Olsztyńskie Dni Nauki i Sztuki to wyjątkowe wydarzenie, podczas którego społeczność akademicka uchyla drzwi do swojego świata. To, co dla jednych jest oczywistością, dla innych może być przecież tajemnicą. A tymczasem i nauka, i sztuka zasługują na to, by być częścią naszej codzienności. Wzbudzając zainteresowanie, daje się ludziom szansę nie tylko na doświadczenie czegoś nowego, ale także na wyzwolenie w sobie potencjałów, o których mogli nie mieć pojęcia.

Tematem przewodnim festiwalu w tym roku jest astronomia, a to za sprawą postaci Mikołaja Kopernika, patrona 2023 roku.

– Przedstawimy historię Mikołaja Kopernika w sposób bardziej zrozumiały dla najmłodszych odbiorców - zapewniał niedawno Mateusz Pikuliński, dyrektor Kortosfery. – Przez trzy dni w Bibliotece Uniwersyteckiej będzie nam towarzyszyć wystawa planet - interaktywna ekspozycja w formie warsztatowej. W Centrum Konferencyjnym będzie można też obejrzeć spektakl "Słońce Kopernika", który pozwoli nam pokazać życie tego astronoma – także w Olsztynie. Wiele też czeka nas na poszczególnych wydziałach UWM. Każdy znajdzie w tej ofercie coś dla siebie!

Widowiskowo i merytorycznie

Jednym z pierwszych wydarzeń XXI Olsztyńskich Dni Nauki i Sztuki był widowiskowy spektakl chemiczny, który odbył się na parkingu obok Centrum Konferencyjnego UWM. Poprowadziła go Ewelina Krzykowska, chemiczka i laborantka, na co dzień pracująca w Centrum Popularyzacji Nauki i Innowacji Kortosfera.

– Podczas tego spektaklu zaprezentowaliśmy tak naprawdę najprostsze reakcje chemiczne, ale jednocześnie najbardziej spektakularne. Widziałam, że dużą uwagę publiczności przyciągnęły te z ciekłym azotem, który ma temperaturę aż -179 stopni Celsjusza. Zamoczyłam w nim nadmuchane balony, które pod wpływem tego ogromnego zimna znacznie zmniejszają swoją objętość i pokazałam, że sześć z nich zmieści się do pudełka, do którego normalnie by nie weszły. Na zakończenie pokazałam wielką chmurę, która powstała z tego, że do ciekłego azotu wlałam wrzątek, czyli uzyskałam efekt różnicy temperatur w wysokości prawie 300 stopni Celsjusza – tłumaczy Ewelina Krzykowska, która w przeszłości była uczestniczką Olsztyńskich Dni Nauki i Sztuki, a teraz jest zapaloną popularyzatorką nauki.

– Olsztyńskie Dni Nauki i Sztuki stwarzają idealną okazję chociażby do bardzo interesującego kontaktu z naukami ścisłymi - w szczególności mogą z niego korzystać najmłodsze dzieci, które w szkole nie mają jeszcze takich przedmiotów jak chemia czy fizyka. Bardzo fajnie, że można je zainteresować pokazami, wykładami czy grami terenowymi. Uwielbiam popularyzować naukę, to jest mój żywioł i bardzo się cieszę, że tutaj jestem - dodała.

Warto odnotować, że naszą rozmowę przerwało gromkie „dziękujemy”, które skandowały dzieci w kierunku Eweliny Krzykowskiej, zaaferowane tym, co zobaczyły podczas spektaklu.

Ważne daty w kalendarzu

Redakcja „Wiadomości Uniwersyteckich” towarzyszy uczestnikom 21. Olsztyńskich Dni Nauki i Sztuki, obserwując ich reakcje na zaproponowane przez organizatorów atrakcje. Z przeprowadzonych rozmów jasno wynika, że dla wielu osób pojawienie się we wrześniu w Kortowie to coś naturalnego. Termin ODNiS w swoich kalendarzach zapisują np. nauczyciele.

Jedną z nauczycielek, która wraz ze swoimi uczniami obserwowała spektakl, jest Agnieszka Kreczman-Mucha, nauczycielka klas I-III ze Szkoły Podstawowej nr 29 w Olsztynie.

– Uczestniczymy w Olsztyńskich Dniach Nauki i Sztuki rokrocznie. Myślę, że ta impreza we wspaniały sposób urozmaica codzienne przebywanie w szkole. Dzieci czują się tutaj rewelacyjnie, świetnie się bawią. Będziemy tutaj również jutro [w czwartek] i odwiedzimy Wydział Geoinżynierii, gdzie dzieci dowiedzą się, czy dom ma swój osobisty, a także weźmiemy udział w pokazie ryb danio - mówiła.

– Nasza szkoła jest stałym gościem Olsztyńskich Dni Nauki i Sztuki. Od wielu lat uczestniczymy w różnych warsztatach, wykładach – mówiła w środowy ranek Katarzyna Tunkiewicz, nauczycielka przedmiotów zawodowych w Zespole Szkół Gastronomiczno-Spożywczych im. Wisławy Szymborskiej w Olsztynie. Do Kortowa przyjechała ze swoimi uczniami na wykłady „Otyłość zakodowana w mózgu, czyli jak to, co jemy wpływa na nasze zachowanie” oraz „Niepłodność chorobą cywilizacyjną XXI wieku, czyli jak czynniki środowiskowe wpływają na nasz układ rozrodczy”.

– Młodzież, z którą przyszłyśmy, kształci się w zawodzie technik żywienia i usług gastronomicznych. To czwarta klasa – zaznacza Wioletta Rutkowska, dyrektor tej samej szkoły. – Tematy wydarzenia są potrzebne i dobrze dobrane, życiowe. Młodzież chętnie przychodzi i uczestniczy w tego typu wydarzeniach i może w przyszłości będzie tutaj studiować.

Słowa swojej nauczycielki potwierdza Maria, jedna z uczennic olsztyńskiego „Gastronomika”.

– Temat wykładu mnie ciekawi. Zawsze interesowałam się gastronomią, żywieniem, biotechnologią żywności. Kiedy pani dyrektor powiedziała, że jest możliwość posłuchania wykładów, to chętnie skorzystałam z tej możliwości. Jestem pierwszy raz na Olsztyńskich Dniach Nauki i Sztuki. Na razie podoba mi się.

Jak przyznała pani dyrektor, absolwentka Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie, wizyta w Kortowie ma duże znaczenie nie tylko dla młodzieży, ale i dla osób, które z tym miejscem czują się związane. Ona sama wspominała tego dnia czasy swoich studiów.

Dni bliżej nieba

W pierwszych godzinach wydarzenia bardzo wielu chętnych w różnym wieku zgromadziła również wystawa interaktywna „Misja po Układzie Słonecznym”, która umożliwiała wejście do wnętrza planet i symulowania zjawisk, jakie na nich panują. Można było ją obejrzeć zarówno w Centrum Konferencyjnym, jak i w Bibliotece Uniwersyteckiej UWM.

– Nasza wystawa składa się z planet Układu Słonecznego oraz Słońca, do których można wejść, zwiedzić i doświadczyć warunków, jakie panują na danej planecie. Np. Uran jest najzimniejszą planetą, więc jest to symulator, w którym panuje najniższa temperatura. Jej przeciwieństwem jest Wenus, gdzie ustawiliśmy temperaturę ok. 40 stopni - tak, aby dało się tam wytrzymać, ale należy pamiętać, że w rzeczywistości na planecie Wenus jest około 400 stopni Celsjusza - wyjaśnił Piotr Bończyk ze stowarzyszenia „Polaris”, które przygotowało tę wystawę. Warto odnotować, że organizatorzy chętnie podejmują współpracę z instytucjami spoza Uniwersytetu. To sprawia, że ich pole oddziaływania jest coraz większe.

Naukowe spojrzenie na… zakwasy

Podczas Olsztyńskich Dni Nauki i Sztuki odbywa się wiele interesujących wykładów, które wygłaszają także goście spoza Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. W środowy poranek po brzegi wypełniła się Aula Błękitna w Centrum Konferencyjnym, gdzie swoją prelekcję miała Natalia Leciejewska, doktorantka w Katedrze Fizjologii, Biochemii i Biostruktury Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu oraz była wielokrotna reprezentantka Polski w boksie tajskim.

– Zatytułowałam swój wykład „Czy boks może nas nauczyć, jak funkcjonują nasze mięśnie?” i cały był poświęcony wysiłkowymi fizycznemu i temu, co się dzieje w jego trakcie, jak możemy go nazywać w zależności od tego, jak wygląda. Uzupełniłam to wszystko, pokazując techniki wyprowadzania ciosu prostego, skurczów: izotonicznego, auksotonicznego oraz izometrycznego. Dzieci wykonywały te ćwiczenia i myślę, że dzięki temu lepiej zapamiętały, co te pojęcia oznaczają – mówi Natalia Leciejewska.

– To był bardzo ciekawy wykład – przyznaje Zofia, uczennica Uniwersyteckiego XII LO w Olsztynie. – Prowadząca podzieliła się z nami wieloma ciekawymi informacjami na tematy sportowe, m.in. na temat tego, jak serce reaguje na wysiłek, który wykonujemy oraz czym są tzw. zakwasy. Ogólnie bardzo mi się tutaj [na Olsztyńskich Dniach Nauki i Sztuki] podoba. Można się dowiedzieć wielu ciekawych i przydatnych w codziennym życiu rzeczy.

Prelegentkę poprosiliśmy o bardziej szczegółowe wyjaśnienie, dlaczego bolą nas mięśnie, gdy np. robimy brzuszki po dłuższej przerwie, czy gdy wyjdziemy po zimie na rower.

– Zakwasy odczuwamy podczas, a nie po wysiłku fizycznym i wynikają one z kumulacji kwasu mlekowego. Tłumaczyłam też, że z kwasu mlekowego możemy odzyskać składniki energetyczne – nasz organizm nie będzie trzymał kwasu mlekowego w mięśniach, jeśli w wątrobie może uzyskać inny składnik odżywczy.  Jeśli natomiast mówimy o bólu mięśni, który pojawia się po wysiłku, to jest tzw. opóźniona bolesność mięśniowa. Mięśnie wskutek wysiłku ulegają mikrouszkodzeniom. To jest normalne w przypadku, gdy wykonujemy intensywny wysiłek albo gdy ćwiczymy po długiej przerwie. Ona pojawia się pojawia od 24 do 48 godzin po wysiłku i towarzyszy nam zazwyczaj przez krótki czas, do momentu aż organizm naprawi te uszkodzenia – dodała Natalia Leciejewska.

Zadowolony z wykładu młodej naukowczyni i sportsmenki był również Szymon Wronka z Uniwersyteckiego LO, który planuje zostać w przyszłości zawodowym sportowcem.

– Bardzo mi się podobał ten wykład, ponieważ sport towarzyszy mi od najmłodszych lat. Grałem w piłkę nożną, a teraz zacząłem biegać i bardzo zaciekawiła mnie tematyka tego wykładu. Dowiedziałam się, jak świadomie trenować – rozumieć to, co robię – mówił. 

Pasta dla słonia i skaczące jajka, czyli Dni... pełne możliwości

O to, by uczestnicy ODNiS opuszczali mury Uniwersytetu z jak najlepszymi wrażeniami, dbają nie tylko specjalni goście, ale także – a może: przede wszystkim – pracownicy uczelni. Nauczyciele akademiccy oraz doktoranci co roku chętnie zgłaszają oni tematy swoich warsztatów, wykładów i innych wydarzeń, podczas których dzielą się swoimi umiejętnościami. W prowadzone zajęcia wkładają serce i mnóstwo… wiedzy.

– Mamy różne doświadczenia, które zawierają w sobie informacje dotyczące fizyki, chemii oraz biologii – mówi dr Agata Żmijewska, jedna z prowadzących „Laboratorium szalonych naukowców”. I dodaje: – Dzieci na naszych warsztatach mogą się dowiedzieć, jak jest zbudowane DNA, gdzie się znajduje, co to jest jądro komórkowe, a także pobawić się puzzlami, czyli zobaczyć, jak poszczególne zasady azotowe łączą się ze sobą. Mamy uczestników w wieku od 7 do 12 lat, bo w tym okresie życia najbardziej chłoną wiedzę. Mamy też małych pomocników – studenci przyszli ze swoimi dziećmi. Zainteresowanie warsztatami było bardzo duże, z czego się ogromnie cieszymy. Jesteśmy świadomi, że wskazywanie możliwości nauki poprzez doświadczenie jest interesujące.

Olsztyńskie Dni Nauki i Sztuki mają być zachętą do dalszych poszukiwań, dlatego prowadzący robią wszystko, by spotkanie ze światem uniwersyteckich badań było jak najbardziej interesujące i inspirujące.

– Mamy zmieniający się zaczarowany atrament, który pojawia się i znika, badamy zjawisko osmozy na domowym modelu, mamy skaczące jajka, poruszające się mazakowe ludziki, model serca i krwi. Robimy bubble tea z odczynników laboratoryjnych. Pokazujemy, jak reagują przedmioty na bardzo niskie temperatury przez doświadczenie z ciekłym azotem oraz robimy pastę dla słonia – mówi dr Aleksandra Kurzyńska z Wydziału Biologii i Biotechnologii UWM.

Wiedza na wynos

Twórcami wydarzeń są nie tylko doświadczeni naukowcy, ale także studenci. Szczególnie ci, którzy zrzeszeni są w kołach naukowych.

– Koordynatorami warsztatów „Laboratorium szalonych naukowców – tajniki laboratorium na wesoło i kolorowo” są członkowie dwóch kół naukowych: Koło Naukowe Biologii Medycznej Exon i Koło Naukowe Biotechnologów. To jest akcja, która z roku na rok się powtarza i mamy mnóstwo próśb i telefonów o dodatkowe spotkania. Zainteresowanie szkół jest olbrzymie. Są też relacje – poprzednie roczniki chwalą, więc kolejne chcą przyjść. Staramy się też modyfikować, żeby zawsze były nowe eksperymenty. Nauczyciele mogą korzystać z formularzy, jak takie doświadczenia przeprowadzać w szkole. Wiemy, że uczniowie potem dalej eksperymentują, co nas bardzo cieszy i jest dowodem na to, że nasze działanie zostało wdrożone w życie – mówi prof. dr hab. Nina Smolińska z Wydziału Biologii i Biotechnologii, która w czasie Olsztyńskich Dni Nauki i Sztuki opowie o tym, czy mózg może być fit.

– Część eksperymentów można wykonywać samemu w domu i uczniowie dostają wskazówki, jak powtórzyć taki eksperyment i pokazać go rodzicom – dodaje dr Agata Żmijewska.

Nauka i sztuka dla każdego

Uczestnicy Olsztyńskich Dni Nauki i Sztuki trafiają do Kortowa z pozytywnym nastawieniem. Nie może być inaczej, bo uniwersytecka inicjatywa na dobre wpisała się w kalendarz wydarzeń na Warmii i Mazurach.

– Spodziewam się czegoś ciekawego i tego, że czegoś się nauczę – mówi Ola z I klasy biologiczno-chemicznej Liceum Ogólnokształcącego nr 1 w Olsztynie.

Jej koleżanka, Ada, doceniała fakt, że w programie ODNiS znalazły się propozycje dopasowane do profilu ich klasy.

Naukowcy, którzy przygotowują swoje wystąpienia i pokazy, pamiętają o grupie docelowej i do niej dostosowują treści.

– Nasze zajęcia są dla grupy 8-12 lat. Zajęcia noszą nazwę „Bakterie w produkcji żywności fermentowanej”, ale opowiem też o biotechnologii, produkcji jogurtu, bakterii probiotycznych. Mamy wykład, mamy film o tym, jak bakterie zachowują się w naszym przewodzie pokarmowym, mamy też warsztaty, na których zapoznajemy dzieci z produkcją sera. Informujemy o tym, jak wyglądają szczepionki stosowane w mleczarstwie i w produkcji pieczywa, mówimy o drożdżach. Dzieciaki mogą poznać proste sprzęty laboratoryjne, wykonać analizy. Zajęcia są ciekawe i dzieci są zawsze bardzo zadowolone. To są nasze dziesiąte zajęcia tematyczne dotyczące bakterii w produkcji żywności – mówi dr hab. inż. Agnieszka Jankowska z Wydziału Nauki o Żywności.

UWM pomaga zaprzyjaźnić się z przyrodą

Na Wydziale Rolnictwa i Leśnictwa dzieci uczyły się w środę m.in. o owadach. Radek, Zuzia, Basia, Tosia, Antoś i Kajtek są z trzeciej klasy z SP 9 w Olsztynie. Radek pokazuje nam z dumą patyczka, którego wziął na rękę.

– Miałam na ręce trzy razy patyczka i to jest fajne uczucie – opowiada o swoich doświadczeniach Tosia.

– Ja też prawie gotowa byłam go zabrać, ale trochę się bałam – zaznacza Zuzia, a Kajtek wydaje krótką rekomendację: – Polecam patyczki, fajne są.

O tym, że zajęcia przygotowane przez kadrę UWM świetnie trafiają w dziecięce gusta, świadczy to, że uczniowie przekrzykują się opowieściami o innych owadach, które widzieli, brali na ręce i które chcieliby mieć. Ich opowieści pełne są emocji. I pełni emocji odradzają też... posiadanie karaluchów.

– Przyjechaliśmy na zajęcia „Śliwki robaczywki – o owadach wokół nas”. Zajęcia były w formie warsztatów. Pierwszą częścią był wykład na temat owadów i ich budowy, a następnie dzieci mogły dotykać owadów, m.in. patyczaków. To skończyło się największy uśmiechem, dzieci są zachwycone. Zaproponowano nam założenie hodowli w klasie we współpracy z Uniwersytetem – mówi wychowawczyni trzeciej klasy w SP 9, Judyta Lipińska – Jesteśmy na ODNIS systematycznie, ale nie zawsze nam się udaje zapisać, ponieważ jest duża konkurencja wśród nauczycieli i miejsca rozchodzą się szybko. Serdecznie polecamy, bo jak zawsze zajęcia spełniły nasze oczekiwania i dzieciaki bawiły się rewelacyjnie. To była duża dawka wiedzy.

– Jestem ucieszona, że dzieci chętnie przychodzą na warsztaty – mówi dr inż. Agnieszka Laszczak-Dawid z Katedry Entomologii, Fitopatologii i Diagnostyki Molekularnej – Opowiadamy o owadach i pokazujemy, gdzie są owady w naszym najbliższym otoczeniu.

Lepiej poznać swoją codzienność

Na Wydziale Geoinżynierii jeden z warsztatów prowadził zespół z Katedry Gospodarki Nieruchomościami i Systemów Informacji Geograficznej.

– Warsztaty o tytule „Czy mieszkanie/dom ma dowód osobisty” są bardzo ciekawym wprowadzeniem młodych ludzi w kulisy procedur nabywania i sprzedawania nieruchomości i w to, czego uczymy na naszym wydziale studentów. Opowiadamy o różnych rolach osób odpowiedzialnych za ten proces nabywania/sprzedaży, ale też o mapach, numeracji, zabezpieczeniu praw do nieruchomości, które jest tym dowodem osobistym. Ten dowód jest chroniony prawnie, żebyśmy wiedzieli, że nieruchomość mamy i nikt nam jej nie zabierze – mówi dr hab. inż. Agnieszka Dawidowicz, prof. UWM.

– Zajęcia pokażą dzieciom, jak i gdzie znaleźć informacje o nieruchomościach. Wrócą do domu i będą mogły poprosić rodziców, żeby przeszukać księgę wieczystą swojego lokalu. Oprócz tego, że powiemy, co jest ważne, powiemy też, gdzie to znaleźć. Uważam, że trzeba po swojemu „przeklikać”, żeby zapamiętać. A to jest „klikające pokolenie” – mówi dr Anna Klimach.

– Nieruchomość musi być zdefiniowana konkretnie – to jest ta jedyna i tylko ta. Chcemy w czasie tych warsztatów pokazać dzieciom możliwość znalezienia konkretnych nieruchomości, dzięki korzystaniu z geoportali geodezyjnych, jak również z geoportali prawnych, w których te informacje są gromadzone. Są one ogólnodostępne i można na nich sprawdzić informacje o swojej nieruchomości – mówi dr inż. Jan Kuryj.

ODNiS - co przed nami?

Olsztyńskie Dni Nauki i Sztuki potrwają do piątku (22 września). Dziesiątki zajęć pogrupowano w kilka grup tematycznych:

• Tajemnice świata
• Świat technologii
• Sztuka w nas
• Zdrowe życie
• Świadome społeczeństwo

Kortowo odwiedzą także specjalni goście, wśród których są m.in. Piotr Kosek (twórca kanału „Astrofaza”), Agata Kurzyk czy Kamil Muzyka.

22 września przed Centrum Konferencyjno-Szkoleniowym będzie można wziąć udział we wspólnym oglądaniu filmów pod chmurką. O godzinie 11 wyświetlony zostanie film „W głowie się nie mieści", a o godzinie 18 wspólnie obejrzymy „Pierwszego Człowieka”.

Po więcej informacji warto zajrzeć na >>> stronę Olsztyńskich Dni Nauki i Sztuki.