Podatek od wartości nieruchomości zwany potocznie katastralnym to jeden ze sposobów opodatkowania. Oznacza on, że właściciele nieruchomości o większej wartości płacą więcej. Obecnie wielkość podatku od nieruchomości zależy w Polsce od ich powierzchni i przeznaczenia. Nie wszędzie tak jest. Podatek od nieruchomości zależny od ich wartości obowiązuje od lat m.in. w: Austrii, Czechach, Estonii, Holandii, Irlandii, Litwie, Łotwie, Niemczech, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Włoszech, USA. Te państwa stosują różne rozwiązania, np. zróżnicowanie regionalne. Na ogół jednak wielkość podatku w Europie waha się od 0,18 proc. do 3 proc. wartości nieruchomości.

Na temat konieczności wprowadzenia podatku od wartości nieruchomości w Polsce dyskusja toczy się od co najmniej 30 lat. Prof. Małgorzata Renigier-Biłozor, ekspertka od rynku nieruchomości, nie ma wątpliwości, że mógłby on przyczynić się do sprawiedliwszego rozdziału funduszy na rozwój lokalny.

– Podatek od nieruchomości, który płacimy obecnie, a zależny od ich powierzchni, zdaniem ekonomistów nie jest dobrym instrumentem gospodarowania przestrzenią. Nie jest on także sprawiedliwy według wielu właścicieli gruntów, budynków czy też lokali. Teraz zdarza się, że wyższą stawkę podatku od nieruchomości płaci właściciel posesji na wsi niż w dużym mieście, chociaż korzysta z uboższej infrastruktury. System podatkowy musi być sprawiedliwy – wyjaśnia prof. Renigier-Biłozor.

Dotychczasowe obserwacje wskazują jednak na obawy przed wprowadzeniem w Polsce podatku katastralnego. Głównym ich powodem jest strach przed większymi opłatami. Skutkuje to unikaniem tej koniecznej, ale niepopularnej społecznie reformy.

– Zamierzamy więc zaproponować uniwersalną „mapę drogową” transformacji systemu opodatkowania gruntów, budynków i lokali. Będzie się ona opierać na ich wartości i konsensusie wielu różnych podmiotów. Ten konsensus to podejście nowatorskie. Chcemy zaangażować w proces transformacji systemu różne jednostki i instytucje, szczególnie te, które najmocniej dotkną skutki planowanych zmian. Zamierzamy aktywizować społeczność lokalną i łagodzić niepokoje. Przewidujemy, że efektem naszych badań będzie metodyka wprowadzania zmian. Są one społecznie niepopularne, ale zgodne z zasadą dobrego rządzenia – tłumaczy profesor.

W  przekonaniu, że zmiany są potrzebne, badaczka z UWM utwierdziła się jeszcze bardziej po stażu naukowym w USA, podczas którego poznawała m.in. zasady amerykańskiego systemu podatków lokalnych.

– W USA ludzie płacą podatek od wartości nieruchomości, ale w każdym stanie jest on inaczej naliczany. To, co tam zobaczyłam, bardzo mnie zaskoczyło. W tym kraju wartość nieruchomości jest jawna i ogólnie dostępna. Dotyczy to zresztą także ruchomości – zaznacza prof. Renigier-Biłozor.

Profesor zauważyła, że urzędy podatkowe w Stanach Zjednoczonych działają według innej filozofii niż w Polsce. Polskie skupiają się na egzekwowaniu podatków. Amerykańskie też, ale pomagają podatnikom w ich spłacaniu, doradzają im, jakie metody płatności są dla nich najbardziej korzystne oraz oferują elastyczne raty.

– To, co tam zobaczyłam, kazało mi myśleć, że i u nas system podatkowy może być przyjazny. Aby takim się stał, najpierw musi się zmienić system poboru podatków od nieruchomości. Ten podatek jest dla przeciętnego obywatela jednym z najważniejszych, ponieważ dotyczy jego domu i często kluczowego elementu majątku – uzupełnia naukowczyni.

A więc już nie podatek od powierzchni nieruchomości – tylko od jej wartości.

– Taki podatek dla wielu właścicieli nieruchomości wcale nie musi być większy niż płacony obecnie – przekonuje profesor. – Właściciele nieruchomości cenniejszych zapłacą pewnie jednak więcej niż teraz, ale ci mniej cennych – mniej. Podatek powinien spowodować wzrost dochodów gmin. Samorządy lokalne otrzymają zatem więcej środków do rozdysponowania, dzięki czemu będą mogły przeznaczać większe fundusze na lokalne inwestycje. Niedofinansowanie to obecnie problem wielu gmin w Polsce. Często nie stać ich nawet na realizację tak podstawowych zadań jak budowa i remont dróg, budowa mieszkań komunalnych, zapewnienie komunikacji mieszkańcom. Podatek od wartości nieruchomości może stać się narzędziem do sterowania lokalnym rozwojem. Może być różny w różnych strefach gminy i być magnesem przyciągającym nowych mieszkańców na obszary, które gmina chce pobudzić do rozwoju. Ponadto zwiększy transparentność rynku nieruchomości. To przysłuży się do zmniejszenia manipulacji i spekulacji.

Na badania nad tym, jak – w sposób łagodny dla podatników – zmienić w Polsce opodatkowanie nieruchomości, prof. Małgorzata Renigier-Biłozor otrzymała grant z Narodowego Centrum Nauki. Realizuje je z zespołem, w skład którego wchodzą: prof. dr hab. inż. Sabina Źróbek, dr Alina Źróbek-Różańska, dr inż. Elżbieta Zysk, dr inż. Aneta Chmielewska, dr hab. inż. Artur Janowski prof. UWM i dr inż. Kamilla Górska-Koplińska. Wniosek NCN zaakceptowało za pierwszym razem i umieściło na czwartym miejscu listy rankingowej. To znaczy, że naukowcy oceniający projekt, docenili go. A politycy?

Ministerstwo Finansów musi dokonać pewnych zmian w zasadach opodatkowania nieruchomości, bo taki jest wyrok Trybunału Konstytucyjnego. W którą stronę pójdzie resort – nie wiadomo. Politycy bowiem rzadko słuchają naukowców, częściej – innych polityków, czasem – wyborców.

Lech Kryszałowicz

Zdjęcie główne: Freepik

Projekt „Metodyka opracowania zorientowanych na konsensus »roadmaps« wspomagających transformację systemu opodatkowania nieruchomości” finansowany jest przez Narodowe Centrum Nauki (konkurs OPUS 25). Czas trwania 01.03.2024–28.02.2027. Umowa nr 2023/49/B/ HS4/00701.

Dr hab. inż. Małgorzata Renigier-Biłozor, prof. UWM z Katedry Nieruchomości i Studiów Miejskich Wydziału Geoinżynierii prowadzi interdyscyplinarne badania nad metodologią budowy i funkcjonowania systemów podejmowania decyzji na rynku nieruchomości, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów behawioralnych oraz nowoczesnych technologii w modelowaniu wartości nieruchomości. Jej badania mają również znaczenie w kontekście identyfikacji zagrożeń rozwojowych, które wpływają na funkcjonowanie i transformację jednostek przestrzennych. Uczestniczyła w wielu projektach badawczych, także międzynarodowych i wdrożeniowych. Doświadczenie zdobywała podczas staży i wizyt studyjnych w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Turcji, Holandii, Hiszpanii, Włoszech, Litwie czy USA.

Artykuł ukazał się w czerwcowo-lipcowym wydaniu „Wiadomości Uniwersyteckich”, którego tematem przewodnim był jubileusz 25-lecia Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. W numerze znalazły się relacje z wydarzeń, którymi uczelnia uczciła ćwierćwiecze swojego istnienia, a także historia UWM przedstawiona w telegraficznym skrócie.

W wakacyjnym wydaniu pisaliśmy także o sukcesach naukowców i studentów oraz o najważniejszych wydarzeniach odbywających się na Uniwersytecie. Przedstawiliśmy także laureatów konkursu w programie START Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz wyniki, które UWM osiągnął w różnych międzynarodowych rankingach.  Sporo uwagi poświęciliśmy też kulturze, zamieszczając m.in. recenzje i relacje z koncertów oraz wystaw, w które zaangażowani byli artyści z Wydziału Sztuki.