Realizuje pani grant NCN związany z komunikacją naukową badaczy na wczesnym etapie kariery. Dlaczego zainteresowała się pani tym tematem?

Mój projekt NCN wpisuje się w szereg międzynarodowych analiz z cyklu „Harbingers of Change”, podejmowanych od 2016 roku przez badaczy związanych z CIBER Research LTD, niezależnym centrum badawczym z Wielkiej Brytanii, z którym mam przyjemność współpracować. Pracują tam pod kierunkiem prof. Davida Nicholasa doświadczeni naukowcy m.in. z: Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Hiszpanii, Francji, Chin, Malezji, Rosji, Portugalii, Polski, Australii oraz Izraela. Projekty Harbingers of Change, w tym mój polski projekt NCN, dotyczą postaw i zachowań związanych z różnymi aspektami komunikacji naukowej, m.in. z wyszukiwaniem informacji, ocenianiem, recenzowaniem, pisaniem, publikowaniem, reputacją, etyką, zasięgiem badań oraz transformacjami systemu uprawiania nauki. Te postawy i zachowania badane są w różnych kontekstach. Kontekst mojego projektu okazał się bogaty w tzw. „kryzysy zewnętrzne”. Należały do nich: dopiero co zakończona pandemia i rozpoczęta wojna w Ukrainie, udostępniony chat GPT i wciąż trwające reformy nauki i szkolnictwa wyższego, m.in. zmiany w klasyfikacji nauk, nowa lista czasopism punktowanych etc. 

Jak przebiegała organizacja badań i wybór grupy badawczej?

Ten projekt NCN, tak jak wszystkie międzynarodowe projekty Harbingers, dotyczy badaczy na wczesnych etapach kariery (ang. early career researchers, ECR) w różnych dziedzinach. Chodzi ogółem o względnie młode osoby, ale bez konkretnej cezury wiekowej, gdyż najważniejszym kryterium doboru respondentów jest niezbyt długie doświadczenie w prowadzeniu badań naukowych. Przyjęłam, że do grupy respondentów mogą zaliczać się doktoranci oraz doktorzy do siedmiu lat po doktoracie (wliczając urlopy rodzicielskie), którzy nie posiadają jeszcze stopnia doktora habilitowanego. Pod względem metodologicznym projekty Harbingers opierają się o wywiady pogłębione z respondentami, przeważnie wywiady podłużne, czyli powtarzane co roku z tymi samymi osobami. Wywiady prowadzimy online, nagrywamy, a następnie przygotowujemy transkrypcję. Analizy uzupełniane są przeglądem literatury przedmiotu oraz – w przypadku międzynarodowych analiz – ankietami globalnymi.

Jakie były przykładowe pytania?

Pytałam naukowców np. o korzystanie z generatywnych narzędzi AI, ich wady i zalety, wiarygodność pozyskiwanych w ten sposób informacji i o to, czy narzędzia AI pomagają im w udostępnianiu wyników ich badań lub zwiększają ich produktywność w publikowaniu. Pytałam też o wpływ wspomnianych „kryzysów zewnętrznych” na ich pracę i kariery, w tym m.in. o kwestie przepracowania. Były też pytania związane z publikowaniem i rozpowszechnianiem wyników swoich badań, jak też z recenzowaniem (peer review). Główny zrąb kwestionariusza wywiadu wykorzystywanego w projektach Harbingers jest stały od kilku lat, uzupełniamy go o nowe okoliczności zewnętrzne, globalne i krajowe, jak np. reformy nauki w Polsce.

Kiedy prowadziła pani te badania?

Założyłam dwie tury wywiadów podłużnych w odstępie rocznym, czyli prowadzonych wiosną 2023 oraz wiosną 2024 roku. Okazało się, że pierwsza część moich badań w ramach grantu NCN (wywiady z 2023 roku) była kontynuacją wcześniejszych dwóch międzynarodowych projektów (tzw. Harbingers 1 i Harbingers 2), a ich druga część (wywiady w 2024 roku) mogła zostać częściowo zintegrowana z międzynarodową analizą Harbingers 3.

Badała pani naukowców w dziedzinach artystycznych, humanistycznych i teologicznych. Dlaczego skoncentrowała się pani tylko na tych obszarach?

Wynikało to z tematyki międzynarodowych badań Harbingers of Change. Pierwsze dwa projekty z tego cyklu były skoncentrowane na środowisku badaczy na wczesnym etapie kariery w dziedzinach ścisłych, przyrodniczych, technicznych, inżynieryjnych, medycznych i społecznych (ang. Science & Social Science, SSC). W planach mieliśmy badania wśród humanistów w różnych krajach. A ponieważ nie udało się pozyskać sponsora wspólnych międzynarodowych badań, ustaliliśmy, że każdy z badaczy szuka dofinansowania we własnym zakresie. Było to w 2022 roku. Moje starania zakończyły się sukcesem i polski projekt NCN mógł tym sposobem stać się uzupełnieniem analiz Harbingers o respondentów z nieuwzględnionych wcześniej dziedzin: nauk humanistycznych, teologicznych i artystycznych (ang. Arts & Humanities, A&H). Trzecia analiza Harbingers rozpoczęła się już w trakcie trwania polskiego projektu, więc nadarzyła się okazja zintegrowania polskich humanistów z reprezentantami innych dziedzin z różnych krajów we wspólnej analizie skupionej na wykorzystywaniu generatywnej sztucznej inteligencji.

Jak dużą grupę pani przebadała?

W pierwszej turze rozmów wzięło udział 25 naukowców z trzech dziedzin z różnych uniwersytetów w Polsce: nauk humanistycznych (przedstawicieli ośmiu z dziewięciu składowych dyscyplin: literaturoznawstwa, językoznawstwa, filozofii, historii, polonistyki, nauk o sztuce, nauk o kulturze i religii oraz archeologii); nauk teologicznych oraz naukowców-artystów (reprezentantów wszystkich trzech składowych, czyli sztuk muzycznych, sztuk plastycznych i konserwacji dzieł sztuki oraz sztuk filmowych i teatralnych). Tak więc w ramach trzech dziedzin reprezentowane były niemal wszystkie dyscypliny składowe z wyjątkiem dwóch (nauk biblijnych oraz etnologii i antropologii kulturowej), które wyodrębniono w polskiej klasyfikacji nauk pod koniec 2022 roku, czyli już po złożeniu aplikacji o grant NCN.

Czy może się pani podzielić wynikami badań?

Ogółem projekt nadal trwa, więc zebrane dane są jeszcze opracowywane i przygotowywane do publikacji. Dużo pracy zajmuje też przygotowywanie otwartych danych do zdeponowania w repozytorium, co jest wymogiem grantu NCN. Niemniej kilka publikacji już się ukazało, zarówno dotyczących tylko polskiej grupy respondentów z trzech dziedzin, jak też wspólnych międzynarodowych publikacji. Jeden z pierwszych tekstów poświęciłam wspomnianym wcześniej „kryzysom zewnętrznym”, w których przyszło pracować respondentom na początku 2023 roku, czyli tuż po pandemii, po wybuchu wojny w Ukrainie i w czasie od dawna trwających reform nauki, przy jej ogólnym niedofinansowaniu. Ogółem zdecydowana większość rozmówców przyznała, że czuła się przepracowana, znaczna część – niedowartościowana, a co czwarty młody badacz odczuwał wypalenie zawodowe.

Ukazały się też teksty dotyczące wpływu sztucznej inteligencji na pracę badaczy na wczesnym etapie kariery, jeden dotyczy tylko polskich respondentów, a kolejne – respondentów z różnych krajów, w tym Polski. W dwóch z tych wieloautorskich publikacji umieszczono moje nazwisko zaraz za kierownikiem naszego międzynarodowego zespołu, co jest potwierdzeniem wagi wyników uzyskanych dzięki polskiemu grantowi. Ogółem stwierdzono dużą różnicę w doświadczeniach w korzystaniu z GenAI przez polskich humanistów, teologów i naukowców-artystów pomiędzy dwiema turami wywiadów – na początku 2023 i rok później, czyli na początku 2024 roku. Chociaż po roku wzrosło zainteresowanie GenAI, nadal było to raczej dopiero rozpoznawanie i wstępna eksploracja zjawiska.

Dzisiaj, po kolejnym roku, wyniki są już zupełnie inne, tzn. respondenci wykazują się większym doświadczeniem w korzystaniu z AI. Właśnie zaczęliśmy kolejny projekt w ramach cyklu Harbingers of Change, ale o tym opowiem już w przyszłości.

rozmawiała Anna Wysocka

Prof. dr hab. Marzena Świgoń jest dyrektorką Instytutu Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UWM oraz przewodniczącą Rady Naukowej Dyscypliny Nauki o Komunikacji Społecznej i Mediach. Pełni też funkcję redaktorki naczelnej rocznika naukowego „MediaKultura-Komunikacja Społeczna” (wyd. UWM). Realizuje projekt „Naukowcy na wczesnym etapie kariery w dziedzinach artystycznych, humanistycznych i teologicznych: postawy i zachowania związane z komunikacją naukową”, który jest jej drugim, finansowanym z Narodowego Centrum Nauki.

Tekst ukazał się w wakacyjnym wydaniu „Wiadomości Uniwersyteckich", w którym postanowiliśmy skierować naszą redakcyjną lupę na sprawy nauki. W oczekiwaniu  na nową Ustawę o szkolnictwie wyższym i nauce, sprawdzamy, jak „robiąc swoje", naukowcy związani z Uniwersytetem szukają sposobów na to, by ich praca odpowiadała na rozmaite wyzwania i problemy współczesności. 

Poza tym, jak zawsze, piszemy o sukcesach społeczności akademickiej i ważnych wydarzeniach z życia uczelni, w tym, oczywiście, o Święcie Uniwersytetu. 

Wszystkie wydania „Wiadomości Uniwersyteckich" dostępne są na >>> stronie internetowej uczelni