Czego możemy się spodziewać na pani wykładzie w czasie Tygodnia Mózgu?

Powiem, jak zbudowany jest układ nerwowy, jakie są jego poziomy funkcjonalne i gdzie zlokalizowane są struktury odpowiedzialne za różne funkcje, w tym zdolność do kształtowania emocji. Przybliżę też, jakie mechanizmy towarzyszą przeżywaniu uczuć i emocji, a także powiem, czym są neurony lustrzane i jaką rolę pełnią w kształtowaniu relacji między ludźmi.

Czym są emocje z punktu widzenia biologii?

Emocje – określenie to wywodzi się od łacińskiego czasownika motere – poruszyć. Pozwalają one na szybką reakcję i szybkie działania, które często są podtrzymujące lub nawet ratujące życie. Emocje mają dwa aspekty – obiektywny i subiektywny. Aspekt obiektywny to reakcje, które przejawiają się w postaci takich zmian fizjologicznych, jak np.: zmiana ciśnienia tętniczego, szerokości źrenic, częstości oddechów, stężenia hormonów (np. adrenaliny). Aspekt subiektywny obejmuje uczucia, które mogą być związane z przeżywaniem przyjemnych lub nieprzyjemnych doznań. Możemy także wyróżnić przejawy behawioralne emocji, takie jak pobudzenie ruchowe, odruch ucieczki lub znieruchomienie, zmiany mimiki, pozy, płacz, śmiech, a u ludzi także forma i treść wypowiedzi.

Jeden z badaczy emocji, amerykański psycholog Paul Ekman, po 30 latach badań kultur, zaproponował listę emocji uniwersalnych, wyrażanych głównie mimiką twarzy i gestami. Emocje te to strach, gniew, smutek, szczęście, niesmak i zaskoczenie. To Paul Ekman zwrócił uwagę na to, że nie da się podrobić szczerego uśmiechu, bo ważne są mikro ekspresje twarzy.

Na czym to polega?

Uważa się, że uśmiech jest autentyczny i pozytywny wówczas, gdy oczodołowa część mięśnia zwanego „orbicularis oculi” (mięsień zwieracz w regionie oczu) jest skurczona w połączeniu z mięśniem „zygomaticus major” (mięsień aktywny podczas uśmiechu). Prawdziwe uśmiechy „widać” zatem w oczach. Funkcjonuje takie pojęcie jak uśmiech społeczny, który w naszej kulturze stał się nieodzownym i oczekiwanym elementem codziennych interakcji. Uśmiechamy się, kiedy mówimy „tak” i często także wówczas, kiedy mówimy „nie”. To jednak nie zawsze wyraża nasze emocje.

Co kontroluje emocje?

Emocje są kontrolowane m.in. przez różne współpracujące ze sobą obszary mózgu, stanowiące tzw. układ limbiczny, który jest odpowiedzialny za regulację stanów emocjonalnych oraz zachowań związanych z emocjami. Warto wiedzieć, że istnieją dwa uczucia, które niemal zawsze „uspokajają” układ limbiczny, dają poczucie bezpieczeństwa i wnoszą spokój i piękno do życia. Pierwszym jest wdzięczność, rozumiana w najprostszy sposób – wdzięczność za najdrobniejsze rzeczy, za to że tutaj jesteśmy, za możliwość ruchu, czytania i rozumienia tekstu, za możliwość uczenia się i podejmowania decyzji. W momentach gorszego samopoczucia warto uświadamiać sobie, ile mamy takich bezcennych możliwości. Układ limbiczny „docenia”, kiedy zamiast skupiać się na tym, czego nam brakuje, skupiamy się na tym, jak wiele możemy. Drugim uspokajającym uczuciem jest miłość. Słysząc to słowo, zapewne najczęściej mamy na myśli miłość romantyczną, ale ta często bywa ulotna i dlatego zwraca się szczególną uwagę na miłość, która jest po prostu życzeniem dobra, zdrowia, szczęścia i wolności. I o to uczucie zapewne chodzi.

Co kształtuje uczucia?

Wiele lat temu odkryto m.in. oksytocynę – hormon, który za to odpowiada. Zajmowałam się nią naukowo przed laty, gdyż badaliśmy wpływ oksytocyny na układ rozrodczy samicy. Zafascynowały mnie jednak także funkcje tego hormonu związane z kształtowaniem innych funkcji biologicznych, takich jak: stymulacja układu nagrody (subiektywne odczucie aktywacji tego układu w mózgu bywa odczuwane jako przyjemność, satysfakcja lub rozkosz), redukcja poziomu lęku, stresu, a także kształtowanie zaufania. Mówi się o niej, że jest hormonem zaufania. Zarówno u ludzi, jak i u zwierząt oksytocyna ułatwia nawiązanie kontaktów.

O czym jeszcze dowiemy się w trakcie wykładu?

Powiem także o układzie nagrody i o tym, czym w bezpieczny sposób możemy „dopieścić” nasz mózg oraz sprawić, że wytworzy motywację pozytywną. Powiem, dlaczego czekolada nie jest najlepszym sposobem na nagradzanie mózgu i co w bezpieczny sposób możemy zastosować zamiast niej. Słuchacze dowiedzą się też, jak rozwijają się emocje u dzieci w pierwszych trzech latach życia, ponieważ jest bardzo ważne dla przyszłych rodziców. Nie będę zdradzać więcej, zapraszam na wykład.

Wykład odbędzie się online w środę 13 marca o godz. 13:30.

Można dołączyć poprzez link: https://tiny.pl/dmj84

Zapraszam.

Rozmawiała Anna Wysocka

fot. Janusz Pająk

Informacje o Tygodniu Mózgu na UWM są dostępne na stronie internetowej: Tydzień mózgu na UWM. 

Prof. dr hab. Anita Franczak – profesor zwyczajny, pracuje w Katedrze Anatomii i Fizjologii Zwierząt na Wydziale Biologii i Biotechnologii UWM. Zajmuje się badaniem mechanizmów warunkujących prawidłowy rozród samic na modelu świni domowej.