Siłę Uniwersytetu buduje naukowa pasja. UWM to różnorodność wydziałów i kierunków, a wiec także zainteresowań pracowników. Na swoje badania naukowcy pozyskują granty. Dr hab. Katarzyna Ćwirynkało, prof. UWM i prof. Tadeusz Kamiński będą realizowali swoje projekty dzięki finansowaniu z konkursu OPUS 26. Trzy inne zadania (autorstwa dr hab. Magdaleny Zielińskiej, prof. UWM, dr. Roberta Stryińskiego oraz dr. Marcin Łyczaka) otrzymały dofinansowania z konkursu OPUS 25.

Badania z udziałem osób z niepełnosprawnością intelektualną

Kierowniczką jednego z projektów, które będą realizowane dzięki finansowaniu z NCN, jest dr hab. Katarzyna Ćwirynkało, prof. UWM z Wydziału Nauk Społecznych. Do konkursu OPUS 25 zgłosiła ona zadanie pt. „Badania włączające z udziałem osób z niepełnosprawnością intelektualną – model metodologiczno-analityczny.

– Punktem naszych zainteresowań nie będą badania na temat osób z niepełnosprawnością intelektualną, a badania włączające, czyli takie, gdzie idziemy o krok dalej i osoby z niepełnosprawnością intelektualną angażowane są do roli współbadaczy. Zgodnie z zasadą: „Nic o nas bez nas”, ich głos ma być tak samo słyszany, jak głos badaczy akademickich. Celem projektu jest stworzenie pełnych metodologiczno-analitycznych ram koncepcyjnych badań włączających, które byłyby w stanie sprostać́ założeniom dostępności i realizować́ zasady równości, niedyskryminacji i upodmiotowienia – mówi dr hab. Katarzyna Ćwirynkało, specjalistka ds. równouprawnienia. – Prace rozpoczynamy już we wrześniu tego roku. Pierwszy etap to metaanaliza jakościowych badań włączających z udziałem współbadaczy z niepełnosprawnością intelektualną. Raporty takie będą wyszukiwane w dostępnych bazach internetowych. W kolejnych etapach będziemy prowadzić w zespole badawczym wywiady: z osobami z niepełnosprawnością intelektualną, które miały wcześniej okazję brać udział w badaniach naukowych (albo jako uczestnicy, albo jako współbadacze), z przedstawicielami ruchu self-adwokatów i innych aktywistów reprezentujących środowisko osób z niepełnosprawnością intelektualną, a także z badaczami i badaczkami akademickimi, którzy mają doświadczenie w realizacji badań włączających z udziałem osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Badaczka zwraca uwagę, że projekt jest kontynuacją jej wcześniejszej drogi badawczej.

– Od dwóch lat jestem wraz z prof. Moniką Parchomiuk z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i prof. Agnieszką Żytą z naszej uczelni zaangażowana w realizację kilku projektów badawczych, wpisujących się w nurt badań włączających – mówi naukowyczyni. I dodaje: – Przeprowadziłyśmy szkolenia tych osób, a następnie już z grupą wyszkolonych współbadaczy z niepełnosprawnością intelektualną prowadziłyśmy badania: na temat samostanowienia, religijności, śmierci, zdrowia i prewencji chorób nowotworowych. Mamy przy tym dużo powiązań z praktyką, ponieważ celem badań włączających powinna być poprawa wizerunku lub sytuacji osób z niepełnosprawnością. Mając już takie doświadczenia, nawiązałyśmy kontakt z inną badaczką zajmującą badaniami włączającymi – dr hab. Agnieszką Wołowicz z Uniwersytetu Warszawskiego – i ta współpraca zaowocowała pomysłem na projekt, który szczęśliwie uzyskał bardzo pozytywne recenzje i finansowanie z NCN.

Projekt dotyczący badań włączających otrzymał dofinansowanie w kwocie 628 170 zł.

Badania układu rozrodczego

Drugim projektem z UWM dofinansowanym w konkursie OPUS 26 są badania prof. dr hab. Tadeusza Szczepana Kamińskiego z Wydziału Biologii i Biotechnologii UWM pt. „Nesfatyna-1 nowym hormonem kontrolującym układ rozrodczy świń: badania transkryptomu, proteomu, metabolomu i funkcji hormonalnej osi regulacyjnej podwzgórze-przysadka-jajniki". Na swoje naukowe działania badacz otrzyma 2 847 822,00 zł.

– Będziemy badać wpływ nesfatyny należącej do grupy adipokin, czyli  hormonów wytwarzanych głównie przez tkankę tłuszczową, na funkcjonowanie osi podwzgórze – przysadka – jajniki. Sprawdzimy m.in., jakie czynniki kontrolują wytwarzanie tego hormonu w strukturach osi, a z drugiej strony ocenimy wpływ nesfatyny na wydzielanie szeregu hormonów typowych dla przysadki i jajnika, tworzenie nowych naczyń krwionośnych i mechanizm działania tego hormonu. Przeprowadzimy też tzw. badania omiczne, czyli badania oddziaływania na  transkryptom, proteom i metabolom – mówi prof. Tadeusz Kamiński. – To mój kolejny grant. Większość z nich dotyczy powiązania adipokin z ich wpływem na układ rozrodczy. Adipokiny regulują homeostazę energetyczną w organizmie, wpływając przez to, w sposób pośredni, na funkcjonowanie wszystkich układów w organizmie, w tym układu rozrodczego. Naszym zdaniem istnieje także bezpośredni wpływ adipokin na układ rozrodczy samic i chcemy to sprawdzić.

Badania ruszą prawdopodobnie od października 2024 i będą prowadzone na modelu świni, który można traktować również jako model badaniach biomedycznych. Grant jest realizowany w konsorcjum UWM w Olsztynie (lider) z UJ (partner) oraz we współpracy z ośrodkami we Włoszech i Hiszpanii.

Nicień pasożytniczy Anisakis simplex

Jednym z działań dofinansowanych z konkursu OPUS 25 jest projekt „Badanie przeciwzapalnego potencjału pęcherzyków zewnątrzkomórkowych nicienia pasożytniczego Anisakis simplex w organoidach żołądkowych i jelitowych człowieka otrzymywanych z indukowanych pluripotencjalnych komórek macierzystych”. Jego kierownikiem jest dr Robert Stryiński z Wydziału Biologii i Biotechnologii. Uzyskana kwota dofinansowania to 1 515 057 zł.

– Projekt będzie dotyczył wpływu pęcherzyków zewnątrzkomórkowych nicienia pasożytniczego na organoidy jelita i żołądka człowieka, które są objęte stanem zapalnym. Nicień Anisakis simplex u ludzi powoduje chorobę zwaną anisakiozą – mówi dr Robert Stryiński. – Obecnie choroby związane ze stanem zapalnym występują bardzo często i są przyczyną wielu zgonów. Dowiedziono, że pomiędzy zakażeniami pasożytniczymi a stanami zapalnymi występuje korelacja. Wykazano też, że podczas zakażenia pasożytniczego, najczęściej nicieniem, stopień występowania stanów zapalnych jest niższy, a alergie i uczulenia występują rzadziej. W związku z tym podjęto badania w celu ustalenia roli pasożytów w wyciszaniu odpowiedzi immunologicznej, a tym samym mechanizmów sprawiających, że organizm nie reaguje tak intensywnie na różnego rodzaju cząsteczki alergizujące. W naszych badaniach chcemy sprawdzić, czy pęcherzyki zewnątrzkomórkowe, które te nicienie produkują, będą wyciszały odpowiedź immunologiczną u człowieka.

Badania będą prowadzone na organoidach jelita i żołądka człowieka otrzymywanych z indukowanych pluripotencjalnych komórek macierzystych. Zostaną rozpoczęte pod koniec tego roku i będą kontynuowane w latach 2025-2027.

Poznać nowe metody oczyszczania ścieków

Kolejny projekt dofinansowany w konkursie OPUS 25 to projekt partnerski pt. „Wielopłaszczyznowe relacje pomiędzy bakteriami a roślinami w trakcie fitoremediacji ścieków ko-zanieczyszczonych bisfenolem F i S. Liderem projektu jest Uniwersytet Śląski w Katowicach, a UWM jest partnerem. Kierownikiem projektu ze strony naszej uczelni jest dr hab. inż. Magdalena Zielińska, prof. UWM z Wydziału Geoinżynierii.

Projekt będzie dotyczył usuwania za ścieków zanieczyszczenia organicznego, jakim są bisfenole. To substancje bardzo powszechnie wykorzystywane do produkcji plastików. Zużycie ich na świecie jest duże.

– Bisfenole uwalniają się z produktów, w których się znajdują, i ostatecznie trafiają do ścieków. Chcemy rozwijać technologie oczyszczania ścieków, które pozwalałyby na usuwanie bisfenoli, aby nie trafiały do wód powierzchniowych czy podziemnych, bo w przeciwnym razie stanowiłyby poważny problem środowiskowy – mówi dr hab. inż. Magdalena Zielińska, prof. UWM. I dodaje: – Bisfenole mają silny, negatywny wpływ na organizmy, ponieważ należą do związków endokrynnie czynnych, czyli wpływają negatywnie na układ hormonalny. We współpracy z Wydziałem Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach zaproponowaliśmy projekt badawczy, który skupia się na usuwaniu bisfenoli ze ścieków metodą fitoremediacji, czyli wykorzystaniu roślin do degradacji tych substancji. Dodatkowo wykorzystamy też pewne szczepy bakterii, które mają nie tylko zdolność rozkładu bisfenoli, ale także wspierają wzrost roślin. W projekcie będziemy badać efekty zintegrowanego systemu oczyszczania ścieków. Możemy to nazwać fitoremediacją wspomaganą bioaugmentacją.

Kierownik projektu podkreśla, że zespół naukowy będzie badać m.in. kooperacje między roślinami a bakteriami w bardzo szerokim zakresie, zarówno na poziomie morfologicznym, fizjologicznym, ale też molekularnym.  Badania prowadzone przez naukowców z UWM ruszą w 2025 roku.

Nie tylko biologia i przyroda, ale także filozofia

Interdyscyplinarność UWM pokazują docenione przez NCN tematy projekty. Trzecim, który uzyskał dofinansowanie z listy rezerwowej konkursu OPUS 25, jest projekt filozoficzny dr. Marcina Łyczaka z Wydziału Humanistycznego UWM: „Logika temporalna i filozofia cyklicznego niedeterministycznego świata”.

– Cykliczność lub kołowość czasu są często postulowane w związku z powtarzającymi się, symetrycznymi zmianami, którym podlegają niektóre lub wszystkie obiekty rozważanego wszechświata. Spotykamy się z takimi rodzajami zmian w doświadczeniu, a następnie modelujemy je na gruncie teorii naukowych. Stale powracające konfiguracje gwiazd i planet, obrotowy ruch Ziemi, ciągle zmieniające się cztery pory roku i powtarzające się etapy życia roślin i zwierząt – wszystkie te zjawiska wspierają idee czasu cyklicznego lub kołowego. Cykliczność lub kołowość temporalna są postulowane w niektórych teoriach historycznych, w socjologii, ekonomii i informatyce – mówi dr Marcin Łyczak, kierownik projektu. – Z ideą kołowości czasu jest związane stanowisko determinizmu temporalnego. Pojęcie czasu cyklicznego można jednak połączyć z indeterminizmem (brakiem ścisłego związku między przyczyną a skutkiem – red.), o ile czas jest rozgałęziony. Naszym celem jest formalne połączenie wybranych wersji cykliczności i wybranych wersji indeterminizmu, przy jednoczesnym odniesieniu naszych motywacji i wyników do historii tych koncepcji w ramach filozofii.

Dr Marcin Łyczak na swoje działania otrzymał dofinansowanie w kwocie 1 036 085,00 zł.

aw

Naukowców zainteresowanych składaniem wniosków w konkursach finansowanych przez Narodowe Centrum Nauk wspiera Centrum Badań i Projektów UWM. Osoby zainteresowane złożeniem wniosku proszone są o kontakt z pracownikami pod numerem telefonów: 89 523 38 20 lub 89 523 37 16 bądź też drogą elektroniczną na adres: cbip@uwm.edu.pl.