Zasadniczy
system cyrkulacji wód powierzchniowych w Oceanie Atlantyckim stanowi wir
północnego i południowego Atlantyku. Pierwszy ma zwrot zgodny z
kierunkiem ruchu wskazówek zegara, drugi - przeciwny. Wiry rozdzielone
Równikowym
Prądem Wstecznym są pobudzane pasatami północno-wschodnimi
i południowo-wschodnimi, które występują poza ich zasięgiem.
Na półkuli północnej Prąd Północnorównikowy
przebiega równolegle do równika i wiąże się z częścią
wód Prądu Południoworównikowego płynącego na północ
wzdłuż wybrzeży południowoamerykańskich. Dalej
rozdziela się na dwa nurty - Prąd Antylski i
przemieszczający się na południe od niego Prąd
Karaibski. Ten ostatni dociera do Zatoki Meksykańskiej przez Cieśninę
Jukatańską. Wody ponownie łączą się po
wydostaniu się z Zatoki Meksykańskiej między Kubą a
Florydą. Tworzą wtedy Prąd Florydzie, płynący
w kierunku północno-wschodnim wzdłuż amerykańskich
brzegów. Charakteryzuje się on przepływem dochodzącym do
35 sv. Na wysokości przylądka Hatteras kieruje się w stronę
otwartych wód oceanu, przyjmując nazwę Prądu Zatokowego
lub Golfsztromu. Stanowi on złożony system trzech stref
wody: przypowierzchniowej o dużej zmienności temperatury,
warstwy zasadniczej termokliny oraz warstwy podścielającej
o głębszym zasięgu. Jego oddziaływanie dochodzi
do samego dna. Przepływ na głębokości od powierzchni
do 2000 m wynosi około 70%, a około 1/3 wód płynie między
2000 m a dnem. Prędkość przemieszczania w strefie
przypowierzchniowej przekracza nawet 9 km x h-1. Zachodni
zasięg Prądu Zatokowego jest określony wyraźną
granicą przebiegającą wzdłuż brzegu. Granica
wschodnia rozmywa się, gdyż w wielostrumieniowym przepływie
powstają wiły o średnicach 100-500 km, które zmieniają
swoje pozycje w kierunku wschodnim, a nawet odrywają się od prądu.
Woda przyjmuje nowe parametry w wyniku mieszania z Morzem Sargassowym.
Dzięki niemu na wysokości zatoki Chesapeake przepływ osiąga
aż 90 sv. Jednak ma to miejsce na krótkim odcinku, gdyż już
na wysokości południowego krańca Wielkiej Ławicy
Nowofundlandzkiej przepływ maleje do 40 sv. Znaczna część
Morza Sargassowego jest przechwytywana przez meandry tworzące wiry
lub wraca w postaci dyfuzyjnego przepływu do morza. W okolicy f
40oN i f 45oW
(po minięciu południowej strefy Wielkiej Ławicy
Nowofundlandzkiej) wody kierują się ku Europie jako Prąd
Północnoatlantycki. Dalej, wzdłuż wybrzeży
Norwegii, przeobrażają się w Prąd Norweski i wreszcie
w Prąd Zachodniospitsbergeński, który ginie w
zimnych i słodszych wodach Morza Arktycznego. Często mianem Prądu
Zatokowego określa się cyrkulację wzdłuż
zachodniej granicy północnego Atlantyku od okolic subtropikalnych do
umiarkowanych szerokości geograficznych, jest to nieścisłe,
gdyż cały układ (Prąd Florydzki, właściwy Prąd
Zatokowy i Północnoatlantycki)
należy do systemu Prądu Zatokowego. Zachodnią odnogę
Prądu Północnoatlantyckiego stanowi Prąd
Irmingera toczący wody wzdłuż południowego wybrzeża
Islandii i Grenlandii. Wschodnie odgałęzienie Prądu Północnoatlantyckiego
to płynący wokół Hiszpanii i dalej na południe zimny
Prąd Kanaryjski. Dociera on do Prądu Północnorównikowego,
zamykając obieg. Masy wód zimnych płyną dwoma nurtami w
kierunku przeciwnym do systemu Prądu Zatokowego. Pierwszy z nich,
przemieszczający się wzdłuż wschodniej Grenlandii,
to Prąd Wschodnio-grenlandzki, drugi - płynący
z Morza Baffina wokół wschodnich brzegów Ameryki - Prąd
Labradorski.
Wir na południowym Atlantyku tworzy Prąd Południoworównikowy,
osiągający największą aktywność na południe
od równika. Na wysokości północnej Brazylii w kierunku
wschodnim rozgałęzia się na dwa ramiona. Jedno płynie
do Morza Karaibskiego, a drugie na południe jako Prąd
Brazylijski. Spotyka się on z Prądem Falklandzkim,
będącym odnogą Dryfu Wiatrów Zachodnich. Wir południowego
Atlantyku uzupełnia wzdłuż brzegów południowo-zachodniej
Afryki powolny i zimny Prąd Benguelski. Stanowi on
odchylenie wiru Dryfu Wiatrów Zachodnich i zamyka w ten sposób układ.
Pod Prądem Poludnioworównikowym płynie skierowany ku
wschodowi Prąd Łomonosowa. Jest on rozpoznany wzdłuż
równika od ujścia Amazonki do południka Greenwich, a więc
na przestrzeni blisko 5000 km. Obejmuje swoim zasięgiem warstwę
wód miąższości do 250 m. Jest szeroki na 300-400 km i osiąga
średnią prędkość bliską 1 m/s.
Jego transport ocenia się na 40 sv. Charakteryzuje się
dwuwarstwowym strumieniem. Na warstwę górną składają
się wody antycyklonalnego obiegu północnego i południowego
Atlantyku, na dolną przeobrażone wody podzwrotnikowe południowej
strefy zwrotnikowej. Prąd Łomonosowa płynie przez cały
rok. Jest on bliźniaczo podobny do podpowierzchniowego Prądu
Cromwella w Pacyfiku.
|