– Myślę, że organizowanie tego typu spotkań, podczas których możemy porozmawiać twarzą w twarz ze społecznością akademicką, jest bardzo ważne. „Poradnik Języka Równościowego na UWM” funkcjonuje w Kortowie, na stronie uczelni i w mediach społecznościowych, ale kontakt bezpośredni jest najważniejszy – mówi dr hab. Katarzyna Ćwirynkało, prof. UWM, przewodnicząca Komisji ds. Równości Szans na UWM i specjalistka ds. równouprawnienia.

Po pierwsze działać

Zespół prof. Katarzyny Ćwirynkało prowadzi szereg rozmaitych działań na rzecz równouprawnienia. Są to m.in.: kampanie informacyjne dotyczące równości oraz przeciwdziałania, zapobiegania i reagowania na przypadki dyskryminacji, ale także zbieranie danych i przygotowywanie raportów na temat chociażby palącego tematu luki płacowej pomiędzy kobietami a mężczyznami czy uwzględniania kwestii równościowych w badaniach i publikacjach naukowych oraz wystąpieniach konferencyjnych.

Jak zapowiada przewodnicząca Komisji ds. Równości Szans na UWM, dosłownie na dniach ukaże się „Plan równości płci na lata 2025-2027”. Jest on efektem przeprowadzonych badań, których wyniki wskazują na to, jakie kwestie wymagają szybkiej reakcji.

 – W tym planie zostały określone cele, które będziemy realizować, a do każdego celu dopasowanych zostało kilka działań oraz wskaźniki, które prognozują, czy uda nam się osiągnąć sukces, czy też nie. Po opublikowaniu „Planu równości płci na lata 2025-2027” zajmiemy się przygotowaniem poradnika antydyskryminacyjnego, który powinien ukazać się w ciągu kilku najbliższych miesięcy – mówi prof. Katarzyna Ćwirynkało.

Zwykliśmy mawiać, że „dobry przykład idzie z góry” i tak rzeczywiście jest w przypadku władz UWM. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski mocno stawia na politykę równościową, a wyrazem tego jest m.in. fakt, iż w kolegium rektorskim po raz pierwszy w historii zasiadły dwie kobiety: dr hab. n. med. Magdalena Krajewska-Włodarczyk, prof. UWM, prorektorka ds. Collegium Medicum oraz dr hab. Mariola Grzybowska-Brzezińska, prof. UWM, prorektorka ds. polityki kadrowej i finansowej. 

Działania na rzecz równości podejmuje również Mateusz Dampc, Rzecznik ds. Równości Szans, do którego kompetencji należy przede wszystkim przeciwdziałanie, wykrywanie i reagowanie na wszelkiego rodzaju nadużycia. Można do niego zgłaszać wszystkie sytuacje, w których dana osoba czuje się dyskryminowana z uwagi na jakąś cechę osobistą – m.in. ze względu na płeć, orientację seksualną czy stopień sprawności.

– Prowadzę również spotkania informacyjne dla studentów pierwszych lat, podczas których opowiadam o obowiązujących na naszej uczelni procedurach, tzn., gdzie można uzyskać informacje i zwrócić się o pomoc czy jak proceduje się zgłoszenia. Szkolę również kadrę zarządzającą wydziałami, spotykam się z kolegiami dziekańskimi i przedstawiam im to, w jaki sposób postępować zgodnie z procedurami naszej polityki równościowej – wyjaśnia Mateusz Dampc.

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski funkcjonuje w polskich i międzynarodowych sieciach, dzięki czemu możliwa jest nieoceniona wymiana wiedzy i doświadczeń.

– UWM jest członkiem Akademickiej Sieci Bezpieczeństwa i Równości. Jest to ogólnopolskie stowarzyszenie, które zrzesza osoby na podobnych stanowiskach jak moje. Raz na dwa miesiące spotykamy się online. Ostatnio dyskutowaliśmy o molestowaniu seksualnym na wyższych uczelniach. To pozwoliło nam zweryfikować, jakie procedury i praktyki mamy u siebie i jakie wyzwania w tej kwestii stoją jeszcze przed nami – mówi Mateusz Dampc.

UWM należy również do europejskiej sieci rzeczników ENOHE (European Network of Ombuds in Higher Education). Rzecznicy w niej zrzeszeni raz do roku spotykają się w jakimś kraju, gdzie omawiają konkretne regulacje. Tegoroczne spotkanie odbędzie się w czerwcu w Amsterdamie, a Mateusz Dampc będzie prowadził panel dyskusyjny dotyczący tego, w jaki sposób uczelniani rzecznicy mogą wspierać różnorodność i równość.

– Funkcjonowanie w takich sieciach jest kluczowe, aby podejmować odpowiednie decyzje i działania, a także zobaczyć, czy obrana przez nas ścieżka jest tą właściwą – przekonuje.

Poradnik języka równościowego na UWM żyje 

Od kilkunastu tygodni Uniwersytet Warmińsko-Mazurski może poszczycić się „Poradnikiem Języka Równościowego na UWM”, który jest dostępny zarówno w formie tradycyjnej (drukowanej), jak i elektronicznej do pobrania ze strony internetowej Uniwersytetu. Jak czytamy we wstępie: „Uniwersytet jest szczególnym miejscem, jakie służyć powinno za przykład do budowania idei otwartości i akceptacji wobec każdej jednostki. Słowa, przez które ktoś może poczuć, że jego wartość jest umniejszana, mogą bardzo zranić”.

„Poradnik” składa się z trzech części: etykieta, stosowane nazwy oraz słowniczek terminów. Stroną językową związaną z formami żeńskimi, które współcześnie zyskują coraz większą popularność wśród użytkowników języka, zajmowała się dr Katarzyna Kodeniec z Katedry Filologii Angielskiej UWM.

– Gdy spojrzymy na zasady tworzenia form żeńskich w języku polskim, to najczęściej występującą końcówką jest „-ka” – doktorka, profesorka, dziekanka, inżynierka. Czasami problematyczne może być to, że taka sama końcówka jest używana do tworzenia zdrobnień, więc niektórym może kojarzyć się z czymś niepoważnym, a nawet śmiesznym. Z drugiej strony występuje forma „-yni”, "ini", jak naukowczyni czy gościni. Trzeba śledzić publikacje i zbierać bieżące informacje na ten temat po to, żeby umieszczać je w takich poradnikach jak nasz, ale także, aby stosować takie formy na co dzień. Bo gdy ich nie znamy, to używamy ich z pewną dozą niepewności, oczekując na reakcję drugiej strony – czy ktoś potwierdzi, zaprzeczy, zdziwi się, a może nawet wyśmieje. Problem jeszcze częściej dotyczy form niebinarnych, dlatego w „Poradniku” staraliśmy się podkreślać, żeby nie bać się pytać danej osoby, jaką formę stosować – wyjaśnia.

Z kolei dr Marta Cichy, opiekunka ds. osób z niepełnosprawnościami na Wydziale Humanistycznym i zastępczyni przewodniczącej Komisji ds. Równości Szans na UWM była odpowiedzialna za słowniczek terminów i końcową korektę „Poradnika”.

– Od samego początku działalności Komisji ds. Równości Szans uczestniczyłam w pracach nad zgromadzeniem w jednym miejscu wszystkich terminów związanych z wszelką dyskryminacją. I tak powstał pierwszy słowniczek terminów, który w trakcie pracy nad „Poradnikiem” ewoluował. Myślę, że warto zajrzeć do „Poradnika”, ponieważ język to potężne narzędzie zmiany kulturowej i to, co mówimy, ma wpływ na nasze postawy, zachowania, uprzedzenia i stereotypy.

Naukowczyni, która na co dzień pracuje w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej, podczas środowego spotkania na „Humanie” wcieliła się również w rolę prowadzącej. Jak podkreślała, niezwykle ważne jest uważne stosowanie języka wobec osób z niepełnosprawnościami.

–  Musimy uwrażliwić się na język, którego używamy na co dzień wobec osób z niepełnosprawnościami. Niezbędna jest tutaj empatia. Powinniśmy postawić się w ich sytuacji i zastanowić, jak my byśmy się czuli, gdyby ktoś wobec nas stosował niewłaściwe określenia. Stosując odpowiednie zwroty możemy sprawić, że osoby studiujące z niepełnosprawnościami będą po prostu dobrze czuły się w naszej społeczności – mówiła i dodawała, że pełniąc funkcję opiekunki osób ds. osób z niepełnosprawnościami na Wydziale Humanistycznym otrzymuje wiele zapytań o wsparcie. – Bardzo wielu studentów pierwszego roku jest zainteresowanych takimi informacjami. Często nie wiedzą, że mają możliwość wyrównania szans, że na naszej uczelni istnieje Biuro ds. Osób z Niepełnosprawnościami, gdzie mogą uzyskać informacje i otrzymać niezbędne wsparcie. Moim zadaniem jest ich o tym informować i wspierać. Współpracuję w tych kwestiach z dr hab. Izabelą Lewandowską, prof. UWM, prodziekanką ds. studenckich.

Mateusz Dampc mówił publiczności, która po brzegi wypełniła aulę nr 30 na Wydziale Humanistycznym, że wszystko wskazuje na to, iż „Poradnik Języka Równościowego na UWM” dobrze przyjął się w Kortowie i jest przydatnym narzędziem do budowania świadomości na temat kwestii równościowych.  

– Dotychczas docierają do mnie same pozytywne komentarze. Zdarzało się, że osoby studiujące w Kortowie zaczepiały mnie i mówiły, że warto dodać np. jakiś termin do słowniczka. Nie znałem ich osobiście, ale to pokazuje, że wiedzą, kto tworzył ten poradnik. Pozwala to twierdzić, że „Poradnik” jest wykorzystywany i to bardzo cieszy – dodaje Mateusz Dampc.

Anglojęzyczna wersja poradnika

Lada moment z „Poradnikiem Języka Równościowego na UWM” będą mogli zapoznać się wszyscy ci, dla których język polski nie jest językiem ojczystym, a znają język angielski. Na UWM pracują i uczą się osoby z zagranicy, a także przyjeżdżają goście z całego świata. Dzięki tłumaczeniu "Poradnika" na język angielski dowiedzą się, jaka jest równościowa polityka językowa na naszej uczelni.

Pieczę nad anglojęzyczną wersją trzyma dr Katarzyna Kodeniec.   

– Pracowałam nad jego komunikatywnością, bo materia językowa, zwłaszcza związana z formami, które funkcjonują w języku polskim (feminatywy albo zaimki związane z osobami niebinarnymi) jest tak delikatną kwestią, że nie da się tego przełożyć jeden do jednego. Zatem rolą anglojęzycznej wersji „Poradnika” będzie informowanie, jak to wygląda w języku polskim, a nie podawanie alternatywnych form w języku angielskim. Formy typu „redaktorka”, „studentka” czy „pani dziekan” będą przedstawione jako przykłady żeńskiego języka polskiego, ale nie będzie tam ekwiwalentów angielskich, bo nie ma to żadnego sensu. Angielski inaczej wprowadza równouprawnienie – tłumaczy dr Katarzyna Kodeniec.

Autorkami „Poradnika języka równościowego na UWM” są: dr hab. Katarzyna Ćwirynkało, prof. UWM, specjalistka ds. równouprawnienia z Wydziału Nauk Społecznych; dr Katarzyna Kodeniec z Wydziału Humanistycznego; dr hab. Urszula Bartnikowska, prof. UWM z Wydziału Nauk Społecznych; dr Marta Cichy z Wydziału Humanistycznego; dr Ewelina M. Mączka z Wydziału Teologii; Elwira Oporska, studentka z Wydziału Nauk Społecznych oraz dr Aneta Świder-Pióro z Wydziału Nauk Społecznych. Powstał on we współpracy z Rzecznikiem ds. Równości Szans, mgr. Mateuszem Dampcem.

Takie spotkania jak to, które 26 marca odbyło się na Wydziale Humanistycznym, będą kontynuowane na innych wydziałach.  

Marta Wiśniewska