Członkami założycielami LOFAR ERIC (Low Frequency Array European Research Infrastructure Consortium) są Polska, Bułgaria, Irlandia, Niemcy, Włochy i Holandia. W ostatnim z wymienionych krajów znajduje się siedziba Konsorcjum (w Dwingeloo), a jej gospodarzem jest Niderlandzki Instytut Radioastronomii.

Konsorcjum ERIC jest podmiotem prawnym ustanowionym na mocy decyzji Komisji Europejskiej. Wkracza do Europejskiej Przestrzeni Badawczej jako wiodąca infrastruktura wykorzystująca najnowocześniejsze osiągnięcia nauki i technologii astronomicznej. Ma służyć astronomom zaawansowanymi możliwościami obserwacji i przetwarzania danych: rozległym polem widzenia nieba, bezprecedensową czułością i rozdzielczością obrazu oraz nowatorskimi możliwościami obserwacji w wielu kierunkach jednocześnie. Zapewni przejrzysty dostęp do szerokiej gamy usług badawczych dla naukowców z całego świata, wspierając współpracę naukową i umożliwiając realizację innowacyjnych projektów na dużą skalę w różnych dziedzinach nauki.

Prof. Jerzy Przyborowski, rektor UWM przewodniczył polskiej delegacji, która wybrała się 10 czerwca do Holandii.

– Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie jest liderem polskiego konsorcjum POLFAR. W Polskiej delegacji pojawili się także przedstawiciele pozostałych dwóch stacji: prof. Hanna Rothkaehl z Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk (właściciel stacji Borowiec pod Poznaniem) oraz dyrektor Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Marian Soida (stacja Łazy) – mówił w rozmowie z Radiem UWM FM prof. Andrzej Krankowski, kierownik Centrum Diagnostyki Radiowej Środowiska Kosmicznego a także przewodniczący konsorcjum POLFAR. Naukowcom towarzyszył także przedstawiciel Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dr Dariusz Drewniak oraz Robert Pekal – wicedyrektor Poznańskiego Centrum Superkomputerowo-Sieciowego w Poznaniu.

– Byliśmy w Dwingeloo, czyli w głównej kwaterze Instytutu Radioastronomicznego Holenderskiego Królewskiego Astron oraz w drugim miejscu – blisko głównego pola radioteleskopu LOFAR w Holandii koło Groningen. 10 czerwca mieliśmy uroczyste otwarcie European Research Infrastructure Consortium LOFAR, czyli tej najwyższej europejskiej infrastruktury badawczej. Konsorcjum już rozpoczęło swoją działalność badawczą – podkreśla prof. Krankowski.

Co oznacza inauguracja działalności konsorcjum LOFAR ERIC?

– Uruchamiamy nową wersję radioteleskopu LOFAR. Nazywamy ją LOFAR 2.0. Wszystkie 52 stacje (38 w Holandii, 6 w Niemczech, 3 w Polsce i po jednej na Łotwie, w Szwecji, Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz Francji) zostaną upgrade'owane do końca 2025 roku. W przyszłym roku będą wybudowane także dwie dodatkowe stacje – we Włoszech i w Bułgarii (już w nowym systemie) –tłumaczy przewodniczący konsorcjum POLFAR. –  Pozwoli to na zwiększenie możliwości obserwacyjnych. Już teraz są one duże, bo możemy monitorować na niebie jednocześnie 256 obiektów radioastronomicznych, a LOFAR 2.0 da nam do monitorowania nieskończoną liczbę obiektów. Jednocześnie będą mogły być obserwowane dwa pola: pole LBA (anteny o niskiej częstotliwości) i pole HBA (anteny o zakresie obserwacyjnym wyższym).

Rok 2025 będzie intensywnym czasem dla osób zaangażowanych w projekt, bo będzie zmieniana elektronika zarówno na polu, jak i w tym pierwszym superkomputerze.

Polscy naukowcy od początku odgrywali istotną rolę w pracach nad rozwojem i konsolidacją systemu. Formalne nawiązanie krajowej współpracy na rzecz udziału Polski w LOFAR nastąpiło w 2007 roku wraz z powołaniem do życia konsorcjum POLFAR obejmującego dziewięć instytucji: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie, Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Poznańskie Centrum Superkomputerowo–Sieciowe afiliowane przy Instytucie Chemii Bioorganicznej PAN, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Uniwersytet Szczeciński i Uniwersytet Zielonogórski. Trzy pierwsze instytucje wybudowały już w 2015 roku stacje LOFAR: PL-612 w Bałdach (koło Olsztyna), PL-611 w Łazach (koło Krakowa) oraz PL-610 w Borówcu (koło Poznania).

Rok później polskie stacje stały się funkcjonalnie częścią systemu LOFAR i rozpoczęły prowadzenie obserwacji radioastronomicznych i monitorowanie przestrzeni kosmicznej w ramach tzw. Kluczowych Projektów Naukowych (ang. Key Science Projects) LOFAR. Wyniki naukowe osiągane przez polskich radioastronomów dzięki współpracy w ramach sieci LOFAR są w skali świata znaczące, czego dowodem są liczne publikacje, często w prestiżowych czasopismach jak „Nature” czy „Astronomy and Astrophysics”.

Źródło: Radio UWM FM/pisz

Rozmowy z prof. Andrzejem Krankowskim można posłuchać na stronie >>> Radia UWM FM. 

Warto przeczytać:

>>> LOFAR ERIC zaczyna działalność. UWM z ważną rolą w konsorcjum

>>> Na UWM obradowali radioastronomowie z całego świata