Dr hab. Krzysztof Żęgota, prof. UWM pracuje w Instytucie Nauk Politycznych na Wydziale Nauk Społecznych UWM. Jego zainteresowania badawcze to m.in. obwód królewiecki Federacji Rosyjskiej i polityka bezpieczeństwa Rosji. Od lutego 2022 r. śledzi i komentuje działania armii rosyjskiej na Ukrainie. W ubiegłym roku (od maja do października) prowadził jednak badania w Polsce, na obszarze przygranicznym, na którym od lipca 2012 r. do lipca 2016 r. obowiązywał mały ruch graniczny z obwodem królewieckim. Były to powiaty leżące przy granicy z tym obwodem plus Olsztyn i powiat olsztyński, Elbląg, powiat elbląski, całe trójmiasto i powiaty nad Zatoką Gdańska.

– Badałem poczucie bezpieczeństwa społeczności zamieszkującej ten obszar oraz jej ocenę działań rządu polskiego związanych z zabezpieczeniem granicy polsko-rosyjskiej w obliczu działań Rosji. Dlaczego tam? Dlatego, że obszar ten był kiedyś postrzegany jako obszar dający możliwość wymiany handlowej, wymiany usług, np. turystycznych, wymiany sportowej i kulturalnej, a także naukowej, z której ja i wielu naukowców z UWM i Uniwersytetu Gdańskiego korzystało. Dlatego te interdyscyplinarne badania prowadziłem we współpracy z dr Dominiką Studzińską z UG, która zajmuje się geografią społeczno-gospodarczą. Obszar małego ruchu granicznego też znajdował się w strefie jej szczególnych zainteresowań. Prowadziliśmy te badania dlatego, że napaść Rosji na Ukrainę na wiele lat zamknęła możliwość wznowienia małego ruchu granicznego i bezpośrednie sąsiedztwo z agresywną Rosją musiało zmienić stosunek ludności do niej – wyjaśnia prof. Żęgota.

Na potrzeby badania naukowcy opracowali internetową ankietę i rozesłali ją do wszystkich instytucji administracji publicznej i samorządowej oraz szkół z prośbą o jej rozpowszechnianie. Odpowiedziało ponad 400 osób. O co dokładnie pytali ankietowanych? M.in. o postrzeganie granicy: o to, czy jest ona źródłem rozwoju czy zagrożeniem bezpieczeństwa, o postrzeganie Rosjan i o ocenę działań polskiego rządu w sprawie zabezpieczania polskich granic. I co im odpowiedzieli ankietowani?

Zdecydowana większość ankietowanych uważa, że granica z Rosją jest w obecnej sytuacji geopolitycznej nie możliwością rozwijania współpracy gospodarczej, lecz zagrożeniem bezpieczeństwa. Ze względu na agresywną politykę Rosji uczestnicy badania nie widzą perspektywy zmiany funkcji granicy z tej, która dzieli, na tę, która łączy. Oceniają również, że potencjalny kryzys migracyjny na granicy z obwodem królewieckim może stanowić istotne zagrożenie dla powiatów przygranicznych.

Ludzie widzą konieczność wzmocnienia granicy, wzmocnienia potencjału militarnego Polski, szczególnie w Polsce północno-wschodniej. Twierdzą, że trzeba korzystać z działań twardych, które pokażą Rosji, że jesteśmy gotowi bronić Polski. Respondenci są jednak sceptycznie nastawieni do płotów na granicy. Zauważają korzyści płynące z barier elektronicznych – czujników ruchu, ciepła itp.

Podobnie oceniają także działania rządu w sprawie sytuacji na granicy polsko-białoruskiej. Uważają, że rządzący więcej w tej sprawie działali na rzecz prorządowej propagandy niż na rzecz zapewnienie jej szczelności.

Rosyjska agresja militarna wobec Ukrainy zmieniła również w istotnym stopniu stosunek mieszkańców powiatów przygranicznych do mieszkańców obwodu królewieckiego. Prawie połowa uczestników badania uznała, że ich opinia o Rosjanach zamieszkujących sąsiedni region uległa pogorszeniu.

Szczegółowe wyniki badania dr Studzińska i prof. Żęgota opisali w artykule, który został opublikowany w naukowym kwartalniku „Journal of Contemporary European Studies”. Przedstawią je także na I Kongresie badaczy i badaczek granic i pograniczy, który organizują jesienią Uniwersytet Opolski i Uniwersytet Wrocławski.

Prof. Krzysztof Żęgota z Instytutu Nauk Politycznych UWM w styczniu 2022 r. otrzymał tytuł doktora habilitowanego na podstawie monografii „Obwód kaliningradzki Federacji Rosyjskiej a bezpieczeństwo międzynarodowe Europy Środkowo-Wschodniej. Między geopolityką a konstruktywizmem". Na XIV Zjeździe Geopolityków Polskich, który odbył się w grudniu 2022 r. w Krakowie, Polskie Towarzystwo Geopolityczne przyznało mu jedną z czterech Honorowych Nagród im. Oskara Żebrowskiego, zwaną popularnie Geopolitycznym Oskarem.

Lech Kryszałowicz