Przyrodnicy prognozują, że w tym roku pojawią się miliardy cykad. Te owady nie występują w Polsce, a głównie w Ameryce Północnej, więc chyba poruszenie związane z tą informacją raczej nas nie dotyczy?

I tak, i nie. Cykad u nas nie usłyszymy, ale ich krewnych - tak. Piewiki, do których należą cykady, to dość powszechne pluskwiaki. W Polsce występuje około 400 gatunków, w tym trzy gatunki cykad. Cykl naszych piewikowatych trwa rok albo pół roku. Taki cykl nie wzbudza sensacji, że dzieje się coś spektakularnego. Cykady wieloletnie, które jako dorosłe owady pojawiają się raz na trzynaście czy raz na siedemnaście lat, wzbudzają sensację. A jeśli jeszcze jest kumulacja, czyli dwa gatunki na siebie „nachodzą” i jednego roku będzie ogromny wysyp, to zwraca uwagę tak, jak zaćmienie słońca. 

W mediach mówi się o „pladze cykad”. Słusznie?

Plaga to złe określenie, bo kojarzy się z jakimś nieszczęściem i ma znaczenie głównie emocjonalne, a nie biologiczne. W przypadku cykad to będzie masowe pojawienie się, które wynika z cyklu życia. Przez to, że jesteśmy od przyrody coraz bardziej oddzieleni, to, co jest rzadkie, wydaje nam się wielką plagą. Masowe pojawianie się różnych owadów możemy spotkać też w Polsce. Chrabąszcze majowe pojawiają się masowo co cztery lata, ale zwracają na nie uwagę głównie rolnicy.  Kiedy mrówki mają rójkę i wydostają się z mrowisk, w celu odbycia lotu godowego, też jest to na ogół masowe. Możemy wtedy spotkać informacje, że mamy „plagę mrówek”.

Skąd u niektórych cykad taki długi cykl?

Cyklady wieloletnie odżywiają się sokami roślinnymi, pasożytując na korzeniach roślin, głównie drzew i krzewów. Być może warunki nie są zbyt optymalne, stąd wydłużony rozwój larwalny i przez to cykada żyje długo. Może gdyby rozwój był zbyt szybki, mogłoby to doprowadzić do zbytniego wyeksploatowania drzewa. Gdy ginie mój żywiciel, to ginę też ja. U wielu gatunków znajdziemy cykl życia dłuższy niż rok, np. u ważek. U niektórych jętek cykl życiowy będzie trwał do trzech lat, a okres imaginalny, czyli dorosły, będzie krótszy. W przypadku wielu chrząszczy drewnojadów, które tworzą korytarze w drewnie, np. u kózkowatych, larwa rozwija się długo, bo drewno jest trudne do strawienia, a okres imaginalny trwa krótko. Cała faza odżywiania odbywa się na etapie larwalnym. W przypadku jętek środowiskiem odżywiania się larwy będzie woda, a przypadku cykad – gleba.

Dlaczego cykady wychodzą z gleby?

Imagines, czyli osobniki dorosłe, mają funkcje rozprzestrzenienia populacji, czyli dyspersji. Przemieszczenia się w glebie jest trudniejsze. Cykady są krótkotrwale w środowisku innym niż gleba. Plaga to tylko złudzenie, bo gatunek istnieje w glebie, więc widzimy go dopiero, jak cykady wyjdą z podziemi. Tak samo nie widzimy pędraków chrabąszczy, żerujących w glebie – dopiero latające chrząszcze robią na nas wrażenie.

Jakie znaczenie ma pojawienie się całej populacji w tym samym czasie?

Nagłe pojawienie się populacji owadów sprawia, że część jest zjedzona przez drapieżników, ale część przetrwa i wyda potomstwo. Drapieżnik nie zje wszystkiego. Podobnie robią mrówki – również rójka jest w jednym terminie. Taka synchronizacja z jednej strony ma znaczenie dla prokreacji, bo ułatwia kontakt z płcią przeciwną, nie tylko z krewnymi, ale też z osobnikami z innych gniazd. Z drugiej strony pomaga unikać drapieżnictwa. Kiedy cykady wylatują jednocześnie, to ptaki będą najedzone, ale potem nie mają pokarmu. Drapieżnik nie synchronizuje się z ofiarą, trudno się przystosować do takiej nietypowej i nieprzewidywalnej dostawy pokarmu, jak co trzynaście lat. Gdyby cykl był co roku w maju, to nie byłoby trudno się dostosować. Synchronizacja owadów i pojawienie się w tym samym czasie jest strategią unikania drapieżników i jest ciekawa z punktu widzenia biologa. Tak robią również rośliny – są lata nasienne i są lata beznasienne. Dęby nie plonują co roku tak samo obficie. Jest to sposób na unikanie roślinożerców. Jeśli jest dużo pokarmu, to gryzonie mają dużo jedzenia. Jest taka prawidłowość – kiedy jest rok żołędziowy i wzrasta ilość pokarmu, w kolejnym roku wzrasta liczebność gryzoni. Dwa lata po obfitości żołędzi mamy liczny pojaw kleszczy, których larwy – jako pasożyty – żywią się na gryzoniach. W tej chwili rozpoczynają cykl lęgowy niektóre sowy. Ptaki drapieżne rozpoczynają cykl wcześniej niż ptaki śpiewające, bo gdy pojawią się pisklęta, będzie już dużo pokarmu. Nawet jeśli środowisko jest niejednorodne, tak jak mamy pory roku, to przy powtarzalności bazy pokarmowej, łatwo dostosować cykl życiowy. Problemem jest nieprzewidywalność. Gdyby cykady pojawiały się co dwa lata, to drapieżnik, który ma cykl co cztery, co sześć czy co osiem lat, też by mógł się nimi żywić. Możemy mówić o zależności ewolucyjnej. Te dwa gatunki cykad – trzynasto- i siedemnastoletnie wylatują razem raz na 221 lat. Kumulacja dwóch gatunków to dla człowieka hałas, którego nie sposób nie dostrzec. Tyle śpiewających cykad robi wrażenie. W Polsce tego nie usłyszymy, chyba że za pośrednictwem mediów społecznościowych.

Rozmawiała Anna Wysocka