Możliwość i celowość budowy małych elektrowni wodnych (MEW)

Obszary Polski, na których występują dogodne warunki do budowy MEW

Bardzo intensywny rozwój budownictwa MEW w większości krajów rozwiniętych datuje się od połowy lat siedemdziesiątych. W wielu krajach daleko idącą pomoc inwestorom tych obiektów udzieliły ich rządy w postaci częściowo bezzwrotnych kredytów (np. Szwecja i RFN) lub też w postaci ulg podatkowych względnie preferencyjnych taryf za energię elektryczną wyprodukowaną w małych elektrowniach wodnych.

Pod koniec lat siedemdziesiątych ówczesne Ministerstwo Energetyki i Energii Atomowej przystąpiło do stworzenia odpowiednich warunków, umożliwiających powszechną budowę MEW w Polsce i to przez wszystkie podmioty gospodarcze spoza energetyki zawodowej. Jako gonią granicę mocy zainstalowanej tych elektrowni przyjęto 5000 kW.

Ostatecznie podjęta została przez Radę Ministrów Uchwała Nr 192 z dnia 7 września 1981 r. w sprawie rozwoju małej energetyki wodnej, ogłoszona w Monitorze Polskim Nr 24 z dnia 25 września 1981 r. Na jej podstawie przeprowadzono inwentaryzację istniejących stopni piętrzących wodę oraz siłowni i małych elektrowni wodnych. Korzystając z tej inwentaryzacji. Biuro Studiów i Projektów Energetycznych Energoprojekt w Warszawie wykonało analizę możliwości wykorzystania tych obiektów w celu zrealizowania nowych MEW. Jednocześnie Energoprojekt przeprowadził analizę możliwości budowy MEW przy piętrzeniach wodnych, planowanych na terenie całego kraju na potrzeby rolnictwa oraz w celu zaopatrzenia w wodę miast, osiedli oraz zakładów przemysłowych. W wyniku pierwszej analizy okazało się. że przy wykorzystaniu istniejących budowli piętrzących oraz siłowni wodnych wymagających większych lub mniejszych remontów i prac adaptacyjnych - będzie można uruchomić łącznie ok. 650 MEW o łącznej mocy ok. 80 MW i produkcji rocznej rzędu 400 GW-h.

Warto w tym miejscu przytoczyć dane z przeprowadzonej w 1954 r. inwentaryzacji obiektów napędzanych silą wodną. Otóż czynnych takich zakładów na terenie całego kraju było 6330, a nieczynnych 800. Z zestawienia tych cyfr wynika jasno w jakim olbrzymim stopniu dokonano w ciągu tych 35 lat dewastacji majątku narodowego w tej jednej branży.

Natomiast przy planowanych do realizacji piętrzeniach wody do celów rolniczych i wodnogospodarczych istnieje możliwość wybudowania ok. 400 MEW o łącznej mocy 120 MW i rocznej produkcji ok. 600 GW-h.

Powyższe zestawienia zostały wykonane wg podziału na województwa i objęły obiekty mające spady od 1,50 m wzwyż do ok 100 m.  Natomiast ich przełyki instalowane mogą mieć zakres od 0,1 m³/s do 100 m³/s. Każdy Urząd Wojewódzki otrzymał, w postaci tablic, zestawienia MEW, jakie będzie można zrealizować na jego terenie wraz z mapą ich lokalizacji - i to osobno przy istniejących piętrzeniach i osobno przy piętrzeniach planowanych.

Tak więc na terenie Polski będzie można zbudować ok. 1000 nowych MEW, które dadzą produkcję roczną rzędu jednego miliarda kW-h. Jest to równoznaczne z możliwością zaoszczędzenia ok. 650000 ton węgla kamiennego w jednym tylko roku.

W okresie minionych ośmiu lat, licząc od daty ukazania się cytowanej wyżej uchwały, uruchomiono ok. 100 MEW, co nie jest wielkością zadowalającą.

Generalnie należy stwierdzić, iż odbudowa unieruchomionych, jak i budowa nowych MEW jest działalnością na rzecz ochrony środowiska. Z tego względu muszą być stworzone przez rząd warunki podatkowe stymulujące rozwój MEW. Zostało to już w części dokonane przez zwolnienie produkcji energii elektrycznej MEW z płacenia podatku obrotowego oraz zwolnienie od podatku dochodowego na okres pięciu lat od chwili uruchomienia MEW.

 Podstawową jednakże sprawą, która w zasadniczy sposób oddziaływać będzie na rozwój MEW jest sprawa taryf, na podstawie których następować będzie zakup energii wyprodukowanej przez MEW. Należy stwierdzić, że dotychczasowa ewolucja cen w tych taryfach nie nadążała za postępującą inflacją.

W nowych warunkach gospodarczych Polski MEW mogą być budowane i eksploatowane przez osoby fizyczne, spółki z o.o., spółki akcyjne, organizacje spółdzielcze oraz organizacje społeczne i przedsiębiorstwa państwowe spoza energetyki zawodowej, a także jako spółki z udziałem partnerów zagranicznych.

 Ograniczanie mocy elektrowni wodnych uruchamianych przez podmioty gospodarcze należące do przedsiębiorstw spoza energetyki zawodowej do wartości 5 MW jest już zdezaktualizowane. Oczywistym jest także, że dowolny podmiot gospodarczy', który podejmować się będzie budowy elektrowni wodnej o większych mocach musi uzyskać gwarancje ze strony rządu (lub odpowiedniej najwyższej organizacji gospodarczej elektroenergetyki polskiej) dotyczące ceny energii kupowanej z niezawodowych elektrowni wodnych przez przedsiębiorstwa elektryfikacyjne. Bez takich gwarancji nie można sobie wyobrazić, żeby jakakolwiek instytucja zagraniczna podjęła się budowy lub stała się udziałowcem nowej elektrowni wodnej w Polsce.

Ulga została anulowana

Zakłady energetyczne są zobowiązane do odkupienia całej, wyprodukowanej przez MEW, energii elektrycznej. Jest to bowiem energia nie tylko nie obciążająca środowiska naturalnego, lecz stanowi ponadto tzw. źródła miejscowe odciążające całą sieć przesyłowo-rozdzielczą oraz poprawiające krajowy bilans paliwowy. W związku z tym zakład energetyczny jest zobowiązany do budowy (na własny koszt) przyłącza, które połączy nowo powstającą MEW z siecią rozdzielczą danego zakładu energetycznego. Możliwym odstępstwem od powyższych zasad jest budowa MEW na terenach niezelektryfikowanch (np. w górach). Wówczas właściciel takiej MEW ma prawo do odsprzedaży energii innym odbiorcom. Właścicielom MEW nie podłączonym do krajowego systemu elektroenegetycznego zaleca się instalowanie w swej sieci rozdzielczej odpowiedniej wielkości akumulatorów energii, np. w postaci bojlerów elektrycznych do wody oraz akumulacyjnych pieców do ogrzewania pomieszczeń.

Generalnie należy stwierdzić, że realizacja MEW nie może być obciążona całkowitymi kosztami budowy nowego piętrzenia, gdyż duże nakłady finansowe związane z taką budową mogłyby przekreślić opłacalność całego przedsięwzięcia.