Hannibal był Kartagińczykiem, bohaterem drugiej wojny punickiej (208-201 p.n.e.), ważnym reformatorem państwa punickiego i aranżerem koalicji antyrzymskiej na hellenistycznym Wschodzie. Całe swoje życie poświęcił w służbie stawiania oporu rozrastającej się, imperialnej machinie rzymskiej. Jego działania będące ostatnią próbą jej powstrzymania, wpłynęły na opóźnienie rzymskiej obecności na terenach Afryki Północnej i pozwoliły na dalszy rozwój tamtejszych kultur, pozbawionych jeszcze elementów romanizacji. 

– Hannibal obok Aleksandra Wielkiego czy Juliusza Cezara znajduje się w kręgu najważniejszych osobowości w dziejach starożytnych i postrzegany jest jako jedna z tych osób, które realnie oddziaływały na bieg historii, a co za tym idzie miały wpływ na późniejsze losy świata. Polityczna rola Hannibala była wielokrotnie definiowana, zaś obecny w nauce wachlarz rozmaitych, niekiedy wykluczających się i kontrowersyjnych ocen, czyni tę postać wartą ponownej uwagi – mówił prof. Miron Wolny.   

Naukowiec spoglądał podczas wystąpienia na postać Hannibala od strony procesów kulturotwórczych i przeanalizował aspekty mające wpływ na kształtowanie się wizerunku Kartagińczyka.   

– Głównym ogniwem moich rozważań były kwestie religijne obrazujące stosunek Hannibala do świata bogów, wiarę w ich sprzyjającą moc (rola opiekuńczej bogini Tanit), a także odpowiedzialne za stylizowanie postaci Kartagińczyka na obraz boski, uwidocznione w nawiązywaniu do Heraklesa-Melquarta, czy wskazujące na przyjmowanie niektórych atrybutów Baala. Zwracałem również uwagę na aktywność Hannibala odbywającą się w zróżnicowanym kontekście kulturowym – od Afryki Północnej, poprzez Półwysep Iberyjski, Italię, po wschodnie obrzeża świata hellenistycznego. Przynosi to refleksję dotyczącą absorbowania szeregu wzorców i ich kreatywnego przekształcania na gruncie religijnym – wyjaśniał prof. Miron Wolny.  

Prelegent przedstawiał również trudności w odczytywaniu tekstów źródłowych, w większości zdeformowanych przez optykę rzymską. Podkreślił również rolę ikonografii i numizmatyki w klasyfikowaniu i analizowaniu symboli religijnych, którymi otaczali się Barkidzi. Badacz zwrócił także uwagę na silne związki Hannibala z kulturą grecką i mitologią przynależną do tego kręgu kulturowego, wskazując jednocześnie rolę elit otaczających kartagińskiego dowódcę. Zaliczający się do tego kręgu Sosylos i Silenos odpowiadali za „właściwy” przekaz dotyczący postaci Hannibala, jako osoby otrzymującej zarówno znaki od bogów, jak też wykazującej ponadnaturalne zdolności. Dużą rolę w kreowaniu postaw religijności Hannibala odgrywało naśladownictwo wzorca Aleksandra Wielkiego.    

Po wykładzie rozpoczęła się interesująca dyskusja. Pytania zadawali pracownicy Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, goście, a także studenci. Dotyczyły one m.in. związków Hannibala z greckim kręgiem kulturowym, wykorzystaniem stosunku wodza do świata bogów w jego działaniach politycznych i propagandowych, a także kwestii upamiętnienia postaci Kartagińczyka i recepcji jego wzoru w kulturze.  

Historyk zaproponował podczas spotkania nowe spojrzenie na wykreowany przez autorów antycznych i ukształtowany przez współczesną naukę obraz Hannibala jako autorytetu opierającego swoją charyzmę na silnych podstawach religijnych. 

Celem „Spotkań z nauką” jest popularyzowanie wiedzy. Kortosferze oraz Olsztyńskiemu Forum Nauki zależy na inspirujących, edukacyjnych i merytorycznych treściach, które odpowiadają na współczesne wyzwania społeczne i technologiczne.  

W roku akademickim 2024/2025 swoje wykłady wygłosili: prof. Aleksander Kiklewicz z Instytutu Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej oraz prof. Alina Naruszewicz-Duchlińska z Instytutu Językoznawstwa. W poprzednim roku akademickim wykłady wygłosiło czworo naukowców.  

tekst i zdjęcie: Marta Wiśniewska