Książka Tadeusz Katelbach: atvirai ir slaptai apie Lietuvos politiką, wybór, opracowanie i wstęp: M. Jabłonowski A. Vaisnys; I tomaz: Atvirai, s. 456 (ISBN: 978-609-405-247-2), II tomaz: Slaptai, s. 388 (ISBN: 978-609-405-243-9), Wyd: Litewska Biblioteka Narodowa im. M. Mazvydasa, Wilno 2023 stanowi rezultat realizacji w latach 2019-2023 projektu pt: „Życie kulturalne i polityczne Litwy w relacjach Tadeusza Katelbacha”, na który wydawcy, poprzez Litewską Bibliotekę Narodową im. Martynasa Mażwydasa, otrzymali grant Litewskiej Rady Kultury. Projekt ten realizowany był przez prof. dr. hab. Marka Jabłońskiego oraz prof. dr. Andriusa Vaišnysa z Uniwersytetu Wileńskiego.
Prezentowane materiały to w jednej części artykuły publicystyczne autorstwa Katelbacha które ukazywały się na łamach prominentnej „Gazety Polskiej” w Warszawie pomiędzy grudniem 1933, a wrześniem 1937. Część druga to pisma, notatki, informacje, a przede wszystkim sprawozdania i raporty z rozmów przeprowadzanych przez dziennikarza i analityka życia politycznego T. Katelbacha w Kownie pomiędzy sierpniem 1932, a lutym 1937 roku. W tych latach pełnił on rolę nieoficjalnego przedstawiciela Rzeczypospolitej Polskiej na Litwie. Wspomniane dokumenty opatrzone przemyśleniami i uwagami Katelbacha kierowane były do szefostwa Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie. Zamiarem wydawców było przedstawienie całości raportów politycznych T. Katelbacha zachowanych w Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz materiałów publicystycznych które powstały w okresie jego misji „za litewskim murem”. Talent pisarski umożliwił mu przelewanie na papier wielu cennych myśl i spostrzeżeń, dając z dzisiejszej perspektywy niezwykle ważki materiał dla historii obu krajów.
Prezentowane źródła to z jednej strony pierwszej jakości dokumenty mające bezpośredni związek z zamkniętym już rozdziałem w historii politycznej Polski i Litwy, z drugiej stanowią one dowód poszukiwania przez polityków lat trzydziestych w międzywojennym dwudziestoleciu innej, nowej drogi dla znalezienia formuły umożliwiającej nawiązanie wzajemnych relacji. Należy podkreślić, że cytowanie sprzed prawie dziewięciu dekad opinie i dokumenty to nie tylko sfera faktografii, zwraca uwagę także ich język i forma. Godne odnotowania są m.in. interesujące konteksty społeczne jakie można dostrzec na marginesach wielu cytowanych materiałów, zwłaszcza publicystyki. Prezentowana pozycja może być więc wykorzystywany nie tylko w badaniach historii, dorobku i doświadczeń tamtych lat, uwarunkowań podejmowanych decyzji czy prezentacji poglądów wielu luminarzy sceny politycznej Litwy, ale także bardziej specjalistycznych np. kultury politycznej, obyczajów czy języka tego zamkniętego już okresu.
Promocja książki odbyła się w Wilnie i uczestniczył w niej prof. dr hab. Marek Jabłonowski (14-16.11.2023):
