Tydzień Otwartej Nauki to globalna inicjatywa, która odbywa się co roku w październiku i ma na celu promowanie otwartego dostępu do wiedzy, wyników badań naukowych, danych badawczych i zasobów edukacyjnych.

– To czas, kiedy uczelnie, biblioteki oraz instytuty naukowe organizują wydarzenia, które mają edukować i inspirować do dzielenia się wiedzą w sposób otwarty i odpowiedzialny – mówiła w dniu wydarzenia mgr inż. Jolanta Osiecka-Murawa, zastępca dyrektora ds. komunikacji naukowej w Bibliotece Uniwersyteckiej UWM. – W tym roku skupiamy się na dwóch kluczowych aspektach. Pierwszy to otwartość w kontekście nowych technologii – jak sztuczna inteligencja i uczenie maszynowe wpływają na sposób, w jaki tworzymy, przetwarzamy i udostępniamy wiedzę. Drugi aspekt to otwarte dane badawcze: jak je planować, zarządzać nimi i udostępniać zgodnie z zasadami fair play. To temat naszego webinarium, które ma charakter praktyczny i edukacyjny. Tydzień Otwartej Nauki to również przypomnienie, że nauka powinna służyć społeczeństwu, być otwarta.

Organizatorka spotkania przypomniała, że jednym z najważniejszych dokumentów, który kształtuje współczesną politykę otwartego dostępu, jest PLAN S, który został opracowany w 2018 r. przez inicjatywę cOAlition S, zrzeszającą agencje i fundacje finansujące badania naukowe. Członkiem koalicji jest Narodowe Centrum Nauki. Celem planu S jest zapewnienie natychmiastowego, otwartego dostępu do publikacji naukowych finansowanych ze środków publicznych lub prywatnych.

– Zależy nam na tym, żeby Tydzień Otwartej Nauki był okazją do refleksji nad tym, jak prowadzimy i udostępniamy badania. Otwarta nauka sprzyja współpracy, zwiększa widoczność dorobku naukowego i buduje zaufanie społeczne. Chcemy, by Uniwersytet Warmińsko-Mazurski był miejscem, gdzie ta otwartość idzie w parze z jakością i etyką naukową – podkreślała mgr inż. Jolanta Osiecka-Murawa.

Dr Ewa Lewandowska z Katedry Prawa Cywilnego i Prawa Prywatnego Międzynarodowego UWM wprowadziła słuchaczy w zagadnienia z prawa autorskiego.

– Zwrócę uwagę na istotę prawa autorskiego, czyli na autora, który odgrywa najważniejszą rolę w tym prawie autorskim, ale też na to, że prawo to pełni funkcję społeczną, ponieważ przewiduje szereg ograniczeń i wyjątków dla monopolu autorskiego, m.in. przez regulację dozwolonego użytku osobistego, dozwolonego użytku publicznego – mówiła przed swoim wystąpieniem dr Ewa Lewandowska z Wydziału Prawa i Administracji UWM w Olsztynie. – Wspomnę także o przedmiocie prawa autorskiego, czyli o utworze. Zwrócę uwagę na utwór naukowy, który w kontekście otwartej nauki wydaje mi się zagadnieniem istotnym.

Dr hab. Marek Salamonowicz prof. UKW, wykładowca Szkoły Doktorskiej UWM, kierownik Katedry Prawa Cywilnego na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, wygłosił wykład pt. „Otwarty dostęp w dobie uczenia maszynowego i sztucznej inteligencji. W poszukiwaniu dobrych praktyk akademickich".

– Chciałbym wskazać na korzyści, jakie wynikają z otwartego dostępu do publikacji naukowych i danych badawczych oraz odnieść się do tematu text and data mining, czyli uczenia maszynowego, eksploracji mechanicznej tekstów i danych. Opowiem także o licencjach Creative Commons, bo np. wydawnictwa uczelniane korzystają z tych licencji – mówił przed wykładem „Wiadomościom Uniwersyteckim” dr hab. Marek Salamonowicz, prof. UKW.

Prelegent postawił pytanie, czy wydawnictwo powinno składać oświadczenie opt-out, czyli nie dopuszczać, żeby jego zasoby były wykorzystywane w sposób komercyjny np. do trenowania sztucznej inteligencji.

– Pojawia się wiele pytań związanych z tym, co można udostępnić. Mam nadzieję, że to spotkanie będzie jednym z odcinków toczącej się debaty, jakie są dobre praktyki w zakresie wykorzystywania sztucznej inteligencji w działalności akademickiej, w dydaktyce, w publikacjach, w prowadzeniu badań – dodał prof. Salamonowicz, podkreślając, że ważna jest przede wszystkim transparentność. – Chodzi o to, żeby uczelnia świadomie wskazywała na te silniki, te modele AI, które są wiarygodne, bo jest ryzyko halucynacji.

Ekspert zwrócił uwagę na zasady stosowania sztucznej inteligencji w działalności akademickiej, np. na kwestię etycznego postępowania i rzetelności, żeby nie przypisywać sobie autorstwa pracy, która została wygenerowana przez AI. Podkreślił też, że narzędzia sztucznej inteligencji to ciekawe pole dla pracy naukowej.

– Jestem wdzięczny Wydziałowi Mechatroniki UKW i Wydziałowi Informatyki za to, że pokazują bardzo ciekawe modele i silniki, a także za to, co robią ze studentami oraz, jak badają funkcjonowanie sztucznej inteligencji – mówił prof. Marek Salamonowicz, zdradzając, że chciałby, by tworzono lokalne modele AI, żeby można było korzystać ze sztucznej inteligencji bez ryzyka utraty poufności danych.

Anna Wysocka

Fot. Janusz Pająk