w trakcie uprawy. Większą akumulację jonów Cl^- w badanych podłożach stwierdzono po zastosowaniu pożywek o niższych poziomach pH, w których zawartość chlorków wynikająca z większej dawki kwasu solnego, była wyższa. Regulacja odczynu kwasem chlorowodorowym nie powodowała przekroczenia dopuszczalnych stężeń Cl- w pożywce oraz strefie korzeniowej pomidora. Wraz ze wzrostem koncentracji chlorków w pożywce wzrastała zawartość Cl- w liściach pomidora.

Jan Krężel, Eugeniusz Kołota

WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM NA PLONOWANIE I WARTOŚĆ BIOLOGICZNĄ KAPUSTY PEKIŃSKIEJ UPRAWIANEJ Z ROZSADY NA ZBIÓR JESIENNY

Słowa kluczowe: kapusta pekińska, nawożenie azotowe, plon, wartość odżywcza.

Pełna wersja pracy - pdf.

W doświadczeniu przeprowadzonym w latach 1999-2001 oceniano wpływ nawożenia azotem na plonowanie i wartość biologiczną kapusty pekińskiej, odmiany Optiko, uprawianej z rozsady na zbiór jesienny. Porównywano obiekty nawożone azotem w postaci saletry amonowej przedwegetacyjnie w dawkach 50, 100, 150, 200 kg N×ha^-1 oraz w dawkach dzielonych 100+50 i 100+50+50 kg N×ha^-1. Pogłównie nawóz wysiewano po 2 i 4 tygodniach od sadzenia. Stwierdzono bark istotnej reakcji kapusty pekińskiej na wzrastające dawki azotu. Wzrastające dawki azotu (od 50 do 150 kg N×ha^-1) przyczyniały się do zwiększania zawartości witaminy C i cukrów ogółem w główkach kapusty, natomiast zastosowanie 200 kg N×ha-1 spowodowało ich zmniejszenie. Zastosowanie azotu w dawkach dzielonych 100+50 i 100+50+50 kg N×ha^-1 miało wpływ na zmniejszenie poziomu witaminy C, azotanów i suchej masy w roślinach, w porównaniu z zawartością stwierdzoną w kapuście nawożonej takimi samymi dawkami azotu tylko przedwegetacyjnie. Zawartość azotanów w główkach kapusty pekińskiej wzrastała wraz ze zwiększeniem dawki azotu.

Joanna Majkowska-Gadomska, Anna Francke, Brygida Wierzbicka

WPŁYW PODŁOŻA NA SKŁAD CHEMICZNY OWOCÓW KILKU ODMIAN POMIDORA UPRAWIANEGO W TUNELU FOLIOWYM NIEOGRZEWANYM

Słowa kluczowe: pomidor, odmiana, podłoże, skład chemiczny.

Pełna wersja pracy - pdf.

Badania wpływu odmiany i podłoża zastosowanego w uprawie pomidora na skład chemiczny owoców przeprowadzono w nieogrzewanym tunelu foliowym w latach 2004-2006. Materiał do badań stanowiło osiem odmian pomidora: Atut F1, Baron F1, Bekas F1, Carmello F1, Gracja F1, Ognik F1, Słonka F1, Terra F1 oraz dwa podłoża: torfowe i ziemia inspektowa. Owoce pomidora poddano analizie chemicznej na zawartość: suchej masy, kwasu L-askorbinowego, cukrów ogółem i prostych, kwasów organicznych oraz azotanów. Poziom zawartości suchej masy i kwasu L-askorbinowego w owocach pomidora istotnie zależał od uprawianej odmiany oraz jej współdziałania ze stosowanym podłożem. Najmniej wody w owocach zawierała odmiana Atut F1, a najwięcej kwasu L-askorbinowego – odmiana Terra F1. Owoce z uprawy roślin w ziemi inspektowej nagromadziły więcej suchej masy. Podłoże z ziemi inspektowej, w porównaniu z torfem wysokim, miało również korzystny wpływ na zawartość cukrów i azotanów w owocach pomidora. Średnia zawartość N-NO3 w owocach badanych odmian pomidora była mniejsza od dopuszczalnego poziomu uznanego za szkodliwy dla zdrowia ludzkiego. Podłoże torfowe miało jednak wpływ na zwiększone gromadzenie azotanów w owocach wszystkich odmian. Najmniejszą ich zawartość odnotowano w owocach odmiany Bekas F1.

Zenia Michałojć, Halina Buczkowska

ZAWARTOŚĆ MAKROSKŁADNIKÓW W OWOCACH OBERŻYNY W ZALEŻNOŚCI OD FORMY ZASTOSOWANEGO NAWOZU AZOTOWEGO I SPOSOBU PROWADZENIA ROŚLIN

Słowa kluczowe: owoce oberżyny, formy azotu, prowadzenie roślin, skład chemiczny.

 Pełna wersja pracy - pdf.

Owoce oberżyny odznaczają się niską kalorycznością oraz korzystnym dla człowieka składem mineralnym. Są przede wszystkim zasobne w potas, którego zawartość waha się w zależności od odmiany od 200 do 600 mg K×100 g^-1 świeżej masy. Są również źródłem magnezu, wapnia i żelaza. W badaniach nad agrotechniką oberżyny uprawianej pod folią wykazano, że ze względu na intensywny wzrost roślin, zabiegiem plonotwórczym kształtującym ilość zielonej masy jest cięcie i formowanie roślin. Z powodu braku informacji o zaleceniach nawozowych do uprawy oberżyny pod osłonami, podjęto badania nad określeniem potrzeb nawożenia tego warzywa. Celem pracy było określenie wpływu formy nawozu azotowego oraz sposobu prowadzenia roślin na zawartość azotu, fosforu, potasu, wapnia i magnezu w owocach oberżyny. Badania oberżyny odmiany Epic F₁ wykonano w nieogrzewanym tunelu foliowym w latach 2004-2005. Oberżynę uprawiano w torfie ogrodniczym, w cylindrach z folii sztywnej o pojemności 10 dm³. Doświadczenie dwuczynnikowe przeprowadzono w układzie kompletnej randomizacji. Badano wpływ czynników: I – forma azotu: NH4+ [siarczan amonu – (NH₄)₂SO₄ – 20,5% N]; NO₃^- [saletra wapniowa – Ca(NO₃)₂ – 15,5% N]; NH₂ [mocznik – CO(NH₂)₂ – 46% N]; II – sposobu prowadzenia roślin: forma naturalna; 3 pędy. Azot zastosowano w ilości 10 g N×roślina^-1. Próby owoców do badań laboratoryjnych pobrano w 2 dekadzie sierpnia, w połowie okresu owocowania. Owoce zbierano w fazie dojrzałości użytkowej i oznaczono w nich N-og., P, K, Ca, Mg. Wyniki opracowano metodą analizy wariancji. Największą zawartość azotu ogółem, potasu i magnezu stwierdzono w owocach roślin nawożonych siarczanem amonu, w porównaniu z pozostałymi zastosowanymi nawozami. Ponadto stwierdzono wyższą zawartość makroskładników  w owocach roślin prowadzonych na 3 pędy.

Wanda Wadas, Romualda Jabłońska-Ceglarek, Agnieszka Kurowska

WPŁYW STOSOWANIA OSŁON W UPRAWIE ZIEMNIAKA NA WCZESNY ZBIÓR NA ZAWARTOŚĆ FOSFORU I MAGNEZU W BULWACH

Słowa kluczowe: ziemniak wczesny, folia perforowana, włóknina polipropylenowa, fosfor, magnez.

 Pełna wersja pracy - pdf.

Głównym składnikiem mineralnym bulw ziemniaka jest potas. Spożywanie ziemniaków pokrywa również częściowo zapotrzebowanie organizmu człowieka na fosfor i magnez. Zawartość składników mineralnych w bulwach ziemniaka może ulegać zmianom pod wpływem czynników agrotechnicznych. Celem badań było określenie wpływu rodzaju osłony (folii perforowanej, włókniny polipropylenowej) i terminu jej zdjęcia (2 i 3 tygodnie po wschodach roślin) na zawartość fosforu i magnezu w bulwach wczesnych odmian ziemniaka (Aksamitka, Cykada). Ziemniaki zbierano po 60 dniach od sadzenia. Przyspieszenie wegetacji roślin przez stosowanie osłon spowodowało zwiększenie zawartości fosforu w bulwach odmiany Aksamitka średnio o 0,088 g×kg^-1 s.m. w porównaniu z uprawą bez osłaniania roślin, ale nie miało wpływu na gromadzenie w bulwach magnezu. W przypadku stosowania folii perforowanej zawartość fosforu w bulwach była większa, średnio o 0,217 g×kg^-1 s.m., niż przy stosowaniu włókniny. Większą zawartość magnezu, średnio o 0,067 g×kg^-1 s.m., stwierdzono po zastosowaniu włókniny. Długość okresu okrycia roślin nie miała wpływu na zawartość obu pierwiastków w bulwach ziemniaka.

  TOM 13 - NUMER 1 - MARZEC  2008

Witold Grzebisz, Małgorzata Wrońska, Jean B. Diatta, Piotr Dullin

WPŁYW DOLISTNEGO STOSOWANIA CYNKU WE WCZESNEJ FAZIE WZROSTU KUKURYDZY NA WZORCE AKUMULACJI SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH I SUCHEJ MASY PRZEZ ŁAN CZ. I. WZORCE AKUMULACJI CYNKU I ROZMIESZCZENIE SKŁADNIKA MIĘDZY ORGANAMI ROŚLINY

Słowa kluczowe: względna szybkość pobierania (RUR), szybkość pobierania przez łan (CUR), cynk, kukurydza.

Z pracy wynika, że kukurydza traktowana dolistnie nawozem cynkowym we wczesnej fazie rozwoju wydała większe plony ziarna. Celem wyjaśnienia mechanizmu działania nawozu cynkowego na plony ziarna i na akumulację cynku przez rośliny w okresie wegetacji zastosowano procedury analizy wzrostu. Na podstawie parametrów pobrania cynku, wyznaczono dwie główne i jedną drugorzędną fazę krytyczną akumulacji tego pierwiastka przez kukurydzę. Pierwsza faza, opisana przez RUR-Zn, pojawiła się w okresie od 7. (BBCH-17) do 9. liścia (BBCH-19) i była prawdopodobnie związana z inicjacją zawiązków kwiatowych. Druga, reprezentowana przez CUR-Zn, zaznaczyła się w fazie dojrzałości mlecznej ziarniaków i mogła wpływać na zdolność  ziarniaków do akumulacji węglowodanów. Trzecia faza krytyczna, pojawiająca się w fazie wiechowania, wiąże się prawdopodobnie z produkcją i żywotnością pyłku. Pierwsza faza krytyczna ujawniła także problem wiarygodności obecnych testów glebowych i roślinnych dla cynku, które przeszacowują stan odżywienia kukurydzy cynkiem i wymagają pilnej rewizji. Organy wegetatywne, takie jak liście i źdźbła, nie były głównymi źródłami cynku dla rosnących ziarniaków kukurydzy. W fazie nalewania ziarna kukurydza pobierała większość cynku z zasobów glebowych.

Witold Grzebisz, Małgorzata Wrońska, Jean B. Diatta, Witold Szczepaniak

WPŁYW DOLISTNEGO STOSOWANIA CYNKU WE WCZESNEJ FAZIE WZROSTU KUKURYDZY NA WZORCE AKUMULACJI SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH I SUCHEJ MASY PRZEZ ŁAN CZ. II. WZORCE POBIERANIA AZOTU I AKUMULACJI SUCHEJ MASY

Słowa kluczowe: analiza wzrostu, absolutna szybkość wzrostu łanu, względna szybkość wzrostu łanu, kukurydza, sucha masa, azot.

Dwuletnie doświadczenie polowe przeprowadzono w celu wyjaśnienia przyczyn wzrostu plonu ziarna kukurydzy dolistnie traktowanej nawozem cynkowym i oceny jego wpływu na dynamikę procesów akumulacji azotu i suchej masy w okresie wegetacji. Do opisu uzyskanych trendów zastosowano metody analizy wzrostu łanu i rośliny. Kukurydza nawożona cynkiem była w stanie, jak wykazały wartości wskaźnika absolutnej szybkości pobierania azotu przez łan (CUR-N), zwiększyć pobieranie azotu w dwóch czasowo różnych fazach rozwoju, to znaczy (i) od fazy 7. do 9. liścia oraz (ii) od fazy dojrzałości mlecznej do fizjologicznej ziarniaków. Procesy fizjologiczne ujawniające się w tych dwóch czasowo odległych fazach rozwoju kukurydzy determinowały wzrost potencjału produkcyjnego kukurydzy. Działanie cynku w pierwszej fazie przejawiło się wzrostem szybkości akumulacji azotu, który spowodował wydłużenie fazy intensywnego przyrostu nowych tkanek lub/i organów, jak potwierdziła analiza RGR. W fazie reproduktywnej rozwoju kukurydzy rośliny dobrze odżywione cynkiem akumulowały azot z większą szybkością, co było podstawowym warunkiem zwiększonej akumulacji suchej masy, potwierdzonej analizami CGR i RGR. Ilość azotu pobranego ekstra przez rośliny nawożone cynkiem była dostatecznie duża do wzrostu plonu ziarna o 1,5 t ha^-1, co uzyskano w przeprowadzonym eksperymencie.

Krzysztof Gondek, Michał Kopeć

WPŁYW DŁUGOTRWAŁEGO ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA MINERALNEGO I WAPNOWANIA NA ZAWARTOŚĆ MANGANU, NIKLU I ŻELAZA W GLEBIE I RUNI ŁĄKOWEJ

Słowa kluczowe: mangan, nikiel, żelazo, gleba, ruń łąkowa, doświadczenie długotrwałe.

Badania na użytkach zielonych są prowadzone m.in. w celu wyznaczenia potencjału plonowania oraz określenia zmian jakości runi w zależności od zastosowanego nawożenia. Dlatego celem podjętych badań było określenie zawartości manganu, niklu i żelaza w glebie oraz runi łąkowej ukształtowanej pod wpływem zróżnicowanego nawożenia mineralnego i wapnowania. Doświadczenie jest zlokalizowane w Czarnym Potoku k. Krynicy, na wysokości ok. 720 m n.p.m., u podnóża Jaworzyny Krynickiej. Doświadczenie założono w 1968 r. na naturalnej łące górskiej typu bliźniczki – psiej trawki (Nardus stricta L.) i kostrzewy czerwonej (Festuca rubra L.) ze znacznym udziałem roślin dwuliściennych. Zawartość ogólną manganu, niklu i żelaza w materiale roślinnym i glebowym oznaczono po mineralizacji próbek w piecu muflowym, ponadto wykonano ekstrakcję badanych pierwiastków roztworem NH₄EDTA o stężeniu 0,025 mol×dm^-3. W uzyskanych roztworach zawartość Mn, Ni i Fe wykonano metodą ICP-AES. Zawartość ogólnych form manganu była większa w glebie wapnowanej, a istotny wpływ na ilość tego pierwiastka wyekstrahowanego roztworem NH₄EDTA oraz jego zawartość w runi miał odczyn gleby. Wapnowanie gleby ograniczając dostępność manganu dla roślin poprawiło wartość paszową analizowanej biomasy. W badanej glebie oznaczono niewiele niklu związanego z substancją organiczną gleby. Świadczy to pośrednio o dużej mobilności tego pierwiastka i jego przemieszczaniu do głębszych poziomów profilu glebowego, poza zasięg systemu korzeniowego roślin. Wapnowanie zwiększyło zawartość form żelaza w połączeniach z substancją organiczną gleby. Niedoborowa zawartość żelaza w runi łąkowej może mieć podłoże fizjologiczne związane z trudnościami w transporcie żelaza z systemu korzeniowego do organów nadziemnych roślin, a nie wynikać z możliwości jego pobierania z gleby.

Jolanta Grochowska, Renata Tandyrak

WSTĘPNA CHARAKTERYSTYKA TROFICZNA JEZIORA MAŁY KOPIK K. OLSZTYNA ORAZ JEGO ZLEWNI JAKO DOSTAWCY ZWIĄZKÓW BIOGENICZNYCH

Słowa kluczowe: jezioro, zlewnia, związki biogeniczne, obciążenie zewnętrzne, eutrofizacji, podatność na degradację.

Badaniami objęto małe (7,8 ha) i niezbyt głębokie (9 m) jezioro Mały Kopik, położone ok. 9 km na południowy zachód od Olsztyna, w dorzeczu Giłwy-Pasłęki. Zlewnia jeziora to obszar o powierzchni 194,7 ha. Największy udział (64,2%) mają w niej lasy, 28,7% zajmują tereny użytkowane rolniczo, w tym 21% stanowią użytki zielone, 7,7% grunty orne, pozostała część tego terenu (7,1%) to nieskanalizowane gospodarstwa rolne. Jezioro Mały Kopik jest zbiornikiem nieodpornym na wpływy zewnętrzne, należy do III kategorii podatności na degradację. Jego zlewnia charakteryzuje się dużą możliwością uruchamiania obszarowego ładunku związków biogenicznych, należy do 4. typu zlewni. Kombinacja grupy podatności zlewni i odporności jeziora na degradację pozwala zaliczyć jezioro Mały Kopik i jego zlewnię do czwartego typu układów ekologicznych w systemie Bajkiewicz-Grabowskiej (2002), w którym następuje szybka eutrofizacja wód jeziornych. Przypuszczenie to potwierdziły badania chemiczne wód, które wykazały, iż jezioro Mały Kopik jest zbiornikiem silnie zeutrofizowanym. W wodach zbiornika stwierdzono bardzo wysoką zawartość związków biogenicznych, tj. 0,673 mg P dm^-3 i 10,61 mg N dm^-3. O dużej żyzności jeziora świadczyły także wartości BZT₅, dochodzące do 7,5 mg O₂ dm^-3, ilość chlorofilu a (ok. 50 µg m^-3) i niska przezroczystość wody – 2 m.

Jan Kłobukowski, Monika Modzelewska-Kapituła, Danuta Wiśniewska-Pantak, Kazimierz Kornacki

 Wpływ synbiotyków na biodostępność magnezu z diety u szczurów

Słowa kluczowe: probiotyki, prebiotyki, magnez, absorpcja, retencja, szczury, ser twarogowy.

 Jako produkty synbiotyczne są określane wyroby zawierające jednocześnie probiotyki i prebiotyki. Korzystny wpływ pro- i prebiotyków na organizm obejmuje m.in. normalizację składu mikroflory przewodu pokarmowego, zwiększanie biodostępności składników mineralnych, obniżanie poziomu cholesterolu we krwi oraz zapobieganie występowaniu zaburzeń jelitowych. Celem pracy było porównanie wpływu diety zawierającej probiotyczny i synbiotyczne serki twarogowe na absorpcję i retencję magnezu u szczurów. Zastosowanym szczepem probiotycznym był Lactobacillus plantarum  14, a prebiotykami inulina HPX oraz maltodekstryna średniosckukrzona. Zwierzętom przez 10 dni podawano diety, w skład których wchodził serek twarogowy, w ilości 61-81%, zawierający: probiotyk (dieta A), probiotyk i 2,5% inuliny HPX (dieta B) lub probiotyk i 2,5% maltodekstryny (dieta C). Na podstawie zawartości magnezu w diecie, kale i moczu wydalonego w czasie ostatnich 5 dni eksperymentu, wyznaczono współczynniki absorpcji (A) i retencji (R) pozornej (%, mg 5 dni^-1). Uzyskane współczynniki absorpcji nie różniły się znacząco między grupami zwierząt, chociaż najwyższy (A%) odnotowano w grupie B, natomiast wartości współczynników retencji pozornej w grupie A były istotnie wyższe (p<0,05) w porównaniu z grupami B i C. W grupach przyjmujących dietę synbiotyczną obserwowano zwiększenie masy kału w porównaniu z grupą kontrolną A, przy czym działanie inuliny HPX było silniejsze niż maltodekstryny. Chociaż krótkotrwała suplementacja diety szczurów inuliną HPX i maltodekstryną średnioscukrzoną nie przyczyniła się do wzrostu absorpcji i retencji magnezu, to stosowanie tych prebiotyków łącznie ze szczepem probiotycznym jest uzasadnione ze względu na korzystne efekty fizjologiczne.

Elżbieta Królak, Barbara Krupa, Katarzyna Sarnowska, Jadwiga Karwowska

 IZOTOPY CEZU-137 I POTASU-40 W GLEBACH POWIATU GARWOLIN (WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE)

Słowa kluczowe: radioaktywne izotopy, cez-137, potas-40, gleba leśna, nieużytek rolny, pole uprawne, powiat Garwolin.

W 2005 r., w glebach powiatu Garwolin (woj. mazowieckie) z trzech poziomów: 0–3 cm, 3–7 cm i 7–12 cm pobierano do badań próbki gleb leśnych oraz nieużytkowanych i użytkowanych rolniczo jako pola uprawne. Dodatkowo w punktach poboru gleb leśnych pobrano do badań ściółkę leśną. W próbkach oznaczono zawartość izotopów ¹³⁷Cs i ⁴⁰K. Największą zawartość ¹³⁷Cs zmierzono w ściółce i powierzchniowej warstwie gleb leśnych, w głąb gleby zawartość izotopu się  zmniejszała. Najbardziej wzbogacone w ¹³⁷Cs były gleby leśne, gleby nieużytkowane rolniczo i pola uprawne zawierały mniejsze ilości tego izotopu. W wierzchnich warstwach gleb leśnych i nieużytków zawartość ⁴⁰K nie zależała od głębokości poboru prób, natomiast była zależna od sposobu użytkowania gleby. Największe ilości izotopu ⁴⁰K zmierzono w badanej warstwie gleb ornych, najmniejsze w glebach leśnych. Zawartość ¹³⁷Cs w badanych glebach zmniejszała się wraz z ze wzrostem odczynu gleby i wzrastała wraz z zawartością węgla organicznego. Zawartość potasu-40 była skorelowana ujemnie z odczynem gleby i zawartością frakcji piasku oraz dodatnio z zawartością frakcji iłu.

Marzenna Olszewska, Stefan Grzegorczyk, Jacek Olszewski, Anna Bałuch-Małecka

 Wpływ niedoboru fosforu na wskaźniki wymiany gazowej, indeks zieloności liści (SPAD) oraz plonowanie życicy trwałej (Lolium perenne L.) i kupkówki pospolitej (Dactylis glomerata L.)

Słowa kluczowe: fotosynteza, indeks SPAD, kupkówka pospolita, niedobór fosforu, transpiracja, plonowanie, WUE,
                                  życica trwała.

 Fosfor jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania każdej rośliny i decyduje o ilości oraz jakości uzyskanego plonu. Bierze on udział w przebiegu podstawowych procesów życiowych, wchodzi w skład wielu substancji, ważnych z punktu widzenia przemian biochemicznych. W paszach uzyskiwanych na użytkach zielonych może występować niewystarczająca zawartość fosforu w kryteriach prawidłowego żywienia roślin i żywienia przeżuwaczy. Celem pracy jest ocena wpływu niedoboru fosforu w glebie na intensywność fotosyntezy i transpiracji, współczynnik wykorzystania wody, indeks zieloności liści oraz plonowanie wybranych odmian życicy trwałej (Lolium perenne L.) i kupkówki pospolitej (Dactylis glomerata L.). W doświadczeniu szklarniowym badano intensywność fotosyntezy, transpiracji, współczynnik wykorzystania wody (WUE– Water Use Efficiency), indeks zieloności liści SPAD (Soil Plant Analysis Development) oraz plonowanie życicy trwałej (Lolium perenne L.) i kupkówki pospolitej (Dactylis glomerata L.) uprawianych w warunkach niedoboru fosforu w podłożu. Intensywność fotosyntezy i transpiracji mierzono przenośnym analizatorem gazowym LI-COR 6400, a indeks zieloności liści optycznym chlorofilometrem Minolta SPAD-502. Plon suchej masy określono przez wysuszenie zielonej masy w temp. 105^oC, do stałej wagi. Wykazano, że niedobór fosforu istotnie ograniczał intensywność fotosyntezy, współczynnik wykorzystania wody oraz plonowanie badanych odmian, natomiast zwiększał intensywność transpiracji i indeks zieloności liści. Spośród badanych odmian najbardziej odporną na niedobór fosforu w glebie okazała się odmiana Areda kupkówki pospolitej, która w najmniejszym stopniu ograniczała badane cechy.

Elżbieta Skorbiłowicz, Mirosław Skorbiłowicz

 KSZTAŁTOWANIE SIĘ ZAWARTOŚCI WĘGLA ORGANICZNEGO W OSADACH DENNYCH GÓRNEJ NARWI I JEJ DOPŁYWACH

Słowa kluczowe: węgiel organiczny, osady denne, rzeki.

Badaniami objęto osady denne z rzeki Narew na odcinku Bondary-Tykocin oraz 18 jej dopływów w obrębie zlewni górnej Narwi. Próbki pobrano latem (sierpień) i jesienią (październik) 2005 r. z powierzchniowej warstwy osadu dennego w strefie brzegowej. Węgiel organiczny oznaczano na analizatorze TOC 1200 firmy Thermo Euroglas. Osady denne pobrane z rzeki Narew zawierały mniej węgla organicznego – jest to wynik intensywnej mineralizacji. Naj-zasobniejsze w węgiel organiczny były osady denne małych rzek. Rzeki te mają małe prędkości przepływu, w większości przypadków są porośnięte roślinnością wodną. Zawartość węgla organicznego wykazała dużą zmienność w zależności od lokalizacji punktów poboru próbek. Stwierdzono dodatnią korelację liniową między zawartością straty prażenia a węglem organicznym.

Mirosław Skorbiłowicz, Elżbieta Skorbiłowicz

 Makroelementy, cynk i żelazo w wodach studziennych doliny górnej Narwi

Słowa kluczowe: studnia, makroelementy, potas.

 Celem pracy było określenie rozkładu przestrzennego stężenia wybranych składników płytkich wód podziemnych oraz określenie głównych czynników ich pochodzenia. Badania przeprowadzono w 8 wsiach położonych w województwie podlaskim. Miejsca poboru próbek wody wyznaczono w miejscowościach: Sobótka, Narew, Ciełuszki, Kaniuki, Zawyki, Uhowo, Topilec, Złotoria, zlokalizowanych wzdłuż rzeki Narew w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Próbki wody pobierano w terminach: wiosna, lato, jesień 2006 r. W próbkach oznaczono stężenie jonów wapnia, magnezu, sodu, potasu, cynku i żelaza metodą AAS i ESA po ich przefiltrowaniu przez filtry mikroporowate o średnicy porów 0,45 µm. Badane wody nie odpowiadały standardom wody przeznaczonej do spożycia określonym w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 2000 r., z powodu przekroczenia wartości dopuszczalnych stężenia jonów żelaza. Ze względu na stężenie jonów potasu wody badanych studni zakwalifikowano do V klasy jakości wód podziemnych. Wody o najwyższych wartościach stężenia badanych parametrów stwierdzono w studniach zlokalizowanych we wsiach Kaniuki, Złotoria i Zawyki.

Wiera Sądej, Anna Namiotko

 Bezpośredni i następczy wpływ kompostów z odpadów komunalnych na zawartość ołowiu w glebie i roślinach

Słowa kluczowe: ołów, komposty z odpadów komunalnych, roślina, gleba.

 Oceniano przydatność kompostów z nieselekcjonowanych odpadów komunalnych w rolnictwie. Oceny tej dokonano na podstawie zawartości ołowiu w roślinach nawożonych kompostami z odpadów miejskich o różnym stopniu dojrzałości, kompostem z zieleni miejskiej oraz obornikiem. Komposty z odpadów komunalnych stosowano w dawkach: 10, 20 i 30 g kg^-1 gleby, kompost z zieleni miejskiej w dawce 10 g kg^-1 gleby. W pierwszym roku doświadczenia uprawiano kukurydzę i słonecznik, w drugim roku jęczmień i gorczycę, w trzecim roku – facelię. Wykazano, że kompost z zieleni miejskiej zawierał znacznie więcej ołowiu, w porównaniu z kompostami z odpadów miejskich, aczkolwiek oba rodzaje kompostów zgodnie z Normą Branżową kwalifikowały się do rolniczego wykorzystania. Nawożenie kompostami z bioodpadów spowodowało podwyższenie zawartości ołowiu w zielonej masie wszystkich uprawianych roślin. Kumulacja tego pierwiastka zależała od gatunku rośliny, rodzaju kompostu oraz dawki. Najwięcej ołowiu zawierała gorczyca, zbliżone zawartości tego metalu stwierdzono w kukurydzy i facelii, mniej ołowiu zawierał słonecznik, najmniej zaś jęczmień. W jęczmieniu, gorczycy i facelii najwyższą koncentrację ołowiu stwierdzono w obiektach nawożonych 3-miesięcznym kompostem z odpadów komunalnych. W kukurydzy taki efekt zaobserwowano po zastosowaniu kompostu 1-miesięcznego, a w przypadku słonecznika po zastosowaniu kompostu z zieleni miejskiej. Po zakończonym cyklu badawczym najwięcej ołowiu pozostało w glebie użyźnianej 6-miesięcznym kompostem z odpadów komunalnych. Gleba użyźniona kompostem z zieleni miejskiej zawierała średnio o 14% więcej ołowiu, w porównaniu z glebą, do której wprowadzono identyczne dawki półrocznego kompostu z odpadów komunalnych.

Jadwiga Wyszkowska, Mirosław Kucharski, Jan Kucharski

 Mikrobiologiczne i biochemiczne właściwości gleby kształtowane przez adeninę i azotobakterynę

 Słowa kluczowe: adenina, aktywność enzymów, liczebność drobnoustrojów, rzodkiewka.

 Celem badań było określenie wpływu adeniny na biologiczne właściwości gleby. Działanie tego prekursora cytokinin testowano w doświadczeniu wazonowym. Sprawdzano możliwość wzmocnienia efektywności adeniny przez zwiększenie w glebie puli bakterii z rodzaju Azotobacter. Badania wykonano w próbkach gleby brunatnej właściwej, wytworzonej z piasku gliniastego pylastego o pH_KCl 6,9. W wazonach umieszczono po 3,2 kg gleby. Badania obejmowały dwie serie: bez i z dodatkiem do gleby szczepionki Azotobakteryny. W doświadczeniu zastosowano zróżnicowane nawożenie azotem: 0 i 50 mg N kg^-1 gleby. Adeninę stosowano w następującej ilości: 0; 5; 10 i 15 mg kg^-1 gleby. Rośliną doświadczalną była rzodkiewka – 6 roślin w wazonie. Stwierdzono, że adenina istotnie wpływała na wzrost i rozwój rzodkiewki. Korzystnie oddziaływała na mikrobiologiczne i biochemiczne właściwości gleby. Zwiększała liczebność bakterii: oligotroficznych ogółem, oligotroficznych przetrwalnikujących, kopiotroficznych ogółem, kopiotroficznych przetrwalnikujących, amonifikacyjnych, immobilizujących azot, celulolitycznych, Azotobacter sp., Arthrobacter sp., Pseudomonas sp. oraz promieniowców, a zmniejszała liczbę grzybów. Stymulowała także aktywność dehydrogenaz, ureazy i fosfatazy alkalicznej, natomiast hamowała aktywność fosfatazy kwaśnej. Zastosowana szczepionka złożona z bakterii z rodzaju Azotobacter nie poprawiała efektywności adeniny. Zwiększała jednak liczbę tych bakterii w glebie, co wpłynęło korzystnie na rozwój bakterii oligotroficznych, immobilizujących azot, celulolitycznych oraz promieniowców, natomiast negatywnie – na grzyby oraz bakterie amonifikacyjne i bakterie z rodzaju Arthrobacter.

Jadwiga Wyszkowska, Edyta Boros, Jan Kucharski

 AKTYWNOŚĆ ENZYMATYCZNA GLEBY ZANIECZYSZCZONEJ NIKLEM

 Słowa kluczowe: nikiel, aktywność enzymatyczna, gleba, łubin żółty.

W doświadczeniu wazonowym określono wpływ zanieczyszczenia gleby niklem w dawkach 100, 200, 300 i 400 mg kg^-1 na aktywność dehydrogenaz, ureazy, fosfatazy kwaśnej oraz fosfatazy alkalicznej. Wpływ niklu na aktywność enzymatyczną badano w dwóch gatunkach gleb: piasku gliniastym mocnym oraz glinie lekkiej pylastej. Badania przeprowadzono w dwóch seriach, tj. na glebie obsianej łubinem żółtym i nie obsianej. Próbki glebowe analizowano: w 14., 28., 42. i 56. dniu. Stwierdzono, że zanieczyszczenie gleby niklem spowodowało zmniejszenie aktywności wszystkich badanych enzymów. Najbardziej niekorzystnie nikiel wpływał na aktywność dehydrogenaz. Wyższą aktywność ureazy i fosfatazy alkalicznej stwierdzono w glinie lekkiej pylastej niż w piasku gliniastym mocnym, natomiast dehydrogenaz i fosfatazy kwaśnej – w piasku gliniastym mocnym. Wyższą aktywność dehydrogenaz i ureazy odnotowano w glebie obsianej łubinem żółtym, natomiast fosfatazy kwaśnej i fosfatazy alkalicznej – w glebie nie obsianej. Łubin żółty okazał się wrażliwy na nadmiar niklu w glebie. Jego uprawa częściowo łagodziła niekorzystny wpływ niklu na ureazę, lecz nie zmniejszała hamującego oddziaływania tego pierwiastka na pozostałe enzymy.

TOM 12 - NUMER 4 - GRUDZIEŃ 2007

Anna Ciołek, Bogusław Makarski, Ewa Makarska, Anna Zadura

ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH W NOWYCH RODACH OWSA CZARNEGO

Słowa kluczowe: owies, białko ogólne, tłuszcz surowy , kwasy tłuszczowe, składniki mineralne.

Zalety żywieniowe owsa, zarówno dla ludzi, jak i zwierząt, są bodźcem do prac hodowlanych nad nowymi odmianami, w tym owsa czarnego o brunatnej barwie ziarniaków. Jest to zboże paszowe, stosowane głównie do skarmiania koni wyścigowych. Celem pracy było porównanie zawartości wybranych składników pokarmowych, tj.: białka ogólnego, tłuszczu surowego, składu kwasów tłuszczowych oraz elementów mineralnych, w ziarnie trzech rodów owsa czarnego: CHD 28/75/01, CHD 28/33/02 i CHD 2909/01 w odniesieniu do dwu odmian wzorcowych owsa (Bohun i Deresz) powszechnie uprawianego w Polsce. U 3 nowych rodów owsa czarnego stwierdzono zróżnicowany poziom białka ogólnego oraz nieznacznie obniżony poziom tłuszczu surowego w stosunku do owsa odmian wzorcowych Bohun i Deresz. Nawiększy udział procentowy nienasyconych kwasów tłuszczowych (UFA) i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (MUFA), w porównaniu z pozostałymi rodami i odmianami, wykazano u rodu CHD 28/75/01. W ziarnie tego rodu stwierdzono również wyższą zawartość magnezu, fosforu, cynku, miedzi i żelaza w porównaniu z pozostałymi testowanymi rodami i odmianami.

Wojciech Gotkiewicz, Bartosz Mickiewicz, Andrzej Klasa

MOŻLIWOŚCI OGRANICZENIA ZANIECZYSZCZEŃ ŚRODOWISKA AZOTEM I FOSFOREM W RAMACH PROGRAMU ROLNOŚRODOWISKOWEGO

Słowa kluczowe: azot, fosfor, przenikanie do środowiska, program rolnośrodowiskowy, pakiety „ochronagleb i wód”  i „tworzenie stref buforowych”.

Na podstawie literatury oraz danych Głównego Urzędu Statystycznego przedstawiono zagrożenie środowiska przyrodniczego związkami azotu i fosforu. Dotyczy to zarówno wód śródlądowych, jak i Morza Bałtyckiego. Ograniczaniu występujących zagrożeń sprzyja racjonalna gospodarka nawozowa, właściwa struktura upraw oraz bariery biogeochemiczne. Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej uzyskano skuteczny instrument w postaci programu rolnośrodowiskowego, a zwłaszcza pakietów „ochrona gleb i wód” oraz „tworzenie stref buforowych”, mogący redukować przenikania biogenów do środowiska. Materiały Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz badania własne przeprowadzone w województwach warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim, potwierdziły duże zainteresowanie rolników pakietem „ochrona gleb i wód”. Wyraźny brak zainteresowania pakietem „strefy buforowe” wymaga korekty, polegającej zwłaszcza na zwiększeniu dotacji finansowych przeznaczonych dla rolników.

Bożena Grabińska, Józef Koc

ZMIANY ZAWARTOŚCI RTĘCI W WODACH NARWI I WYBRANYCH JEJ DOPŁYWÓW

Słowa kluczowe: agricultural basins, river water, mercury, concentrations, load.

Niewielkie ilości rtęci w wodach powierzchniowych pochodzą ze źródeł przyrodniczych. Wielokrotnie więcej tego metalu pochodzi ze źródeł antropogenicznych, w tym z przemysłu i rolnictwa. Rtęć łatwo gromadzi się w osadach, skąd może powracać do wód, co może stać się istotnym jej źródłem po usunięciu zagrożeń w zlewni. Badano zawartość rtęci w wodach rzecznych odpływających ze zlewni o zróżnicowanym użytkowaniu i zaludnieniu. Próbki wody pobrano z dwóch prawostronnych dopływów Narwi, tj.: Pisy i Biebrzy, oraz w sześciu punktach środkowego odcinka rzeki głównej. Tereny odwadniane przez badane cieki położone są w zasięgu ekosystemu „zielonych płuc” Polski. Stwierdzono, że średnie stężenie rtęci w wodach Narwi i jej dopływów mieściło się w granicach od 0,3 do 0,9 µg dm^-3 i były niewiele wyższe od stężeń charakterystycznych dla obszarów nie zanieczyszczonych. Najwyższe stężenie rtęci wykazano wiosną w wodach ze zlewni rolniczo-leśnych z dużymi ośrodkami miejskimi. Średni roczny odpływ rtęci wyniósł 0,3–3,3 g z 1 ha, średnio ok. 1 g z 1 ha zlewni. Na różnice w odpływie rtęci miały wpływ kumulacja zanieczyszczeń bytowych z biegiem rzeki, warunki atmosferyczne oraz zawartość materii organicznej i zawiesin w wodach rzecznych. Niska zawartość zawiesiny mineralnej i substancji organicznej w wodach Narwi nie wpływała istotnie na stężenia Hg. Stwierdzono, że mineralna część substancji niesionych wodami Pisy miała istotny wpływ na obniżenie stężenia rtęci w wodzie tej rzeki. W wodach Biebrzy zarówno stężenia substancji organicznych, jak i mineralnych wykazywały wprost proporcjonalną zależność w stosunku do zawartości rtęci.

 Andrzej Klasa, Wojciech Gotkiewicz, Jerzy Czapla

ZMIANY FIZYKOCHEMICZNYCH WŁAŚCIWOŚCI GLEBY W NASTĘPSTWIE ROLNICZEGO STOSOWANIA OSADÓW ŚCIEKOWYCH

Słowa kluczowe: osady ściekowe, oczyszczalnie w północno-wschodniej Polsce, właściwości gleby, metale ciężkie.

W pracy przedstawiono wyniki doświadczenia wazonowego z zastosowaniem osadów ściekowych, w jednakowej dawce 200 g s.m. wazon^-1, pobranych z 19 oczyszczalni ścieków zlokalizowanych na obszarze tzw. Zielonych Płuc Polski w trzech regionach geograficznych: Wielkich Jezior Mazurskich, Pojezierza Ostródzko-Iławskiego i zlewni rzeki Łyny. Oczyszczalnie różniły się wielkością, udziałem przemysłowych ścieków i technologią odwadniania osadów, z czego wynikały różnice w składzie chemicznym tych odpadów organicznych. W doświadczeniu uprawiaono kolejno po sobie (bez przerwy zimowej) pięć roślin warzywnych, jak: seler korzeniowy, sałata, rzodkiewka, burak liściowy i szpinak. Przed założeniem doświadczenia i po zbiorze każdej rośliny badano podstawowe właściwości fizyczne i chemiczne gleby w celu określenia, czy nawożenie osadami ściekowymi może powodować zagrożenie skażenia środowiska glebowego w warunkach uprawy roślin warzywnych. Wykazano, że w większości przypadków zastosowanie osadów ściekowych nie wpłynęło ujemnie na badane parametry gleby. Zawartość węgla organicznego pod wpływem nawożenia osadami w wielu przypadkach wzrosła i nastąpiła poprawa właściwości retencyjnych gleb. Stosowanie osadów ściekowych z Zalewa – ze względu na wysoką zawartość chromu – może spowodować zagrożenie dla środowiska glebowego. W przypadku stosowania doglebowego osadów ze Spychowa, Olsztyna i Olsztynka stwierdzono w glebach ponadnormatywne stężenie cynku.

Józef Koc, Katarzyna Glińska-Lewczuk, Maria Wons

WPŁYW WARUNKÓW HYDROLOGICZNYCH NA STĘŻENIE FLUORU W WODACH GŁĘBINOWYCH POBIERANYCH DO CELÓW KONSUMPCYJNYCH

W pracy przedstawiono wyniki analizy czynników mających wpływ na stężenia fluoru w wodach głębinowych pobieranych do celów konsumpcyjnych. Badaniami objęto dwa ujęcia wody w Tczewie (północna Polska), na które składało się 19 otworów eksploatacyjnych ujmujących wodę z piętra kredy (4), trzeciorzędu (10) i  wód trzeciorzędowo-czwartorzędowych (5). Stężenie fluorków mieściły się w granicach od 0,3 do 2,8 mg·dm^-3 (najwyższe dopuszczalne stężenie do spożycia (NDS) to 1,5 mg·dm^-3). Wykazano, że 38% badanych prób przekraczało normę jakości. Stwierdzono, że istotny wpływ na stężenie fluoru ma warstwa wodonośna (najwyższe stężenie w wodach z utworów kredowych) oraz głębokość studni. Pomimo ogólnego trendu wzrostu stężeń F z głębokością,  analiza wód pobieranych z tego samego pietra wykazała istotnie niższe wartości stężeń fluorków w wodach czerpanych z warstw spągowych. Najwyższe stężenia fluoru stwierdzono w wodach pobieranych z poziomów wodonośnych kredy do głębokości 150 m. Mieszanie wód pochodzących z różnych warstw wodonośnych okazało się wystarczającym zabiegiem dla uzyskania wody dobrej jakości, o optymalnym stężeniu fluorków.

Justyna Koc-Jurczyk, Łukasz Jurczyk

WPŁYW OBECNOŚCI WYPEŁNIENIA W REAKTORACH SBR NA EFEKTYWNOŚĆ OCZYSZCZANIA ODCIEKÓW ZE SKŁADOWISK ODPADÓW KOMUNALNYCH

Słowa kluczowe: odcieki, SBR, SBBR, osad czynny, ChZT, azot amonowy.

W pracy badano wpływ obecności wypełnienia stałego w reaktorach SBR i SBBR na skuteczność usuwania substancji organicznych (ChZT) oraz azotu amonowego z odcieków ze składowisk odpadów komunalnych. Reaktory pracowały w skali laboratoryjnej, w warunkach tlenowych. Czas zatrzymania odcieków wynosił 3 d. Wartości ChZT w odpływie z reaktorów kształtowały się na podobnym poziomie, średnio 635 mg O₂ dm^-3 (SBR) i 646 mg O₂ dm^-3 (SBBR). Niezależnie od obecności wypełnienia, w odciekach oczyszczonych dominował azot azotanowy (V), średnio 693 mg NNO₃ dm^-3 (SBR) oraz 699 mg NNO₃ dm^-3 (SBBR). Stężenia azotu amonowego i azotu azotanowego (III) były niskie i nie przekroczyły: 2,9 mg NNH₄ dm^-3 i 0,5 mg NNO₂ dm^-3 (SBR) oraz 3,2 mg NNH₄ dm^-3 i 0,3 mg NNO₂ dm^-3 (SBBR). W badaniach stwierdzono, że obecność wypełnienia stałego w SBR nie ma wpływu na efektywność oczyszczania odcieków.

Justyna Koc-Jurczyk , Łukasz Jurczyk

EFEKTYWNOŚĆ USUWANIA METALI CIĘŻKICH Z ODCIEKÓW ZE SKŁADOWISK ODPADÓW KOMUNALNYCH

Słowa kluczowe: odcieki, osad czynny, metoda Fentona, metale ciężkie.

W pracy badano wpływ oczyszczania odcieków ze składowisk odpadów komunalnych na stężenie występujących w nich metali ciężkich. Oczyszczanie biologiczne spowodowało wzrost stężenia Cu, Zn i Ni. Po zastosowaniu odczynnika Fentona stwierdzono dalszy wzrost stężenia Cu, Zn, a także Pb. Proporcja Fe²⁺: H₂O₂ wynosząca 1:3 okazała się niekorzystna w przypadku Cu, Zn i Ni, ponieważ ich stężenie było w tych warunkach najwyższe. W przypadku proporcji Fe²⁺: H₂O₂ wynoszącej 1:5 zaobserwowano najniższe stężenia Cu, Zn i Ni, podczas gdy stężenie Pb było ponad 30-to krotnie wyższe niż w odciekach surowych. Nie stwierdzono korelacji między wartością ChZT w odciekach surowych oraz oczyszczonych biologicznie i chemicznie a stężeniem analizowanych metali ciężkich.

Bogdan Lewczuk, Michał Bulc, Magdalena Prusik, Barbara Przybylska-Gornowicz

JONY WAPNIOWE W SZYSZYNCE ŚWINI – BADANIA ULTRACYTOCHEMICZNE

Słowa kluczowe: świnia, szyszynka, jony wapniowe, analiza ultracytochemiczna.

Celem pracy była analiza ultracytochemiczna rozmieszczenia jonów wapniowych w szyszynce świni domowej. Badano szyszynki pobrane bezpośrednio po uboju (wykonanym między godz. 11:30 a 12:00) od loszek w wieku ok. 4 miesięcy. Do utrwalania gruczołów zastosowano pyroantymonian potasu, co umożliwiło związanie jonów wapniowych w postaci elektronowo gęstych precypitatów, których rozmieszczenie określono za pomocą mikroskopu elektronowego. Precypitaty występowały w przestrzeni międzykomórkowej oraz w komórkach: pinealocytach, komórkach glejowych, komórkach śródbłonka naczyń włosowatych i fibrocytach. Zawartość złogów pyroantymonianu wapnia była znacznie większa w przestrzeni zewnątrzkomórkowej niż wewnątrz komórek. Ze względu na ilość i lokalizację precypitatów możliwe było wyróżnienie dwóch typów pinealocytów. Pierwszy z nich stanowiły komórki zawierające małą lub średnią ilość precypitatów. Komórki te charakteryzowały się elektronowo jasną lub elektronowo gęstą cytoplazmą, a skład ciałek gęstych był zróżnicowany pod względem ilościowym i jakościowym. Drugi typ pinealocytów stanowiły komórki z dużą lub bardzo dużą zawartością precypitatów. Najczęściej charakteryzowały się one elektronowo gęstą cytoplazmą oraz obecnością bardzo licznych ciałek gęstych. W obu typach pinealocytów precypitaty występowały zarówno w jądrze komórkowym, jak i w cytoplazmie. W jądrze stosunkowo liczne precypitaty o zróżnicowanych wymiarach stwierdzono w obrębie chromatyny, natomiast jedynie sporadycznie obserwowano je w przestrzeni między błonami otoczki jądrowej. W cytoplazmie precypitaty występowały w mitochondriach, pęcherzykach i cysternach siateczki śródplazmatycznej gładkiej, strukturach aparatu Golgiego oraz w cytoplazmie podstawowej. Zawartość precypitatów w komórkach glejowych, komórkach środbłonka oraz fibrocytach była znacznie mniejsza niż w pinealocytach.

Sławomir Szymczyk, Katarzyna Glińska-Lewczuk

PRZYCZYNY OBCIĄŻENIA WÓD ZEUTROFIZOWANEGO JEZIORA JAGIEŁEK ZWIĄZKAMI AZOTU I FOSFORU NA TLE WARUNKÓW METEOROLOGICZNYCH POJEZIERZA OLSZTYŃSKIEGO

Słowa kluczowe: jezioro, eutrofizacja, opady, biogeny, azot, fosfor.

Przyczyny eutrofizacji jeziora Jagiełek, położonego ok. 6 km na południowy zachód od Olsztyna, badano w latach hydrologicznych 1998–2004. Zlewnia zbiornika jest położona w strefie wododziałowej rzek Łyny i Pasłęki. W zbiorniku stwierdzono zaawansowany stopień eutrofizacji wód. Pod względem ilości opadów, w analizowanym okresie wyróżniono 3 lata suche, 2 normalne i jeden rok wilgotny. Wystąpienie w krótkim okresie czasu kilku lat suchych oraz wzrost parowania w wyniku podwyższenia temperatury powietrza (średnio o 0,5^oC) spowodowały wypłycenie jeziora, z okresowym odsłanianiem osadów dennych w jego strefie przybrzeżnej. Skutkiem okresowego odsłaniania i zatapiania części dna zbiornika jest intensywna mineralizacja osadów dennych. Powoduje to wtórne zanieczyszczenie wód powierzchniowych składnikami mineralnymi, głównie związkami azotu i fosforu. W zbiorniku zlokalizowanym w strefie wododziałowej wykazano niskie i stabilne wartości przewodnictwa elektrolitycznego (średnio 113 µS·cm^-1), niski odczyn wody (średnio pH 6,72), osiągający okresowo pH 4,70 oraz sezonową cykliczność stężeń biogenów (związków azotu i fosforu). Stosunkowo wysokie stężenia N-NO₃ (średnio 1,25 mg dm^-3) występowały w okresie zimowo-wiosennym, a niskie (średnio 0,18 mg·dm^-3) w okresie letnio-jesiennym. Stężenia P-PO₄ wykazywały tendencję wzrastającą od średnio 0,26 mg·dm^-3 wiosną do średnio 0,70 mg·dm^-3 latem. Duże obciążenie wody substancjami biogennymi, przekraczające wielokrotnie dopuszczalne i niebezpieczne poziomy N i P, przyśpieszyło eutrofizację wody i spowodowało ewoluowanie całego ekosystemu w kierunku stopniowej samolikwidacji zbiornika. Odtworzenie równowagi ekologicznej w badanym ekosystemie, powinno opierać się na sezonowości zjawisk klimatycznych i hydrologicznych występujących w regionie przy ponownym włączeniu zbiornika w poziomy obieg wody.

 Urszula Szyperek

ZMIANY WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNYCH WODY OCZKA WODNEGO W PROFILACH PIONOWYCH

Słowa kluczowe: oczko wodne, profil termiczny, temperatura wody, profil tlenowy, biogeny.

Badania nad rozpoznaniem zmian termiczno-tlenowych i właściwościami chemicznymi wody przepływowego oczka wodnego prowadzono od kwietnia 2004 r. do marca 2005 r. w 3 profilach pionowych. Oznaczono przewodność elektrolityczną i odczyn wody oraz zawartość azotu azotanowego i amonowego, fosforu ogólnego i siarczanów. Stwierdzono, że w zbiorniku o głębokości maksymalnej 2,45 m nie przebiega stratyfikacja termiczna, a zawartość tlenu obrazuje krzywa w postaci klinogrady. Stężenia biogenów w wodzie oczka wodnego były uzależnione od głębokości w profilu pionowym i pory roku. Największa zasobność wody zbiornika w substancję mineralną występuje przy dnie. Pomimo przepływowego charakteru zbiornika następuje w nim akumulacja biogenów.

TOM 12 - NUMER 3 - WRZESIEŃ 2007

Edyta Boros, Jadwiga Wyszkowska, Jan Kucharski

WPŁYW NIKLU NA WZROST DROBNOUSTROJÓW NA PODŁOŻACH STAŁYCH

Słowa kluczowe: nikiel, bakterie, promieniowce, grzyby.

W doświadczeniu laboratoryjnym testowano wpływ niklu na wzrost i rozwój w hodowlach stałych bakterii: Azotobacter spp., Arthobact:er spp., Bradyrhizobium sp. (lupini) i Rhizobium leguminosarum bv. viciae, promieniowców: Streptomyces intermedius, Streptomyces fumosus, Streptomyces longisporoflavus, Streptomyces odoriver i grzybów: Fusarium spp., Aspergillus spp., Penicillum spp., Rhizopus spp. Badania każdego gatunku wykonano na 10 izolatach, w trzech powtórzeniach. W doświadczeniu wykorzystano dwa rodzaje podłóż mikrobiologicznych: standardowe oraz wzbogacone w dodatkowe źródło węgla. Nikiel zastosowano w postaci dwóch związków: NiCl₂×6H₂O i NiSO₄×7H₂O w następujących dawkach: 2, 10, 50, 100, 250 mg Ni²⁺×krążek^-1. W badaniach jednoznacznie wykazano, że bakterie były bardziej wrażliwe na wprowadzany do podłoża nikiel niż promieniowce i grzyby. Spośród badanych bakterii największą wrażliwością na nikiel charakteryzowały się Azotobacter spp. i Rhizobium leguminosarum bv. viciae, a następnie Arthobacter spp. i Bradyrhizobium sp. (lupini). Spośród promieniowców najbardziej negatywnie na nikiel dyfundujący z krążka do podłoża reagował Streptomyces odoriver. Pod względem negatywnej reakcji na nikiel grzyby można uszeregować następująco: Rhizopus spp. < Penicillium spp. < Fusarium spp. < Aspergillus spp.

Irena Perucka, Józef Nurzyński, Katarzyna Olszówka

WPŁYW CaCl₂ NA ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W LIŚCIACH SAŁATY

Słowa kluczowe: Lactuca sativa L., mikroelementy, makroelementy, jony wapnia.

Badano wpływ stosowania CaCl₂ na gromadzenie się bioskładników mineralnych: magnezu, wapnia, potasu, miedzi, cynku, żelaza i manganu w świeżych liściach sałaty. Rośliny opryskiwano zróżnicowanymi ilościami roztworu CaCl₂ oraz stosowano doglebowo różne dawki jonów potasowych w formie K₂SO₄. Sałatę zebrano po 30 dniach od wysiewu. Wpływ badanych czynników na poziom bioskładników w sałacie był różny. Po zastosowaniu podstawowej dawki K₂SO₄ stwierdzono wzrost zawartości jonów wapnia i cynku pod wpływem jednokrotnego oprysku CaCl₂ oraz spadek zawartości jonów miedzi pod wpływem dwukrotnego oprysku CaCl₂ w stosunku do kontroli. Potraktowanie roślin jonami wapniowymi miało większy wpływ na zmiany zawartości składników mineralnych po zastosowaniu podwójnej dawki jonów potasu. W tym przypadku zaobserwowano wzrost zawartości jonów żelaza i manganu pod wpływem jonów wapniowych (jednokrotny i dwukrotny oprysk CaCl₂) w stosunku do kontroli. W przypadku podwójnej dawki jonów potasu stwierdzono również spadek zawartości jonów wapniowych na skutek dwukrotnego oprysku CaCl₂ w stosunku do kontroli. Nie stwierdzono wpływu jonów wapnia i potasu na zawartość jonów magnezu w liściach sałaty.

Barbara Pliszka, Emilia Mieleszko, Grażyna Huszcza-Ciołkowska, Brygida Wróblewska-Wierzbicka

ZAWARTOŚĆ ZWIĄZKÓW ANTOCYJANOWYCH I ICH WŁAŚCIWOŚCI PRZECIWUTLENIAJĄCE W RÓŻNYCH ODMIANACH KAPUSTY GŁOWIASTEJ CZERWONEJ (BRASSICA OLERACEA L. VAR CAPITATA L. F. RUBRA)

Słowa kluczowe: antocyjany, aktywność antyoksydacyjna, odmiany kapusty głowiastej czerwonej (Koda, Haco POL, Kissendrup SWE).

Kapusta głowiasta czerwona ma wiele odmian, które różnią się długością okresu wegetacji, jakością plonu i ogólną wartością biologiczną. Celem pracy było oznaczenie zawartości związków antocyjanowych w ekstraktach trzech odmian kapusty głowiastej czerwonej (Koda, Haco POL, Kissendrup SWE) i zbadanie ich aktywności antyoksydacyjnej. Stwierdzono, że zawartość antocyjanów w ekstraktach z kapusty głowiastej czerwonej istotnie zależała od odmiany kapusty. Ekstrakty z kapusty odmiany Kissendrup SWE zawierały istotnie najwięcej antocyjanów, a najmniej ekstrakty z kapusty odmiany Koda. Antocyjany wyodrębnione z kapusty odmiany Haco POL wykazywały największą aktywność przeciwutleniającą. Wykazano słabą korelację między zawartością związków antocyjanowych a ich aktywnością antyoksydacyjną (R² od 0,278 do 0,297).

Sławomir Szymczyk, Bożena Grabińska, Justyna Koc-Jurczyk

STĘŻENIE ZN, PB, CU, CD I NI W WODACH NARWI I WYBRANYCH JEJ DOPŁYWÓW

Słowa kluczowe: metale ciężkie, Narew i jej dopływy, użytkowanie zlewni.

W pracy badano wpływ zróżnicowanego użytkowania obszaru zlewni oraz osadnictwa  na zmienność stężenia metali ciężkich (Zn, Pb, Cu, Cd, Ni) w wodach Narwi i wybranych jej dopływów: Biebrzy, górnej Narwi, Pisy, Omulwi i Rozogi. Odprowadzają one wody z obszarów (zlewnie cząstkowe) znacząco zróżnicowanych pod względem warunków przyrodniczych (lasy, obszary podmokłe, bagna, zbiorniki wodne), sposobu użytkowania (grunty orne, użytki zielone) i zaludnienia terenu (tereny zantropogenizowane). Uwzględniono również zlewnię całkowitą Narwi po punkt pomiarowy w Zambskach Kościelnych. Na obszarze badań tereny zurbanizowane zajmują od 0,5% powierzchni w zlewni Rozogi do 2,5% w zlewni górnej Narwi. Badania obejmowały lata 1997–2002. Próbki wody pobierano z nurtu rzeki w punktach przyujściowych cztery razy w roku: wiosną (kwiecień), latem (lipiec), jesienią (październik) i zimą (styczeń). Oznaczenia Zn, Pb, Cu, Cd i Ni wykonano metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej. Wykazano, że wraz z biegiem rzeki Narwi, w wyniku kumulacji pierwiastków w wodzie, wzrastało stężenie Pb, Cu, Cd i Ni. Na wzrost stężenia metali ciężkich znaczący wpływ wywarła obecność w zlewni dużej jednostki osadniczej – miasta Białystok. Było to związane z dopływem większej ilości zanieczyszczeń bytowych powodujących wzrost stężenia Zn w górnej Narwi. Najniższe stężenie Zn stwierdzono w wodach odpływających Omulwią, w której zlewni dominowały lasy – ponad  48% powierzchni. Wykazano również, że występowanie terenów bagiennych, torfowych i zbiorników w zlewni wpływa na zmniejszenie stężenia Pb, Cu, Cd i Ni w wodach rzecznych, ale obecność dużych jednostek osadniczych i związany z tym dopływ zanieczyszczeń bytowych powoduje zwiększenie stężenia badanych metali ciężkich w wodzie rzecznej.

Piotr Żarczyński, Stanisław Sienkiewicz

ZAWARTOŚĆ MAKROELEMENTÓW W ROŚLINNOŚCI Z PÓL ODŁOGOWANYCH

Słowa kluczowe: odłóg klasyczny, rutwica wschodnia, stokłosa bezostna, zawartość makroelementów w roślinach.

Doświadczenie łanowe obejmujące cztery sposoby odłogowania gleby (rutwica wschodnia, odłóg klasyczny, rutwica wschodnia + stokłosa bezostna i stokłosa bezostna) założono wiosną 1996 roku. W pracy ujęto wyniki dotyczące zawartości makroelementów w roślinach w latach 2000–2004. Najsłabsze możliwości akumulacji azotu, potasu i magnezu w roślinności jedno- i dwuliściennej wystąpiły na odłogu klasycznym, tylko nieco „bogatszą” koncentracją charakteryzowały się rośliny z obiektu obsianego stokłosą bezostną. Rutwica wschodnia rosnąca w mono-kulturze lub w mieszance ze stokłosą bezostną sprzyjała większemu nagromadzeniu w roślinach towarzyszących azotu, fosforu, potasu i magnezu. Rutwica wschodnią poprzez zwiększanie zawartości makroelementów w roślinach może zapobiegać ich przemieszczaniu do niższych warstw gleby.

Małgorzata Baćmaga, Jan Kucharski, Jadwiga Wyszkowska

WPŁYW ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN NA AKTYWNOŚĆ MIKROBIOLOGICZNĄ GLEBY

Słowa kluczowe: środki ochrony roślin, mikroorganizmy glebowe, aktywność enzymatyczna.

Środki ochrony roślin należą do substancji toksycznych, które ze względu na powszechność stosowania występują we wszystkich ekosystemach środowiska. Występowanie biocydów w glebie jest związane z nieprawidłową działalnością człowieka. Obecność tych ksenobiotyków w glebie jest niebezpieczna dla zasiedlających ją organizmów, głównie mikroorganizmów glebowych. Długotrwałe zaleganie biocydów w glebie oraz ich kumulacja są często przyczyną zmian aktywności mikrobiologicznej gleby, najczęściej w składzie ilościowym mikroflory glebowej i aktywności enzymatycznej. Liczebność drobnoustrojów glebowych i aktywność enzymatyczna należą do wskaźników umożliwiających ocenę zmian zachodzących w zanieczyszczonej glebie oraz zdolności do biodegradacji zanieczyszczeń.

TOM 12 - NUMER 2 - CZERWIEC 2007

Maria Długaszek, Mirosława Szopa, Andrzej Sałacki

ZAWARTOŚĆ MANGANU W SUROWICY, ERYTROCYTACH I WŁOSACH MĘŻCZYZN – PRACOWNIKÓW LOTNISKA

Słowa kluczowe: mangan, surowica, erytrocyty, włosy, spektrometria absorpcji atomowej.

Mangan jest kofaktorem i składnikiem wielu enzymów. We krwi jest związany głównie z transferyną, szybko ulega dystrybucji i szybko jest wydalany z organizmu, przede wszystkim z żółcią. Niewielkie ilości tego pierwiastka są wydalane w moczu. Prawie cała pula Mn we krwi jest zlokalizowana w erytrocytach. W pracy oznaczono zawartość manganu w surowicy, erytrocytach i włosach 26 mężczyzn będących pracownikami lotniska. Grupę kontrolną stanowili pracownicy administracyjni, natomiast grupę badaną – mężczyźni obsługujący samoloty. Włosy pobrano z kilku punktów głowy, w ilości ok. 0.5 g i długości 3–4 cm, licząc od skóry. Próbki włosów umyto w roztworze detergentu, wodzie dejonizowanej i acetonie, a następnie wysuszono. Próbki krwi odwirowano i oddzielono masę erytrocytarną od surowicy. Tak przygotowane próbki mineralizowano w mieszaninie spektralnie czystych kwasów HNO₃ i HClO₄. Zawartość manganu oznaczono metodą spektrometrii absorpcji atomowej z atomizacją w piecu grafitowym GFAAS. Oznaczona zawartość Mn w badanych próbkach erytrocytów była statystycznie istotnie wyższa w grupie kontrolnej. W próbkach włosów zawartość Mn była porównywalna w obu grupach mężczyzn. Wyznaczone współczynniki korelacji między zawartością Mn w surowicy i we włosach, erytrocytach i we włosach oraz w surowicy i erytrocytach nie wskazują na występowanie istotnych zależności między zawartością Mn w badanych próbkach klinicznych. W badaniach, zarówno w surowicy, erytrocytach i włosach mężczyzn z grupy kontrolnej, jak i w badanej, nie stwierdzono, aby w znaczący sposób kumulował się mangan. Jednak w erytrocytach pracowników obsługujących lotnisko ilość Mn była znamiennie wyższa.

Agnieszka Gawłoska-Kamocka

ANALIZA SPECJACYJNA NIEORGANICZNYCH FORM SELENU W WYROBACH CUKIERNICZYCH

Słowa kluczowe: selen, analiza specjacyjna, wyroby cukiernicze.

Jednym z mikroelementów, który w ostatnich latach wzbudza ogromne zainteresowanie ze względu na swoje biologiczne właściwości, jest selen. Stwierdzono, że w organizmie człowieka selen stymuluje układ immunologiczny oraz działa przeciwnowotworowo. Głównym źródłem selenu jest żywność bogata w białko pochodzenia zwierzęcego i roślinnego oraz wysokobiałkowe produkty mleczne. Celem pracy było poznanie specjacji selenu w próbkach wyrobów cukierniczych zmierzającej do określenia nieorganicznych form selenu w postaci anionów: selenkowych Se^2-, selenianowych (IV)SeO₃^2-, selenianowych (VI) SeO₄^2-. Do oznaczeń końcowych zastosowano technikę generowania wodorków w połączeniu z metodą atomowej spektroskopii absorpcyjnej HG-AAS. Oznaczenie selenu opiera się na połączeniu ekstrakcji wodnej próbki z roztwarzaniem próbki stężonymi kwasami.Oznaczenie specjacyjne selenu wykonano w 10 próbkach wyrobów cukierniczych. Zbadano również korelację między zawartością selenu a poszczególnymi formami selenu na (-II), (IV),(VI) stopniu utlenienia. Wykazano brak korelacji między zawartością całkowitą selenu a nieorganicznymi formami selenu. Oznacza to, że analiza specjacyjna jest jedyną analizą zawartości selenu w żywności.

Józef Koc, Kamil Solarski, Andrzej Rochwerger

WPŁYW SYSTEMU MELIORACYJNEGO NA WIELKOŚĆ I SEZONOWOŚĆ ODPŁYWU AZOTANÓW Z GLEB UPRAWNYCH

Słowa kluczowe: azotany, odpływ z gleb, system odwodnienia.

 W pracy przedstawiono wyniki 8-letnich badań odpływu azotanów z gleb ciężkich użytkowanych ornie. Porównywano odpływ azotanów ze zlewni drenarskiej i zlewni odwadnianej rowami. Stwierdzono, że system drenarski odprowadza 2-krotnie więcej wody o 5-krotnie wyższym stężeniu azotanów i 20-krotnie wyższym ich ładunku niż system rowów. Z gleb odwadnianych drenami wysoki odpływ azotanów (22 kg rocznie z 1 ha) rozkładał się równomiernie w ciągu roku, z maksimum w marcu i czerwcu. Odpływ azotanów systemem rowów był niewielki (1,15 kg rocznie z 1 ha), z maksimum w marcu i kwietniu (62% ładunku) i zanikiem odpływu latem.

Małgorzata Baćmaga, Jan Kucharski, Jadwiga Wyszkowska

WPŁYW ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN NA ROŚLINY I ZWIERZĘTA

 Słowa kluczowe: środki ochrony roślin, rośliny, zwierzęta, człowiek.

Środki ochrony roślin to związki chemiczne o dużej aktywności biologicznej, powszechnie stosowane w rolnictwie. Wywierają one przede wszystkim pozytywny wpływ na plonowanie roślin oraz jakość przechowywanych płodów rolnych. Środki ochrony roślin mogą być także przyczyną zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego. Preparaty te w wyniku nieprawidłowych zabiegów agrotechnicznych przedostają się do różnych ekosystemów, zagrażając ludziom, zwierzętom i roślinom. Negatywne działanie tych substancji jest związane z ich niewłaściwym stosowaniem, trwałością oraz zdolnością do kumulowania w środowisku. Ich długotrwałe zaleganie wpływa negatywnie na organizmy żywe, w tym człowieka. Biocydy przedostają się do organizmu ludzkiego głównie drogą pokarmową, powodując zaburzenia w funkcjach życiowych, a w skrajnych przypadkach śmierć.

Jerzy Oleszkiewicz

OŁOWIANY DIABEŁ

Prawie każda patologia jest wieloprzyczynowa. W dążeniu do opanowania agresji młodzieży, należy uwzględnić możliwość toksycznego wpływu ołowiu i kadmu na mózg. Wynika to z analizy pierwiastkowej włosów metodą spektroskopii absorpcji atomowej wykonanej w Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie. Udokumentowano, że nadmiar ołowiu i niedobór magnezu, który jest neutralizatorem tej neurotoksyny – jest znamienny i powszechny. Dlatego konieczna jest masowa suplementacja magnezem młodzieży szkolnej.

TOM 12 - NUMER 1 - MARZEC 2007

Ewa Brucka-Jastrzębska, Magdalena Lidwin-Kaźmierkiewicz

ZMIANY W KUMULACJI KADMU I NIKLU W ORGANIZMACH KARPI CYPRINUS CARPIO L.

Słowa kluczowe: ryby, Cyprinus carpio L., kadm, nikiel.

Oceniano dynamikę kumulacji kadmu i niklu w różnych narządach i tkankach karpi (Cyprinus carpio L.) w okresie intensywnego ich wzrostu, czyli między 3 a 6 miesiącem życia. Badania przeprowadzono na 240 karpiach hodowanych w wodach pochłodniczych. Z każdej ryby do analiz chemicznych pobierano próbki: nerek, wątroby, przewodu pokarmowego, listków skrzelowych, mięśni grzbietowych i skóry. Próbki narządów o masie 1 g zmineralizowano na mokro, w obecności 3 cm³ HNO₃, w piecu mikrofalowym CEM MDS 2000. Kadm oznaczono metodą bezpłomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej GF-AAS, nikiel z użyciem emisyjnej spektrometrii atomowej w plazmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-AES). Stwierdzono, że u przebadanych karpi między 3 a 6 miesiącem życia wystąpiły wahania zawartości Cd i Ni. Średnie zawartości kadmu w badanych narządach wynosiły 0.053 ÷ 0.004 µg g^-1 mokrej masy, natomiast średnie zawartości niklu – 0.326 ÷ 0.023 µg g^-1 mokrej masy. Zaobserwowane niewielkie zmiany poziomu kadmu i niklu są wynikiem intensywnego wzrostu karpi i towarzyszącej temu kumulacji metali ze środowiska wodnego.

Krzysztof Rondek

ZAWARTOŚĆ WĘGLA I AZOTU ORAZ WYBRANYCH METALI CIĘŻKICH W KOMPOSTACH

 Słowa kluczowe: komposty, węgiel organiczny, azot, metale ciężkie.

Skład chemiczny kompostów zależy m.in. od rodzaju kompostowanych odpadów, ale może być także uwarunkowany technologią kompostowania. Dlatego celem podjętych badań było określenie zawartości węgla, azotu oraz wybranych metali ciężkich w kompostach produkowanych z różnych substancji odpadowych i według różnych technologii. Zawartość węgla organicznego w kompostach zależała od rodzaju kompostowanego odpadu – najmniej tego składnika stwierdzono w kompoście z odpadów komunalnych. Przemiany materii organicznej zachodzące podczas kompostowania prowadziły do systematycznego zmniejszania się ilości rozpuszczalnych związków organicznych. W badanych kompostach udział węgla rozpuszczalnego w zawartości ogólnej nie przekraczał 35%. Zasobniejsze w azot były komposty z odpadów roślinnych, a udział azotu wyekstrahowanego pirofosforanem sodu i zasadą sodową nie przekraczał 40%. Analiza składu frakcyjnego związków próchnicznych badanych kompostów wykazała, w każdym przypadku, większą zawartość węgla kwasów huminowych w stosunku do zawartości węgla kwasów fulwowych. Udział węgla niehydrolizującego w tych materiałach wynosił średnio ponad 70%. Zawartość najbardziej mobilnych form metali ciężkich w kompostach była niewielka, co wskazuje na występowanie tych pierwiastków w postaci związków trudniej dostępnych dla roślin.

Izabella Jackowska, Monika Bojanowska

JAKOŚĆ WODY Z ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH LUBLINA W ZALEŻNOŚCI OD MIEJSCA POBORU

Słowa kluczowe: woda, Lublin, jony metali, aniony.

 Przeprowadzono badania wody, w którą zaopatrywani są mieszkańcy Lublina. W 2005 r. próbki pobierano co kwartał z 8 miejsc złoża podziemnego. Oznaczono w wodzie zawartość jonów: Fe, Mn, Cr, Zn, Cd, Cu, Pb, Na, Mg, Ca oraz SO₄^2-, Cl^-, Cl₂, NH₄⁺, NO₂^-, NO₃^- i F^-. Stwierdzono, że badana woda charakteryzuje się bardzo dobrą jakością do celów spożywczych. Duża zawartość jonów wapnia i magnezu umożliwia zakwalifikowanie jej do wód mineralnych.

Katarzyna Kozłowska, Aleksandra Badora

WPŁYW WYBRANYCH SORBENTÓW MINERALNYCH NA PLONOWANIE ORAZ ZAWARTOŚĆ KADMU I OŁOWIU W GORCZYCY BIAŁEJ UPRAWIANEJ NA OSADZIE POŚCIELOWYM

 Słowa kluczowe: sorbenty mineralne, kadm, ołów, osad pościekowy, gorczyca biała.

Badano wpływ obecności zeolitów i selenianów na zmiany składu osadu pościekowego pochodzącego z oczyszczalni ścieków „Hajdów” oraz wpływ tych sorbentów na wzrost, rozwój i plonowanie gorczycy białej odmiany “Borowska” oraz zmiany w składzie pierwiastkowym w badanych roślinach. Stwierdzono, że dodatek zeolitów do podłoża wpłynął na zmniejszenie zawartości Cd w osadzie, a także na znaczny wzrost biomasy badanych roślin gorczycy. Zastosowane środki immobilizacyjne wpłynęły na zmniejszenie koncentracji kadmu i ołowiu w roślinach.

Maria Krełowska-Kułas

PREFERENCJE KONSUMENTÓW ZWIĄZANE ZE SPOŻYWANIEM WÓD BUTELKOWANYCH

Słowa kluczowe: butelkowane wody, wody mineralne, preferencje konsumentów.

 Badano preferencje konsumentów związane ze spożywaniem wód butelkowanych. Stwierdzono, że preferencje były związane z zakupem wód butelkowanych „Nałęczowianka” (33%), „Muszynianka” (26%), „Piwniczanka” (19%)) i piciem zgodnie z wiekiem i wykształceniem konsumentów.

Krystian Obolewski, Agnieszka Strzelczak, Anna Kiepas-Kokot

WSTĘPNA OCENA WPŁYWU SKŁADU CHEMICZNEGO TRZCINY PHRAGMITES AUSTRALIS (CAV.) TRIN. EX STEUD. NA WIELKOŚĆ ZAGĘSZCZENIA OBRASTAJĄCEGO JĄ PERIFITONU

Słowa kluczowe: trzcina, zawartość pierwiastków, perifiton, ordynacje.

Dokonano analiz zawartości trzech makro- i sześciu mikroskładników w łodygach trzciny oraz zagęszczenia obrastającego ją perifitonu w dwóch akwenach: Jeziorze Żarnowieckim i Zatoce Puckiej. W celu uchwycenia wpływu składu chemicznego podłoża na skład jakościowy i ilościowy organizmów poroślowych zastosowano metody ordynacyjne (PCA, CCA, DCA, RDA). Stwierdzono, że Copepoda (Harpacticoida) oraz Chlorophyta preferują podłoże trzcinowe o relatywnie wysokiej zawartości cynku, siarki i chromu, natomiast niskiej manganu i węgla. Z kolei Nematoda w największym zagęszczeniu występuje na podłożu bogatym w mangan. Hg w trzcinie limituje zagęszczenie Arachnidae-Hydrachnella oraz Chironomidae larvae, czego nie obserwuje się w przypadku Ciliata libera. Copepoda (Harpacticoida) preferowały niskie stężenie chromu i ołowiu, wysoki stosunek zawartości węgla do azotu, a tym samym niskie stężenie azotu w podłożu trzcinowym. Ponadto wykazano słodkowodne preferencje Nematoda i Bacillariophyta i słonowodne Copepoda (Harpacticoida). Prezentowane w niniejszej pracy wyniki należy traktować jako przyczynek do głębszych badań nad powiązaniem składu chemicznego trzciny i zagęszczeniem perifitonu.

Anna Stolarska, Jacek Wróbel, Anna Woźniak, Barbara Marska

 WPŁYW ZANIECZYSZCZENIA GLEBY CYNKIEM I MIEDZIĄ NA INTENSYWNOŚĆ TRANSPIRACJI ORAZ INDEKS SZPARKOWY  SIEWEK PSZENICY OZIMEJ

Słowa kluczowe: miedz, cynk, transpiracja, przewodność szparkowa, indeks szparkowy.

 Reakcję fizjologiczną roślin pszenicy na działanie soli metali badano mierząc parametry wymiany gazowej, takie jak: intensywność transpiracji, przewodność szparkowa oraz liczba aparatów szparkowych na 1 mm² dolnej i górnej epidermy blaszki liściowej. Badania przeprowadzono z użyciem czarnej gleby o składzie granulometrycznym gliny, pobranej z poziomu orno-próchniczego z głębokości 0-10 cm. Glebę zanieczyszczono różnymi dawkami polutantów: 0 – kontrola; 0,05; 0,5; 5; 50 mmol kg^-1. Do wszystkich wariantów wysiano po 10 nasion pszenicy. Zastosowano dwuczynnikową analizę wariancji: pierwszym czynnikiem był rodzaj zastosowanej soli (ZnSO₄, CuSO₄), a drugim dawka. Istotność czynników testowano testem Tukey’a na poziomie 0,05. Zaobserwowano opóźnione kiełkowanie nasion w stosunku do kontroli w glebie zanieczyszczonej dwoma rodzajami soli w ilości 5 mmol kg^-1. Stwierdzono, że badane rośliny różnie reagowały na zastosowany metal. W przypadku soli miedzi transpiracja roślin była znacznie mniejsza niż w przypadku soli cynku. Intensywność transpiracji była najmniejsza po zastosowaniu soli miedzi w stężeniu 5 i 50 mmol kg^-1, natomiast największe natężenie transpiracji wykazano po zastosowaniu soli cynku w stężeniu 5 mmol kg^-1. Zanieczyszczenie gleby dawką 0,05 i 50 mmol kg^-1 spowodowało znaczne zmniejszenie przewodności szparkowej w stosunku do kontroli. Badane metale ciężkie wpłynęły istotnie na liczbę aparatów szparkowych jedynie na dolnej epidermie blaszki liściowej, gdzie ich liczba zwiększyła się po zastosowaniu dawki 50 mmol kg^-1 metali ciężkich.

TOM 11 - NUMER 4 - GRUDZIEŃ  2006

Teresa Bowszys, Krzysztof Ruszkowski, Jadwiga Wierzbowska, Tomasz Wojciechowski

WPŁYW WAPNOWANIA NA ZAWARTOŚĆ I WYNOS MANGANU Z PLONEM ŻYTA OZIMEGO

Słowa kluczowe: żyto ozime, odmiany, mangan, wapnowanie, nawozy wieloskładnikowe.

W latach 2001-2003 na glebie lekkiej przeprowadzono dwuczynnikowe doświadczenie metodą losowanych podbloków. Badano wpływ nawożenia żyta ozimego oraz zabiegu wapnowania na kształtowanie się zawartości manganu ruchomego (1 mol HCl dm^-3) w glebie, a także koncentrację i wynos tego pierwiastka z plonem testowanych odmian. Zbilansowane nawożenie NPK (N - 90, P - 30, K - 72 kg ha^-1) stosowano w serii wapnowanej (CaO 1,76 t ha^-1) i bez wapnowania. Z nawozów pojedynczych stosowano saletrę amonową (przedsiewnie), mocznik (pogłównie), superfosfat potrójny, sól potasową 56%, a z nawozów wieloskładnikowych: Polifoskę 8, Polimag 305, Luboplon 4 i Lubofoskę. Gleba po zbiorze żyta ozimego była średnio zasobna w mangan przyswajalny i - w zależności od odmiany - wartość ta wahała się średnio od 121 do 151 mg Mn kg^-1. Mimo, że zabieg wapnowania ograniczał ilość tej formy manganu, to nie zmieniał jej klasy zasobności. Najmniejszą zawartość manganu stwierdzono w ziarnie odmiany mieszańcowej Ursus F1 (22 mg Mn kg^-1), więcej w ziarnie odmian Dańkowskie Złote i Nawid F1 (25-30 mg Mn kg^-1). Podobną tendencję wykazywała koncentracja manganu w słomie żyta. Na wynos manganu z plonem roślin miały wpływ zarówno wapnowanie, jak i odmiana. Z testowanych odmian najmniej tego składnika pobierało żyto odmiany Dańkowskie Złote - 175 g, więcej Ursus - 181 g i Nawid - 197 g Mn z 1 ha.

Agnieszka Gawłoska-Kamocka

SELEN W ARTYKUŁACH SPOŻYWCZYCH. CZEŚĆ 1. NAPOJE

Słowa kluczowe: selen, metody spektralne, naturalne wody mineralne, napoje barwione, soki owocowe.

W krajowych naturalnych wodach mineralnych, napojach barwionych i sokach owocowych oznaczono śladowe zawartości selenu, wykorzystując 3 niezależne metody spektralne: 1) metodę absorpcyjnej spektrometrii atomowej (AAS), 2) metodę spektrofotometrii absorpcyjnej (UV-VIS), 3) metodę spektrofluorymetryczną (SF). W żadnej z badanych próbek napojów nie wykazano zwiększonej ilości selenu. Zawartość selenu w badanych próbkach maleje w następującym szeregu: soki owocowe > napoje barwione > naturalne wody mineralne. Zawartość selenu w badanych różnych próbkach wód nie przekracza wartości 10 g dm^-3, rekomendowanej przez Światową Organizację Zdrowia.

Agnieszka Gawłoska-Kamocka

SELEN W ARTYKUŁACH SPOŻYWCZYCH. CZEŚĆ 2. PRODUKTY CUKIERNICZE I ZBOŻOWE

Słowa kluczowe: selen, metody spektralne, wyroby cukiernicze, produkty zbożowe, pieczywo.

W krajowych wyrobach cukierniczych oraz produktach zbożowych i pieczywie oznaczono śladowe zawartości selenu, wykorzystując 3 niezależne metody spektralne: 1) absorpcyjną spektrometrię atomową (AAS), 2) spektrofotometrię absorpcyjną (UV-VIS), 3) spektrofluorymetrię (SF). W żadnej z badanych próbek napojów nie wykazano zwiększonej ilości selenu. Zawartość selenu w badanych próbkach malała w następującym szeregu: mąka > pieczywo > kasza > ryż > wyroby cukiernicze. Wykazano dużo wyższe zawartości selenu we wszystkich badanych próbkach pochodzenia krajowego w stosunku do zawartości selenu oznaczonych przez innych autorów w produktach żywnościowych z krajów ubogich w selen, takich jak: Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa i Nowa Zelandia.

Małgorzata Herman, Marcin Wieczorek, Monika Matuszek, Joanna Tokarczyk, Maciej Stafiński, Paweł Kościelniak

OZNACZANIE CHLORANÓW W WODACH WODOCIĄGOWYCH W ASPEKCIE OCHRONY ŚRODOWISKA

Słowa kluczowe: chlorany(III), spektrofotometria UV/VIS, woda wodociągowa, analiza przepływowa.

Jednym ze sposobów uzdatniania wody pitnej jest jej dezynfekcja tlenkiem chloru(IV). Ważnym zadaniem, jakie wiąże się jednak z tym procesem, jest wiarygodna kontrola zawartości produktów ubocznych w postaci jonów chloranowych(III), stanowiących duże zagrożenie dla zdrowia człowieka. W pracy opisano oryginalną procedurę pośredniego oznaczania chloranów(III) w wodach. Polega ona na wykorzystaniu reakcji chloranów(III) z jonami żelaza(II) w środowisku lekko kwaśnym i pomiarze spektrofotometrycznego sygnału dla jonów żelaza(II) w obecności 1,10-fenantroliny. Oznaczenia wykonywano techniką przepływową z użyciem dedykowanego zestawu instrumentalnego. Metodę zastosowano do analizy próbek pobranych z różnych ujęć wody pitnej w Krakowie. Dokonano porównania opracowanego podejścia analitycznego z rutynowo stosowaną metodą chromatografii jonowej.

Witold Nocoń

ZAWARTOŚĆ METALI CIĘŻKICH W OSADACH DENNYCH RZEKI KŁODNICY

Słowa kluczowe: Kłodnica, metale ciężkie, osady denne.

Oznaczono zawartość metali ciężkich w osadach dennych rzeki Kłodnicy. Próbki pobrano z 7 stanowisk wzdłuż biegu rzeki - od źródeł do ujścia do Odry w Kędzierzynie-Koźlu. Zaobserwowano wysokie stężenia żelaza i manganu w osadach środkowego biegu rzeki, pochodzących z wód podziemnych odwadnianych kopalni węgla kamiennego. Wysoka zawartość ołowiu w tym rejonie była, prawdopodobnie, skutkiem eksploatacji złóż tego metalu prowadzonej w przeszłości w obrębie zlewni rzeki. Wykazano, że zanieczyszczenie osadów dennych Kłodnicy nie odbiega od stanu stwierdzonego w innych rzekach rejonu Górnego Śląska, jednakże są one bardziej zanieczyszczone metalami ciężkimi niż osady z innych rejonów Polski. W przyszłości celowe jest objęcie badaniami monitoringowymi osadów dennych Kłodnicy.

Marzenna Olszewska

WPŁYW NIEDOBORU POTASU NA WSKAŹNIKI WYMIANY GAZOWEJ, INDEKS ZIELONOŚCI LIŚCI (SPAD) ORAZ PLONOWANIE ŻYCICY TRWAŁEJ I KUPÓWKI POSPOLITEJ

Słowa kluczowe: niedobór potasu, życica trwała, kupkówka pospolita, fotosynteza, transpiracja, indeks zieloności liści (SPAD), plonowanie.

W doświadczeniu szklarniowym badano intensywność fotosyntezy, transpiracji, indeks zieloności liści SPAD (Soil Plant Analysis Development) oraz plonowanie życicy trwałej i kupkówki pospolitej uprawianych w warunkach niedoboru potasu w podłożu. Intensywność fotosyntezy i transpiracji mierzono przenośnym analizatorem gazowym LI-COR 6400, a indeks zieloności liści - optycznym chlorofilometrem Minolta SPAD-502. Plon suchej masy określono susząc zieloną masę w temp. 105ºC do stałej wagi. Stwierdzono, że niedobór potasu w glebie istotnie ograniczał intensywność fotosyntezy, poziom chlorofilu w liściach oraz plonowanie życicy trwałej i kupkówki pospolitej. Odmiany tetraploidalne silniej reagowały na jego niedobór i w większym stopniu ograniczały badane parametry niż odmiany diploidalne. Pod wpływem deficytu potasu wzrastała intensywność transpiracji u wszystkich odmian, przy czym odmiany tetraploidalne zawierające więcej chlorofilu wyparowywały więcej wody z jednostki powierzchni liści niż odmiany diploidalne. Najbardziej odporna na niedobór potasu okazała się odmiana Areda kupkówki pospolitej, u której stwierdzono najmniejszy spadek intensywności fotosyntezy plonu suchej masy.

Paweł Paśko, Zofia Zachwieja, Mirosław Krośniak

ZAWARTOŚĆ MAGNEZU W DIETACH STUDENTÓW WYDZIAŁU FARMACEUTYCZNEGO COLLEGIUM MEDICUM UJ W KRAKOWIE
W LATACH 2003 I 2004

Słowa kluczowe: magnez, sposób żywienia, dieta, studenci.

Magnez jest jednym z podstawowych składników mineralnych organizmu człowieka. Działa jako aktywator wielu enzymów oraz bierze udział w procesach warunkujących prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Z tego względu niezmiernie ważne jest codzienne dostarczanie do organizmu odpowiednich ilości tego pierwiastka. Celem pracy była ocena zawartości magnezu w dietach studentów. Przeanalizowano 245 24-godzinnych wywiadów żywieniowych: 129 z października 2003 r. i 116 z października 2004 r. Porównano zawartość magnezu w dietach; średnia zawartość magnezu w 2003 r. wyniosła 282 mg, zaś w 2004 252 mg, i różnica ta była istotna statystycznie. Realizacja normy na magnez zmniejszyła się u kobiet z 94% (2003 r.) do 85% (2004 r.), u mężczyzn ze 104% (2003 r.) do 90% (2004 r).

Krzysztof Pulikowski, Stanisław Kostrzewa, Julian Paluch, Szymon Szewrański