POWRÓT

CYRKULACJA W OCEANIE INDYJSKIM

Ocean Indyjski zajmuje 21,1% powierzchni Wszechoceanu. Maksymalną rozciągłością odznacza się wymiar równoleżnikowy oceanu (11 300 km) wzdłuż 10^o S. 21% to udział wody zgromadzonej w oceanach przypadająca na Ocean Indyjski. Na ocean ten przypada 11,5% powierzchni egzogenicznej kontynentów. Warunki klimatyczne Oceanu Indyjskiego kształtują się pod wpływem wzajemnego oddziaływania kontynentu i oceanu. Cyrkulacja atmosferyczna nad Oceanem Indyjskim jest wymuszana stałym oceanicznym wyżem podzwrotnikowym półkuli południowej. Nad północną częścią Oceanu Indyjskiego cyrkulacja atmosferyczna jest odmienna. Duży wpływ na jej przebieg wywiera cyrkulacja kontynentalna atmosfery z wyżami tworzącymi się w okresie zimowym nad południową Azją. Podobnie jak w Atlantyku i Pacyfiku także w Oceanie Indyjskim występuje Podpowierzchniowy Prąd Równikowy. Jest on słabszy od odpowiadających mu podpowierzchniowych cyrkulacji w innych oceanach. Płynie ku wschodowi ze zmienną prędkością (poniżej 0,5-0,7 m/s) i toczy wody przy monsunie północno-wschodnim oraz południowo-zachodnim. 

Z uwagi na zupełnie inne rozczłonkowanie lądów oraz panujący na znacznym obszarze ustrój monsunowy znacznie różni się od tej, jaka występuje w Atlantyku. Od listopada do marca ku zachodowi płyną dwa prądy równikowe przedzielone Równikowym Prądem Wstecznym, który toczy swoje wody między 2°, a 8° szerokości geograficznej południowej. Prądy Północnorównikowy i Południoworównikowy sięgają 10° szerokości geograficznej północnej i 20° szerokości geograficznej południowej. Zimą występuje monsun północno-wschodni, gdyż wyż baryczny nad Azją wymusza przemieszczanie mas powietrza ku strefom niższego ciśnienia, a więc nad ocean. Latem ląd azjatycki ociepla się szybciej niż masy wód oceanicznych i następuje sytuacja odwrotna. Niskie ciśnienie panujące nad lądem powoduje przepływ powietrza znad oceanu w kierunku lądu i tworzy się monsun południowo-zachodni. Zmiana cyrkulacji atmosferycznej wywołuje zanik Prądu Północnorównikowego. Tworzy się natomiast Południowo-Zachodni Prąd Monsunowy, łączący swoje wody w północnej części Oceanu Indyjskiego z zachodu na wschód. W okolicy 5-6° szerokości geograficznej południowej wzdłuż brzegów Afryki w kierunku północno-wschodnim płynie silny Prąd Somalijski, w którym prędkość wody dochodzi do 3,5m/s.

Cyrkulacja powierzchniowa, obejmująca południową część Oceanu Indyjskiego, stanowi układ wiru, w którym kierunek ruchu jest przeciwny do ruchu wskazówek zegara. W czasie aktywności północno-wschodniego pasatu Prąd Południoworównikowy przekazuje wody do Równikowego Prądu Wstecznego oraz Równikowego Prądu Mozambickiego. Ten zmienia się w prąd Agulhas, który płynie wzdłuż brzegów Afryki w kierunku jej południowego przylądka. Tam wchodzi w Dryf Wiatrów Zachodnich, obierając drogę na wschód w stronę Australii. Potem odgałęzia się jako Prąd Zachodnioaustralijski. Płynąc wzdłuż zachodnich brzegów Australii, dociera do Prądu Południoworównikowego i powoduje zamknięcie wielkiego antycyklonalnego obiegu. Nietypowość cyrkulacji wód powierzchniowych w Oceanie Indyjskim polega na tym, że od 10° szerokości geograficznej północnej zachodzi duża, sezonowa zmienność prądów będących pod wpływem monsunu. Na półkuli południowej natomiast, na południe od równoleżnika 10°, cyrkulacja wód latem i zimą jest zbliżona.