Z jakimi przyczynami alergii spotyka się pani obecnie w swoim gabinecie najczęściej?

Kiedy wkraczamy w sezon letni, uczulonym pacjentom dokuczają alergeny traw i zbóż. Natomiast wczesną wiosną bardzo dokuczliwe były alergeny brzozy i innych drzew.

Mam pacjentów, którzy reagują na alergeny całoroczne, na przykład na roztocza kurzu domowego czy grzyby pleśniowe w mieszkaniach. To są trudniejsze alergie, które często związane są z występowaniem astmy u tych chorych. Przy dłuższym kontakcie takie alergeny mogą być groźniejsze dla naszego zdrowia niż te sezonowe. Dzięki zastosowaniu właściwych metod leczenia farmakologicznego z użyciem leków przeciwzapalnych i leków rozszerzających oskrzela można kontrolować objawy choroby. Istnieje możliwość zastosowania immunoterapii na niektóre alergeny, czyli tzw. odczulanie, co pozwala na modyfikację odpowiedzi ze strony układu immunologicznego i ostatecznie skutkuje tolerancją organizmu na określony alergen, zarówno sezonowy, jak i całoroczny. W wielu przypadkach to się udaje. Należy też zwrócić uwagę na jeszcze inną alergię - pokarmową, która może towarzyszyć alergii sezonowej, ponieważ występują reakcje krzyżowe między bardzo drobnymi cząsteczkami alergenów, zwłaszcza wziewnymi i zawartymi w pokarmach. Osoba, która ma alergię na brzozę i reaguje na nią na przykład nieżytem nosa, może też reagować alergicznie na pokarm, np. po zjedzeniu jabłka, śliwki czy brzoskwini pojawia się obrzęk ust i języka. U tych, którzy reagują na alergeny traw, może wystąpić reakcja na przykład na słonecznik.

Jeżeli nie mamy zdiagnozowanej alergii, jakie objawy powinny nas zaniepokoić?

Do najczęstszych objawów alergii należy nieżyt nosa. Powinniśmy zwrócić uwagę na to, czy objawy powtarzają się, to znaczy, czy wystąpią w kolejnym roku i w tych samych miesiącach. To będzie bardzo ważna informacja dla lekarzy. Czasem niełatwo odróżnić alergię od infekcji. Zalecana jest obserwacja przynajmniej w okresie dwuletnim oraz zwrócenie uwagi, czy występuje gorączka lub stan podgorączkowy oraz czy dodatkowo – na przykład wczesną wiosną – występują bóle mięśni lub bóle gardła, będące typowymi objawami infekcji. Ale to nie znaczy, że te dwa problemy zawsze występują oddzielnie. Kolejne objawy, na które należy zwrócić uwagę, to nieżyt spojówek, czyli załzawione, swędzące oczy. Trzeba również zwrócić uwagę na ewentualne objawy astmy, takie jak świsty w klatce piersiowej i duszność, zwłaszcza po wysiłku, lub duszności nocne. W przypadku wystąpienia takich problemów należy zgłosić się do alergologa, aby zaplanować odpowiednią diagnostykę i włączyć leczenie.

Alergię krzyżową chyba trudno jest leczyć?

Stosując immunoterapię, można niejednokrotnie wyindukować tolerancję na alergen wziewny, jednak bez uzyskania tolerancji na alergen pokarmowy reagujący krzyżowo. Jedynym rozwiązaniem pozostaje unikanie spożywania określonego pokarmu.

Czasem alergia pokarmowa może być problemem całkowicie oddzielnym. Trzeba zdawać sobie z tego sprawę i obserwować swoje reakcje. Warto mieć notatnik. Gdy coś nas zaniepokoi i pojawią się jakieś objawy, często szukamy doraźnej pomocy w aptece. Warto sobie takie incydenty zapisywać i kojarzyć czynnik, po którym dolegliwości wystąpiły, aby w przyszłości być świadomym, czego należy unikać. Alergia to nadwrażliwość organizmu na jakiś określony czynnik. W swojej praktyce spotykam alergię na przykład na leki przeciwzapalne, przeciwbólowe, czasami na antybiotyki. Należy zwracać na to uwagę i nie lekceważyć problemu. Jeżeli wystąpiła ciężka reakcja alergiczna, czy to w postaci duszności czy w postaci rozległej pokrzywki lub bólów brzucha, pilnie szukajmy pomocy lekarskiej. Takie sytuacje są niebezpieczne i mogą nawet zagrażać życiu. Zdarzają się także pacjenci z reakcją alergiczną po użądleniu pszczoły, osy czy szerszenia.

Co ma wpływ na rozwój alergii?

Scenariusze życiowe są bardzo różne. Nie wiemy, czy i kiedy pojawi się w naszym życiu alergia. Podłoże jest złożone, bo mają znaczenie np. czynniki genetyczne i środowiskowe oraz to, w jakim stanie zdrowia znajdujemy się w momencie ekspozycji na alergen. Życie w kurzu i niesprzątanie mieszkania może z czasem doprowadzić do alergii na roztocza kurzu domowego. Znaczenie ma również ekspozycja na czynniki środowiskowe np. dym tytoniowy i e-papierosy, ale także zanieczyszczenia powietrza spalinami czy paleniem śmieci. Na wystąpienie alergii u dziecka może mieć wpływ przebieg ciąży, nietolerancja pokarmów, nawracające infekcje. Rolę ochronną może mieć przebywanie we wczesnym dzieciństwie na wsi np. w pobliżu trzody chlewnej, ponieważ wtedy nasze limfocyty mają styczność z odpowiednia florą bakteryjną w środowisku i uczą się tolerancji. Zwraca się również uwagę na sposób odżywiania oraz na skład flory bakteryjnej przewodu pokarmowego. Jeśli to możliwe, należy unikać niekiedy niepotrzebnej antybiotykoterapii. Może to prowadzić do ochrony naszego organizmu przed rozwojem chorób autoimmunologicznych i chorób alergicznych. Jelita to biosystem, który z immunologicznego punktu widzenia kieruje losem naszego organizmu. Kolejną ważną rzeczą jest regularny wysiłek fizyczny, który powoduje w sposób naturalny zwiększenie produkcji immunoglobuliny A. Ważne jest dbanie o odporność, ponieważ infekcje wirusowe torują drogę do rozwoju nadwrażliwości m.in. na kwas acetylosalicylowy. Ciężkie infekcje bakteryjne mogą np. zmienić przebieg astmy. Miałam pacjentów z ciężką astmą alergiczną, którzy przebyli ciężkie bakteryjne zapalenie płuc wymagające leczenia w oddziale intensywnej opieki medycznej. Ciężka infekcja bakteryjna przyczyniła się do zmodyfikowania odpowiedzi układu immunologicznego i objawy astmy stały się łagodne. Immunologia jest niezwykle ciekawą i fascynującą dziedziną.

Prowadzi pani zajęcia ze studentami w Szkole Zdrowia Publicznego. Co ich najbardziej ciekawi w alergologii?

Bardzo często pytają o swoje dolegliwości. Prawie 40 proc. populacji z objawami alergii cierpi na nieżyt nosa. Czasem zaburzenie drożności przewodów nosowych jest tak ciężkie, że dochodzi do zaburzeń snu, następnie do utrzymującego się uczucia zmęczenia, niewyspania, osłabienia koncentracji i uwagi. Osoby z takimi problemami są mniej wydajne w pracy zawodowej, studenci i uczniowie uzyskują gorsze wyniki w nauce. Nie należy nieżytu nosa kojarzyć tylko z płynną wydzieliną, która nam dokucza. Jest to również uczucie „blokady nosa”, szczególnie w przypadku alergii na roztocza kurzu domowego. Studenci pytają też o problemy skórne, bo w alergologii często występuje pokrzywka. Mogą ją wywoływać takie czynniki jak infekcje, alkohol, kosmetyki, wysiłek czy pokarmy. Czasami pacjentowi wydaje się, że ma na coś alergię. W poradni, w której pracuję, spotykam pacjentów kierowanych przez innych lekarzy z powodu wystąpienia reakcji skórnej po podaniu leków. Takie reakcje mogą wystąpić w okresie okołooperacyjnym, gdy tkanki ciała zostały uszkodzone. Zawsze jest to związane z nasilonym stanem zapalnym, ponadto podawane są różne leki. W takich sytuacjach możliwe są reakcje niespecyficzne, przypominające alergie. Po szczegółowej diagnostyce zwykle okazuje się, że określony lek jest dobrze tolerowany i nie jest wykluczone zastosowanie go w razie konieczności, a pacjenci i ich lekarze mogą czuć się bezpiecznie.  

Jako nauczyciel w Szkole Zdrowia Publicznego mówię studentom, jak reagować w niebezpiecznych sytuacjach, zwłaszcza we wstrząsie anafilaktycznym. Tłumaczę, jak ocenić wtedy sytuację kliniczną, które leki i jaką drogą należy podać.

Czy zawsze alergia wymaga leczenia farmakologicznego?

W przypadku występowania objawów alergicznych leczenie farmakologiczne to ważne i podstawowe leczenie, które dobieramy do nasilenia objawów i preferencji pacjenta. W przypadku wystąpienia ostrych czy nasilonych objawów alergicznych wprowadzamy to leczenie, aby poprawić jakość życia i umożliwić funkcjonowanie. Taki pacjent powinien czuć się jak osoba zdrowa w jego wieku. Czasami są sytuacje bardziej złożone i wymagana jest współpraca np. z laryngologiem, gdy poza nieżytem nosa występują stany zapalne zatok. W każdej sytuacji jednak podstawą sukcesu jest dobra współpraca z pacjentem.

Rozmawiała Anna Wysocka

fot. główne wayhomestudio/Freepik

dr n. med. Joanna Pawlak - konsultant wojewódzki w dziedzinie chorób płuc, specjalista alergologii, chorób płuc i chorób wewnętrznych. Pracuje w Katedrze Pulmonologii UWM oraz w Klinice Pulmonologii Warmińsko-Mazurskiego Centrum Chorób Płuc w Olsztynie.