Ostatnie przedpołudnie Światowego Kongresu Kopernikańskiego na UWM w Olsztynie poświęcone zostało różnym obliczom Kopernika. Panel dyskusyjny na ten temat moderował prof. dr hab. Michał Kokowski (Instytut Historii Nauki PAN w Warszawie). Wzięli w nim udział: prof. dr hab. Mirosław Bochenek (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), dr Piotr Łopuszański, prof. dr hab. Janusz Małłek (Toruń), prof. dr hab. Krzysztof Mikulski (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), dr Jerzy Sikorski (Olsztyn), dr Wojciech Krzysztof Szalkiewicz (Olsztyn), dr Jacek Szubiakowski (Olsztyńskie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne).

Zagadki i mity związane z astronomem

Prof. Mirosław Bochenek z UMK w Toruniu, autor książki pt. "Mikołaj Kopernik czy Thomas Gresham?", rozprawił się z kilkoma mitami i błędnie powtarzanymi informacjami dotyczącymi dokonań Kopernika w zakresie ekonomii. Nawet w fachowej literaturze pojawiają się nieprawidłowe daty powstania traktatów oraz nieścisłości dotyczące ich tytułów.

Profesor Bochenek mówił, że posługiwanie się nazwą "prawo Kopernika" w kontekście jego ustaleń o wypieraniu pieniądza lepszego przez pieniądz gorszy, jest "krzywdzące". Zakwestionował pojawiające się w literaturze informacje o tym, że Gresham przedstawiał twierdzenia na temat występowania w obiegu równocześnie dwóch monet (lepszych i gorszych). 

– Gresham napisał wyraźnie, że wartościowe monety złote w wyniku obniżenia zawartości kruszcu odpłynęły za granicę - tłumaczył. I pytał retorycznie: – Proszę mi powiedzieć, gdzie tam jest myśl, że w obiegu funkcjonują równocześnie monety gorsze i lepsze, i te grosze wypierają lepsze?

Zdaniem profesora problemem jest fakt, że autorzy, którzy przedstawiają te twierdzenia, nie korzystają ze źródeł, a jedynie powtarzają obiegowe stwierdzenia. – Mam nadzieję, że Kongres pomoże mi w "prostowaniu" historii – zaznaczył naukowiec z UMK. 

O dogmatach i błędnie powtarzanych teoriach mówił w swoim wystąpieniu także dr Piotr Łopuszański. Wśród tez, które nie zostały wystarczająco dobrze udowodnione, wskazał m.in. tę dotyczącą miejsca chrztu. Zdaniem badacza nie jest to takie oczywiste, ponieważ w kościele św. Jana, który jest wskazywany w tym kontekście, do roku urodzenia Mikołaja Kopernika trwał remont. Być może zatem nie było warunków, by to tam odbyła się uroczystość związana z tym sakramentem. Podobnie niewystarczająco dobrze uzasadnione jest przekonanie o tym, że Kopernik nie przyjął święceń kapłańskich i nie był księdzem. 

Odkrywanie Kopernika

Prof. Janusz Małłek odniósł się do postawionego przez moderatora dyskusji pytania o to, czy nadal należy zajmować się jeszcze Mikołajem Kopernikiem. Jak mówił, obserwowany wysyp książek o astronomie, zarówno tych beletrystycznych, popularnonaukowych, jak i monografii pisanych przez akademików, nie powinien nikogo zniechęcać do podejmowania kolejnych badań, ponieważ - jak mówił kopernikolog z Torunia – każdy drobiazg dotyczący życia i działalności Kopernika jest ważny.

W sobotnie przedpołudnie swoimi przemyśleniami dzielił się z uczestnikami Kongresu także jego pomysłodawca: prof. Krzysztof Mikulski. Urodzony w Lidzbarku Warmińskim badacz, członek Rady Uczelni Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego i pracownik Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Odnosząc się do zarzutów częstego powielania błędów przez badaczy, prof. Mikulski, przypominał, że niektórzy badacze nie dysponowali źródłami, które pozwoliłyby im na zweryfikowanie pewnych tez. Stwierdzenie to warte jest uwagi między innymi dlatego, że to właśnie on ma na swoim koncie kilka istotnych poprawek do biografii patrona Kongresu (to on zaprzeczył m.in. temu, że Kopernik był najmłodszym dzieckiem w swojej rodzinie oraz zweryfikował adres budynku, w którym narodził się przyszły astronom).

– Mamy przed sobą jeszcze trochę "zabaw" ze źródłami – przewidywał prof. Mikulski.

Olsztyński kopernikolog, dr Jerzy Sikorski, stanął w obronie tworzenia hipotez i domniemywań. – Są one uprawnione, jeśli składają się na nie różne przesłanki – mówił.

Dr Sikorski za jedną z takich hipotez uznaje potencjalną obecność Anny Schilling trwającej u boku Kopernika po tym, jak zaniemógł w w wyniku wylewu krwi do mózgu, po którym paraliż objął prawą część jego ciała.

Inne spojrzenie na Mikołaja Kopernika zaproponował dr Wojciech Szalkiewicz, który – m.in. z racji wykonywanej przez siebie pracy szefa Biura Promocji w starostwie powiatu olsztyńskiego – najbardziej interesuje się marketingowym potencjałem astronoma i możliwości wykorzystania tego potencjału do promocji Warmii. 

Dr Jacek Szubiakowski, wykładowca Wydziału Matematyki i Informatyki UWM oraz wieloletni dyrektor Olsztyńskiego Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego mówił z kolei o trudnościach, na jakie napotkał w związku ze swoimi badaniami dotyczącymi tablicy astronomicznej Mikołaja Kopernika, która zachowała się na olsztyńskim zamku. Dr Szubiakowski przyznał, że recenzenci prac naukowych nie zawsze przyjmują tezę dotyczącą autorstwa Kopernika w kontekście wspomnianego narzędzia astronomicznego.

Podsumowując dyskusję, jej moderator, prof. Kokowski, autor licznych monografii poświęconych Kopernikowi, zauważył, że wielki astronom jest nadal bardzo interesujący dla badaczy. Znajdowanie źródeł, pogłębianie interpretacji, modyfikacja i formułowanie różnych hipotez, przypuszczeń i domniemywań – o ile nie jest oderwane od historycznych realiów - mogą wnieść wiele ciekawego w dotychczasowe ustalenia i bardzo je wzbogacić.

Porządny mieszczanin na Warmii

Prof. Stanisław Achremczyk, znawca historii Warmii i Mazur, podzielił się swoją wiedzą dotyczącą regionu w czasach Kopernika.

– Naszemu kanonikowi przyszło żyć w czasach ogromnych przemian cywilizacyjnych. W drodze z Europy Zachodniej docierały one do maleńkiej Warmii, Fromborka i Lidzbarka – mówił prof. Achremczyk, wskazując m.in. ustalenia wynikające z odkryć geograficznych, które dokonały się za życia Kopernika, ale i wynalazek druku. – Porządek średniowiecznego świata burzył humanizm i reformacja. Powstał nowy system pojęć niosący zmiany w ideologii, mentalności i obyczajowości. Zachodziły też zmiany na politycznej mapie Europy - wyliczał historyk.

Profesor przedstawił Kopernika i jego czasy z różnych perspektyw. O astronomie mówił m.in., że był porządnym mieszczaninem, nauczonym systematycznej pracy, co znalazło swój wyraz w tym, jak zarządzał dobrami kapituły.

Z Olsztyna do Torunia

Zamykając olsztyńską część Światowego Kongresu Kopernikańskiego, jej gospodarz, rektor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, dziękował współorganizatorom, czyli rektorom Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, a także osobom odpowiedzialnym za przygotowanie wydarzenia w Olsztynie. Przypomniał, że na czele komitetu organizacyjnego stoi prof. Andrzej Korytko, dyrektor Instytutu Historii UWM.

– Przez cztery dni kroczyliśmy z Kopernikiem w wymiarze intelektualnym i myślę, że także w wymiarze duchowym – podsumowywał prof. Jerzy Przyborowski, rektor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, zaznaczając przy okazji, że Kopernik był wielką postacią w historii Warmii. 

- Jestem niezwykle dumny, że mogliśmy zgromadzić wszystkich państwa, uczestników olsztyńskiej części kroczącego Kongresu Kopernikańskiego, tutaj, na naszym Uniwersytecie, ale jestem też niezwykle dumny z tego, że mogliście obradować na zamku w Lidzbarku Warmińskim i we Fromborku, o którym Kopernik mówił, że to skrawek ziemi na końcu świata, ale dla niego niezwykle ważny - podkreślił prof. Przyborowski.

Rektor UWM zaznaczył też, że należy podjąć starania, żeby Kopernika nadal odkrywać i sprawić, by zainteresowanie nim było żywe nie tylko podczas wydarzeń, które go upamiętniają z okazji rocznic. Pozytywnie zareagował także na apel prof. Achremczyka, który postulował ufundowanie popiersia astronoma z myślą o umiejscowieniu go w Kortowie.

Zapraszając do kolejnych odwiedzin Olsztyna i Warmii, rektor przyznał, że sam zakochał się w tej ziemi i czuje się w związku z tym Warmiakiem.

Poza podziękowaniami złożonymi organizatorom olsztyńskiej części Światowego Kongresu Kopernikańskiego, wdzięczność rektor wyraził także pod adresem prof. Krzysztofa Mikulskiego.

Historyk z UMK, autorytet w dziedzinie badań kopernikańskich, mówił żartobliwie: – Gratuluję organizatorom części olsztyńskiej wspaniale przeprowadzonego Kongresu. Zapraszam państwa we wrześniu do Torunia. Będzie chyba tak samo dobrze, a może będziemy się nawet starali państwa przebić?

Artystyczne pożegnanie z Kongresem

Ostatnią częścią Światowego Kongresu Kopernikańskiego odbywającego się w Centrum Konferencyjnym UWM był koncert Orkiestry Akademickiej UWM i Studia Wokalnego UWM. Agendy Akademickiego Centrum Kultury dały wspaniały popis swoich umiejętności podczas programu wypełnionego muzyką filmową z serii o Jamesie Bondzie.

Orkiestrę do występu przygotował dyrygent Rafał Krauze, a wokaliści ćwiczyli pod okiem Urszuli Borejszo. Za większość aranżacji utworów, które wybrzmiały na koniec ŚKK, był dr Tomasz Szymuś z Wydziału Sztuki UWM.

Festiwal Kopernikański na plaży kortowskiej

Tuż po oficjalnym zakończeniu Kongresu jego uczestnicy przenieśli się do serca kampusu UWM, czyli na plażę kortowską. Tam odbył się Festiwal Kopernikański. W programie uwzględniono m.in. pokazy Centrum Nauki Kopernik oraz koncert Cezarego Mankiewicza i Koltersów. W miasteczku akademickim pojawiły się także balony z Grudziądzkiego Klubu Balonowego. Była to nie tylko okazja do chwili relaksu w wyjątkowej przestrzeni Kortowa, ale także do integracji. Goście ŚKK w Olsztynie chętnie skorzystali z tej możliwości.

>>> Inauguracja Światowego Kongresu Kopernikańskiego na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie (21 czerwca)

>>> Podsumowanie obrad olsztyńskiej części ŚKK w czwartek (22 czerwca)

>>> Relacja z piątkowej podróży uczestników ŚKK Szlakiem Kopernikańskim (23 czerwca)

>>> Szlak Kopernikowski na Warmii i Mazurach - przewodnik po miejscach związanych z Mikołajem Kopernikiem