W Instytucie Literaturoznawstwa UWM odbyła się druga edycja międzynarodowej konferencji naukowej pt. „(E)migracja – pamięć kulturowa – tożsamość kulturowa". Obrady odbywały się na Wydziale Humanistycznym oraz w siedzibie Biblioteki Diderota w Lyonie, a uczestnicy łączyli się za pomocą platformy Zoom. 

Rozmawianie o emigracjach ma sens 

Jak mówi w rozmowie z „Wiadomościami Uniwersyteckimi” prof. Iwona Ndiaye, przewodnicząca komitetu organizacyjnego konferencji z Katedry Literatury i Języka Rosyjskiego UWM, temat jest nieprzypadkowy, ponieważ badania emigrantologiczne zajmują ważną część działalności naukowej literaturoznawców z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, ale także innych ważnych ośrodków naukowych w Polsce i na świecie. 

– Tak naprawdę jest to kontynuacja badań nad emigracją Słowian Wschodnich, które prowadzimy na naszej uczelni od początku lat 90., więc mamy jedną z najdłuższych tradycji w Polsce. Wiek XX określany jest mianem wieku migracyjnego, ale w wieku XXI to zjawisko wcale nie ustaje. Obecnie proces migracyjny nie dotyczy tylko przyczyn bytowych, ekonomicznych, ale także wciąż trwających wojen i konfliktów, przymusowych deportacji, prześladowań politycznych, działań represyjnych, dyskryminacyjnych i niestety z tymi problemami zmaga się wiele zakątków świata. Fenomen (e)migracji i nierozerwalnie związane z nimi pojęcia „pamięć kulturowa” oraz „tożsamość kulturowa” stawiają przed współczesnymi emigrantologami nowe zadania. Skutki fal uchodźczych są widoczne także w Polsce, więc uważam, że nadal powinniśmy pozostawać ważnym centrum emigrantologicznym – mówi prof. Ndiaye.  

Konferencję zorganizowali: Instytut Literaturoznawstwa UWM, L’Université Jean Moulin – Lyon 3 we współpracy z Komisją Emigrantologii Słowian Międzynarodowego Komitetu Slawistów oraz nowym partnerem – Biblioteką Diderota w Lyonie, w której odbywał się jeden z paneli dyskusyjnych.  

– Prowadzenie badań emigrantologicznych wymaga interdyscyplinarnego podejścia i poszukiwania nowych metod badawczych. Dlatego tak ważne są spotkania naukowe, umożliwiające bezpośrednią dyskusję, wymianę doświadczeń i prezentację wyników badań. W tym, że warto zorganizować konferencję na taki temat, utwierdziły mnie również obserwacje, które poczyniłam podczas naukowych pobytów we Francji. Zagadnienia pamięci czy tożsamości kulturowej są wiodącymi tematami badawczymi francuskich centrów badawczych – argumentuje prof. Ndiaye.  

O tym, że badania nad emigracją prowadzone przez prof. Iwonę Ndiaye oraz innych literaturoznawców z naszego Uniwersytetu są dostrzegane w świecie naukowym, świadczy fakt, że badaczce zaproponowano objęcie funkcji przewodniczącej zarządu Komisji Emigrantologii Słowian Międzynarodowego Komitetu Slawistów, którego siedziba od 2018 r. znajduje się na UWM.   

– Z jednej strony bardzo się cieszę, ponieważ jest to ogromne docenienie naszej pracy, ale z drugiej jestem bardzo zaskoczona. Prof. Lucjan Suchanek, który zaproponował moją kandydaturę, jest niekwestionowanym ojcem tej komisji i zarazem nestorem polskiej emigrantologii. Nie wyobrażam sobie, żeby ktokolwiek mógł go zastąpić – zaznacza prof. Ndiaye, która obecnie pełni funkcję sekretarza tej komisji.  

Międzynarodowe grono badaczy  

Prelegentami podczas konferencji byli badacze z Brazylii, Francji, Litwy, Niemiec, Ukrainy, Włoch, Izraela i wielu innych ważnych ośrodków naukowych w Polsce. 

– Konferencja zgromadziła pięćdziesięciu badaczy, zajmujących się zagadnieniami emigracji i migracji. W panelach tematycznych wzięli udział filolodzy i tłumacze, historycy i kulturolodzy, antropolodzy i socjologowie. W wygłoszonych referatach (e)migracja była ujmowana z wielu różnych punktów widzenia i w różnorodnej perspektywie. Tematy wystąpień koncentrowały się na wielu przestrzeniach kulturowych: polskiej, białoruskiej, chorwackiej, litewskiej, rosyjskiej, niemieckiej, senegalskiej i słowackiej. Szczególnie cieszy mnie, że do naszego grona licznie dołączyli poloniści i germaniści. Wykłady plenarne wygłosili: prof. Lucjan Suchanek – członek Polskiej Akademii Umiejętności, który omówił złożone problemy tożsamości kulturowej oraz pamięci kulturowej oraz prof. Evgeny Ponomarov, stypendysta Uniwersytetu w Bochum, który przestawił koncepcję projektu wydawniczego „Literatura rosyjskiej emigracji XX wieku jako jednolity proces” – mówi prof. Iwona Ndiaye.  

Wskrzesić Iwana Bunina 

Dyskusjom naukowym towarzyszyły również inne wydarzenia. Jednym z nich było otwarcie wystawy retrospektywnej pt. „Iwan Bunin w Polsce”. Pierwotnie wystawa powstała w 2020 r. jako zwieńczenie projektu zainicjowanego przez prof. Ndiaye z okazji 150-lecia urodzin pierwszego rosyjskiego laureata literackiego Nobla. Sfinansowano go w ramach działań podejmowanych na rzecz dialogu i porozumienia w stosunkach polsko-rosyjskich. Wówczas jednak plany wernisażowe pokrzyżowała pandemia. 

– Iwan Bunin jest ważną postacią nie tylko rosyjskiej kultury emigracyjnej, ale także światowej, ponieważ jest pierwszym rosyjskim pisarzem, który otrzymał nagrodę Nobla (w 1933 r.). Celem tej wystawy było zaprezentowanie jego sylwetki od czasów międzywojnia, ale też pokazanie związków Bunina z Polską. Noblista bardzo dobrze znał język polski, tłumaczył polską poezję. W pandemii odbyło się jedynie symboliczne otwarcie wystawy z udziałem pracowników Biblioteki Uniwersyteckiej, ale pozytywnym skutkiem tamtej sytuacji jest to, że ta wystawa zainicjowała cyfrową platformę do prezentowania wystaw naukowych. Dzięki niej naszą wystawę o Iwanie Buninie zobaczyły osoby z całego świata, w tym ze Stanów Zjednoczonych – wyjaśnia prof. Iwona Ndiaye.  

Prezentacja książki 

Kolejnym bardzo ciekawym wydarzeniem podczas konferencji "(E)migracja – pamięć kulturowa – tożsamość kulturowa" była nietypowa prezentacja książki prof. Iwony Ndiaye pt. „Moda w życiu i twórczości Nadieżdy Teffi”.  

Publikacja literaturoznawczyni z UWM była źródłem, z którego korzystano przygotowując – otwartą 4 października w Centrum Nauki i Kultury w Paryżu, podczas forum szkół rosyjskich we Francji –  wystawę zatytułowaną „Jedyna dama literackiego Paryża na podstawie »Ilustrowanej Rosji«”. Dzień później wystawa została zaprezentowana w siedzibie Studium „Awangarda” w Lyonie, która edukuje dzieci i młodzież w zakresie kultury i języka rosyjskiego. Dzięki temu młodzi Francuzi, którzy są potomkami rosyjskich emigrantów albo chcą uczyć się języka rosyjskiego i poznawać rosyjską kulturę, mogli zapoznać się z tą postacią.  

W Olsztynie opowiadała o tym Julie Sylvestre, dyrektorka szkoły Studium „Awangarda”, z inicjatywy której powstała wystawa edukacyjna. 

– Nadieżda Teffi była rosyjską emigrantką. Wyemigrowała do Paryża na początku lat 20. XX wieku i całe życie spędziła we Francji, nigdy nie wróciła do Rosji. Bardzo mnie cieszy fakt, że młodzież z Francji mogła zapoznać się z tą postacią. To pokazuje, że nasza badania i nauka mają sens i możemy mówić o oddziaływaniu społecznym nawet poza granicami naszego kraju – z satysfakcją podkreśla prof. Ndiaye.  

Warto dodać, że powstanie również francuskojęzyczna wersja tej wystawy, która zostanie wystawiona we wspomnianej Bibliotece Diderota w Lyonie.  

Seria „Olsztyńskie Studia Emigrantologiczne”  

Paneliści otrzymali również drugi tom serii „Olsztyńskie Studia Emigrantologiczne”, która została zainicjowana w 2018 roku przez prof. Iwonę Ndiaye w ramach tematu badawczego „Współczesne badania emigrantologiczne: interpretacja – recepcja – przekład”.  

– Seria, redagowana przeze mnie i prof. Ewę Kujawską-Lis, stanowi płaszczyznę dla wymiany doświadczeń zarówno literaturoznawców, kulturoznawców, jak również przedstawicieli innych dyscyplin humanistycznych. W centrum naszej uwagi pozostają zróżnicowane metodologicznie badania naukowe prowadzone z perspektywy różnych dyscyplin. Zasadniczym celem niniejszego projektu pozostaje włączanie w obieg polskiej i międzynarodowej humanistyki archiwaliów i   opracowań naukowych poświęconych wybitnym emigrantom oraz upowszechnianie rezultatów wieloaspektowych badań nad emigracją, uwzględniających kontakty literackie i kulturalne, a także zagadnienia związane z recepcją i przekładem literackim. Mam nadzieję, że w kolejnym tomie będziemy mogli zaprezentować wyniki badań tegorocznej konferencji – zaznacza prof. Iwona Ndiaye.  

Ciekawym kulturalnym wydarzeniem podczas tego naukowego spotkania był koncert pieśni szkockich w wykonaniu Trevora Hilla z Katedry Literatur i Kultur Anglojęzycznych UWM. Zaprezentowane przez niego utwory opowiadały o problemie migracji i różnych aspektach życia migrantów. 

– Ta liryczna opowieść stanowiła wyjątkowe dopełnienie poruszanej przez nas tematyki i ożywionych dyskusji prowadzonych w kuluarach. To było wzruszające doświadczenie – podsumowuje prof. Iwona Ndiaye. 

Marta Wiśniewska