Pani doktor, co pani zdaniem jako specjalistki od żywienia człowieka jest obecnie największym problemem w tym zakresie?

Te problemy są bardzo indywidualne, ale gdybym miała powiedzieć ogólnie, to myślę, że najbardziej brakuje nam uważności związanej z jedzeniem. Warto mieć świadomość, że istotne jest to, co jemy, jak jemy i ile jemy, a sposób żywienia ma znaczący wpływ na nasze zdrowie w szerokim kontekście – poważnych zaburzeń zdrowia, ale również tego, czy mamy problemy z zasypianiem, czy czujemy się zmęczeni w ciągu dnia, czy jesteśmy podatni na infekcje itd. 

Czym powinno być dla nas jedzenie? 

Jedzenie jest częścią naszego życia, pełni wiele funkcji, ale nie powinno być głównym jego aspektem. Uważam, że powinno nam towarzyszyć, być pomiędzy czymś bardzo ważnym a codziennym. Należy zaniepokoić się w momencie, w którym staje się priorytetem, ale także wówczas, gdy zaczynamy lekceważyć jego rolę w zachowaniu zdrowia. Stąd też uważność dotycząca jedzenia zdobywa duże zainteresowanie i jest analizowana w dietetyce. Uznano, że nie trzeba być specjalistą w zakresie żywienia, znać wszystkich składników pokarmowych i rozumieć występujące między nimi zależności, ale można być świadomą, reagującą na związane z odżywianiem potrzeby organizmu, osobą. Jeśli rozumiemy regulację poobierania pokarmu, rozróżniamy odczucia głodu, sytości i apetyt, kontrolujemy podstawowe parametry zdrowia, dobrze się czujemy, mamy dobrą sylwetkę, zdrową skórę, włosy, paznokcie, to można założyć, że relacja z jedzeniem również jest prawidłowa.

Czasami spotykam się ze stwierdzeniami typu: „Ja może nie odżywiam się zbyt zdrowo, ale nie tyję, moja waga jest w porządku”. Nie jest to słuszne rozumowanie, prawda? 

Prawda, ponieważ postrzeganie zagadnień związanych z odżywianiem wyłącznie z perspektywy masy ciała jest błędne. Nie jest ona jedynym wyznacznikiem, a tylko jednym z wielu elementów, które bierze się pod uwagę w ocenie stanu odżywienia. Obecnie coraz większą uwagę skupia się na analizie składu ciała. Skład ciała może bowiem wskazywać na nieprawidłowości w żywieniu – wskazać np. zbyt wysoką zawartość tkanki tłuszczowej trzewnej, która zwiększa ryzyko wystąpienia chorób metabolicznych, czy nieprawidłowe nawodnienie organizmu. Osoby z prawidłową masą ciała może cechować nieprawidłowy skład ciała.

Pani doktor, skoro już mówimy o uważności, to czy powinniśmy również pamiętać o koncentrowaniu się na tym, co jemy – cieszeniu się smakiem, czerpaniu przyjemności z jedzenia?

Oczywiście, że tak. Z uważnością warto rozpoczynać jedzenie – zawsze wtedy, kiedy odczuwamy lekki głód – i zakończyć wtedy, kiedy czujemy lekką sytość. Istotne jest, żeby skupić się na posiłku – aby odczuć głód czy sytość musimy się na tych odczuciach skoncentrować, nie umyka nam wówczas także sposób podania jedzenia, aranżacja stołu. Uważność wiąże się również bardzo z relacją z drugim człowiekiem. Proszę zwrócić uwagę, że jeśli przygotowujemy posiłki z inną osobą, w grupie, a potem je wspólnie spożywamy, to jedzenie przynosi nam przyjemność, która nie wynika tylko ze smakowitości dania, ale z obecności innych ludzi. To właśnie pozwala docenić walory sensoryczne jedzenia. Myślę, że w taki sposób podchodzą do jedzenia chociażby Włosi, Hiszpanie czy Grecy. Ich posiłki to radość zarówno z jedzenia, jak i z bycia razem. Jeśli to więc tylko możliwe, nie jedzmy w pośpiechu, przeglądając media społecznościowe, oglądając telewizję czy pracując.

Co zrobić, aby pozbyć się takich złych nawyków jak chociażby spożywanie posiłków podczas pracy? 

Zawsze zaczynam od propozycji prowadzenia dzienniczka. Warto notować, o której godzinie je się posiłki, w jakich okolicznościach i jak się je przygotowuje. Warto również zapisywać, czy odczuwa się głód, sytość oraz jakie emocje towarzyszą podczas jedzenia (czy pojawia się np. irytacja, smutek, lęk, może wyciszenie). Taka forma pozwala na rozpoznanie zachowań żywieniowych, które towarzyszą jedzeniu i być może utrwalają nawyk. Nawyki kształtują się bowiem w procesie wielokrotnego powtarzania tych samych czynności, zgodnie z wyuczonym wzorem. Zrozumienie swoich zachowań żywieniowych jest kluczem do zmiany.

Musimy poruszyć również temat rozmaitych mód na diety. Prowokują je celebryci albo influencerzy, którym zależy na zysku. Czy to jest poważny problem?

Bez wątpienia. Jemy wszyscy, więc daje nam to przeświadczenie, że właściwie każdy może się wypowiedzieć na temat jedzenia i jego relacji ze zdrowiem. Oczywiście nie ma nic złego w podzieleniu się indywidualnymi doświadczeniami, ale należy pamiętać, że osobiste doświadczenia nie uprawniają do przekładania ich na ogólne funkcjonowanie różnych grup populacyjnych, a tak niestety często się dzieje. Promowane diety są fenomenalnie prowadzone pod względem marketingowym, obszar związany z żywnością i żywieniem dotyka czułych i ważnych przestrzeni dotyczących wyglądu, sylwetki, atrakcyjności czy zdrowia, więc często emocjonalnie decydujemy się na zmiany w żywieniu. W konsekwencji stosowane są często diety eliminacyjne, czy też wprowadzające znaczne restrykcje energetyczne, które nieprawidłowo opracowane, niezbilansowane, mogą prowokować obniżenie tempa przemian metabolicznych i, w dłuższej perspektywie, niedożywienie, zaburzenia zdrowia.

A zatem osoba, która uważa, że ma problem z masą ciała, albo że powinna poddać się jakiejś diecie, aby poprawić swoje zdrowie, powinna zasięgnąć porady dietetyka?

Oczywiście. Jeśli mamy problemy natury dietetycznej, to konsultujemy się ze specjalistą, czyli z dietetykiem. Sukces rozumiany jako np. redukcja masy ciała, poprawa stanu zdrowia, osiągnąć można w efekcie pracy, wysiłkiem podjętym przez pacjenta czy klienta. Atrakcyjne medialnie oferty dietetyczne powinny być dobrze przeanalizowane, warto pamiętać, że to jest również obszar działań biznesowych, zdrowie nie zawsze jest priorytetem.

A są jakieś pozytywne zjawiska, jeśli chodzi o odżywianie? 

Myślę, że sam fakt, że interesujemy się żywnością, żywieniem, jest pozytywny. Warto pamiętać o tym, że żywienie ma wpływ na trzy obszary funkcjonowania organizmu: zdrowie fizyczne, psychiczne oraz to w wymiarze społecznym. Bardzo mnie cieszy, że rozumiemy te funkcje. Coraz częściej dostrzegamy wartość produktów spożywczych wysokiej jakości i pochodzących z dobrych źródeł oraz wiemy, że wysoko przetworzona żywność nie przynosi korzyści zdrowotnych. Prawidłowe żywienie ma sprzyjać długiemu, ale jednocześnie dobremu, pełnemu przyjaciół i radości, życiu.

Rozmawiała Marta Wiśniewska

Dr inż. Joanna Ciborska - jej zainteresowania naukowe związane są z profilaktyką i leczeniem dietetycznym chorób żywieniowo zależnych, w tym również oceny stanu odżywienia i sposobu żywienia osób aktywnych fizycznie. Bardzo istotny obszar jej zainteresowań stanowi psychologia żywienia.

DNI ŚWIADOMOŚCI ŻYWIENIOWEJ

Dr inż. Joanna Ciborska wraz ze swoimi studentami z Koła Naukowego Żywienia i Profilaktyki Żywieniowej organizuje Dni Świadomości Żywieniowej. Wydarzenie to obejmuje serię wykładów prowadzonych przez pracowników, doktorantów i studentów różnych wydziałów UWM – technologów żywności, dietetyków, psychologów, lekarzy różnych specjalności, a także specjalistów spoza Uniwersytetu i praktyków, pracujących w obszarze żywienia człowieka i dietetyki. Ostanie dwie edycje miały już wymiar międzynarodowy – odbyły się z udziałem prelegentów z Włoch, Turcji, Malezji, Hiszpanii. Celem wydarzenia jest wskazanie zależności między żywnością, żywieniem a zdrowiem z perspektywy różnych specjalistów i w oparciu o doniesienia płynące z badań naukowych. Dni Świadomości Żywieniowej zostały dwukrotnie wyróżnione (w 2021 i 2022 roku) nagrodą Parlamentu Studentów RP „Pro Juvenes” w kategorii Najlepsza studencka inicjatywa prozdrowotna.