Chciałam, aby ta rozmowa dotyczyła roli logopedy w pracy z osobami z zaburzeniami mowy, więc na początek proszę o wyjaśnienie, czym takie zaburzenia są.

Zaburzenia mowy to pojęcie szerokie i obejmuje różne zjawiska. Rozpocznę od zaburzeń języka i komunikacji. Osoba z zaburzeniem języka może mieć różnego stopnia trudności w rozumieniu i budowaniu wypowiedzi (np. wskutek małego zasobu słownictwa, ograniczonego dysponowania strukturami składniowymi itd.). Zaburzeniom językowym towarzyszą zaburzenia komunikacyjne, polegające na trudnościach w rozumieniu i realizowaniu intencji komunikatu, rozumieniu i stosowaniu reguł społecznych oraz sytuacyjnych. Może być również tak, że dana osoba stosunkowo dobrze włada językiem, jednak przejawia trudności w zakresie sprawnego wykorzystywania go w komunikowaniu się z innymi. Inną grupą zaburzeń są zaburzenia mówienia, określa się je mianem zaburzeń realizacyjnych. Powodują, że mowa może stać się niepłynna, niewyraźna, wadliwa. Logopedzi zajmują się także zaburzeniami głosu oraz zaburzeniami połykania.

Co może być przyczyną takich zaburzeń?

Najogólniej mówiąc przyczyną są różnego rodzaju nieprawidłowości w funkcjonowaniu ludzkiego organizmu. Wlicza się tu zaburzenia i choroby neurologiczne, w tym urazy mózgu (powodują zaburzenia mowy takie jak afazja, pragnozja, dyzartria i in.); zaburzenia neurorozwojowe (niepełnosprawność intelektualną, autyzm, rozwojowe zaburzenie języka, jąkanie wczesnodziecięce, dysleksję i in.); choroby neurodegeneracyjne (np. chorobę Alzheimera); inne zaburzenia psychiczne (np. schizofrenię); choroby ogólnoustrojowe, które wpływają na funkcjonowanie centralnego układu nerwowego. Przyczyną zaburzeń mowy są także choroby genetyczne (np. zespół Downa) czy nowotwory. Mowa może być zaburzona wskutek nieprawidłowości w funkcjonowaniu narządów zmysłów – zwłaszcza słuchu i wzroku. Podłożem zmian w mowie są również wady anatomiczne (np. rozszczep wargi i/lub podniebienia, skrócone wędzidełko podjęzykowe, wady zgryzu), a także niewłaściwa lub nieefektywna praca narządów mowy (np. w czynnościowych zaburzeniach głosu). Ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój i stan mowy są czynniki zewnętrzne, środowiskowe.

Pani zainteresowania naukowe skupiają się wokół zaburzeń mowy w psychiatrii. Proszę opowiedzieć o tym nieco szerzej.

Zaburzenia mowy w psychiatrii rozumiem jako zaburzenia języka, komunikacji i realizowania mowy, wynikające z zaburzeń psychicznych; stanów psychicznych, które nie spełniają kryteriów zaburzeń, ale wpływają negatywnie na codzienne funkcjonowanie jednostki, obniżając jakość jej życia; stanów, które mogą być przedmiotem zainteresowania klinicznego w psychiatrii, np. związanych z bardzo trudnymi warunkami środowiskowymi czy też migracją. Opieka logopedyczna w tym obszarze to temat cieszący się coraz większym zainteresowaniem w różnych krajach świata. Logopeda może być członkiem zespołu wielospecjalistycznego w leczeniu i terapii zaburzeń psychicznych, działając we współpracy m.in. z psychiatrą, psychologiem, psychoterapeutą. Ocena i diagnoza logopedyczna mogą przyczynić się do wykrywania zaburzeń psychicznych. Terapia logopedyczna pomaga w przełamywaniu trudności i ograniczeń związanych z danym zaburzeniem psychicznym, ale może mieć też wartość profilaktyczną. Wiadomo bowiem, że sprawne posługiwanie się językiem wpływa pozytywnie na rozwój człowieka oraz może zmniejszać negatywne skutki doświadczanych problemów psychicznych. W związku z zainteresowaniami naukowymi i praktycznymi otworzyłam Logopedyczny Punkt Konsultacyjny dla Dzieci, Młodzieży i Dorosłych z Zaburzeniami Psychicznymi UWM.

Wraz z dr Magdaleną Osowicką-Kondratowicz, założycielką i koordynatorką kierunku logopedia, oraz dr Magdaleną Zaorską są panie członkiniami Zespołu Rozwoju i Zaburzeń Mowy Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN. Czym się panie w nim zajmują?

Działalność zespołu obejmuje swoim zakresem wszelkie sprawy związane z nauką o biologicznych podstawach mowy, czyli wiedzą o rozwoju mowy, zaburzeniach mowy i głosu, ortofonią oraz profilaktyką zaburzeń mowy i głosu. Uczestniczymy w cyklicznych posiedzeniach naukowych, podczas których omawiane są najbardziej aktualne i ważne dla rozwoju logopedii problemy. We wrześniu 2021 roku odbyła się pierwsza konferencja z planowanego cyklu konferencji poświęconych logopedii jako nauce. Została zwieńczona monografią pt. „Logopedia jako nauka. Przedmiot i metodologia badań”.

Jaką rolę pełni logopeda w terapii zaburzeń mowy?

Rola logopedy w  terapii zaburzeń mowy jest doniosła, a spektrum problemów, którymi się on zajmuje, szerokie: od tych wynikających z poważnych ograniczeń czy zupełnego braku mowy, aż do doskonalenia wymowy w przypadku osób zawodowo posługujących się głosem. Każda zmiana w kierunku poprawy jakości komunikowania się jest warta wysiłku i pełnego zaangażowania. Szczególna jest rola programowania języka w umyśle człowieka. Zacytuję za prof. Jolantą Panasiuk, że logopeda jest – w tej perspektywie – architektem, konstruktorem ludzkiego umysłu. Jednocześnie należy zaznaczyć, że logopeda nie jest jedynym specjalistą, który ma wpływ na zdolności komunikowania się. W pracy logopedy ważna jest współpraca ze specjalistami innych dziedzin: lekarzami, psychologami, psychoterapeutami, pedagogami czy fizjoterapeutami.

Czy obecnie rośnie zapotrzebowanie na logopedów, którzy pracują z osobami mającymi zaburzenia mowy?

Sądzę, że tak. Zmagamy się z wieloma problemami zdrowia fizycznego i psychicznego, a ponadto jesteśmy społeczeństwem starzejącym się. Na szczęście wzrasta nasza wiedza, a wraz z nią możliwości skutecznego działania. Logopedzi obejmują swoją opieką osoby w różnym wieku – od niemowlęcia do seniora i odpowiadają na szereg bardzo zróżnicowanych potrzeb, o czym powiedziałam wcześniej. Cieszy to, że coraz powszechniejsza staje się wiedza o rzeczywistym zakresie działań logopedy i że nie jest już on kojarzony wyłącznie z korekcją wad wymowy.

Rozmawiała Marta Wiśniewska

Fot. Freepik

Przy Katedrze Języka Polskiego i Logopedii działa Studenckie Koło Naukowe „Laboratorium logopedyczne”, którego opiekunką jest mgr Weronika Głodkowska, doktorantka i pracownica UWM. Przez kilka lat tę funkcję pełniła dr Ewa Hrycyna. Główną formą działalności koła jest Studencka Poradnia Logopedyczna, w której studenci przeprowadzają diagnozę i terapię zaburzeń mowy u osób w różnym wieku. Ponadto członkowie pracują naukowo, występują na konferencjach, angażują się w działania promocyjne oraz uczestniczą w ważnych cyklicznych wydarzeniach uczelnianych i wydziałowych, takich jak Europejski Dzień Logopedy UWM, Student EXPO, Dni Otwarte UWM i inne.

Dr Ewa Hrycyna jest językoznawczynią i logopedą. Jej zainteresowania naukowe i praktyczne koncentrują się wokół zaburzeń mowy w psychiatrii (zwłaszcza semantycznych i pragmatycznych). Należy do Zespołu Rozwoju i Zaburzeń Mowy Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN oraz do zarządu głównego Polskiego Towarzystwa Logopedycznego. W październiku 2022 roku założyła Logopedyczny Punkt Konsultacyjny dla Dzieci, Młodzieży i Dorosłych z Zaburzeniami Psychicznymi. W latach 2010–2013 pracowała w Zespole Etnolingwistycznym UMCS i PAN do Słownika Stereotypów i Symboli Ludowych.

Artykuł ukazał się w lutowym wydaniu „Wiadomości Uniwersyteckich”. Inspiracją dla tematu numeru był obchodzony 21 lutego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. Z naukowczyniami i naukowcami UWM rozmawialiśmy więc m.in. o współczesnej polszczyźnie, nauce języków obcych, krajobrazie językowym Kortowa, językach programowania oraz sposobach komunikacji roślin i ryb.

W czasopiśmie znalazły się też artykuły o badaniach prowadzonych na Uniwersytecie i sukcesach naszych sportowców, podsumowanie finału WOŚP oraz wywiad ze zwyciężczynią plebiscytu Belfer UWM 2023.