14. Noc Biologów na UWM jest częścią ogólnopolskiej inicjatywy, której celem jest popularyzacja wiedzy o przyrodzie. W tym roku wydarzenie razem z Wydziałem Biologii i Biotechnologii UWM organizowało Centrum Popularyzacji Nauki i Innowacji „Kortosfera" i składało się z dwóch części. Od godz. 8.30 do 17.00. naukowcy dzielili się biologiczną wiedzą na spotkaniach w budynkach wydziału, a od godz. 16.00 na pasjonatów wiedzy przyrodniczej czekali w Kortosferze. Na zajęcia zarejestrowało się kilkaset osób. Inicjatywa jest znana nie tylko w Olsztynie – przyjechali na nią dzieci i młodzież z opiekunami z różnych miast województwa.

– Idea Nocy Biologów została stworzona w Olsztynie na ogólnopolskiej konferencji dziekanów wydziałów przyrodniczych. Inicjatorzy chcieli promować wiedzę biologiczną wśród młodych, starszych i najstarszych jednego dnia w całej Polsce. W tym roku Noc Biologów organizowana jest w 31 punktach, nie tylko na uniwersytetach, ale także na różnych akademiach, w centrach edukacji. Każda edycja różni się tematem, który jest zadawany przez głównego organizatora w Polsce – prof. Beatę Messyasz, dziekan Wydział Biologii na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu  – tłumaczyła dr hab. Dorota Juchno, prof. UWM, prodziekan ds. studenckich i promocji i koordynator wydarzenia na UWM. – W tym roku jest to „Biologia zmian klimatu”, żeby przekazywać wiedzę o tym, co się dzieje i żebyśmy nie ograniczali zmian tylko do tego, że za oknem jest ciepło albo zimno albo gdzieś na świecie wydarza się tsunami. Zmiany klimatu odbierają organizmy, one uczą się z nimi żyć, przystosowują się do nich.

W tym roku do organizacji Nocy Biologów dołączyła Kortosfera.

– Pracownicy Kortosfery mają już doświadczenie w promocji nauki, bo tym się głównie zajmują. Mają też bardzo dobre zaplecze. Kortosfera jest jednostką Uniwersytetu, jej dyrektor jest naszym absolwentem, a pracownicy naszego wydziału są tam edukatorami. Współpraca jest więc czymś naturalnym – mówiła dr hab. Dorota Juchno, prof. UWM.

Poprawienie klimatu w swoim domu

Na Wydziale Biologii i Biotechnologii mgr inż. Teresa Jagielska z Katedry Fizjologii, Genetyki i Biotechnologii Roślin opowiadała o dobroczynnych właściwościach roślin doniczkowych. Można było także dostać mały kwiatek w doniczce.

– Wszystkie rośliny doniczkowe, które mamy w domu, możemy uznać za te, które mogą nam poprawić klimat, bo każda roślina pobiera dwutlenek węgla z powietrza. Sukulenty pobierają dwutlenek węgla w nocy, możemy je więc postawić w sypialni. Jest grupa roślin, które są przebadane przez NASA i uznane za oczyszczające powietrze ze związków lotnych, szkodliwych dla człowieka, które są np. w farbach, tworzywach sztucznych. Ale wiele roślin też tak działa, tylko nie wszystkie są przebadane. Rośliny naturalnie wzbogacają powietrze w wodę i podnoszą wilgotność powietrza, a to jest dla nas korzystne. Niwelują też smog elektromagnetyczny, który emitują wszystkie urządzenia elektryczne. Ważne są też walory wizualne roślin, bo to poprawia nasze samopoczucie  – wymieniała zalety roślin doniczkowych w domu mgr inż. Teresa Jagielska.

Na Noc Biologów przyjechała m.in. młodzież z siódmej i ósmej klasy z biologicznego koła naukowego ze Szkoły Podstawowej nr 2 w Nidzicy. Słuchała m.in. o zaletach roślin doniczkowych i dostała w prezencie kilka roślin.

 – Na Nocy Biologów jesteśmy pierwszy raz. Przyjechaliśmy zobaczyć, jak ona wygląda. Niektóre dziewczyny z koła już myślą o studiach biologicznych – mówiła Maria Burska, nauczycielka z SP nr 2 w Nidzicy.

Skutki globalnych zmian

Dr Beata Dulisz wygłosiła wykład nt. „Zrozumieć globalne zmiany klimatyczne Ziemi, czyli jak działa klimat i jak wpływa na zmiany w przyrodzie”. Opowiadała o skutkach ocieplenia, jakim są m.in. ekstremalne susze, rozmarzanie niektórych zamarzniętych dotąd obszarów, ale też uwalnianie w wyniku wyższej temperatury szkodliwych dla zdrowia człowieka pierwiastków w wodach gruntowych. Przybliżyła też temat tropikalnych cyklonów.

– W ostatnich latach rozszerzyła się szerokość geograficzna cyklonów. Częstość ich pojawiania się nie zmieniła, ale są silniejsze - wzrosła dwukrotnie liczba cyklonów dochodzących do 200 km/h i trzykrotnie do 250 km/h. Bardziej niszczycielskie są ich skutki na lądzie – mówiła dr Beata Dulisz.

Biologiczne gry i zabawy dla najmłodszych

Dr Katarzyna Bilska z Katedry Botaniki i Ekologii Ewolucyjnej prowadziła quiz wiedzy biologicznej dla przedszkolaków „Czy pomidor to warzywo?

– Tłumaczyłam dzieciom, co jest warzywem, a co owocem. Dużo osób nie wie, że z punktu widzenia biologa pomidor i ogórek to owoce, bo mają nasiona. Quiz zawierał też inne pytania biologiczne. Poza tym, żeby bardziej zainteresować dzieci,  pokazywaliśmy im preparaty na żywo. Mogły obejrzeć np. grzyby jadalne, które nie mają typowych owocników i wyglądają nietypowo. Dzieci dużo pytały i dużo mówiły o swoich doświadczeniach z roślinami – opowiadała dr Katarzyna Bilska.

W zajęciach uczestniczyła m.in. grupa pięcio- i sześciolatków z przedszkola Sportowo-Językowego Norlandia Sielska.

– Jesteśmy przedszkolem skandynawskim i natura jest dla nas istotna. Zajęcia biologiczne są nam bliskie, a tutaj poznajemy coś nowego w innej formie niż my robimy na co dzień – mówiła Magdalena Pochodaj, nauczycielka wychowania przedszkolnego w Norlandii Sielska.

Noc Biologów w Kortosferze

Oficjalne otwarcie Nocy Biologów odbyło się w Kortosferze po południu, rozpoczynając tym samym drugą część programu. Oferta zajęć była podzielona na dwa trzygodzinne bloki: jeden od godz. 16.00, drugi od godz. 19.00.

Dziekan Wydziału Biologii i Biotechnologii UWM nawiązała do tematu 14. edycji wydarzenia.

– Już stało się tradycją, że każdej nocy biologów przyświeca hasło. Któż się nie spotkał z pojęciem zmian klimatu? To problem globalny, który dotyczy wszystkich części naszego świata, naszego życia codziennego i kondycji planety. Podczas dzisiejszych atrakcji, które zaczęły się na Wydziale Biologii i Biotechnologii, a teraz będą w Kortosferze, dowiecie się o różnych konsekwencjach zmian klimatu. Mam nadzieję, że współpraca z Kortosferą będzie kontynuowana – mówiła prof. Iwona Bogacka, dziekan wydziału.

– Dziękuję, że mogliśmy zrobić wspólnie Noc Biologów. Mamy dzisiaj w Kortosferze biologów, mikrobiologów, biotechnologów, chemików. Przed wejściem do budynku nasi odbiorcy czekają w kolejce – dodał Mateusz Pikuliński, dyrektor Centrum Popularyzacji Nauki i Innowacji „Kortosfera". 

– Cieszę się, ze formuła Nocy Biologów wróciła do nocy – zaznaczył podczas otwarcia prof. Jakub Sawicki, prorektor ds. nauki i współpracy międzynarodowej.

Ograniczyć syntetyczne polimery

Podczas wykładu inauguracyjnego dr hab. Justyna Możejko-Ciesielska, prof. UWM opowiadała o unikalnych polimerach produkowanych przez zestresowane bakterie odżywiające się odpadami.

– Bakterie możemy spotkać wszędzie. W tym pomieszczaniu są ich miliardy. Możemy je spotkać w powietrzu, w glebie, na stołach. Również nasze ciało to siedlisko różnego rodzaju drobnoustrojów – szacuje się, że to dom dla co najmniej 10 razy więcej komórek bakterii niż naszych własnych, a ich łączna masa dorównuje masie naszego mózgu. Liczne badania wskazują na wpływ bakterii na zdrowie człowieka, ale także na zdrowie naszej planety. Chociaż zgromadzono już pokaźną wiedzę na temat bakterii, wziąć zaskakują nas nowe odkrycia i m.in. potencjał bakterii do wytwarzania związków i substancji, które możemy wykorzystać w życiu codziennym. Oprócz negatywnych cech posiadają też pozytywne właściwości, które możemy w racjonalny sposób wykorzystać w biotechnologii – mówiła dr hab. Justyna Możejko-Ciesielska, prof. UWM.

Prelegentka tłumaczyła, że związkami, które są szczególnie pożądane np. przez przemysł, są polimery pochodzenia naturalnego, czyli biopolimery, które mogą zostać wytworzone w procesach biotechnologicznych z wykorzystaniem m.in. bakterii. Byłaby to szansa zastąpienia polimerów syntetycznych.

– Polimery wchodzą w skład obecnie stosowanych tworzyw sztucznych, które potocznie nazywamy plastikami. Tworzywa te znajdują zastosowanie niemalże we wszystkich branżach przemysłu. Bez nich nie byłoby płaskich ekranów telewizorów, dotykowych smartfonów, tabletów, wielu urządzeń i materiałów sportowych, nowoczesnych aparatów słuchowych. Ale niestety tworzywa sztuczne to również produkty codziennego użytku, np. butelki, kubeczki, które mają krótki czas życia, bo po konsumpcji wyrzucamy je do śmieci i trafiają do środowiska naturalnego. W ostatnich latach tworzywa sztuczne stały się poważnym problemem środowiskowym, zagrożeniem nie tylko dla człowieka, ale również dla klimatu – mówiła dr hab. Justyna Możejko-Ciesielska, prof. UWM.

Zachwycić się biologią

Tegoroczna Noc Biologów była okazją do skorzystania z oferty wykładów, warsztatów, pokazów, wystaw i gier. Poza atrakcjami przygotowanymi przez pracowników Wydziału Biologii i Biotechnologii uczestnicy mogli zwiedzać także wystawy stałe Kortosfery.

– Stoiska, które przygotowaliśmy w Kortosferze, są dedykowane wszystkim grupom wiekowym. Można przyjść z dziećmi. Na pewno dużo informacji i ciekawych rzeczy znajdą dla siebie dorośli i młodzież. Oprócz stoisk stacjonarnych są różne zajęcia i wykłady. Razem ze studentami z Koła Naukowego Biotechnologów będę prezentowała tajemnice zapłodnienia, jak wyglądają plemniki, komórki jajowe, jak jest zbudowany układ rozrodczy. Będzie można rozwiązać łamigłówkę, znaleźć hasło do krzyżówki przygotowanej przez studentów. Będzie można uzyskać dawkę wiedzy, której czasami brakuje, gdy ktoś nie zajmuje się biologią – wyjaśniała dr Marta Kieżun jeszcze przed zajęciami w Kortosferze. I dodała: –  Organizujemy także warsztaty pt. „Biologia na 100%”. Są skierowane głównie do licealistów, ponieważ będą dotyczyły zasad medycyny kryminalistycznej. Pokażemy, jak wygląda miejsce zbrodni, w jaki sposób pobierać z niego materiały i co biolog molekularny z takimi materiałami może zrobić.

Prof. dr hab. Nina Smolińska prowadziła dla licealistów warsztaty „Genetyczne śledztwo – biolog molekularny na tropie przestępstw”.

– Warsztaty mają za zadanie przybliżyć uczestnikom możliwości, jakie biologia molekularna dała kryminologom. Mamy takie techniki, dzięki którym jesteśmy w stanie namnożyć materiał genetyczny. Dzięki temu, że każdy człowiek różni się bardzo w pewnym obszarze naszego DNA, możemy dzisiaj na świecie każdą osobę zidentyfikować. Przestępca nie może czuć się bezpiecznie, ponieważ w rękach kryminologów jest potężne narzędzie, jakim są markery genetyczne. Dzięki nim możemy poznać profil danej osoby. Kiedyś stosowano odcisk palca, dzisiaj mamy „genetyczny” odcisk palca –  tłumaczyła prof. dr hab. Nina Smolińska. I dodała: – Pokażemy elektroforezę, czyli obraz, na którym rozdzielą się nam produkty DNA. Pokażemy uczestnikom znaleziony materiał genetyczny na miejscu zdarzenia. Po tym krótkim warsztacie będą w stanie wskazać na podstawie DNA, kto jest sprawcą.

Jednym z punktów programu w Kortosferze był wykład dr hab. Anny Biedunkiewicz o tym, jak grzyby odczuwają zmiany klimatu.

­– Grzyby bardzo odczuwają zmiany klimatu, ale mogą nam także pomagać.  To są organizmy, które pobierają i kumulują w swojej grzybni dwutlenek węgla, a w trakcie zmian klimatycznych i produkcji gazów cieplarnianych mamy go zbyt dużo. Pobrany przez grzyby dwutlenek węgla rozkłada się później w glebie. Grzyby potrafią także obniżać temperaturę - jeśli w pomieszczeniu zastosujemy grzybowy klimatyzator, temperatura spadnie nawet o 10 stopni. Będę opowiadała o o grzybach wielkoowocnikowych, np. o pieczarce hodowlanej, którą możemy kupić w sklepie. To ona ma takie właściwości naturalnego klimatyzatora pomieszczeń – tłumaczyła przed swoją prelekcję dr hab. Anna Biedunkiewicz. Podkreśliła też, że grzyby mają wiele zastosowań, które nie są powszechnie znane. – W wielu rzeczach codziennego użytku są obecne grzyby, które są specjalnie do nich wprowadzane. Nie chodzi o materiały zagrzybione przez niewłaściwe ich użytkowanie lub przechowywanie w nieodpowiednich warunkach.

Anastazja i Maja z trzeciej klasy III LO w Ostrołęce na Nocy Biologów były pierwszy raz. Chociaż uczą się na profilu biologiczno-chemicznym, były zaskoczone obszernością wiedzy, z którą się zetknęły na wydarzeniu. Mówiły, że w szkole w taki sposób im informacji nie przekazują i żałują, że rzadko mają okazją np. korzystać z mikroskopów. Wydarzenie było dla nich szansą zobaczenia, jak wiele można się jeszcze nauczyć i ile przed nimi.

Anna Wysocka

fot. Janusz Pająk, Katarzyna Wróblewska

Program zajęć, który odbyły się podczas Nocy Biologów, dostępny jest na oficjalnej stronie wydarzenia.