Do konkursu OPUS 29 zgłoszono w tym roku aż 2538 wniosków, o 11 proc. więcej niż przed rokiem. Do drugiego etapu oceny merytorycznej przeszło 736 z nich, a do finansowania eksperci NCN zakwalifikowali 344 wnioski na łączną kwotę ponad 636,1 mln złotych. Wskaźnik sukcesu w konkursie wyniósł 13,55 proc. Wśród laureatów konkursu znalazło się pięcioro przedstawicieli Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.

Większym zainteresowaniem (o 19 proc.) niż rok temu cieszył się też konkurs PRELUDIUM. W jego 24. edycji zgłoszono 2506 wniosków, w drugim etapie ocenianych było 758. Ostatecznie do finansowania zostało zakwalifikowanych 369 wniosków o łącznej wartości ponad 61,6 mln złotych. Wskaźnik sukcesu wyniósł więc w tym wypadku 14,72 proc., a wśród najlepiej ocenionych wniosków znalazły się trzy projekty zgłoszone przez młodych naukowców z UWM.

Nowością w ofercie ministerialnego wsparcia dla naukowców był program Wektory Nauki. W jego pierwszej edycji dofinansowanie otrzymało troje przedstawicieli UWM. Program ma za zadanie wspieranie upowszechniania nauki poprzez realizację projektów mających na celu prezentację aktualnych osiągnięć naukowych i najnowszych wyników badań naukowych lub prac rozwojowych. Dofinansowanie jest przyznawane w dwóch modułach: konferencje naukowe i monografie naukowe.

Metabolizm żelaza pod lupą naukowca z UWM

Dr hab. inż. Wojciech Kozera, prof. UWM z Wydziału Bioinżynierii Zwierząt otrzymał ok. 100 tys. zł z konkursu OPUS 29 na badania pt. „Interakcja między sieciami metabolicznymi żelaza i kwasów tłuszczowych omega-3: korzyści i zagrożenia dla zdrowia wynikające z diety”.

– Żelazo jest niezbędnym mikroelementem dla prawie wszystkich żywych organizmów. Jest wykorzystywane w wielu procesach komórkowych, a jego znaczenia dla prawidłowego funkcjonowania organizmu jest ogromne. Poziom żelaza musi być jednak ściśle regulowany, ponieważ granica pomiędzy jego nadmierną a niewystarczającą zawartością w organizmie jest niezwykle cienka. Choroby związane z dysfunkcją metabolizmu żelaza można podzielić na dwie grupy: związane z nadmiarem żelaza oraz z jego niedoborem – wyjaśnia prof. Wojciech Kozera i dodaje, że niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza dotyka jednej szóstej ludzkości. Z kolei długotrwałe przeciążenie żelazem prowadzi do niewydolności wątroby, serca oraz zaburzeń endokrynologicznych. – Kluczowym pytaniem pozostaje, co wpływa na metabolizm żelaza i jak zapewnić jego optymalne wchłanianie oraz dostępność biologiczną. Najnowsze badania ujawniły związek między kwasami tłuszczowymi omega-3 a metabolizmem żelaza. Celem naszych badań jest ustalenie, w jaki sposób te dwa składniki diety oddziałują na siebie.

Aby to sprawdzić, naukowcy planują wykorzystać transgeniczny organizm modelowy – myszy, które jak żaden inny ssak są zdolne do syntezy kwasów tłuszczowych omega-3. W badaniach użyty będzie również model świni, który dobrze odwzorowuje fizjologię człowieka.

– Przeanalizujemy prosięta zdrowe i anemiczne, które będą suplementowane różnymi dawkami kwasów omega-3. Na podstawie badań molekularnych chcemy ustalić, jaki jest biologiczny mechanizm interakcji między metabolizmem żelaza i kwasów tłuszczowych omega-3, a także w jaki sposób tę wiedzę można wykorzystać do walki z chorobami lub do zachowania homeostazy organizmu – mówi naukowiec.

Projekt badawczy realizowany jest we współpracy z dr Magdaleną Ogłuszką z Instytutu Genetyki i Biotechnologii Zwierząt Polskiej Akademii Nauk.

Postbiotyki a transfer genów oporności na antybiotyki

Niemal 2 mln zł z konkursu OPUS 29 otrzymał dr inż. Arkadiusz Zakrzewski z Wydziału Nauki i Żywności. Przyznana kwota pozwoli mu na realizację projektu: „Rola postbiotyków w rozprzestrzenianiu się genów oporności na antybiotyki: implikacje dla bakterii komensalnych i chorobotwórczych”.

– Postbiotyki zyskują coraz większą popularność jako naturalne środki konserwujące wspierające trend „czystej etykiety”. Dzięki właściwościom przeciwdrobnoustrojowym i zdolności do przedłużania trwałości produktów, stają się atrakcyjną alternatywą dla sztucznych dodatków. Jednak ich bezpieczeństwo nie zostało jeszcze wystarczająco ocenione. Chcę określić, czy postbiotyki wyprodukowane z bakterii zawierających geny oporności mogą pośredniczyć w poziomym transferze genów, w tym do groźnych patogenów, takich jak Listeria monocytogenes czy Staphylococcus aureus, a także do bakterii naturalnie obecnych w przewodzie pokarmowym człowieka. Problem ten nabiera szczególnego znaczenia w kontekście braku jasnych regulacji dotyczących profilu genetycznego szczepów wykorzystywanych do produkcji postbiotyków – zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim – zaznacza badacz i podkreśla, że postbiotyki będą wytwarzane z wyselekcjonowanych szczepów LAB przy użyciu kilku metod inaktywacji, w tym obróbki termicznej, wysokociśnieniowej, enzymatycznej i ultradźwiękowej. Ich działanie przeciwbakteryjne zostanie ocenione względem wybranych szczepów patogennych i komensalnych, ze szczególnym uwzględnieniem mikroorganizmów istotnych dla przemysłu mleczarskiego.

Kolejnym krokiem w badaniach będzie sprawdzenie, czy postbiotyki mogą wspierać transfer genów oporności w różnych warunkach biologicznych.

– Transfer genów będzie monitorowany metodami hodowlanymi i molekularnymi (PCR), a dodatkowo oceniane będą zmiany w strukturze biofilmów i przepuszczalności błon komórkowych, aby lepiej zrozumieć mechanizmy sprzyjające pobieraniu DNA ze środowiska. Nigdy dotąd nie przeprowadzono kompleksowego badania, które oceniłoby rolę postbiotyków w tym procesie.

Wyniki projektu dr. inż. Arkadiusza Zakrzewskiego mogą mieć znaczenie dla oceny ryzyka mikrobiologicznego, opracowania przepisów dotyczących postbiotyków i ochrony zdrowia publicznego w kontekście narastającego problemu oporności na antybiotyki.

W poszukiwaniu zastosowania dla odpadów organicznych

„Analiza wpływu suszenia, plazmowej aktywacji i sonikacji na reorganizację strukturalno-chemiczną bioinspirowanych kompozytów SCOBY-3D w kontekście efektywności fermentacji kombuczy i otrzymywania biocelulozy” to tytuł projektu dr hab. inż. Magdaleny Zielińskiej, prof. UWM z Wydziału Nauk Technicznych. Naukowczyni na realizację badań otrzymała ok. 1,4 mln zł z konkursu OPUS 29.

– Planowane badania obejmują modyfikację biomateriału naturalnymi dodatkami roślinnymi, projektowanie lekkich, a jednocześnie wytrzymałych struktur 3D oraz zastosowanie zaawansowanych metod obróbki wykorzystujących m.in. ultradźwięki, zimną plazmę, mikrofale czy promieniowanie podczerwone. Celem projektu jest stworzenie inteligentnych, biodegradowalnych materiałów, które mogłyby znaleźć zastosowanie nie tylko w nowoczesnych opakowaniach żywności, ale również w takich sektorach, jak budownictwo, lotnictwo, chłodnictwo czy transport żywności, gdzie kluczowe są właściwości izolacyjne, niska masa i wysoka wytrzymałość materiału – mówi prof. Magdalena Zielińska i dodaje, że innowacja polega na połączeniu struktur 3D inspirowanych naturą z procesami fermentacyjnymi, modyfikacją dodatkami roślinnymi oraz wieloaspektową analizą właściwości powstałych kompozytów. – Projekt zakłada przeprowadzenie kompleksowych analiz właściwości fizykochemicznych (FTIR, DSC/TGA), mechanicznych, mikrostrukturalnych (SEM/AFM), termoizolacyjnych, barierowych oraz testów biodegradowalności, co pozwoli ocenić trwałość, funkcjonalność i potencjał nowych kompozytów w szerokim wachlarzu zastosowań przemysłowych. Badania wpisują się w ideę gospodarki obiegu zamkniętego i poszukują nowych sposobów wykorzystania odpadów organicznych do tworzenia materiałów przyjaznych środowisku.

Mikrobiom w kłodach świerka pospolitego

Dr hab. Monika Szczecińska, prof. UWM z Wydziału Biologii i Biotechnologii UWM dzięki grantowi NCN z konkursu OPUS 29 będzie realizowała projekt pt. „Procesy sukcesji ekologicznej konsorcjów grzybów i bakterii biorących udział w rozkładzie drewna w lesie naturalnym”.

– Celem projektu badawczego jest kompleksowa analiza dynamiki zmian mikrobiomu kolonizującego rozkładające się kłody świerka pospolitego w unikatowym ekosystemie Białowieskiego Parku Narodowego. Wyjątkowy charakter badań wynika z objęcia nimi bezprecedensowego zakresu czasowego, uwzględniającego kłody datowane od 1964 roku, co umożliwi prześledzenie sukcesji taksonomicznej oraz funkcjonalnej mikroorganizmów na przestrzeni kilku dekad – mówi dr hab. Monika Szczecińska, prof. UWM.

Projekt realizowany jest przez konsorcjum naukowe pod przewodnictwem Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (kierownik projektu: dr hab. Grzegorz Janusz, prof. UMCS), przy współudziale Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Instytutu Agrofizyki PAN oraz Uniwersytetu Warszawskiego. Przyjęta interdyscyplinarna metodologia łączy inwentaryzację ekologiczną z zaawansowanymi technikami „omicznymi”, takimi jak: metagenomika, profilowanie fizjologiczne (CLPP), metaproteomika oraz analiza chemiczna.

Zespół badawczy z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, kierowany przez prof. Monikę Szczecińską, odpowiada za kluczowe analizy metatranskryptomiczne. Zadania te obejmują ekstrakcję wysokiej jakości RNA z próbek drewna oraz zastosowanie sekwencjonowania RNA (RNA-Seq) w celu określenia profilu ekspresji genów.

– Realizacja tej części badań pozwoli na wyjście poza samą identyfikację taksonomiczną mikroorganizmów i zrozumienie ich funkcjonalnego udziału w procesie dekompozycji poprzez scharakteryzowanie aktywnych szlaków metabolicznych w poszczególnych fazach rozkładu – dodaje.

Naukowcy zaangażowani w projekt oczekują, że jego wyniki pozwolą na opracowanie modelu sukcesji mikrobiologicznej oraz pogłębią wiedzę na temat obiegu węgla w naturalnych ekosystemach leśnych.

Tworzywa sztuczne trawione przez larwy owadów

Prof. dr hab. inż. Sławomir Ciesielski z Katedry Biotechnologii w Ochronie Środowiska na Wydziale Geoinżynierii, będzie realizował projekt „Międzygatunkowy transfer mikrobioty jako narzędzie ułatwiające degradację tworzyw sztucznych przez larwy owadów”. Finansowanie zapewnią mu środki z konkursu OPUS 29.

Projekt zgłoszony przez prof. Ciesielskiego dotyczy fenomenu trawienia tworzyw sztucznych przez larwy owadów.

– Analiza uzyskanych wyników pogłębi wiedzę na temat interakcji między mikroflorą przewodu pokarmowego a organizmem larwy owada. Wyniki badań nie tylko przyczynią się do zwiększenia efektywności biodegradacji plastiku przez owady, ale również będą stanowiły istotny wkład rozwój inżynierii mikrobiomowej – mówi prof. Sławomir Ciesielski.  

Naukowiec będzie przewodniczył zespołowi projektowemu, który tworzą pracownicy Wydziału Rolnictwa i Leśnictwa: dr hab. Agnieszka Kosewska, prof. UWM oraz dr inż. Sebastian Przemieniecki. 

Owady jadalne niczym zwierzęta hodowlane

„Biodostępność doksycykliny oraz jej wpływ na rozwój mącznika młynarka (Tenebrio molitor)” to projekt badawczy, za który odpowiada prof. dr hab. wet. Jerzy Jaroszewski z Wydziału Medycyny Weterynaryjnej.

Jadalne owady, w tym larwy mącznika młynarka stanowią obiecujące rozwiązanie w zaspokojeniu potrzeb żywnościowych populacji ludzkiej.   

 – Dostarczają one wysokiej jakości białka i niezbędnych składników odżywczych a ich hodowla wiąże się z mniejszym obciążeniem dla środowiska niż tradycyjna produkcja zwierzęca. W 2021 r. larwy Tenebrio molitor zostały uznane w UE za „nową żywność”, co podkreśla ich rosnące znaczenie w żywieniu. Jednocześnie, w myśl obowiązujących w UE przepisów, owady jadalne winny być traktowane jak zwierzęta hodowlane i podlegać przepisom, które zapewniają bezpieczeństwo żywności – wyjaśnia prof. Jerzy Jaroszewski. –  Doksycyklina jest jednym z najczęściej stosowanych leków w terapii zakażeń bakteryjnych u zwierząt w chowie wielkotowarowym i może przedostawać się do hodowli owadów np. w wyniku krzyżowego zanieczyszczenia, co stwarza ryzyko, że trafi ona do łańcucha pokarmowego. Przyczynia się to również do rozprzestrzeniania antybiotykooporności, co stanowi istotne zagrożenie dla zdrowia publicznego – podkreśla.   

Wraz ze wzrostem wykorzystania owadów w żywności i paszach pojawiają się liczne pytania dotyczące bezpieczeństwa ich stosowania. Jednakże aktualna wiedza dotycząca farmakokinetyki antybiotyków u owadów jak i ich wpływ na rozwój owadów jest znikoma.  W związku z tym projekt, którego finansowanie jest możliwe dzięki konkursowi OPUS 29, ma na celu znaleźć odpowiedzi na następujące pytania: jak różne dawki i czas ekspozycji na doksycyklinę wpływają na wchłanianie i eliminację leku oraz na poziom jej pozostałości w ciele Tenebrio molitor; czy ekspozycja na lek wpływa na tempo wzrostu, śmiertelność, zawartość białka w hemolimfie oraz ogólną wartość odżywczą larw; w jaki sposób czas ekspozycji i dawka doksycykliny wpływają na skład mikroflory oraz obecność genów oporności na tetracykliny u mącznika młynarka.

Potencjał ukryty w saponinach

„Saponinowe i niesaponinowe składniki roślin. Aktywność powierzchniowa i promocja przenikania przeznaskórkowego” to temat grantu, na który środki z konkursu OPUS 29 otrzymał prof. dr hab. inż. Kamil Wojciechowski, Wydział Rolnictwa i Leśnictwa, Katedra Chemii.

Badania prowadzone przez naukowca z UWM koncentrują się na biocząsteczkach, wykazujących aktywność powierzchniową, zwanych biosurfaktantami. Mogą być one wytwarzane przez wszystkie rodzaje organizmów. Wśród biosurfaktantów znaleźć można zarówno cząsteczki stosunkowo niewielkie, jak te należące do grupy saponin, będących przedmiotem grantu, jak i bardzo duże, np. białka łubinu. Wiele z tych cząsteczek ma również działanie biologiczne, np. biosurfaktanty produkowane przez drożdże pomagają im zdobywać pożywienie, zaś roślinne saponiny chronią przed atakiem patogenów.  

– Rosnąca świadomość zagrożeń płynących z produkcji i stosowania surfaktantów syntetycznych skłania użytkowników kosmetyków i produktów chemii gospodarczej (np. szamponów, płynów do mycia naczyń, środków do prania, mycia szyb, itp.) do powrotu do produktów naturalnych. Poza zdolnością wytwarzania piany i łagodnego usuwania brudu, jedną z najciekawszych unikalnych cech saponin jest zdolność do oddziaływania z błonami biologicznymi. Dzięki temu niektóre saponiny wspomagają działanie szczepionek, a za sprawą badań przeprowadzonych w trakcie realizacji projektu, w przyszłości będą również mogły być wykorzystywane jako tzw. promotory przenikania dla substancji odżywczych i leczniczych przez skórę. Substancje takie umożliwiają dostarczenie wybranych składników do głębszych warstw skóry w sposób kontrolowany. Poprawi to skuteczność obecnie stosowanych kosmetyków pielęgnujących, ale również farmaceutyków podawanych w postaci np. maści na skórę – wyjaśnia prof. Kamil Wojciechowski.  

Nowoczesne projektowanie warstw budynków

Jednym z laureatów konkursu NCN PRELUDIUM 24 jest mgr inż. Robert Muszyński, doktorant z Katedry Inżynierii Budowlanej na Wydziale Geoinżynierii UWM. Młody naukowiec będzie realizował projekt „Modelowanie optymalnych konfiguracji warstw przegród budowlanych w różnych technologiach z wykorzystaniem wnioskowania neuronowo-rozmytego w kontekście efektywności energetycznej i ekonomicznej”.

– Od zawsze interesuję się nowościami w sektorze budownictwa. W projekcie zajmę się rozwiązaniami, które pozwolą usprawnić proces projektowania przegród zewnętrznych budynków. Celem będzie opracowanie inteligentnego narzędzia wspomagającego projektantów. Umożliwi ono wskazanie obiektywnych wariantów materiałowo-konstrukcyjnych pod względem efektywności energetycznej, ekonomicznej i środowiskowej – tłumaczy mgr inż. Robert Muszyński.

Podejmowane badania wpisują się w problematykę przyszłej rozprawy doktorskiej młodego naukowca.

– Rozwiązania, które chcę zaproponować, będą moim zdaniem dosyć innowacyjne, Zastosowana zostanie także sztuczna inteligencja i jestem ciekawy, jak poradzi sobie ona z przewidywaniem optymalnych wariantów konstrukcji. Razem z prof. Piotrem Srokoszem, moim opiekunem, stworzymy specjalny algorytm ANFIS, czyli Adaptive Neuro-Fuzzy Inference System, który łączy zalety sztucznych sieci neuronowych i logiki rozmytej. Model ten będzie zdolny do natychmiastowego przewidywania zużycia energii dla nowych konfiguracji ścian, bez konieczności każdorazowego przeprowadzania symulacji komputerowej. – dodaje mgr inż. Muszyński.

Dofinansowanie projektu wynosi ponad 95 tys. zł.

Systemy GNSS podczas niekorzystnej pogody

Mgr inż. Beata Milanowska, doktorantka z Wydziału Geoinżynierii UWM, będzie realizowała temat „Wpływ pogody kosmicznej na funkcjonowanie globalnych systemów nawigacji satelitarnej". Projekt uzyskał finansowanie w konkursie PRELUDIUM 24. Jego tematyka jest rozszerzeniem badań, którymi naukowczyni zajmuje się na studiach doktoranckich. Jej opiekunem naukowym jest prof. Paweł Wielgosz.

– Funkcjonowanie globalnych systemów nawigacji satelitarnej (GNSS), powszechnie wykorzystywanych do wyznaczania pozycji, zależne jest od wielu czynników. Jednym z nich jest pogoda kosmiczna, czyli warunki panujące w przestrzeni kosmicznej. W trakcie niesprzyjających warunków mogą wystąpić zakłócenia w działaniu systemów satelitarnych. Celem projektu będzie zatem zbadanie podatności GNSS na zróżnicowane warunki pogody kosmicznej, także te najbardziej niesprzyjające – mówi mgr inż. Beata Milanowska.

Dodaje, że obecnie znajdujemy się w okresie zwiększonej aktywności słonecznej, co prowadzi do zwiększonej liczby zaburzonych zjawisk pogody kosmicznej, przydatnych do badań.

– Z uwagi na ciągły rozwój i modernizację systemów GNSS występuje zapotrzebowanie na badanie ich aktualnej zdolności do zmniejszania niekorzystnego wpływu pogody kosmicznej. W projekcie zostaną zatem wykorzystane nowe modele, produkty czy też zmodernizowane sygnały satelitarne, uzupełniając aktualny stan wiedzy na temat technologii GNSS – wyjaśnia mgr inż. Beata Milanowska.

Inozytol a leczenie zaburzeń lękowych

W konkursie PRELUDIUM 24 grant zdobyła także reprezentantka Wydziału Lekarskiego UWM, lek. Maria Derkaczew, która będzie badała działanie przeciwlękowe wybranych cyklitoli (myo-inozytolu, scyllo-inozytolu oraz d-chiro-inozytolu).

Jak możemy przeczytać w opisie projektu, aktualnie wiele doniesień literaturowych podkreśla korzystne działanie inozytoli w zaburzeniach na tle psychicznym, tj. zaburzeń depresyjnych, lękowych, a także bezsenności. Celem niniejszego projektu jest określenie działania trzech wybranych stereoizomerów inozytolu: myo-inozytolu, scyllo-inozytolu oraz d-chiro-inozytolu na zaburzenia lękowe i rozwój ośrodkowego układu nerwowego w oparciu o model zwierzęcy danio pręgowanego.

Działania projektowe stanowią rozwinięcie wcześniejszych badań pilotażowych, w których wykazano wpływ mio-inozytolu na parametry rozwoju i aktywność ruchową larw. Badania te mogą przyczynić się do lepszego zrozumienia biologicznego działania cyklitoli, które są coraz częściej stosowane w suplementacji bez jednoznacznych danych potwierdzających ich skuteczność w zakresie redukcji objawów lękowych. Wyniki mają również potencjalne znaczenie aplikacyjne – zarówno w medycynie człowieka, jak i w kontekście dobrostanu zwierząt wykorzystywanych w produkcji i badaniach.

Wektory Nauki dla UWM

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego uruchomiło w tym roku także nowy program pn. Wektory Nauki. Naukowcy mogli składać wnioski w dwóch modułach – monografie naukowe oraz konferencje naukowe. Z UWM dofinansowanie z tego programu otrzymały trzy osoby.

Dr hab. Łukasz Zielonka, prof. UWM z Wydziału Medycyny Weterynaryjnej otrzymał niemal 200 tys. zł na sfinansowanie III Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Hodowla owadów na cele paszowe i żywieniowe. OWADY 2026”.

Ok. 46 tys. zł ministerstwo przyznało też dr hab. Marii Korybut-Marciniak, prof. UWM na zorganizowanie XIII konferencji naukowej: „Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Entuzjazm i sceptycyzm wobec nowoczesności”.

– Bardzo się cieszymy, że mimo tego iż zagadnienie, którym się zajmujemy, nie jest zbyt popularne, to jednak zostało zauważone, a recenzenci dostrzegli wartość naszych badań, dociekań i dyskusji – podkreśla prof. Maria Korybut-Marciniak. 

Dofinansowanie uzyskała z nowego programu ministerialnego uzyskała także dr hab. Krystyna Szczechowicz, prof. UWM z Wydziału Prawa i Administracji. Wsparciem objęty zostanie Ogólnopolski Zjazd Dziekanów Wydziałów Prawa, który odbędzie się pod hasłem „Wyzwania współczesnej nauki w dobie przemian technologicznych i społecznych (2-4 września 2026 r.)”.

– Temat konferencji wybrałam z uwagi na rosnącą skalę i tempo zmian technologicznych oraz społecznych, które wpływają na sposób funkcjonowania uczelni, organizację badań i wymagania stawiane przyszłym prawnikom. Uważam, że w tej sytuacji konieczna jest ogólnopolska debata nad kierunkami rozwoju edukacji prawniczej oraz rolą wydziałów prawa w kształtowaniu systemu szkolnictwa wyższego. Konferencja ma również umożliwić dostosowanie strategii wydziałów do zmieniających się uwarunkowań technologicznych i demograficznych – podkreśla prof. Krystyna Szczechowicz i dodaje: – Organizuję ten zjazd z zamiarem stworzenia forum swobodnej wymiany doświadczeń dziekanów i prodziekanów w zakresie zarządzania wydziałami, prowadzenia badań oraz kształcenia studentów prawa w warunkach dynamicznych przemian cyfrowych i społecznych.