Establishing Networks to Implement the Principles on Effective Interviewing for Investigations (IMPLEMENDEZ) – to tytuł projektu, który realizuje pan w ramach programu COST, a dotyczy on implementacji Zasad Mendeza w Polsce i innych krajach. Proszę wyjaśnić, co to są za zasady.

Zasady Mendeza to międzynarodowe wytyczne dotyczące efektywnego i etycznego przeprowadzania przesłuchań oraz gromadzenia informacji, opracowane z myślą o zapobieganiu torturom i innym formom złego traktowania. Powstały w 2021 r., a ich pomysłodawcą był Juan E. Méndez, który w latach 2010–2016 pełnił funkcję Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. tortur i innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Wytyczne opierają się na wynikach badań naukowych i doświadczeniach praktyków, a ich fundament stanowi poszanowanie godności i praw człowieka. Dodam jeszcze, że w tej chwili w projekcie bierze udział ok. 350 członków z 58 krajów. 

O wprowadzenie ich w Polsce zabiegał pan w styczniu tego roku podczas spotkania w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Tak. Ministerstwo Sprawiedliwości wyraziło zainteresowanie tym tematem i nawet opublikowało na swojej stronie internetowej polskie tłumaczenie Zasad Mendeza. Muszę jednak zaznaczyć, że wymaga ono pewnych wyjaśnień. W związku z tym, wraz z dwiema innymi osobami, które biorą udział w projekcie, napisałem komentarz, który został nieodpłatnie udostępniony odpowiednim instytucjom w Polsce. Planujemy również opublikować artykuł naukowy na ten temat. 

Zatrzymam się na moment przy torturach. Dlaczego są one nieskutecznym sposobem na pozyskiwanie informacji od przesłuchiwanych?

Badania na ten temat prowadzą specjaliści i praktycy z wielu różnych dyscyplin naukowych – m.in. psychologii, kryminologii, socjologii, neuronauki i medycyny. Najnowsze wyniki dostarczają dowodów na to, że stosowanie przymusu może przynieść skutek odwrotny od zamierzonego, ponieważ utrudnia gromadzenie informacji faktycznych. Co więcej, badania z dziedziny neuronauki wykazały, że techniki przymusu zakłócają i mogą uszkadzać zdolność mózgu do przywoływania wspomnień. Trzeba również wspomnieć, że tortur zakazują rozmaite przepisy prawa międzynarodowego i regulacje oraz rekomendacje organizacji broniących prawczłowieka. Dodam jeszcze, że naszym celem, nad którym pracujemy również w ramach programu COST, jest stworzenie w Polsce trzeciego na świecie, po Irlandii i Norwegii, Centrum Mendeza. Można byłoby tam m.in. szkolić w zakresie tego, jak przeprowadzać przesłuchania. 

Jakiś czas temu wrócił pan z dwutygodniowego stażu w Wielkiej Brytanii, gdzie miał pan okazję obserwować podobne treningi. Co udało się panu zobaczyć? 

To również był wyjazd w ramach programu COST. Pobyt był krótki, ale bardzo intensywny i interesujący. Spotkaliśmy się nie tylko z naukowcami, ale również z praktykami, m.in. w szkole policji w Sheffield. Dla mnie jako naukowca zainteresowanego wykorzystaniem nowych technologii w kryminalistyce, szczególnie ciekawe było zobaczenie, jak wyglądają treningi przesłuchań z wykorzystaniem technologii 3D. W przystosowanych do tego pokojach szkolący się policjant zakłada specjalne okulary, dzięki czemu może wcielić się np. w rolę świadka molestowania seksualnego albo napadu. Technologia 3D daje złudzenie, jakby przebywało się wokół żywych ludzi. Taki policjant jest przesłuchiwany przez swoich kolegów jako świadek, a przesłuchanie odbywa się zgodnie z najlepszymi znanymi praktykami. Zaprezentowano nam również jeden z elementów tzw. immersive training, który polega na tym, że zapraszani są aktorzy z miejscowego teatru i odgrywają rolę podejrzanych lub pokrzywdzonych, dopuszczając się takich zachowań, jak np. popchnięcie stołu na policjanta. Ma to na celu przygotowanie funkcjonariuszy na wszystkie możliwe scenariusze, które mogą wydarzyć się podczas przesłuchania.

W jaki sposób skierował pan swoje zainteresowania naukowe na wykorzystanie nowych technologii w kryminalistyce?

Zanim w 2011 roku przeprowadziłem się do Polski, pracowałem w Rosji jako adwokat i wykładowca w katedrze kryminalistyki. Już wtedy miałem do czynienia z pierwszymi sprawami, w których brane były pod uwagę dowody cyfrowe. Po przyjeździe do Polski postanowiłem skoncentrować się na pracy naukowej i zobaczyłem, że ten temat stanowi pewną niszę, którą chciałem zagospodarować. Wymagało to jednak ode mnie dokształcenia się we własnym zakresie, ponieważ nie mam wykształcenia informatycznego. Przeglądałem literaturę, poszerzałem swoją wiedzę o sprzęcie czy specjalistycznych programach komputerowych itd. A gdy nadarzyła się okazja, aby ze środków grantu stworzyć i wyposażyć laboratorium kryminalistyczne na Wydziale Prawa i Administracji, to oczywiście z wielką chęcią to zrobiłem. Zakupiliśmy m.in. komputery wyposażone w odpowiednie karty graficzne, skaner oraz drukarkę 3D. Chcieliśmy utworzyć miejsce, w którym studenci będą mogli twarzą w twarz spotkać się z nową technologią. Później kupiliśmy też specjalne oprogramowanie do analizy śladów cyfrowych. 

Jakie zastosowanie znajduje technologia 3D w kryminalistyce i procesie dowodowym?

Skaner 3D wykorzystuje się do oględzin miejsca zdarzenia, ponieważ pozwala stworzyć jego bardzo dokładny obraz – błąd pomiarowy na urządzeniu, które mamy w naszym laboratorium, wynosi tylko 1 mm. Dla porównania: mój kolega przeprowadził badania, w których pokazał, że policyjne miarki (z tworzywa sztucznego lub materiału) mają margines błędu od 3 do 5 cm, ponieważ z czasem ulegają deformacji. Zaletą wykonania skanu miejsca zdarzenia jest również to, że, jeśli tylko materiał cyfrowy jest dobrze zachowany, to w dowolnej chwili można do niego zajrzeć i obejrzeć to, co nie zostało jeszcze poddane oględzinom lub to, co na wcześniejszych etapach dochodzenia wydawało się nieznaczące. Na przykład: podejrzany w toku śledztwa przyznaje się do winy, śledczy zaglądają do protokołu oględzin i okazuje się, że jakiejś informacji brakuje. Wówczas nieoceniony jest skan 3D miejsca zdarzenia, dzięki któremu możemy odtworzyć daną sytuację jeden do jednego.

W jakim jeszcze aspekcie kryminalistyki technologie 3D mogą znajdować zastosowanie?

W ekspertyzach sądowych, tam, gdzie trzeba dokonać rekonstrukcji wydarzeń. Skany 3D mogą posłużyć jako materiał do wykonania symulacji za pośrednictwem odpowiednio programu komputerowego. W przypadku chociażby postrzelenia czy wypadku drogowego możemy stworzyć kompletny scenariusz tego, jak wyglądało miejsce zdarzenia, wprowadzając np. wymiary drogi, ustawiając samochody, symulując ich ruch, rodzaj zderzenia czy poziom uszkodzeń. Służy to celom analitycznym i demonstracyjnym. Może się to przyczynić do wydawania sprawiedliwszych wyroków, ponieważ dzięki takim symulacjom sąd ma możliwość spojrzenia na dane wydarzenie z perspektywy świadka.

Rozmawiała Marta Wiśniewska

Fot. Marta Wiśniewska

Dr hab. Denis Solodov, prof. UWM – pracuje w Katedrze Kryminologii i Kryminalistyki na Wydziale Prawa i Administracji UWM. Wśród jego zainteresowań naukowych znajdują się m.in.: taktyki kryminalistyczne, dowody cyfrowe oraz prawa jednostki w procesie karnym. W 2014 r. otrzymał nagrodę im. prof. B. Hołysta z najlepszą pracę naukową w dziedzinie kryminalistyki. 

Tekst ukazał się w sierpniowo-październikowym wydaniu „Wiadomości Uniwersyteckich", którego tematem przewodnim są pogranicza. Pojęcie to jest nierozerwalnie związane z Warmią i Mazurami. Naszych uniwersyteckich ekspertów zapytaliśmy więc o granice metaforyczne i te całkiem realne. Zastanawiamy się, jak życie na pograniczu kształtuje tożsamość i jak wpływa na poczucie bezpieczeństwa. Rozmawiamy nie tylko o ludziach, którym przychodzi migrować, ale i o roślinach, które... przekraczają granice. 

W jesiennym wydaniu znalazły się też artykuły dokumentujące ważne momenty dla społeczności Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, np. powstanie listu intencyjnego w sprawie budowy nowego szpitala czy otwarcie wyremontowanego akademika.