dr Danuta Packa, dr Alicja Kuraczyk, prof.dr hab. Józef Tworkowski

Po latach żmudnych prac, gdy hodowca uzna swoją odmianę za gotową zgłasza ją do badań rejestrowych. W Polsce badania urzędowe odmian oraz ich rejestrację w “Rejestrze odmian roślin uprawnych”, prowadzi Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU). Sieć doświadczalna COBORU składa się ze stacji doświadczalnych oceny odmian (SDOO) rozmieszczonych na terenie całego kraju oraz zakładów i pracowni specjalistycznych w Centralnym Ośrodku w Słupi Wielkiej koło Poznania.

Hodowca (lub w przypadku odmian hodowanych za granicą-przedstawiciel hodowcy w Polsce), przy zgłaszaniu odmiany do Rejestru składa odpowiednie dokumenty i informacje o odmianie (m.in. pochodzenie odmiany, opis botaniczny, wyniki badań wartości gospodarczej i browarnej). Ponadto hodowca zobowiązany jest nieodpłatnie dostarczyć do wskazanej SDOO materiał siewny do urzędowych badań. Przed wpisaniem odmiany do Rejestru podlega ona badaniom: odrębności, wyrównania i trwałości (OWT), wartości gospodarczej odmiany (WGO) w tym wartości technologicznej (browarnej) ziarna.

Badania OWT polegają na sprawdzeniu czy odmiana jest odrębna (O)-istotnie różni się od innych odmian, wyrównana (W) – mająca rośliny wystarczająco podobne charakterystycznymi dla niej cechami, oraz trwała (T) – czy jej charakterystyczne właściwości nie zmieniają się w następnych pokoleniach. Badania OWT prowadzone są w oparciu o metodyki ustalone z Międzynarodową Unią Ochrony Nowych Odmian Roślin (franc. UPOV).

Podstawą badań są 2-3 letnie doświadczenia polowe. Odmiany zgłoszone do badań wysiewa się w sąsiedztwie odmian zarejestrowanych wcześniej i przez cały okres wegetacji skrupulatnie porównuje się cechy różnych części roślin jak np. pokrój rośliny, owłosienie, zabarwienie czy nalot na liściach, intensywność antocyjanowego zabarwienia ości, ustawienie, kształt, upakowanie i inne cechy kłosa, kłosków oraz ziarna. Wykorzystuje się również metody biochemiczne i chemiczne (elektroforeza białek zapasowych, analiza izoenzymów a w pracach naukowych wysokosprawną chromatografię cieczową, test ELISA, czy analizy DNA), ponadto metody biometryczne i statystyczne z wykorzystaniem technik analizy obrazu oraz komputerowych baz danych.

Odmiany roślin uprawnych w przeciwieństwie do innowacji technicznych nie reprodukują (kopiują) się wystarczająco precyzyjnie a ich właściwości morfologiczne i użytkowe mogą zależeć od środowiska w którym są uprawiane. Ponadto w trakcie reprodukcji może dojść do utraty czystości odmianowej przez domieszki ziaren innej odmiany, co ma szczególnie duże konsekwencje dla wartości technologicznej jęczmienia browarnego. Z powyższych powodów badania OWT prowadzone są również po wpisaniu odmian do Rejestru

Ocena tożsamości i czystości odmianowej

Równolegle z badaniami rejestrowymi OWT prowadzona jest ocena WGO. Celem tych badań jest stwierdzenie czy dana odmiana swymi właściwościami wykazuje wyraźną poprawę wartości gospodarczej w uprawie i jakości ziarna oraz wyrobów z niego wytworzonych w odniesieniu do odmian wcześniej wprowadzonych do uprawy. Wśród kryteriów oceny WGO jęczmienia do zasadniczych zalicza się: jakość technologiczną ziarna jako surowca do przemysłu browarnego, plenność, stabilność plonowania, odporność na choroby (mączniak, plamistość siatkowa, rdza jęczmienia, rdza źdźbłowa, rynchosporioza, głownia pyląca, pasiastość liści jęczmienia), przystosowanie do różnych warunków uprawy ( w tym reakcja na toksyczne działanie jonów glinu). Wyniki oceny OWT oraz WGO dają podstawę decyzji o wpisaniu, odmowie bądź skreśleniu odmiany z Rejestru odmian roślin uprawnych.

Celem ciągłego doskonalenia poznawania wartości gospodarczej odmian już zarejestrowanych i tworzenia na tej podstawie list odmian rekomendowanych w krajach UE rozwinięty jest system porejestrowego doświadczalnictwa odmianowo-czynnikowego. W Polsce aktualnie przy udziale COBORU we współpracy z Izbami Rolniczymi, samorządami terytorialnymi, organami administracji rządowej stopnia wojewódzkiego, innych instytucji i jednostek zainteresowanych wdrażaniem postępu odmianowego tworzy się taki system.

Ważnym składnikiem WGO jęczmienia jest jakość browarna. W Polsce zgodnie z kwalifikacją stosowaną przez Europejską Unię Browarną (EBC) – organizację zajmującą się między innymi ustalaniem parametrów jakościowych słodu, odmiany jęczmienia podzielono na cztery grupy jakościowe:

E – browarne bardzo dobre

A – browarne dobre

B – browarne średnie

C – niebrowarne

Podstawą zakwalifikowania odmiany do danej grupy jest standardowa analiza słodu oraz zawartości białka w ziarnie. Klasyfikacja oparta jest na następujących cechach słodu i ziarna:

I. parametry jakościowe słodu:

• ekstraktywność

• liczba Kolbacha

• stopień ostatecznego odfermentowania

• lepkość brzeczki

• siła diastatyczna
  

II. parametry jakościowe ziarna:

• zawartość białka w ziarnie

• energia kiełkowania ziarna

Wartości każdej cechy podzielono na dziewięć klas jakościowych w skali od 1 (najgorsza) do 9 (najlepsza) – tabela 4.

Tabela 4
Przedziały wartości wyróżników jakościowych w poszczególnych klasach

Na podstawie przedziałów liczbowych zawartych w tabeli 4 określa się, w jakich klasach jakościowych mieści się odmiana względem poszczególnych parametrów. Jednak dla słodowników nie wszystkie parametry są jednakowo cenne.
Dlatego parametry te mają przypisane odpowiednie wagi przedstawione w tabeli 5.

Tabela 5
Parametry jakościowe słodu i ich wagi

0 < W_i < 1

Ostateczne zakwalifikowanie odmiany pod względem wszystkich cech słodu do grupy jakościowej następuje po obliczeniu wskaźnika jakości Q wg wzoru:

Q =S [( klasa parametru)_i x W_i ]

Wymagania dla poszczególnych grup jakościowych są następujące:

Grupa E – wskaźnik Q min. 8,00

Grupa A – wskaźnik Q min. 6,00

Grupa B – wskaźnik Q min. 5,00

Grupa C – wskaźnik Q poniżej 5,00

Zastosowanie wskaźnika jakości Q do oceny jakości browarnej odmian jęczmienia pozwala COBORU na wytypowanie rankingu jakościowego odmian (tab. 6).

Tabela 6
Wartość technologiczna browarnych odmian jęczmienia wg badań i oceny Laboratorium Chemiczno Technologicznego w Słupi Wielkiej w 2000 r. (kolejność wg malejącej wartości wskaźnika jakości Q na podstawie Listy odmian roślin rolniczych 2000)

* - odmiana skreślona z Rejestru Odmian w 1999 roku

W ocenie odmian, celem wyeliminowania wpływu czynników agrotechnicznych i meteorologicznych stosuje się zwykle skalę wartości w postaci odchyleń od wzorca.

Ocena jakości jęczmienia browarnego ® Metody oceny jednolitości odmianowej

Strony WWW projektu Eurequa zostały przygotowane przez Annę Bieńkowską i Roberta d'Aystetten