POWRÓT

CYRKULACJA ANTARKTYCZNA

Obszar wód, który otacza Antarktydę, jest wyjątkowy pod jednym względem - tworzy strefę na Ziemi, gdzie wody oceaniczne nie są przedzielone przeszkodami w postaci lądów lub trwałej, zwartej pokrywy lodowej. Dzięki temu powstaje cyrkulacja, która stanowi zwarty obwód wód opływających całą Ziemię. Z uwagi na wielką powierzchnię owa strefa, jakkolwiek nie uznawana oficjalnie za odrębny ocean, określana jest mianem Oceanu Lodowatego Południowego. Najmniejsze przewężenie między Antarktydą a innym kontynentem stanowi Cieśnina Drake'a o szerokości 950 km. Wokół Antarktydy wytwarza się największy systemie wszystkich prądów występujących we Wszechoceanie. Jest to Antarktyczny Prąd Wokólpolarny zwany inaczej Antarktycznym Prądem Okołobiegunowym lub najczęściej Dryfem (Prądem) Wiatrów Zachodnich. Ma on duży zasięg pionowy - powyżej 3000 m. Charakteryzuje się znaczną szerokością, gdyż oprócz wspomnianej Cieśniny Drake'a najbliżej od Antarktydy leżące wyspy Tasmania i Wyspa Południowa Nowej Zelandii są bardzo odległe. Płynie dość wolno. Średnia prędkość wynosi 15-20cm/s , jednak przy tak dużym przekroju poprzecznym przelewa ogromne ilości wód. Przez Cieśninę Drake'a przepływa średnio 150 sv, między Antarktydą a Tasmanią 180 sv, a między Antarktydą i południową Afryką 190 sv. Wielkość ta jest największą objętością przepływu na kuli ziemskiej. Przewyższa ona dwukrotnie ilość wody Prądu Zatokowego i tysiąckrotnie przepływ Amazonki, której udział w odpływie wszystkich rzek świata stanowi blisko 17%, O trudnym do wyobrażenia ogromie mas tego największego prądu świadczyć może fakt, że tylko transportowana w nim sól jest 35 razy większa od wód Amazonki u jej ujścia. Antarktyczny Prąd Wokółpolarny obejmuje obszar subantarktyczny i antarktyczny - na północ i na południe od konwergencji antarktycznej. Nazwa Antarktyczny Prąd Wokółpolarny często odnosi się jedynie do fragmentu prądu płynącego na południe od konwergencji antarktycznej. Część północną natomiast określa się mianem Dryfu Wiatrów Zachodnich. Większość jego wód nie opływa Antarktydy. Dowodzą tego wspomniane różnice wydatków i w różnych przekrojach pomiarowych. Tłumaczy się je z jednej strony stratami na parowanie, z drugiej uczestnictwem w zamkniętych cyrkulacjach wirowych południowych partii oceanów. W Atlantyku wody te stanowią początek Prądu Benguelskiego i Falklandzkiego, w Pacyfiku Prądu Peruwiańskiego, a w Oceanie Indyjskim Prądu Zachodnioaustralijskiego. Do nich włączają się z kierunku północnego Prąd Brazylijski w Atlantyku, Prąd Wschodnioaustralijski w Pacyfiku i Agulhas w Oceanie Indyjskim. Rozkład prędkości i parcie wiatru na powierzchnię oceanu stanowią zasadnicze siły, które kształtują Antarktyczny Prąd Wokółpolarny. W części południowej zalegają cięższe i chłodniejsze wody niż w części północnej. Układ taki powoduje spadzistość powierzchni izobarycznych i wewnętrznego pola sił. Doprowadza on do ruchu wód ku wschodowi, a dominujące silne wiatry zachodnie potęgują prędkość prądu. Na przebieg cyrkulacji ma także wpływ topografia płytszych obszarów dna. Widać to w wypadku szelfu Nowej Zelandii, który powoduje skręcanie nurtu zimnej wody ku Morzu Tasmana, podwodnego grzbietu Antarktyda-Pacyfik. Odchyla on przepływ ku północy, czyli w kierunku Pacyfiku lub przy Grzbiecie Śródatlantyckim w okolicy Wyspy Bouveta, gdzie następuje skręt ku otwartym wodom Atlantyku. Przy zbliżaniu się do podwodnych wy­niesień dna prąd zbacza w lewo, natomiast po minięciu wyniosłości - w prawo i powraca do pierwotnego kierunku płynięcia. Tworzą się w nim meandry i wiry. W Morzu Weddella powstaje słabo rozwinięty wir subpolarny, powodujący stałe pokrycie pakiem lodowym północnej części morza. Wynika to z układu między wiatrami zachodnimi i wschodnimi, na który wielki wypływ ma Ziemia Grahama, będąca główną barierą przemieszczeń stałych mas powietrza.

Antarktyczny Prąd Wokółpolarny ma duży zasięg poziomy. Miejscami przekracza średnio 20° szerokości geograficznej, to jest ponad 2000 km, obejmując całą przestrzeń wodną od powierzchni do dna. W zależności od okresu, metod pomiarowych i lokalizacji prze­kroju może (np. w Cieśninie Drake'a) dochodzić nawet do 260 sv. Przeciętna wartość na całym obwodzie wynosi 120-160 sv. Jako nieprzerwany strumień występuje między 40° i 50° szerokości geograficznej południowej w Atlantyku, od 40-45° do 50-55° szerokości geograficznej południowej w Oceanie Indyjskim i od 50-55° do 65° szerokości geograficznej południowej w Pacyfiku. Przenoszona w prądzie masa zimnych wód stanowi ponad 20% powierzchniowych wód Wszechoceanu i ma wielki wpływ na kształtowanie klimatycznych stosunków na kuli ziemskiej.