BADANIA

badania

Nasiennictwo traw

Badania prowadzone w Katedrze dotyczyły m.in. sposobu zakładania plantacji nasiennych traw. Wykazano, iż najwyższe zbiory nasion Festuca pratensis i Dactylis glomerata uzyskano przy zastosowaniu sadzonkowania, natomiast Poa pratensis najlepiej plonowała przy siewie szerokorzędowym. Zróżnicowana rozstawa rzędów (30, 37,5 i 50 cm) nie wpłynęła istotnie na plony nasion. Zajmowano się również opracowaniem dawek nawozowych dla plantacji nasiennych Phleum pratense oraz oceną potencjalnych możliwości produkcji nasion pastewnych i gazonowych odmian Poa pratensis.

Biologia ważniejszych gatunków roślin łąkowo-pastwiskowych

Jednym z ważniejszych działów tego kierunku badań było zebranie oraz ocena ekotypów kilku gatunków traw i motylkowatych w celu ich wykorzystania jako materiału wyjściowego do hodowli wartościowych odmian pastewnych roślin łąkowych. Celem badań było poznanie cech biologicznych i użytkowych tych ekotypów (właściwości fizjologiczne, tempo wzrostu, stopień ulistnienia, obserwacje fenologiczne, biomasa, skład chemiczny roślin itp.). Najlepiej pod tym względem zbadano Alopecurus pratensis, Festuca pratensis i Lotus uliginosus. W serii doświadczeń poznano także wiele cech biologicznych i użytkowych takich gatunków traw uprawnych jak Bromus inermis, Dactylis glomerata, Festuca arundinacea. Ponadto prowadzono badania i obserwacje dziko rosnących motylkowatych (np. Lathyrus pratensis, Vicia cracca, Vicia sepium) oraz kilku gatunków chwastów i ziół łąkowo-pastwiskowych – m.in. Deschampsia caespitosa, Rumex crispus, Heracleum sybiricum, a w póżniejszych latach także Carum carvi, Alchemilla millefolium i Plantago lanceolata.

Nawożenie łąk i pastwisk w zróżnicowanych warunkach siedliskowych

Nawożeniem użytków zielonych Katedra zajmowała się od początku swego istnienia. Początkowo dotyczyło ono stosowania zróżnicowanych dawek NPK na pastwiska zlokalizowane na wzniesieniach morenowych oraz łąk na glebach organicznych. Chodziło o ustalenie optymalnej dawki na tego typu użytki zielone. W latach późniejszych w doświadczeniach starano się wykazać skuteczność działania poszczególnych rodzajów nawozów oraz ich wpływ na jakość paszy.

Specyfika przyrodnicza regionu jest zawsze uwzględniania w pracach eksperymentalnych. Prowadzone badania dotyczyły efektywności zarówno nawozów mineralnych z uwzględnieniem różnych form azotu, jak też nawozów organicznych – gnojowicy. Część badań prowadzono w zespołach międzyuczelnianych, jak też wspólnie ze specjalistami z zakresu hodowli i żywienia zwierząt.

Wieloletnie badania pozwoliły na określenie optymalnych dawek nawozów mineralnych na glebach murszowo-torfowych. Dawki do 120 kg N cechowała duża efektywność. Pasze pozyskiwane przy tym poziomie nawożenia cechowały się dobrymi parametrami jakościowymi, a zmiany składu gatunkowego były korzystne. Dostosowanie dawek P i K gwarantowały poprawę zbiorowisk roślinnych. Dawki wyższe prowadziły do degradacji zbiorowisk oraz znacznego pogorszenia jakości pasz, zwiększenia ilości azotu niebiałkowego, zmniejszenia ilości węglowodanów oraz pogorszenia stosunku węglowodanowo-białkowego oraz niebezpiecznych zmian zawartości makro- i mikroelementów.

Na podstawie wieloletniego, systematycznego stosowania gnojowicy na użytkach zielonych uznano, że dawki gnojowicy nie powinny przekraczać 100m3/ha, a najlepsze rezultaty przyniosło stosowanie 50 m3'/ha gnojowicy w połączeniu z uzupełniającym nawożeniem mineralnym (fosforowo-azotowym). Wykazano, iż z dawką gnojowicy 100 m3/ha wnoszono do gleby zbyt duże ilości azotu i fosforu, co stwarza niebezpieczeństwo eutrofizacji wód gruntowych i otwartych. Udowodniono, że do nawożenia gnojowicą nadaje się szczególnie kupkówka pospolita, która lepiej od innych gatunków wykorzystuje zawarte w gnojowicy składniki pokarmowe. W badaniach dotyczących nawożenia użytków przemiennych wykazano, że czynnikiem decydującym o produktywności użytków i wartości paszowej jest nawożenie, szczególnie azotowe. Wpływało ono w zasadniczy sposób na poziom związków azotowych i węglowodanów. Stwierdzono, że dawki powyżej 240 kg N/ha były mało efektywne oraz powodowały pogorszenie parametrów jakościowych pasz, a szczególnie zwiększenie zawartości N–NO3 oraz stosunku węglowodanowo-białkowego. W badaniach nad produktywnością potasu na użytkach przemiennych stwierdzono, że stosowanie dawek powyżej 180 kg/ha prowadzi do niebezpiecznego podwyższenia stosunku K:(Ca+Mg) w paszy, jak również zachwiania równowagi jonowej między makro- i mikroskładnikami.

Ważnym zagadnieniem jest również rolnicze wykorzystanie ścieków przemysłu rolno-spożywczego do nawodnień użytków zielonych. Naturalne biologiczne ich oczyszczanie przy nawadnianiu łąk i pastwisk jest bowiem metodą najtańszą i dotychczas najbardziej skuteczną. Wykazano, że nawadnianie łąk ściekami krochmalniczo-browarnianymi systemem zalewowym na obiekcie Mątwica-Kupiski (668 ha) i deszczownianym Kupiski-Jednaczewo (ok. 600 ha), wpłynęło na podwyższenie zawartości przyswajalnego potasu i fosforu, niezależnie od rodzaju gleby. Korzystnie wpłynęło także na zachowanie się wielogatunkowych, wartościowych zbiorowisk roślinnych typu: Alopecerus pratensis, Phalaris arundinacea, Alopecuru pratensis i Bromus inermis, Alopecurus pratensis i Poa pratensis w kompleksie łąkowym Kupiski Stare i Kupiski Nowe. Natomiast ujemnie w Mątwicy, gdzie doprowadziło do monokultury Elymus repens. Po 7-letnim deszczowaniu łąk na obiekcie Kupiski-Jednaczewo dominowały w runi łąkowej zbiorowiska roślinne: Alopecurus pratensis, Phalaris arundinacea i Festuca arundinacea, Alopecurus pratensis i Phleum pratense, Dactylis glomerata i Poa pratensis, Dactylis glomerata i Arrhenatherum elatius, a sporadycznie (w zagłębieniach terenowych) zbiorowisko Glyceria maxima i Glyceria fluitans. Ruń łąkowa okazała się zasobna w białko ogólne, surowy popiół i tłuszcz oraz fosfor, mangan i cynk. Wykazała natomiast wyraźny niedobór wapnia, magnezu, sodu, miedzi i żelaza oraz 2-krotny nadmiar potasu. Proporcje Ca:P i Fe:Mn oscylowały w granicach przyjętych norm dla dobrego siana, natomiast stosunek jonowy K:(Ca+Mg) kształtował się niekorzystnie, co w znacznym stopniu ogranicza wartość biologiczną paszy.

Szczególnie cenne są badania realizowane na glebach torfowo-murszowych ze względu na specyfikę tych siedlisk. Wynika z nich, iż pod wpływem intensywnego nawożenia w siedlisku posusznym następuje szybkie uproszczenie składu florystycznego runi łąkowej, natomiast w siedlisku optymalnie uwilgotnionym niekorzystne zmiany postępują znacznie wolniej. Zwrócono uwagę, iż obserwowana często dominacja wiechliny łąkowej prowadzi do znacznego spadku plonowania łąk. Na podstawie 11-letnich badań wykazano prostoliniowy przyrost plonów suchej masy pod wpływem wzrastającego nawożenia azotem w przedziale 30-180 kg/ha, jednakże najefektywniejszą okazała się dawka azotu wynosząca 90 kg/ha, przy czym z runi tak nawożonej uzyskano paszę o dobrych parametrach jakościowych. Intensywne nawożenie mineralne na glebach torfowo-murszowych prowadzi do wzrostu koncentracji białka ogólnego, azotu niebiałkowego i azotanów, a spadku zawartości węglowodanów i pogorszenia stosunku cukrowo-białkowego w runi łąkowej. Wykazano istotny wpływ częstotliwości koszenia na jakość produkowanej paszy. Korzystny wpływ to mniejszy udział niektórych chwastów w runi oraz większa zawartość białka i składników mineralnych w paszy, ujemny wpływ to mniejsza koncentracja cukrów w paszy oraz postępująca dominacja traw niskich (szczególnie wiechliny łąkowej) w runi łąkowej.

Badania siedlisk i roślinności użytków zielonych i torfowisk

Polegały one zwykle na określeniu szaty roślinnej na tle warunków wodnych i glebowych. W przypadku torfowisk i gytiowisk badano także stratygrafię złóż. Większość trwałych użytków zielonych regionu występuje na zmeliorowanych torfowiskach, dlatego też siedliskom bagiennym i pobagiennym Katedra w swych badaniach poświęcała zawsze dużo uwagi. Dokładne poznanie warunków wodno-glebowych i roślinności tych terenów pozwala określić potencjalną wartość badanych siedlisk i ich przydatność do celów łąkarskich. Zadanie to spełniały także wykonane przez Katedrę syntezy wyników badań torfowisk dla powiatów: braniewskiego, iławskiego, ostródzkiego, nowomiejskiego i bartoszyckiego. Stwierdzono duże rozdrobnienie torfowisk pod względem obszaru (większość złóż nie przekracza powierzchni kilkunastu hektarów). Ponadto ustalono, że najczęstsze są na tych obiektach gleby pobagienne, a wśród nich torfowo-murszowe i torfowo-mułowe. Zgodnie z charakterem siedliska wykształciły się tu zastępcze zbiorowiska roślinne, które pod względem fitosocjologicznym należą do klasy Molinio-Arrhenatheretea. Pierwotne zespoły roślinności torfotwórczej występują rzadziej (szuwary, turzycowiska, olesy i mszary). W pierwszym piętnastoleciu swego istnienia Katedra prowadziła również badania dotyczące mikroflory gleb łąkowych oraz pastwiskowych. W trakcie badań siedlisk torfowiskowych wykryto także nowe stanowiska rzadkich w Polsce roślin jak Betula humilis, Carex aristata, Robus chamaemorus i kilka innych. Z badań siedliska i roślinności wynika, że oba te elementy ulegają dużym zmianom pod względem działalności gospodarczej człowieka. Zmiany te są często niekorzystne, przy tym głębokie i nieodwracalne, zwłaszcza na torfowiskach. Dlatego też w pracach badawczych Katedry w dużym stopniu uwzględnia się aspekt ochrony środowiska przyrodniczego.

W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych prowadzono nadal badania terenowe na większych obiektach łąkarskich, m.in. dolina Drwęcy, dolina Łyny, Siódmak, Głuch i Bezledy. Zwrócono uwagę na niekorzystne zmiany w składzie gatunkowym zbiorowisk, wskazano na przyczyny postępującej degradacji łąk, zwłaszcza położonych na glebach organicznych. Wykazano, że zróżnicowanie florystyczne badanych użytków wiąże się głównie ze stopniem ich uwilgotnienia, żyznością siedliska i poziomem (ograniczeniem lub zaniechaniem) użytkowania. Ze względów przyrodniczych wiele naturalnych zbiorowisk łąkowo-pastwiskowych w specyficznych warunkach glebowo-klimatycznych Pojezierza Mazurskiego zasługuje na ochronę. Trwałe użytki zielone z bogatą florą i fauną to naturalne bogactwo, które musi być właściwie użytkowane i pielęgnowane, a tym samym zachowane dla przyszłych pokoleń.

Zbadano także warunki siedliskowe Trifolium repens, Trifolium hybridum, Trifolium pratense, Lotus corniculatus, Lotus uliginosus, Lathyrus pratensis, Vicia cracca, Achillea millefolium, Alchemilla sp., Cirsium oleraceum, Heracleum sibiricum, Plantago lanceolata i Taraxacum officinale występujących w zbiorowiskach łąkowo-pastwiskowych Pojezierza Olsztyńskiego. Zbiorowiska ze znacznym udziałem motylkowatych występowały na glebach o niskiej zasobności w fosfor i potas, wysokiej zasobności w magnez i średniej zasobności w mangan, żelazo, miedź i cynk. Zwrócono przy tym uwagę na cenne zespoły Lolio-Cynosuretum i Arrhenathereum elatioris medioeuropaeum, charakteryzujące się bogactwem gatunków, a zwłaszcza większym udziałem roślin motylkowatych. W badaniach dotyczących występowania ziół i innych roślin dwuliściennych w zbiorowiskach łąkowych wykazano, że zioła pastewne są bogate w makro i mikroelementy, uzupełniają niedobory składników mineralnych i poprawiają wartość biologiczną paszy, co sprzyja zdrowotności i kondycji zwierząt. Badane gatunki ziół różniły się zawartością składników pokarmowych. Cirsium oleraceum wyróżniał się wysoką zawartością popiołu surowego i Ca, Achillea millefolium charakteryzował się wysoką zasobnością włókna surowego, Heracleum sibiricum odznaczał się istotnie wyższą zawartością białka ogólnego, P, K, Mg, Ca i Zn, Taraxacum officinale zawierał dużo K i Cu, a Alchemilla sp. – Mn i Fe. Wykazano przy tym wyraźną korelację zawartości składników pokarmowych w roślinach z właściwościami chemicznym gleby (pH, zawartość próchnicy, N, P, K, Mg, Ca i Na)

Waloryzacja metod renowacji trwałych użytków zielonych

Jednym z nurtujących problemów łąkarskich w regionie północno-wschodnim jest poprawa wydajności i jakości pozyskiwanej paszy na trwałych użytkach zielonych, zlokalizowanych w zróżnicowanych warunkach siedliskowych. Badania z tego zakresu zapoczątkowane w Katedrze wykazały, iż najwyższe plony siana uzyskuje się na obiektach "orka+zasiew", a tylko nieco niższe na obiektach "podsiew+nawożenie". Na łąkach i pastwiskach o niewielkim zachwaszczeniu przy dostatecznej obecności traw niskich i wysokich oraz motylkowatych dobre rezultaty daje renowacja poprzez intensywne nawożenie (zwiększone dawki potasu i fosforu) oraz racjonalne użytkowanie. Przy pomocy tej metody plon zielonki ulega zwiększeniu nawet o 100%.

W prowadzonych w Katedrze badaniach wykazano również, że regeneracja łąki trwałej położonej na glebie torfowo-murszowej za pomocą nawożenia i właściwego użytkowania okazała się skuteczna i przyniosła zadowalające efekty produkcyjne. Jest to szczególnie cenne zwłaszcza na Pojezierzu Olsztyńskim, gdzie większość niskoprodukcyjnych łąk zlokalizowana jest na glebach typu murszowego o specyficznych właściwościach fizykochemicznych. Zagospodarowanie tych terenów jest bowiem uciążliwe, gdyż stosowanie zabiegów agrotechnicznych przyśpiesza ich degradację. Wymagają one zatem odpowiedniej regulacji stosunków wodnych, jak też racjonalnego nawożenia, użytkowania i pielęgnacji. Zagospodarowanie zaniedbanej łąki drogą racjonalnego nawożenia i użytkowania wpłynęło na korzystną sukcesję roślinności i poprawę składu botanicznego runi. Udział traw wartościowych zwiększał się w kolejnych latach badań w miarę intensywności nawożenia i częstotliwości koszenia. Na podkreślenie zasługuje fakt, że trawy wysokie (wyczyniec łąkowy, kupkówka pospolita i mozga trzcinowata) zwiększały swój udział w runi do 480 kg NPK/ha, przy czym lepiej rozwijały się one na łące 2-kośnej. Wyższy poziom nawożenia powodował uproszczenie składu florystycznego i sprzyjał rozwojowi wiechliny łąkowej. Najwyższą wydajność suchej masy na łące 2-kośnej otrzymano przy nawożeniu: N-120, P2O5 – 80 i K2O – 120 kg/ha, natomiast na łące 3-kośnej: N – 180, P2O5 – 120 i K2O – 180 kg/ha. Pod wpływem zróżnicowanego nawożenia mineralnego zwiększała się ilość białka ogólnego i popiołu surowego, natomiast tendencję spadkową stwierdzono w przypadku włókna surowego i węglowodanów. Występujące ilości fosforu, potasu i wapnia w sianie całkowicie zaspokajały potrzeby żywieniowe bydła, natomiast sód i magnez kształtowały się poniżej wymaganego minimum. Biorąc powyższe pod uwagę stwierdzono, że przy użytkowaniu łąk trwałych dawniej zmeliorowanych, położonych na glebach organogenicznych, najlepiej stosować dwukrotny zbiór, a co kilka lat trzykrotny zbiór, co wpływa korzystnie na plon, udział traw szlachetnych i wartość siana.

W późniejszym badaniach udowodniono, że wydajność i jakość użytków zielonych w szybkim tempie można poprawić stosując podsiew. Przydatne w tym zakresie są różne techniki stosowania tego zabiegu. Uzyskane efekty zależą w znacznej mierze od sposobu zniszczenia starej darni, jak też od gatunków użytych do podsiewu. Dobre wyniki uzyskuje się wykorzystując specjalistyczne siewniki do podsiewu pozwalające na siew nasion bezpośrednio w darń. Udowodniono, że podsiew komonicy zwyczajnej w ruń trawiastą typu kupkówki pospolitej i stokłosy bezostnej pozwolił uzyskać wysokie plony przy wyeliminowanym nawożeniu azotem. Zastosowany do poprawy zaniedbanych trwałych użytków zielonych podsiew „tradycyjny” dał pozytywne rezultaty, zarówno pod względem plonowania, jak też jakości pozyskiwanej paszy. Na łące podsianej najlepiej rozwijały się gatunki zastosowane w mieszance: kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa i wyczyniec łąkowy, natomiast nieco wolniej rozwijała się mozga trzcinowata. Sposób użytkowania wykazał, że łąki „świeżo” podsiane powinno się kosić 3-krotnie, natomiast w lata o niekorzystnych warunkach klimatycznych można zbierać dwa pokosy.

Badając skuteczność mechanicznych i chemiczno-mechanicznych sposobów renowacji łąki trwałej zlokalizowanej na glebach torfowo-murszowych i madzie ciężkiej wykazano istotną poprawę składu florystycznego runi, ilości i jakości wyprodukowanej paszy w wyniku wprowadzonych zabiegów uprawowych. Spośród porównywanych wariantów uprawowych najlepsze efekty wyrażone wysokością plonów suchej masy uzyskano po gryzowaniu, w przeciwieństwie do talerzowania i siewu bezpośredniego w darń, które zapewniły rezultaty niższe i wzajemnie zbliżone. Z testowanych mieszanek motylkowo-trawiastych najbardziej przydatnymi do renowacji okazały się zestawy oparte o kupkówkę pospolitą, kostrzewę łąkową i wyczyniec łąkowy. Zapewniły one wysokie plony zarówno suchej masy, jak i białka ogólnego i energii. Oprócz wyżej wymienionych gatunków przewodnich mieszanek ważną rolę plonotwórczą odegrała tymotka łąkowa, zwłaszcza przy chemiczno-mechanicznym niszczeniu runi. Niezależnie od techniki niszczenia darni ogólnie lepsze efekty uzyskano na glebie mineralnej niż organicznej. Przede wszystkim wyraziło się to korzystniejszym składem florystycznym runi, plonowaniem oraz chemizmem pozyskiwanej paszy.

Ważnym zagadnieniem było także odnawianie składu florystycznego i podniesienie produkcyjności łąki trwałej na glebie mułowo-torfowej przez siew prostych mieszanek motylkowo-trawiastych bezpośrednio w darń, niszczoną chemicznie Roundupem. Wykazano, że z gatunków przewodnich mieszanek najliczniej występowała kupkówka pospolita, następnie tymotka łąkowa i kostrzewa łąkowa, czyli gatunki o mniejszej zdolności konkurencyjnej. W warunkach glebowo-klimatycznych Pojezierza Olsztyńskiego najwyższe plony suchej masy, niezależnie od dawek polewowych herbicydu, otrzymano przy siewie mieszanki typu kostrzewy łąkowej. Niższe efekty plonotwórcze dała mieszanka typu kupkówki pospolitej i tymotki łąkowej. Uzyskane rezultaty badań wykazują, że do niszczenia starej darni najbardziej efektywne i uzasadnione ekonomicznie okazały się dawki 3,0 – 4,5 l/ha Roundupu.

Dobór komponentów (gatunków i odmian) do mieszanek na trwałe i przemienne użytki zielone

W badaniach prowadzonych w latach 1970-1980 nad zmodyfikowanymi mieszankami na trwałe i przemienne użytki zielone wykazano, że zmniejszone do 4-6 komponentów mieszanki dawały lepsze wyniki pod względem wielkości i jakości plonów przewyższając stosowane wówczas mieszanki wielogatunkowe. Wprowadzenie tego rodzaju mieszanek dawało oszczędności rzędu 20-30% w koszcie stosowanych nasion.. Dobre rezultaty dało trzykosne użytkowanie łąk oraz stosowanie 4-5 wypasów przy nawożeniu mineralnym w ilościach: N - 90-120 kg/ha, P2O5 – 80 kg/ha, K2O – 120 kg/ha na glebach organicznych oraz odpowiednio zwiększone nawożenie azotu od 120 do 150 kg na glebach mineralnych.

W prowadzonych badaniach wykazano, iż uproszczone mieszanki pozwalają uzyskiwać, zwłaszcza na glebach zwięźlejszych, wysokie plony suchej masy, przekraczające często 10 t/ha, a także wysokie plony białka ogólnego i energii. Na przykładzie kupkówki pospolitej wykazano, że dobór odpowiedniej odmiany do mieszanki łąkowej pozwala w warunkach Pojezierza Olsztyńskiego na rozciągnięcie optymalnego terminu zbioru pierwszego pokosu do 10 dni. Stwierdzono, iż od komponentów mieszanek w stopniu istotnym zależy zawartość podstawowych składników pokarmowych w paszy. Udowodniono, że kostrzewa łąkowa wyróżnia się wyższym poziomem wapnia oraz korzystniejszymi stosunkami Ca:P, K:(Ca+Mg) oraz Fe:Mn, tymotka łąkowa wykazuje tendencję do większego gromadzenia cynku, a kupkówka pospolita wyróżnia się zdolnością gromadzenia większych ilości sodu (cecha korzystna), ale też i potasu, co należy uznać za wadę tego gatunku.

Prowadzone badania wykazały zróżnicowaną trwałość poszczególnych komponentów mieszanek. Najtrwalsze w warunkach Pojezierza Olsztyńskiego okazały się kupkówka pospolita, wyczyniec łąkowy, kostrzewa trzcinowa, mozga trzcinowata, wiechlina łąkowa i kostrzewa czerwona. Zawodnym gatunkiem okazała się natomiast życica trwała, która wypadała z runi po mroźnych zimach. Krótkotrwałymi gatunkami w tych warunkach są także kostrzewa łąkowa i tymotka łąkowa. W cyklu doświadczeń o stosunkowo szerokim zakresie starano się wyłonić najlepsze pod względem przydatności rolniczej odmiany kilku podstawowych gatunków traw pastewnych. Zwrócono między innymi uwagę na kupkówke pospolitą odm. Bepro i Baza, kostrzewę łąkową odm. Skrzeszowicka, tymotkę łąkową odm. Bartovia, życicę trwałą odm. Nadmorski i Anna oraz wiechlinę łąkową odm. Bona. Prowadzono również badania nad zastosowaniem w mieszankach pastwiskowych ziół pastewnych, takich jak kminek pospolity odm. Kończewicki i babka lancetowata. Dodatek ziół okazał się przedsięwzięciem korzystnym. Zioła utrzymywały się w runi przez okres trwania badań, a ich udział wahał się od 1 do 10%.

Badania nad wydajnością i jakością przemiennych użytków zielonych wykazały dużą przydatność prostych mieszanek motylkowo-trawiastych w produkcji pasz. Uzyskane wyniki wskazują, iż można znacznie ograniczyć (a nawet wyeliminować) nawożenie azotem bez szkody dla wydajności i jakości pozyskiwanych pasz. W warunkach Pojezierza Olsztyńskiego za bardzo dobre komponenty tych mieszanek uznano kostrzewę łąkową i komonicę zwyczajną obok powszechnie stosowanych życicy trwałej i koniczyny białej. W warunkach glebowych i klimatycznych Pojezierza Mazurskiego trwalszą od koniczyny łąkowej okazała się komonica zwyczajna – roślina o dużej tolerancji w stosunku do gleb słabszych i o niższym pH. Mieszanki traw z komonicą zwyczajną plonowały na zbliżonym poziomie do powszechnie preferowanych zestawów z koniczyną łąkową lub koniczyną białą. Komonica zwyczajna okazała się rośliną bardziej aktywną biologicznie, dostarczając do gleby około 30% azotu więcej niż koniczyna łąkowa. Parametry jakościowe uzyskiwanych pasz ze znacznym udziałem motylkowatych odpowiadały kryteriom żywieniowym. Na zadowalającym poziomie układał się zazwyczaj stosunek węglowodanowo-białkowy oraz proporcje między składnikami mineralnymi K:(Ca+Mg), Ca:P, Fe:Mn. Uprawa mieszanek motylkowo-trawiastych na użytku przemiennym spowodowała znaczne wzbogacenie gleby w substancję organiczną oraz w azot ogólny. Zasobność gleby w azot po mieszankach z udziałem komonicy zwyczajnej wzrosła o 240 kg N/ha, a urodzajność gleby mierzona plonem biomasy rzepaku ozimego wzrosła ponad dwukrotnie.

Dobór gatunków i odmian traw gazonowych do obsiewu trawników

W pracach dotyczących określenia przydatności wybranych gatunków (odmian) i mieszanek traw gazonowych do obsiewu nawierzchni trawiastych w warunkach Pojezierza Olsztyńskiego zwrócono uwagę na fakt, iż mieszanki traw gazonowych sporządzane z odmian zagranicznych często nie adoptują się w naszych warunkach klimatycznych (totalne wypadanie odmian życic, będących zwykle ich podstawowymi komponentami). Stanowią one również konkurencję w stosunku do polskich odmian, co nie sprzyja odbudowie reprodukcji nasiennej i interesom naszego rolnictwa. Z badanych gatunków (odmian) i mieszanek traw gazonowych najlepszymi walorami użytkowymi i największą przydatnością do obsiewu nawierzchni trawiastych wykazały się:

* na trawnikach sportowych: życica trwała Nira, Niga i Stadion, wiechlina łąkowa Gol i NIB193 oraz kostrzewa czerwona Nimba oraz zaprojektowana mieszanka nr 13 w składzie: życica trwała Nira i Niga, wiechlina łąkowa Alicja i Gol oraz kostrzewa czerwona Nimba. Zbliżoną ocenę otrzymały mieszanki handlowe: DSV „Libero”, Johnsons „Trawa sportowa”, Barenbrug „Football” i Rolimpex „Mieszanka sportowa”.

* na trawnikach ozdobnych: kostrzewa czerwona Nimba, kostrzewa owcza Noni, mietlica pospolita Niwa i Boni oraz mietlica psia Nina oraz mieszanka nr 13 (kostrzewa czerwona Nimba, Jagna i Adio, kostrzewa owcza Sima i mietlica pospolita Niwa) i Johnsons Royal.

* na trawnikach rekreacyjnych: życica trwała Więcławicki, Entral i Sakini, kostrzewa czerwona Pernille i mietlica pospolita Highland, a także mieszanka nr 10 (życica trwała Więcławicki, wiechlina łąkowa Alicja, kostrzewa czerwona Leo i Nimba oraz kostrzewa owcza Niko), mieszanka nr 11 w składzie: wiechlina łąkowa Alicja, kostrzewa czerwona Nimba i Adio oraz mietlica pospolita Igeka. Estetycznym wyglądem murawy wyróżniała się również mieszanka firmy DSV „Sport und Spiel”.

* na trawnikach ekologicznych: kostrzewa czerwona Nimba, kostrzewa owcza Witra i Sima, wiechlina łąkowa Alicja i życica trwała Inka oraz zaprojektowane mieszanki nr 10, 11 i 16, a także mieszanki handlowe: Nieznanice „Eko” i „Park” oraz DSV „Schattenrasen”.

* Wykazano, że do obsiewu trawników, niezależnie od typu użytkowego, najlepiej nadawały się rodzime odmiany i zaprojektowane w Katedrze mieszanki traw gazonowych. W następnej kolejności mieszanki handlowe, zwłaszcza firmy niemieckiej DSV, angielskiej Johnsons i holenderskiej Barenbrug.

Plonowanie i wartość pokarmowa mieszanek motylkowato-trawiastych z dodatkiem ziół

Przedmiotem badań prowadzonych w Stacji Dydaktyczno-Doświadczalnej w Tomaszkowie oraz w szklarni UWM w Olsztynie w latach 2002-2004 były 2 mieszanki wysiane w proporcji 50% trawa + 50% roślina motylkowata: Festuca pratensis Huds. + Lotus corniculatus L. oraz Lolium perenne L. + Trifolium repens L., w 3 wariantach: bez ziół, z dodatkiem (1kg nasion/ha) Plantago lanceolata L. i z dodatkiem Carum carvi L. Mieszanki oceniano w warunkach zróżnicowanego nawożenia azotem – 0, 60, 120 kg/ha. Na podstawie przeprowadzonychbadań wykazano, iż:

* Skład gatunkowy mieszanek istotnie wpłynął na wielkość plonów suchej masy, przy czym lepsze efekty uzyskano z mieszanek kostrzewowo-komonicowych.

* Dodatek ziół do mieszanek nie miał istotnego wpływu na wielkość plonów suchej masy w warunkach doświadczenia polowego, natomiast w kontrolowanych warunkach znaczny udział ziół poprawił plonowanie mieszanek.

* Nawożenie azotem istotnie wpłynęło na wielkość uzyskanych plonów suchej masy - najlepsze efekty osiągnięto stosując azot w dawce 120 kg/ha.

* Skład gatunkowy runi mieszanek w dużym stopniu zależał od nasilenia opadów atmosferycznych oraz stosowanego nawożenia. Długotrwałą suszę w roku siewu najlepiej znosiły rośliny motylkowate, a najgorzej zioła, gdyż tylko Plantago lanceolata L. utrzymywała się w runi w kilkuprocentowym udziale. Nawożenie azotem sprzyjało rozwojowi traw, a ograniczało rozwój motylkowatych.

* Wzrastające nawożenie azotem przyczyniło się do zmian składu chemicznego roślin powodując wzrost zawartości białka ogólnego, K i Zn oraz zwiększenie wartości stosunku K : Na, a obniżenie zawartości włókna surowego, Ca, Na, Mg oraz wartości stosunku Ca: P.

* Badane komponenty mieszanek istotnie różniły się składem chemicznym. Trawy wyróżniały się większą zasobnością w P i Mn, motylkowate zawierały więcej białka ogólnego, a mniej włókna surowego, natomiast zioła charakteryzowały się wyższą zawartością Ca, Na i K.

* Ze względu na zawartość składników pokarmowych lepszą wartością pokarmową z traw odznaczała się Lolium perenne L., z motylkowatych Trifolium repens L., a z ziół Plantago lanceolata L.

* Testowane mieszanki życicowo-koniczynowe i kostrzewowo-komonicowe w warunkach prowadzenia doświadczenia zapewniły wysokie plony suchej masy. W ich uprawie można wyeliminować nawożenie azotem bez większej szkody dla wysokości i jakości uzyskiwanych plonów.

Wpływ stosowania osadów ściekowych na walory użytkowe trawników ekstensywnych

Na podstawie badań prowadzonych w latach 2004-2007 na terenie Zakładu Dydaktyczno-Doświadczalnego UWM w Olsztynie wykazano, iż:

* W warunkach Pojezierza Olsztyńskiego zastosowane dawki osadów ściekowych pozytywnie oddziaływały na walory użytkowe trawników ekstensywnych.

* Użyźnienie gleby osadami ściekowymi korzystnie wpływało w roku siewu na rozkrzewienie roślin i ogólny aspekt murawy oraz w mniniejszym stopniu na przebieg kiełkowania, a w latach pełnego użytkowania (2006-2007) - na przezimowanie roślin, zadarnienie powierzchni, kolor i estetyczny wygląd murawy (szczególnie przy najwyższej dawce 280 t/ha), za wyjątkiem cech: delikatność blaszki liściowej i podatności na patogeny.

* Wpływ terminów stosowania osadów ściekowych na cechy użytkowe murawy w poszczególnych latach badań i porach roku był zróżnicowany. Najlepszym okazał się wiosenny termin użyźnienia gleby bioodpadem.

* Z testowanych dwóch mieszanek traw gazonowych lepszymi parametrami wyróżniła się mieszanka kostrzewowa. Najlepszym gatunkiem okazała się kostrzewa czerwona; przydatnym - wiechlina łąkowa, a uzupełniającymi życica trwała i mietlica pospolita.

* Letni termin siewu nasion spowodował lepszy początkowy wzrost i rozwój traw, rozkrzewienie roślin i ogólny aspekt murawy w roku siewu. Natomiast wiosenny siew nasion traw korzystnie wpływał na przezimowanie, zadarnienie, podatność na patogeny i ogólny aspekt murawy w kolejnych latach badań.

* Uzyskane wyniki badań pozwalają na szerokie preferowanie w praktyce stosowania osadów ściekowych do zakładania trawników ekstensywnych.

Wpływ nawożenia azotem i stresu wodnego na wymianę gazową, indeks zieloności liści oraz plonowanie wybranych gatunków traw i roślin motylkowatych

Na podstawie badań prowadzonych w latach 2001-2006 w Stacji Dydaktyczno-Doświadczalnej w Tomaszkowie oraz w szklarni UWM w Olsztynie wykazano, iż:

* Festulolium uprawiana w mieszankach z roślinami motylkowatymi w porównaniu z uprawą w siewie czystym odznaczała się istotnie większą intensywnością fotosyntezy i transpiracji, lepiej wykorzystywała wodę oraz zawierała więcej chlorofilu w liściach.

* Azot związany biologicznie przez rośliny motylkowate był lepiej wykorzystywany przez festulolium niż azot mineralny wprowadzony do gleby z nawozem, co wynika z faktu, że festulolium uprawiana w mieszankach z roślinami motylkowatymi charakteryzowała się istotnie wyższą fotosyntezą i transpiracją na obiektach nie nawożonych azotem niż uprawiana w siewie czystym i nawożona 120 kg N*ha-1.

* Nawożenie azotem istotnie zwiększało intensywność fotosyntezy, wartości SPAD oraz plonowanie życicy trwałej i kupkówki pospolitej, ograniczało natomiast parowanie wody z jednostki powierzchni liści. Odmiany życicy trwałej zawierały więcej chlorofilu w liściach i silniej reagowały na aplikowany azot niż odmiany kupkówki pospolitej.

* Reakcja życicy trwałej i kupkówki pospolitej na stres wodny zależała w dużym stopniu od typu gleby, na której były uprawiane. Badane gatunki traw uprawiane na glebie organicznej w większym stopniu ograniczały intensywność fotosyntezy i transpiracji pod wpływem stresu wodnego niż uprawiane na glebie mineralnej.

* Badane gatunki roślin motylkowatych różnie reagowały na stres wodny. U koniczyny białej stwierdzono większe ograniczenie fotosyntezy na glebie mineralnej, zaś u komonicy zwyczajnej na glebie organicznej.

* U wszystkich testowanych gatunków poddanych stresowi wodnemu stwierdzono istotną dodatnią zależność między intensywnością fotosyntezy i plonem suchej masy oraz brak zależności między poziomem chlorofilu a intensywnością fotosyntezy. Stres wodny spowodował również obniżenie plonowania oraz wzrost poziomu chlorofilu w liściach tych gatunków. Wyjątek stanowiła życica trwała uprawiana na glebie mineralnej, u której nie stwierdzono istotnych zmian w poziomie chlorofilu.